Project Bijzondere doelgroepen met een schuldhulpvraag

Transcriptie

1 Project Bijzondere doelgroepen met een schuldhulpvraag Voorkomen van uitval en aanpak armoedeproblematiek Inleiding Op 1 maart 2015 is het project Bijzondere Doelgroepen met een Schuldhulpvraag van start gegaan. Het project is opgezet omdat er twee jaar geleden patronen zichtbaar werden in de registratie, de rapportage van het screeningsinstrument Mesis en in gemeentelijke rapporten zoals de Gezondheidsmonitor. In elk van de rapportages/rapporten kwam binnen stadsdeel Centrum dezelfde doelgroep duidelijk naar voren, mensen met een verslaving en/of een psychische aandoening en/of een verstandelijke beperking. Het project is omvangrijk, daarom heeft CentraM een beroep gedaan op externe financiering. In de eerste plaats heeft de moederorganisatie van CentraM, de stichting Zorg en Bijstand steun toegezegd. De financiering van dit project past in haar traditie, als eerste algemene armoedevoorziening van het land. Ook dragen een viertal fondsen bij, waarvan een aantal van oorsprong een Katholieke armoedeorganisatie is. CentraM heeft subsidie gekregen van: het KANSfonds, het RCOAK, PIN en de Fundatie Van den Santheuvel Sobbe Stichting. Ook heeft CentraM uit eigen middelen formatie ingezet ten behoeve van het project, deels mogelijk gemaakt doordat wethouder Vliegenthart een verbeterprogramma Schuldhulpverlening heeft gestart waardoor er meer ruimte is voor experimenten. Analyse Het project is met veel energie van start gegaan en al snel zijn de eerste resultaten zichtbaar geworden, dit komt mede door het koppelen van het project van CentraM aan de projecten in het kader van het verbeterprogramma Schuldhulpverlening. Hierdoor is een vliegwieleffect ontstaan. Als eerste is de doelgroep nader geanalyseerd. Uit de analyse blijkt dat 62% van de cliënten van CentraM die een beroep doen op schuldhulpverlening laag scoren op de onderdelen zelfregie, motivatie en gedrag. Bij velen van hen is er sprake van een of meerdere beperkingen (verstandelijk, psychiatrisch, taalproblemen en/of een verslaving). Deze cliënten hebben doorgaans grote moeite met de bestaande regels en (stringente) voorwaarden voor schuldhulpverlening. De kans op uitval is groot wanneer zij begeleid en ondersteund worden volgens de strikte beleidsregels van de Wet Gemeentelijke Schuldhulpverlening. Uit de analyses blijkt dat er drie momenten zijn in het hulpverleningsproces waarbij het risico op uitval groot is. 1. Direct na aanmelding. De cliënt meldt zich aan, wordt ingepland in een groep, krijgt daarover een brief thuis met de uitnodiging en andere informatie. Doorgaans zit er een week tussen aanmelding en eerste afspraak. Wanneer de cliënt niet komt opdagen krijgt hij/zij een nieuwe uitnodiging. Bij een nieuw no show herhaalt zich dit totdat uiteindelijk het dossier wordt gesloten zonder de cliënt ooit fysiek te hebben gezien. 2. Na de eerste inloop/sorteerbijeenkomst. De cliënt komt eenmaal, krijgt in de groep informatie en kan beginnen met het sorteren van zijn administratie. De cliënt komt daarna niet meer. Wederom wordt de uitnodiging een of tweemaal herhaald en leidt no show tot het sluiten van het dossier. Evaluatie project Bijzondere doelgroepen met een schuldhulpvraag

