Het verheugt ons om u hierbij het rapport samenwerkingsonderzoek RAD Hoeksche Waard en gemeente Goeree-Overflakkee te mogen aanbieden.

Transcriptie

1 RAD Hoeksche Waard T.a.v. de heer M. Huisman Smidsweg 20a 3273 LK WESTMAAS POSTADRES Postbus CA Haarlem BEZOEKADRES Waarderweg 33B BN Haarlem t e info@iprnormag.nl i Datum 25 april 2018 Uw kenmerk Bijlage(n) Ons kenmerk /rs Onderwerp Bestuurlijke samenvatting en individuele weging samenwerking Geachte heer Huisman, beste René, Het verheugt ons om u hierbij het rapport samenwerkingsonderzoek RAD Hoeksche Waard en gemeente Goeree-Overflakkee te mogen aanbieden. In het rapport zijn de mogelijkheden en consequenties van samenwerking beschreven, waarbij een onderscheid is gemaakt tussen samenwerking op uitvoering (scenario 1) en samenwerking op uitvoering én beleid (scenario 2). Het bijbehorende rapport is opgesteld ten behoeve van beide (potentiële) samenwerkingspartners. In het rapport is een algemeen geldend advies afgegeven. Kort samengevat, het advies is om scenario 2 verder uit te werken. De belangrijkste afwegingen zijn in het rapport verwoord. In het rapport is ook aangegeven dat in een aparte nota wordt ingegaan op de individuele afweging en het advies voor de specifieke organisatie. Met deze brief hoop en vertrouw ik erop dat daaraan een goede invulling is gegeven. Mocht er behoefte zijn aan een bredere toelichting op de rapportage en deze oplegnota dan ben ik graag bereid tot mondelinge toelichting. Met vriendelijke groet, IPR Normag Drs. R. Schouten (Robert) Directeur Rabobank NL87 RABO KvK A dam

2 Bestuurlijke samenvatting en advies Inleiding De gemeente Goeree-Overflakkee en de RAD Hoeksche Waard hebben besloten tot het onderzoeken van de mogelijkheid van samenwerking. Beide partijen zien in potentie voordelen bij samenwerking en hebben daarom gezamenlijk besloten tot het onderzoeken van de mogelijkheden van samenwerking. De belangrijkste te toetsen doelen voor samenwerking zijn: Bijdragen aan het realiseren van de afvalscheidingsambities; Voldoende grip op afvalbeheer en de uitvoering; Voldoende regionale schaal en uitvoeringsefficiëntie. De onderzochte scenario s richten zich op het gezamenlijk uitvoeren van het halen en brengen van afval c.q. grondstoffen en op het gezamenlijk ontwikkelen van het afvalbeheerbeleid. Uitgangspunten hierbij zijn o.a. behoud van beleidsautonomie en gelijkwaardigheid tussen partijen. Context Gemeentelijk afvalbeheer is wettelijk verankerd en blijft een gemeentelijke verantwoordelijkheid. Afvalbeheer (en grondstoffenmanagement) is bovendien een beleidsthema dat in ontwikkeling is, waarbij duurzaamheid (van afval naar grondstoffen) centraal staat. Daardoor moeten gemeenten rekening houden met veranderende eisen aan het gemeentelijk afvalbeheer. De rol van het gemeentelijk afvalbeheer verschuift steeds meer van uitvoering naar een combinatie tussen uitvoering, kennis en regie. Dit vormt één van de motieven voor veel samenwerking tussen gemeenten. Circa 50% van de Nederlandse huishoudens wordt bediend door een samenwerkingsverband. De RAD Hoeksche Waard bestaat al ruim 50 jaar als gemeenschappelijke regeling. In de directe omgeving van de RAD Hoeksche Waard zijn er ook andere samenwerkingsverbanden, zoals Reinis, Irado en de ZRD. Deze hebben allemaal gekozen voor een overheidsvennootschap (als rechtsvorm). Voor de RAD Hoeksche Waard biedt schaalvergroting een middel om de slagkracht en efficiëntie te versterken. Dit is ook een oorspronkelijk motief voor het oprichten van samenwerkingsverbanden. Mede in het licht van de herindeling (van 5 gemeenten naar 1 gemeente) heeft de samenwerking ook belang bij nieuwe deelnemers. Een extra deelnemende gemeente zorgt voor balans in de samenwerking en voorkomt de (voor de hand liggende) vraag van waarom niet naar de markt of naar de gemeente. Voor uitbreiding van de huidige samenwerking heeft de RAD Hoeksche Waard de strategische keuze tussen aansluiten bij (of samenvoegen met) een andere samenwerkingsorganisatie óf het toetreden van een nieuwe individuele gemeente. De mogelijkheden Samenwerkingsonderzoek Goeree-Overflakkee - RAD Hoeksche Waard 2/7

