OVERZICHTSFICHE LANDBOUW IN VLAANDEREN

Transcriptie

1 OVERZICHTSFICHE LANDBOUW IN VLAANDEREN Landbouw in Vlaanderen, een blik in de tijd De landbouwsector en het platteland ondergingen na de Tweede Wereldoorlog een ware metamorfose. Het agrarisch bedrijf werd geconfronteerd met opeenvolgende technologische innovaties, een verregaande vorm van overheidsingrijpen, zowel op nationaal als internationaal niveau. Dit moderniseringsproces leidde al snel tot een daling van het aantal bedrijven en arbeidskrachten en een doorgedreven mechanisering. De bebouwde oppervlakte viel gestaag terug, maar mee onder invloed van de wetenschappelijke en technologische vooruitgang namen de veestapel, de tuinen akkerbouwproductie fors toe. Het tot stand komen van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) op Europees niveau bracht unieke kansen met zich mee voor de afzet van de toegenomen productie 1. De export werd belangrijker en de Belgische landbouw werd ingeschakeld in de internationale landbouweconomie. Momenteel gaat bijna 87% van de Belgische uitvoer van landbouwproducten naar landen binnen de Europese Unie, met als belangrijkste partners Frankrijk, Nederland, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk. 2 De toenemende optimalisering van het productieproces resulteert in een ver doorgedreven specialisatie op bedrijfs- en geografisch vlak. De landbouw maakt steeds meer gebruik van externe inputs, zoals veevoeders en kunstmest. De sector krijgt zo het karakter van een veredelingsindustrie en integreert zich op die manier in een heuse keten van toeleverende en verwerkende industrieën. Indeling bedrijven volgens productierichting (2004) 1

2 Landbouw als bedrijf Het aantal landbouwbedrijven in Vlaanderen loopt de laatste decennia steeds meer terug. Ten opzichte van 1995 is dit aantal met ongeveer 28% gedaald, wat een gemiddelde afname van 3,3% per jaar is. 3 Deze daling betekent echter niet dat de landbouwproductie achteruit gaat. Wetenschap, mechanisering en doorgedreven specialisatie maken dat de productiviteit van de bedrijven stijgt. Omgerekend naar het aantal personen tewerkgesteld in de landbouw, zien we dat ook dit afneemt, maar dat de productiviteit per arbeider toeneemt. De Vlaamse landbouw stelt ongeveer 2% van de totale Vlaamse actieve bevolking te werk. Evolutie van het aantal bedrijven in de landbouwsector ( ) Parallel met de dalende trend van het aantal bedrijven zien we een drastische inkrimping van de beschikbare landbouwgrond. Veel kleine, niet levensvatbare bedrijven of bedrijven zonder geschikte overnemer verdwijnen en maken plaats voor grotere bedrijven. De scheidingslijn tussen de groeiende groep gespecialiseerde bedrijven en de wegkwijnende groep blijkt te liggen bij een bedrijfsoppervlakte van 30 ha. Beneden die oppervlakte neemt het aantal bedrijven af, boven 30 ha neemt het aantal toe. 4 Omdat grond relatief schaars en duur is, tracht de landbouwer zijn inkomen op peil te houden of te verbeteren door de productie per eenheid van oppervlakte op te drijven of zelfs de productiefactor grond uit te schakelen. Intensieve veehouderij is dan bijvoorbeeld een aangewezen productiemethode. Vergeten we bovendien niet dat het landbouwbeleid na de ontberingen van de Tweede Wereldoorlog toegespitst werd op een maximalisatie van de productie. Pas sinds de periode dat voedselzekerheid een verworven recht lijkt te zijn, gaat de maatschappij haar aandachtspunt verschuiven van kwantiteit naar kwaliteit. Vandaag is de sector in volle omschakeling naar een milieu- en diervriendelijke teeltwijze. Het streefdoel is een duurzame en innovatieve land- en tuinbouw met een uitgebalanceerd evenwicht tussen economie en ecologie. Om een gemiddeld Vlaams landbouwbedrijf te runnen is heel wat kapitaal nodig. Dit kapitaal kan onderverdeeld worden in twee categorieën. Driekwart van het totaal is grondkapitaal, wat grond en bedrijfsgebouwen inhoudt. Het overige kwart wordt omschreven als bedrijfskapitaal. Hier gaat het over het geld dat besteed wordt aan machines, veestapel, productie- en arbeidskosten, Van dit totaal financiert een 2

