LANDBOUW IN ZAKFORMAAT

Transcriptie

1 LANDBOUW IN ZAKFORMAAT LAND- EN TUINBOUW IN VLAANDEREN 2003 Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap Vlaamse Onderzoekseenheid Land- en Tuinbouweconomie (ALT)

2 2

3 Inhoud Vlaamse land- en tuinbouw: blikvangers 5 Structuur van de landbouw in Vlaanderen Evolutie van het landbouwareaal 8 Aandeel landbouwgrond per gemeente 9 Aantal en gemiddelde oppervlakte landbouwbedrijven 10 Indeling landbouwbedrijven naar bedrijfsgrootte 11 Aantal startende bedrijven 11 Evolutie van de veestapel 12 Spreiding van de veestapel 13 Gemiddelde veebezetting 14 Landbouw in de economische context Productiviteit in de landbouw 15 Evolutie van de eindproductiewaarde 16 Evolutie van de netto toegevoegde waarde 16 Buitenlandse handel 17 Thuisverbruik van verse agrovoedingsproducten 18 Arbeidsinkomen per arbeidseenheid 19 Prijzen in de landbouw 19 3

4 Sociale aspecten Evolutie van het aantal werkkrachten 20 Opvolging van landbouwbedrijven 21 Arbeidsongevallen in de landbouw, jacht en aanverwante diensten 21 Burgerlijke staat bedrijfsleiders 22 Landbouwkundige opleiding van starters in de landbouw 22 Landbouw en milieu Biologische landbouw 23 Stikstof- en fosforbalans van de landbouwsector 24 Stikstof- en fosforoverschot op de nutriëntenbalans van de landbouwsector 25 Evolutie van het gewasbeschermingsmiddelengebruik in de landbouw 25 Evolutie van het energiegebruik van de landbouw per brandstoftype 26 Uitstoot van broeikasgassen door de verschillende sectoren 27 Landbouwbeleid in vlaanderen Directe steun 28 Plattelandsontwikkeling: uitgaven PDPO per boekhoudjaar 29 Plattelandsontwikkeling: Totale uitgaven PDPO 30 Plattelandsontwikkeling: Areaal agromilieumaatregelen 30 4

5 Vlaamse land- en tuinbouw: blikvangers De oppervlakte cultuurgrond in Vlaanderen is sinds 1998 constant gebleven. In 2002 is er een sterke stijging in de oppervlakte voor granen, meerbepaald wintertarwe (+40%) en wintergerst (+31%). Sinds 1990 daalt het aantal runderen geleidelijk maar constant. Het aantal varkens en het aantal stuks pluimvee bleef stijgen tot 1999 maar kent sindsdien een daling. De daling van het aantal stuks pluimvee is sinds 2002 gestopt. Het aantal zoogkoeien neemt toe met 10%, en het aantal geiten stijgt met 28%. Melkveehouderij komt vooral voor in West- en Oost-Vlaanderen, terwijl het kweken van geiten eerder verspreid is over heel Vlaanderen. Voor het eerst sinds 1990 stijgt het totaal aantal arbeidskrachten in de landbouwsector (+ 0,5%). Het aandeel vrouwelijke arbeidskrachten stijgt met meer dan 3%. Verhoudingsgewijs worden steeds meer vrouwen voltijds tewerkgesteld (36%). Het aantal land- en tuinbouwbedrijven blijft dalen terwijl de gemiddelde oppervlakte of veebezetting per bedrijf blijft stijgen. Het laatste jaar echter kent het aantal runderen per bedrijf een lichte daling. De gemiddelde oppervlakte van het bedrijf is sinds 1990 toegenomen met ruim 60% tot 16,8 ha per bedrijf. Het aantal bedrijven onder 30 ha is sinds 1990 continu gedaald, terwijl het aantal bedrijven boven 30 ha een continue stijging kent. Economisch gezien vormt de veeteelt (met ruim 60% van de totale eindproductiewaarde in 2002) de belangrijkste subsector. Tuinbouw komt (met 30% van de eindproductiewaarde) op de tweede plaats. 5