3 zijn beperkt en vaak tijdelijk ( window of opportunity ). De afvalkaart van Nederland is inmiddels redelijk stabiel. Huidige situatie RAD Hoeksche Waard De VANG-doelstellingen (t.a.v. reductie afval) worden door beide partijen als richtinggevend doel onderschreven. Bij de RAD Hoeksche Waard is dit al geëffectueerd met verschillende beleidsmaatregelen; in Goeree-Overflakkee nog niet (voldoende). Dat is ook zichtbaar in de cijfers: De inwoners in de regio Hoeksche Waard veroorzaken circa 100 kg restafval per inwoner minder dan in de gemeente Goeree-Overflakkee; Binnen de gemeente Goeree-Overflakkee is de trend voor de hoeveelheid restafval per inwoner stijgend. In de regio Hoeksche Waard is deze dalend; In de gemeente Goeree-Overflakkee bedraagt de afvalstoffenheffing gemiddeld 200,- per huishouden per jaar (bij 90% kostendekkendheid). De afvalstoffenheffing binnen de Hoeksche Waard is ca. 160,- (bij 87% kostendekkendheid). De RAD Hoeksche Waard kenmerkt zich als een zelfstandige efficiënte en flexibele organisatie met relatieve lage afvalbeheerskosten, een hoge bewonerstevredenheid en een eigen (niet ambtelijke) bedrijfscultuur. Tegelijkertijd heeft ook de RAD Hoeksche Waard te maken met voortgaande sectorale veranderingen. Ook de RAD Hoeksche Waard is er nog niet Tenslotte is de RAD Hoeksche Waard gebaat bij een vermindering van kwetsbaarheid, toename in wendbaarheid en een extra beleidskracht, -expertise. Uitgangspunten samenwerking Als startpunt voor samenwerking is al een uitvoeringsorganisatie beschikbaar: de RAD Hoeksche Waard. Uitgangspunt is dat de gemeente Goeree-Overflakkee aansluit (waar nuttig en mogelijk) op de inrichting en modelkeuze van deze uitvoeringsorganisatie. Hierop gebaseerd, zijn de volgende uitgangspunten gehanteerd: Gelet op de herindeling in de Hoeksche Waard zal de gemeenschappelijke regeling per eind 2018 worden omgezet in een overheidsvennootschap (status: principekeuze). Enerzijds een noodzakelijke keuze van de Hoeksche Waard (want anders houdt de GR op te bestaan) en anderzijds ook een gewenste keuze, vanwege de grotere mate van zakelijkheid, bedrijfsmatigheid en flexibiliteit van deze rechtsvorm. De sturing is gebaseerd op opdrachtgestuurd samenwerken, waarbij sprake is van sturing via de eigenaarsrol en via de opdrachtgeversrol. Als eigenaar zijn de twee gemeenten gelijkwaardig. De medewerkers van de overheidsvennootschap komen naar verwachting te vallen onder een (voor overheidsbedrijven in deze branche) gebruikelijke cao. Voor de Samenwerkingsonderzoek Goeree-Overflakkee - RAD Hoeksche Waard 3/7