2 3. Gedurende de stabilisatiefase. Het gaat hier vaak om cliënten met weinig zelfregie, die gedesillusioneerd raken omdat het allemaal zo lang duurt. (Bijvoorbeeld door zaken als het wachten op belastingdienst, of bijvoorbeeld omdat de cliënt zelf voor instabiliteit zorgt: echtscheiding, verhuizing, andere baan, een nieuwe schuld ed.) De cliënt raakt moedeloos en komt niet meer op de afspraken. Andere aanpak Naar aanleiding van de analyse heeft CentraM haar werkproces sterk veranderd en is de samenwerking met ketenpartners versterkt. Aanmelding Uit onderzoek van het lectoraat Armoede en Participatie 1 is naar voren gekomen dat iemand die zich aanmeldt voor schuldhulpverlening behoefte heeft om snel een afspraak te krijgen, bij voorkeur direct én dat hij behoefte heeft aan persoonlijke aandacht. Dit is te begrijpen, gezien het feit dat mensen er gemiddeld jaren over doen voordat zij hulp durven in te schakelen bij het aanpakken van hun schulden. Met andere woorden: de hulpverlening moet het ijzer smeden als het warm is. Hieronder wordt globaal beschreven wat er nu in de aanmeldfase gebeurd. Hierbij is rekening gehouden met de inzichten vanuit het boek Schaarste 2. Om het risico op uitval direct na aanmelding te verkleinen is CentraM gestart met vier inloopgroepen per week. Als een cliënt zich aanmeldt krijgt deze direct de mogelijkheid aangeboden om dezelfde middag, de volgende dag of wanneer het de cliënt uitkomt langs te komen. De aparte budgettraining is opgeheven en de onderdelen zijn geïntegreerd in de inloop. De cliënt ontvangt een of sms ter bevestiging van de afspraak, die hij zelf heeft gemaakt. In de inloop wordt de cliënt welkom geheten, krijgt een persoonlijk (budgetadvies) gesprek aangeboden, brengt de administratiemap op orde, pleegt telefoontjes naar instanties, schrijft brieven, vult het screeningsinstrument Mesis in, maakt een budgetplan en dergelijke. De cliënt krijgt hulp waar nodig, van medebezoekers (er wordt gebruik gemaakt van de groepsdynamiek), ervaringsdeskundigen, vrijwilligers, stagiaires en/of professionals. De regie van cliënten wordt versterkt doordat zij op meerdere momenten in de week de inloop kunnen bezoeken. De cliënt bepaalt in deze fase zelf de snelheid van het traject. Als de cliënt na aanmelding niet komt op de afgesproken tijd, wordt er naar hem/haar gebeld. De verandering houdt vooral in dat het proces in de aanmeldfase minder formeel en minder zwaar is gemaakt. Samenwerking Om cliënten na het eerste gesprek en de inloopmoment beter vast te houden is de samenwerking met ketenpartners in het Centrum versterkt. Met onder andere HVO Querido, Samen DOEN, GGZ, Jellinek, Volksbond, Leger des Heils zijn werkafspraken gemaakt. Deze ketenpartners hebben nu allen 1 HVA - RAAK-onderzoek Sturen op motivatie, Schaarste, Hoe gebrek aan tijd en geld ons gedrag bepalen, Sendhill Mullainathan en Eldar Shafir. Maven Publishing Evaluatie project Bijzondere doelgroepen met een schuldhulpvraag

3 een vaste contactpersoon in het team Schuldhulpverlening. Deze contactpersonen kunnen, indien gewenst, op locatie van de ketenpartners budgetadvies(bas)gesprekken voeren met cliënten. Er wordt nauw samengewerkt met de hulpverlener van de ketenpartners met als doel om de uitval te verminderen van cliënten met complexe problematiek. Deze kans op uitval vermindert wanneer ook de ketenpartner een verantwoordelijkheid voelt om de cliënt te ondersteunen in het schuldhulptraject. De leidinggevenden van de ketenpartners herkennen de problematiek en hebben het project met enthousiasme ontvangen. Op basis hiervan hebben wij een toename van aanmeldingen verwacht. Dit is echter uitgebleven. Tijdens de evaluatie van het project bij onze partners bleek het project onvoldoende bekend te zijn bij uitvoerende medewerkers. In 2016 zullen wij ons in de samenwerking daarom meer gaan richten op uitvoerende medewerkers en minder op leidinggevenden. Wekelijks is een schuldhulpverlener aanwezig in de teamvergadering van Samen DOEN voor consultatie en advies en het bespreken van casuïstiek. Ook is er wekelijks een schuldhulpverlener een dagdeel aanwezig bij de Volksbond. In eerste instantie is er voornamelijk geïnvesteerd in het maken van contact en werd er wat argwanend gereageerd. Inmiddels wordt de schuldhulpverlener met open armen ontvangen en vinden er op de locatie van de Volksbond, BAS-gesprekken plaats. Het aanbieden van budgettrainingen zit in de pen. Deze aanpak zal in 2016 worden uitgebouwd naar andere ketenpartners. Verbeterprogramma Schuldhulp In het kader van het verbeterprogramma Schuldhulp dat door wethouder Vliegenthart is ingezet heeft CentraM zich opgeworpen als (mede)trekker van twee projecten die naadloos aansluiten op het project 'Bijzondere groepen met een schuldhulpvraag', het project Budgetadviesgesprekken (BAS) en Schuldhulp op maat. Dankzij de koppeling is het succes van alle projecten groter dan dat het los van elkaar zou zijn geweest. Budgetadviesgesprek (BAS) In dit project is de cliënt direct, na de aanmelding voor schuldhulpverlening, een persoonlijk gesprek aangeboden. Binnen CentraM ingebed in de inloop. In dit gesprek wordt niet alleen naar de schuldenproblematiek gekeken maar ook naar de algehele situatie van de cliënt. Het is erg belangrijk, zo werd hierdoor weer bevestigd, dat iemand direct en individueel wordt gehoord. Door het BASgesprek kan snel passende hulpverlening aangeboden worden (zie voor een casus Bijlage 1). Zo nodig wordt er, met toestemming van de cliënt, direct contact gezocht met de ketenpartner, wanneer deze ook betrokken is. Uit het screeningsinstrument Mesis dat CentraM gebruikt in de schuldhulp blijkt dat het merendeel van de cliënten met een of meerdere hulpverleners contact heeft, naast de schuldhulpverlener. Er wordt dan een plan gemaakt om samen de cliënt te ondersteunen. Wanneer het inkomen nog niet op orde is wordt direct een sociaal raadsvrouw ingezet. Het BAS-gesprek kan plaatsvinden op een van onze locaties maar wij bieden deze gesprekken ook aan op locaties van ketenpartners zoals HVO Querido, de Volksbond, Samen DOEN. En wanneer de situatie er om vraagt vindt het BAS-gesprek tijdens een huisbezoek plaats. In 2015 hebben 229 cliënten een BAS-gesprek gekregen: - 21 cliënten hadden voldoende aan eenmalige informatie en advies cliënten werden doorverwezen naar passende hulpverlening. Voor deze cliënten is contact gezocht met ons sociale wijkteam of een ketenpartner. Er is sprake van een warme overdracht cliënten konden direct door naar de schuldhulpverlening (WGS - Wet Gemeentelijke Schuldhulpverlening). Evaluatie project Bijzondere doelgroepen met een schuldhulpvraag