3 gemiddelde landbouwer 63% met eigen middelen. Voor de overige 37% wordt een lening aangegaan. Vandaag spreekt men dan ook niet langer van een boerderij, maar van een landbouwbedrijf. De landbouwer is geen boer meer, hij wordt geacht als een echte manager zijn bedrijf te leiden en zich een weg te zoeken door de toenemende papierwinkel. Veeteelt Door het gebrek aan ruimte en de drang naar een steeds grotere productie, is de intensieve veehouderij een typisch kenmerk van de Vlaamse landbouw. Intensieve of grondloze bedrijven houden hun dieren in stallen en niet langer in de weide. Hierdoor kent Vlaanderen een hoge veedichtheid per hectare landbouwgrond. In mei 2005 werden er op de hectare landbouwgrond 1,73 miljoen runderen, 5,95 miljoen varkens en 30,4 miljoen stuks pluimvee gehouden. 5 Die hoge veedichtheid vereist veel veevoeder. Weiden en grasland, samen met voedergewassen, nemen 68% van het Vlaamse landbouwareaal in beslag. Een ander gevolg van dit hoge aantal dieren op een beperkte oppervlakte, is de grote mestproductie. Deze is zelfs te groot om volgens landbouw- en milieunormen op akkers en weiden uit te rijden. Dit overschot aan dierlijke mest betekent dan ook een probleem voor de Vlaamse veehouderij. Ongeveer 55% van de totale mestproductie, die 30 miljoen ton bedraagt, is afkomstig van runderen. Varkens dragen 35% bij en pluimvee 8%. De overige dieren zorgen voor het restant van 2%. Met het Mestactieplan (MAP) wil Vlaanderen op een ecologisch verantwoorde manier bemesten en het overschot wegwerken door mestexport, mestverwerking en door controle op de omvang van de veestapel. Hoewel de rundveehouderij een grote spreiding kent, zijn er heel wat regionale verschillen en specialisaties. Zo is de vetmesterij van kalveren sterk geconcentreerd in de provincie Antwerpen. De grootste en meest gespecialiseerde melkveebedrijven vinden we op de zandgrond van de Antwerpse en Limburgse Kempen, hoewel West- Vlaanderen over het meeste melkveebedrijven beschikt. De vetmesterij van grootvee is dan weer een typische specialisatie in deze laatste provincie. Ook in de varkenssector trekt West-Vlaanderen de kop met de helft van het aantal varkensbedrijven, goed voor de helft van de Vlaamse varkensstapel. Eenzelfde verhaal tekent zich af met betrekking tot de pluimveesector waar West-Vlaanderen goed is voor een derde van de productie. 3

4 Evolutie van de veestapel ( ) Akkerbouw Ondanks het grote overwicht van de veeteelt in Vlaanderen, wordt een derde van het landbouwareaal ingenomen door akkerbouw. Dit areaal situeert zich op de meest vruchtbare gronden: met name de Polders in West- en Oost-Vlaanderen en de Leemstreek in het zuiden van West-Vlaanderen en Limburg. Ook in de Zandleemstreek wordt veel aan akkerbouw gedaan. Deze streek strekt zich uit van het zuiden van West- en Oost-Vlaanderen, over het grootste gedeelte van Vlaams-Brabant tot in Zuid-Limburg. Bestemming van oppervlakte landbouwgrond (2005) De akkerbouw omvat een brede waaier van gewassen: granen, nijverheidsgewassen (suikerbieten, vlas, koolzaad, ) aardappelen en peulvruchten. De graanteelt neemt de grootste oppervlakte in beslag, maar naar opbrengst spelen suikerbieten en aardappelen een belangrijkere rol. Naast nijverheidsgewassen als vezelvlas, chichorei, tabak en hop, worden ook nog zaai- en pootgoed geteeld. Het akkerbouwareaal is sinds 2001 licht toegenomen, wat vooral toe te schrijven is aan de lichte uitbreiding van het areaal granen. 6 Ook in deze sector zien we dat West-Vlaanderen over de 4

5 grootste oppervlakte akkerbouw beschikt en daarmee zijn positie als dé landbouwprovincie in Vlaanderen veilig stelt. De suikerbiet- en aardappelsector hebben een zelfvoorzieningsgraad groter dan 100. Dit wil zeggen dat de nationale productie groter is dan de nationale behoefte. Deze sectoren zijn dan ook sterk exportgericht. Wat granen betreft, produceert België echter niet voldoende om in het eigen verbruik te voorzien en is het dus afhankelijk van invoer. De combinatie van een lichte toename van het totaal akkerbouwareaal en een daling van het aantal akkerbouwbedrijven, leert dat ook in deze sector schaalvergroting meespeelt. Uit navraag blijkt dat veel gespecialiseerde akkerbouwbedrijven er naast akkerbouwteelten ook andere activiteiten op na houden. Onderstaand taartdiagram geeft een overzicht. Structuur van de opbrengsten per ha voor gespecialiseerde akkerbouwbedrijven Tuinbouw De tuinbouwsector neemt slecht 8% van de totale landbouwoppervlakte in Vlaanderen in beslag, maar is verantwoordelijk voor bijna één derde van de productiewaarde van de Vlaamse land- en tuinbouwproductie. Omgerekend komt dit op ha in Binnen de tuinbouwsector worden drie deelsectoren onderscheiden: de groenteteelt ( ha), de fruitteelt ( ha) en de sierteelt (5 749 ha). 7 Uit deze cijfers blijkt dat de groenteteelt iets meer dan de helft van de bebouwde oppervlakte voor zijn rekening neemt. Het tuinbouwareaal ging tot 2003 in stijgende lijn, maar kent de laatste jaren opnieuw een lichte daling. Deze daling is het gevolg van de afname van het areaal groenten. De voornaamste teelten zijn erwten, bonen, wortelen, spinazie en kolen. Het aandeel van de tuinbouw onder glas, schommelt sinds 2001 rond de 4,3% van de tuinbouwoppervlakte. Hier nemen de teelt van sla, tomaten, paprika en komkommer het grootste areaal in beslag. Ook voor de tuinbouw trekt West-Vlaanderen de lijn van belangrijkste landbouwprovincie door, aangezien het beschikt over het grootste groenteareaal (64%) in Vlaanderen. Opvallend is het feit dat Vlaanderen over ruim 99% van het 5