6 Globaal gezien, maar vooral wat dierlijke producten betreft, wordt door België meer uitgevoerd dan ingevoerd. In 2002 echter neemt de totale handelsbalans met ruim 20% af tot 2 miljard euro. De laatste 10 jaren wordt de kloof tussen het arbeidsinkomen uit landbouw en het vergelijkbaar inkomen uit andere sectoren steeds groter. Uit de evolutie van de prijzen blijkt dat, hoewel de aankoopprijzen van grondstoffen, pacht e.d. blijven stijgen, de door de landen tuinbouwers ontvangen prijzen dalend zijn. De ruilvoet (verhouding ontvangen prijzen / aankoopprijzen) is sinds 1990 op het laagste peil ooit. De meeste starters in de landbouw hebben een diploma hoger secundair of hoger onderwijs landbouw of behaalden een installatieattest. Meer dan de helft van de bedrijfsleiders in de landbouw is ouder dan 50 jaar. Voor minder dan 15% van hen is de opvolging verzekerd. Het aantal arbeidsongevallen in landbouw, jacht en aanverwante diensten is in 2002 met 7% gedaald. Meer dan 9% van de arbeidsongevallen heeft een blijvende arbeidsongeschiktheid tot gevolg. In 2002 zijn geen dodelijke arbeidsongevallen gebeurd. In 2002 is het totale areaal biologische landbouw met 4% gedaald. Hiermee blijft het totale aandeel van de biologische landbouw in de totale landbouw zeer bescheiden (0,6%). 6

7 In Vlaanderen is de consumptie van melk in 2002 gedaald met ruim 8%. Het thuisverbruik van aardappelen kent sinds 1999 ook een sterke dalende trend (-11%). De consumptie van vlees heeft zich daarentegen in 2002 voor een groot deel herpakt (+ 8%), na het crisisjaar De totale uitgaven in het kader van de plattelandsontwikkeling in Vlaanderen zijn in 2002 ruim verdubbeld tot 77 miljoen euro ten opzichte van Ruim de helft hiervan gaat naar investeringssteun en vestigingssteun. Bijna 19% gaat naar beheersovereenkomsten. Het totale areaal cultuurgrond dat onder één of meerdere beheersovereenkomsten valt is in 2002 met 25% gestegen tot ha. Het overschot aan stikstof en fosfor van de landbouwsector kent een dalende trend sinds 1990, voornamelijk ten gevolge van de verminderde veestapel. Het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen stijgt opnieuw omwille van een sterke toename in het gebruik van insecticiden (+6%). Het totale verbruik van brandstof in de landbouw is met bijna 3 % gedaald. Deze daling is bijna volledig te wijten aan een dalend gebruik van aardgas. Hierdoor is het aandeel van petroleum toegenomen tot 75%. Het aandeel van de landbouwsector in de totale Vlaamse uitstoot van broeikasgassen blijft de laatste drie jaren constant (11%). De sector is verantwoordelijk voor 74% en 36% van de uitstoot van de respectievelijke broeikasgassen methaan en lachgas. 7

8 Structuur van de landbouw in Vlaanderen Evolutie van het landbouwareaal (Vlaanderen, in ha) Totale oppervlakte cultuurgrond Weiden, grasland en voedergewassen waarvan weiden en grasland voedermaïs Granen voor de korrel waarvan wintertarwe wintergerst korrelmaïs Aardappelen Nijverheidsgewassen waarvan suikerbieten Tuinbouwgewassen waarvan groenten in open lucht fruitteelt in open lucht niet eetbare tuinbouw in open lucht groenten onder serre fruitteelt onder serre niet eetbare tuinbouw onder serre Overige waarvan braakland zonder economische opbrengst Bron: NIS

9 Aandeel landbouwgrond per gemeente (Vlaanderen, 2002, in % t.o.v. totale oppervlakte gemeente) Bron: OC-GIS, NIS 9

10 Aantal en gemiddelde oppervlakte landbouwbedrijven (Vlaanderen, in aantal) landbouwbedrijven in hoofdberoep bedrijven in nevenberoep tuinbouwbedrijven in hoofdberoep Gemiddelde oppervlakte, in ha 2001 en 2002: geen opsplitsing mogelijk van beroepsbedrijven naar land- en tuinbouw Bron: NIS 10