4 overheidsgedomineerde sector is dat de cao Energie, Grondstoffen en Omgeving (ENb). Dit is een mogelijk gevolg van de keuze voor omzetting in een overheidsvennootschap. Uitgangspunt voor het moment van implementatie is 31 oktober Dit biedt de ruimte voor een zorgvuldige afweging in Ook is de timing voor de Hoeksche Waard gunstig: de herindeling is dan afgerond en de organisatie is omgezet naar een andere rechtsvorm en arbeidsvoorwaardenpakket. Bovendien is operationele voorbereidingstijd (aanschaf voertuigen en werving personeel) nodig voor dienstverlening aan de gemeente Goeree-Overflakkee. Beoordeling scenario s In het samenwerkingsonderzoek zijn twee scenario s uitgewerkt: 1. samenwerking op uitvoering en 2. samenwerking op uitvoering en beleid. In scenario 1 behouden beide partijen het huidige dienstverleningsniveau. De samenwerking richt zich vooral op gezamenlijke uitvoering van taken (rol: uitvoeringsbedrijf) en niet (of minder) op het ondersteunen bij het ontwikkelen van het afvalbeheerbeleid (rol: kennis en regie); In scenario 2 hebben beide partijen, naast uitvoering, een (vergelijkbare) beleidsambitie, waarin de samenwerking ondersteunt en adviseert. Uitgangspunt is dat beide partijen kiezen voor een vergelijkbare visie op afvalbeheer en gezamenlijke uitvoering van het afvalbeleid (rol: kennis en regie). De twee scenario s zijn op verschillende beoordelingscriteria vergeleken. Per scenario leidt dit tot het volgende resultaat: Scenario 1. Samenwerken op uitvoering Scenario 1 biedt inzicht in de (zo) vergelijkbaar (mogelijke) situatie, waarbij de gemeente Goeree-Overflakkee dezelfde dienstverlening (van de marktpartij) laat verrichten door RAD Hoeksche Waard. Ook is er in dit scenario geen aandacht voor beleidsontwikkeling, -advisering. Met name de reductie in overhead vormt een voordeel van dit scenario. In vergelijking met de huidige situatie is ca (9% van de vergelijkbare kosten) aan kostenverlaging gecalculeerd voor de RAD Hoeksche Waard. Verder is dit scenario vooral een stap terugwaarts voor de Hoeksche Waard-gemeenten. Immers, in de huidige situatie hebben de gemeenten de beleidsverantwoordelijkheid belegd binnen de Gemeenschappelijke Regeling. Uitgaande van dit scenario moet de (toekomstige) herindelingsgemeente een (relatief zware) beleidsfunctie inrichten. De uitvoeringsdeskundigheid wordt niet langer optimaal benut Samenwerkingsonderzoek Goeree-Overflakkee - RAD Hoeksche Waard 4/7

5 Scenario 2. Samenwerking op uitvoering en beleid Scenario 2 biedt inzicht in het perspectief van gezamenlijke uitvoering én beleidsontwikkeling/-advisering. Met dit scenario wordt ook het beleidspotentieel zichtbaar van samenwerking. Hierin ligt een mogelijke kans: voor beide partijen. In dit scenario heeft de samenwerking de kans om (voor een grotere regio) meer beleidskracht en -expertise te ontwikkelen, en daarmee te komen tot een hogere beleidsprestatie. De toegenomen schaal en slagkracht maken het inspelen op toekomstige ontwikkelingen in de sector beter mogelijk. Tegelijkertijd behoudt de samenwerking een duidelijke regionale focus en maat. Financieel is de eerdere reductie in overhead minstens bereikbaar (betreft: ca ). Aanvullend ontstaan ook andere kansen voor synergie: op o.a. het bewerken en vermarkten van afval- en grondstofstromen en op efficiëntieverbetering in de logistiek. Dankzij de rolverbreding (uitvoering, kennis en regie) heeft de samenwerking méér waarde te bieden dan uitsluitend het laten rijden van de wielen. Dankzij de keuze voor aansluiting bij de staande uitvoeringsorganisatie zijn de risico s beperkt. Daardoor heeft de samenwerking ook op langere termijn meer bestaansrecht. Een keuze voor scenario 2 (vanuit het perspectief van RAD Hoeksche Waard) biedt een extra meerwaarde doordat hiermee de schaalvoordelen worden versterkt en de kwetsbaarheid van de bestaande organisatie wordt verminderd. Op termijn wordt de RAD Hoeksche Waard ook aantrekkelijker als samenwerkingspartner (dan indien het een 100% vennootschap voor één gemeente is). Afweging Voor samenwerking is het van belang dat elke partij meerwaarde ziet in de samenwerking. De argumenten kunnen per partij (enigszins) verschillend zijn. Voor de RAD Hoeksche Waard komen wij tot de volgende afwegingen. Afwegingen huidige situatie Voor de RAD Hoeksche Waard is het van belang om voldoende schaal en slagkracht te behouden. Binnen de huidige schaal heeft de RAD Hoeksche Waard haar bedrijfsvoering geoptimaliseerd. Deze situatie leidt tot een goede afvalprestatie, maar heeft ook tot gevolg dat de organisatie kwetsbaar is. Bovendien leidt de herindeling en omzetting naar de overheidsvennootschap tot een verzelfstandigde dienst op afstand. Voor het functioneren van de overheidsvennootschap is het wenselijk dat er sprake is van een nieuwe toetredende gemeente. Dit zorgt voor meer balans in de sturing en positionering. Afweging kans van samenwerking De optie van samenwerking biedt een nieuw perspectief. De Hoeksche Waard (b)lijkt een geschikte partner voor Goeree-Overflakkee, omdat beide partijen: Samenwerkingsonderzoek Goeree-Overflakkee - RAD Hoeksche Waard 5/7