6 groenteareaal onder glas beschikt. Meer dan de helft hiervan is terug te vinden in de provincie Antwerpen. 8 Een gedetailleerd overzicht van de groenteteelt in Vlaanderen volgt in onderstaande diagrammen. Verdeling groenteareaal in openlucht en onder glas (2005) Met ruim 90% van het nationale areaal is de fruitteelt duidelijk een Vlaamse aangelegenheid. Binnen Vlaanderen zien we dat twee provincies eruit springen. Limburg is met meer dan de helft van het fruitareaal de fruitprovincie bij uitstek. Vlaams-Brabant bekleedt met bijna 24% een twee de plaats. Ook in de fruitteelt wordt zowel in openlucht (98%) als onder glas (2%) gekweekt. De belangrijkste openluchtteelten zijn appelen en peren, respectievelijk goed voor 45% en 40% van de totale fruitoppervlakte in openlucht. De rest wordt ingevuld met aardbeien en klein fruit (bessen, frambozen en wijnstokken). Een gedetailleerd overzicht van de fruitteelt in Vlaanderen volgt in onderstaande diagrammen. 6

7 Verdeling van het fruitareaal in openlucht en onder glas (2005) Ook de sierteelt wordt opgedeeld in openlucht- en serreteelten. 88% of ha is openluchtareaal waar sierplanten, bos- en fruitplaten gekweekt worden. De overige 12% of 714 ha bevinden zich onder glas. Hier gaat het over de teelt van azalea s, pot-, perk-, en balkonplanten. Verdeling van het sierareaal in openlucht en onder glas (2005) 7

8 In 2005 spendeerde elke Vlaming gemiddeld 114 aan verse groenten en gemiddeld 152 aan fruit. De groentesector heeft een zelfvoorzieningsgraad van 151, wat wil zeggen dat er meer geproduceerd wordt dan dat er geconsumeerd wordt in België. 9 Door de uitvoer van groenten kent de groentesector een positieve handelsbalans. Het omgekeerde is het geval voor wat betreft de fruitteelt. België produceert onvoldoende fruit om in de binnenlandse consumptie te voorzien en is daarom afhankelijk van de invoer van fruit. Als deze invoer onder de loep genomen wordt, valt op dat drie vierde van het vers fruit wordt ingevuld door zuidvruchten zoals bananen en citrusvruchten. 8

9 Geografisch profiel Een gedetailleerd overzicht van de landbouwactiviteiten per provincie wordt aangeboden op de website van het Vlaams Informatiecentrum over Land- en Tuinbouw (VILT). Aan de hand van de leerstofpakketten die op deze website aangeboden worden, kan het profiel van elke provincie bestudeerd en geanalyseerd worden. 9

10 1 Segers, Y., Van Molle, L. Leven van het land. Boeren in België Leuven, 2004, p Platteau, J. e.a. Landbouwrapport Vlaamse Overheid, Departement Landbouw en Visserij. Brussel, 2006, p Platteau, J. e.a. Landbouwrapport Vlaamse Overheid, Departement Landbouw en Visserij. Brussel, 2006, p Leerstofpakketten VILT 5 Platteau, J. e.a. Landbouwrapport Vlaamse Overheid, Departement Landbouw en Visserij. Brussel, 2006, p. 127, 155, Platteau, J. e.a. Landbouwrapport Vlaamse Overheid, Departement Landbouw en Visserij. Brussel, 2006, p Naast de groente-, fruit- en sierteelt wordt 0,7% (351 ha) van het tuinbouwareaal ingenomen door andere teelten. Platteau, J. e.a. Landbouwrapport Vlaamse Overheid, Departement Landbouw en Visserij. Brussel, 2006, p Platteau, J. e.a. Landbouwrapport Vlaamse Overheid, Departement Landbouw en Visserij. Brussel, 2006, p Platteau, J. e.a. Landbouwrapport Vlaamse Overheid, Departement Landbouw en Visserij. Brussel, 2006, p