11 Indeling landbouwbedrijven naar bedrijfsgrootte (Vlaanderen, in % van de bedrijven) > 50 ha ha ha ha < 10 ha Bron: NIS Aantal startende bedrijven (Vlaanderen) Aantal nieuwe bedrijfsleiders Aantal VLIF aanvragen voor 105* tussenkomst vestigingskosten waarvan landbouw 88* waarvan tuinbouw 17* Gemiddeld betoelaagbaar bedrag (vestigingskosten) in euro *: laag aantal aanvragen o.w.v. nieuwe regelgeving vanaf 1/1/2000 Bron: NIS, VLIF 11

12 Evolutie van de veestapel (Vlaanderen, in aantal) Runderen waarvan melkkoeien zoogkoeien Varkens waarvan biggen vleesvarkens zeugen Pluimvee waarvan vleeskippen hennen Overig pluimvee Schapen Geiten Hoefdieren Struisvogels Konijnen Bron: NIS 12

13 Spreiding van de veestapel (Vlaanderen, 2002) aantal runderen per ha landbouwgrond Bron: OC-GIS, NIS aantal varkens per ha landbouwgrond Bron: OC-GIS, NIS 13

14 aantal stuks pluimvee per ha landbouwgrond Bron: OC-GIS, NIS Gemiddelde veebezetting (Vlaanderen) aantal runderen per bedrijf 68,7 70,6 70,1 aantal varkens per bedrijf aantal kippen per bedrijf Bron: NIS 14

15 Landbouw in de economische context Productiviteit in de landbouw (Vlaanderen) liters melk per koe per jaar biggen per zeug per jaar opbrengst teelten (in kg/ha) wintertarwe wintergerst aardappelen suikerbieten Bron: CLE 15

16 Evolutie van de eindproductiewaarde (Vlaanderen, in miljoen euro) * Totale eindproductiewaarde 4.517, , ,9 Akkerbouw 386,4 473,2 424,7 waarvan tarwe 59,1 40,2 47,2 suikerbieten 106,9 112,7 125,5 aardappelen 190,6 272,3 205,9 Tuinbouw 1.389, , ,9 waarvan groenten 692,2 712,0 675,2 fruit 286,8 267,8 296,8 Veeteelt 2.741, , ,3 waarvan runderen 374,0 338,5 428,3 varkens 1.386, , ,3 gevogelte 241,0 273,0 245,0 melk en -derivaten 573,2 611,9 570,1 eieren 138,1 132,3 127,4 Bron: CLE *: voorlopige cijfers Evolutie van de netto toegevoegde waarde (Vlaanderen, in miljoen euro) * Eindproductiewaarde 4.517, , ,9 Intermediair verbruik 2.945, , ,0 waarvan voeders 1.477, , ,5 meststoffen 135,7 122,7 109,6 energie 327,0 339,1 322,9 Bruto toegevoegde waarde 1.572, , ,9 Afschrijvingen 402,1 417,0 418,8 Subsidies - heffingen 176,6 178,3 180,1 Netto toegevoegde waarde 1.346, , ,2 Bron: CLE *: voorlopige cijfers 16

17 Buitenlandse handel (België, in 2002, in miljoen euro) Invoer Uitvoer Saldo Akkerbouwproducten 7.101, ,18 192,20 Dierlijke producten 3.806, , ,14 Tuinbouwproducten 3.906, ,14 545,76 Andere producten (veevoeders, vis, dranken, ) 3.643, ,62-868,72 Totaal plantaardige en dierlijke producten , , ,37 Agro-industriële producten 855, ,82 465,14 Totale agrarische buitenlandse handel , , ,51 Bron: NBB 17

18 Thuisverbruik van verse agrovoedingsproducten (Vlaanderen, in index t.o.v. 1997) Consumptiemelk Kaas Aardappelen Brood Fruit Groenten Vlees Gevogelte & wild Charcuterie Eieren Vis Bron: VLAM; GfK Panelservices Benelux 18

19 Arbeidsinkomen per arbeidseenheid (België, in euro) landbouwarbeidsinkomen vergelijkbaar inkomen Bron: CLE Prijzen in de land- en tuinbouw (België, in index t.o.v. 1990) index ontvangen prijzen index aankoopprijzen ruilvoet Ruilvoet = verhouding ontvangen t.o.v. betaalde prijzen Bron: CLE 19