6 Een vergelijkbaar gebied hebben (met vergelijkbare logistieke kenmerken); Logistiek aangrenzend gelegen zijn (waardoor tussenliggende rijafstand beperkt blijft); Gelijkwaardig in omvang (o.a. aantal huishoudens) zijn, waardoor gelijkwaardigheid in samenwerking mogelijk lijkt; Bestuurlijke affiniteit hebben (meer dan met andere omliggende regio s). Bovendien zijn de kansen voor samenwerking en schaalvergroting in de regio schaars. Het komt slechts beperkt voor dat gemeenten bereid zijn om hun afvaltaken te herpositioneren. Verder is de schaalvergroting nog goed behapbaar voor de RAD Hoeksche Waard. Met toetreding van de gemeente Goeree-Overflakkee blijft de werkwijze en bedrijfsvoering van de organisatie grotendeels intact. Afweging tussen scenario s Scenario 1 biedt weliswaar zicht op de mogelijke samenwerking bij bestaand dienstverleningsniveau, maar dit scenario biedt gelet op de sectorale ontwikkeling weinig perspectief. In deze schaal en regio is een koppeling tussen uitvoering en beleidsontwikkeling een nuttige én noodzakelijke voorwaarde om efficiënt en effectief afvalbeheer vorm te geven. Indien samenwerking op haar mogelijkheden en consequenties wordt beoordeeld dan is scenario 2 (op uitvoering en beleid) de beste optie. Met dit scenario: behoudt en vergroot de Hoeksche Waard de benodigde beleidskracht, en -expertise teneinde in te kunnen spelen op de sectorale ontwikkelingen; kan de RAD Hoeksche Waard extra schaalvoordelen benutten; zonder dat een grote organisatieaanpassing nodig is. Nota bene: Uitgaande van uitsluitend de overheadreductie is een tariefverlaging van ca. 9,- per huishouden te verwachten. Advies Gelet op de bovenstaande afwegingen adviseren wij het volgende: Neem een principebesluit tot samenwerking conform scenario 2. Samenwerking op uitvoering en beleid; Start een geleidelijk en zorgvuldig vervolgtraject, waarbij beide partijen kalenderjaar 2019 reserveren voor het uitwerken van een definitief besluit. Hierbij kan gebruik worden gemaakt van voortschrijdend inzicht vanuit ieders individueel traject (afvalbeheerplan en omzetting rechtsvorm); Zoek beleidsmatige samenwerking/afstemming met Goeree-Overflakkee in aanloop naar een nieuw afvalbeheerbeleid voor de gemeente Goeree-Overflakkee. Dit zodat Samenwerkingsonderzoek Goeree-Overflakkee - RAD Hoeksche Waard 6/7

7 partijen elkaar (op inhoud) leren kennen en het afvalbeheerbeleid (in uitgangspunten) meer op elkaar is afgestemd 1 ; Stem in aanloop naar een gezamenlijk vervolgtraject af over o.a. een eventuele keuze in werving&selectie, investeringen en andere aspecten, die bij uiteindelijke samenwerking kunnen leiden tot synergie (of frictie kunnen voorkomen). 1 Nota bene: dit met behoud van beleidsautonomie. De gemeente heeft altijd de mogelijkheid om gemeentespecifieke keuzen te maken: nu en in geval van samenwerking Samenwerkingsonderzoek Goeree-Overflakkee - RAD Hoeksche Waard 7/7