20 Evolutie van het aantal werkkrachten in de land- en tuinbouw (Vlaanderen) Sociale aspecten Totaal aantal arbeidskrachten Aantal bedrijfsleiders Aantal bestendige arbeidskrachten waarvan mannen vrouwen Aantal niet bestendige arbeidskrachten waarvan mannen vrouwen Totaal aantal vrouwelijke arbeidskrachten % vrouwen t.o.v. totaal aantal 36% 35% 36% arbeidskrachten % bestendige vrouwelijke 52% 60% 59% arbeidskrachten t.o.v. totaal aantal vrouwelijke arbeidskrachten 20 % bestendige werkkrachten t.o.v. 1,73% 1,85% 1,83% totale beroepsbevolking Bron: NIS

21 Opvolging van landbouwbedrijven (Vlaanderen) Bedrijven met bedrijfsleider ouder dan 50 jaar (in aantal) waarvan met vermoedelijke opvolger van 14 jaar en ouder (in %) ja 15% 15% 14% nee 58% 61% 63% weet nog niet 27% 24% 23% Arbeidsongevallen in de landbouw, jacht en aanverwante diensten (België, 2002, in aantal) Bron: NIS mannen vrouwen algemeen zonder gevolg tijdelijke ongeschiktheid blijvende ongeschiktheid dodelijk ongeval totaal Bron: Fonds voor Arbeidsongevallen 21

22 Burgerlijke staat bedrijfsleiders (Vlaanderen, 2002, in %) 4% 2% 14% ongehuwd gehuwd weduwnaar/ weduwe gescheiden 80% Bron: NIS Landbouwkundige opleiding van starters in de landbouw (Vlaanderen, 2002, in %) 23% 3% 6% 23% 3% 6% B-cursus of gelijkwaardig hoger secundair onderwijs landbouw 1% 1% 37% 37% hoger secundair beroepsonderwijs landbouw hoger onderwijs landbouw 18% hoger onderwijs niet-landbouw 18% 12% installatieattest of gelijkwaardig 12% andere 22 Opm.: enkel starters die VLIF-steun aangevraagd en toegewezen gekregen hebben Bron: VLIF

23 Biologische landbouw Landbouw en milieu (Vlaanderen) areaal biologische landbouw (ha) waarvan akkerbouw en grasland groenteteelt fruitteelt aantal biologische landbouwbedrijven aandeel biologische landbouw t.o.v. totale landbouw (%) landbouwoppervlakte 0,53% 0,63% 0,61% dierlijke productie legkippen 0,48% 0,47% 0,31% vleeskippen 0,09% 0,21% 0,42% varkens 0,07% 0,03% 0,02% runderen 0,21% 0,22% 0,21% schapen 2,59% 3,04% 2,36% geiten 16,89% 12,13% 11,31% andere (paarden, hertachtigen, 0,01% NB 0,36% konijnen, kalkoenen), Bron: VOLT 23

24 Stikstof (N)- en fosfor (P) balans van de landbouwsector (Vlaanderen, 2002, in miljoen kg) 71,7 2,9 178,5 31,6 4,2 1,3 30,5 0,6 2,9 160,2 19,2 39,5 5,9 88,1 11,3 Bron: VMM, CLE 24

25 Stikstof (N)- en fosfor (P) overschot op nutriëntenbalans van de landbouwsector (Vlaanderen, in kg/ha) N-overschot incl. NH 3 MLTD N 2007 N-overschot excl. NH 3 MLTD P 2010 P-overschot MLTD: middellange termijn doelstelling Bron: VMM, CLE Evolutie van het gewasbeschermingsmiddelengebruik in de landbouw (Vlaanderen, in miljard Seq (verspreidingsequivalenten)) Fungicide Herbicide Insecticide Overige Bron: VMM, CLE 25

26 Evolutie van het energiegebruik van de landbouw per brandstoftype (Vlaanderen, in peta Joule) * petroleumproducten steenkool aardgas elektriciteit Bron: VMM, CLE *: voorlopige cijfers 26

27 Uitstoot van de belangrijkste broeikasgassen door de verschillende sectoren (Vlaanderen, 2002*, in %) 0% CO 2 0% CH 4 6% 16% 19% 1% 4% CH 4 21% 1% 3% 26% 28% 74% 6% 3% 3% 5% N 2 O 36% 43% Bevolking Industrie Energie Landbouw visserij Landbouw & visserij Verkeer & vervoer Verkeer & vervoer Handel diensten Handel Natuur & diensten tuinen Natuur & tuinen 4% CO 2 : koolstofdioxide, CH 4 : methaan, N 2 O: lachgas *: voorlopige cijfers Bron: VMM, CLE 27

28 Landbouwbeleid in Vlaanderen Directe steun (Vlaanderen, campagne 2002) aantal aanvragers Uitbetaald bedrag (in miljoen euro) Plantaardige sector ,32 Granen en maïs ,16 Vlas (raming) 98 2,88 Hop 49 0,13 Tabak 207 3,16 Dierlijke sector - Melk ,11 Aanvullende betaling melkkoeien ,11 Schoolmelk (schooljaar ) ,00 Dierlijke sector - Vlees ,10 Speciale rundvleespremie ,99 Zoogkoeienpremie ,18 Premie voor ooien 740 0,73 Extensiveringspremie 193 0,18 Slachtpremie runderen ,73 Slachtpremie kalveren 335 5,29 Totaal ,54 Bron: ALP 28

29 Plattelandsontwikkeling: uitgaven PDPO per boekhoudjaar (Vlaanderen, in miljoen euro) * 2005* 2006* Overgangsmaatregelen VLIF Investeringssteun Vestigingssteun Opleiding totaal Probleemgebieden Milieumaatregelen nieuw regime Milieumaatregelen oud regime Verwerking en afzet landbouwproducten Bosbouw nieuw regime Bosbouw oud regime Afzet van kwaliteitslandbouwproducten Diversificatie platteland Dienstverlening platteland Dorpsvernieuwing platteland Milieubehoud platteland PDPO: Programmeringsdocument voor plattelandsontwikkeling *: : begroting Bron: VOLT 29

30 Plattelandsontwikkeling: totale uitgaven PDPO (Vlaanderen, , in %) 0% 0% 5%2% 0% 1% 2%2% 4% 23% 19% 2% 5% 6% 29% Plattelandsontwikkeling: areaal agromilieumaatregelen (Vlaanderen, , in ha) Bron: VOLT raming unieke areaal onder 1 of meerdere beheersovereenkomsten bijkomende contractarealen Bron: VOLT 30

31 Referenties Administratie Land- en Tuinbouw (ALT) Jaarverslag, verschillende jaargangen Centrum voor Landbouweconomie (CLE) Evolutie van de land- en tuinbouweconomie, verschillende jaargangen Buitenlandse handel van België in producten verband houdend met de landbouw, de tuinbouw en de visserij, verschillende jaargangen De rendabiliteit in het landbouwbedrijf Fonds voor Arbeidsongevallen (FAO) Jaarverslag 2001 en 2002 GIS-Vlaanderen Vectoriële versie van de Administratieve grenzen, NGI, OCproduct 1996 Vectoriële versie van de Landbouwgebruikspercelen, VLMmestbank, OC-product

32 Nationaal Instituut voor de Statistiek (NIS) Landbouwtelling op 15 mei, verschillende jaargangen Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) Achtergronddocument landbouw Milieurapport (Mira) 2003 Synthesedocument landbouw Mira 2003 Vlaams Landbouwinvesteringsfonds (VLIF) Activiteitenverslag, verschillende jaargangen Bijkomende informatie werd verkregen bij: Administratie Landbouwproductiebeheer (ALP) Nationale Bank van België (NBB) Vlaams Centrum voor Agro- en Visserijmarketing (VLAM) Vlaamse Onderzoekseenheid Land- en Tuinbouweconomie (VOLT) 32

33 33

34 34

35 De publicatie Landbouw in zakformaat. Land- en Tuinbouw in Vlaanderen 2003 is een uitgave van de Vlaamse Onderzoekseenheid Land- en Tuinbouweconomie (VOLT). Deze eenheid maakt deel uit van de Administratie Land- en Tuinbouw (Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap). Overname is toegestaan mits bronvermelding. Eindredactie: ir. Jonathan Platteau en ir. Dirk Van Gijseghem Verantwoordelijke uitgever: Jules Van Liefferinge, Directeur-generaal ALT Nummer wettelijk depot: D/2004/3241/002 Bezoek onze website: 35

36