4 Na evaluatie van dit experiment bleek de werkwijze zo succesvol dat het BAS-gesprek in het najaar onderdeel is geworden van het reguliere aanbod. Er is ook een preventie variant, het Budgetadviesgesprek op maat (BOM). Er is een antwoordkaart gemaakt die op vele vindplaatsen te vinden is en regelmatig ook in straten huis aan huis wordt verspreid. Door middel van deze kaart kunnen bewoners aangeven dit gesprek te willen. De Pluspunten is een van de plekken waar het Budgetadviesgesprek op maat wordt aangeboden. De achterliggende reden is dat wij er eerder bij willen zijn. Het Pluspunt is een van de vindplaatsen. Al vele jaren is CentraM betrokken bij de Voedselbank, ter ondersteuning van gebruikers. Stichting Zorg en Bijstand maakt het sinds 2014 mogelijk deze inzet te verdubbelen. De sociaal werkers zijn aanwezig bij intakes met nieuwe klanten en zijn wekelijks aanwezig bij de uitgifte van de voedselpakketten. Hier biedt CentraM nu ook budgetadviesgesprekken op maat aan. Schuldhulp op maat Een ander experiment dat naadloos aansluit bij Project Bijzondere doelgroepen met een schuldhulpvraag, is het intensiveren van de samenwerking tussen de schuldhulpverlener en de ambulant begeleider van GGz-aanbieder Mentrum. Door deze intensivering kan in veel gevallen uitval worden voorkomen. Deze samenwerking is belangrijk voor de voortgang van de schuldhulpverlening. In dit project wordt bekeken of de ambulante begeleiding van Mentrum effectiever wordt wanneer de financiële situatie van de cliënt verbetert. Indien cliënten van Mentrum (nog) niet gemotiveerd zijn om aan hun schulden te werken wordt de schuldhulpverlener uitgenodigd voor een gesprek met de cliënt, in aanwezigheid van de maatschappelijk werker van Mentrum. In dit gesprek wordt uitleg gegeven over schuldhulp. Door de informatie over inhoud en procedure wordt geprobeerd de cliënt te motiveren voor schuldhulpverlening. De vraag is kleiner dan verwacht, mogelijk te verklaren uit het feit dat Mentrum zelf maatschappelijk werk in huis heeft. Er is daarom besloten om in dit project ook cliënten, met complexe problematiek, waaronder psychiatrische problemen, van andere ketenpartners op te nemen. In 2015 zijn er 9 cliënten ondersteund waarvan 3 cliënten verwezen door Mentrum en 6 cliënten verwezen door GGZinGeest of HVO Querido. Alle cliënten zijn nog in beeld, er is geen uitval. Het experiment loopt door tot juni 2016, om de effecten op (middel)lange termijn te kunnen volgen. Evaluatie project Bijzondere doelgroepen met een schuldhulpvraag

5 Verbreden kennis In het Projectplan, op basis waarvan subsidie is aangevraagd, is aangegeven dat CentraM het belangrijk vindt de kennis en ervaringen te delen met collega's. Hiermee willen wij hen inspireren om ook hun werkproces aan te passen. In het Projectplan is een conferentie opgenomen. Deze is niet georganiseerd. Wel hebben wij vele presentaties gegeven om onze kennis te delen, onder andere aan de instellingen voor Maatschappelijke Dienstverlening in Amsterdam en de RVE van de gemeente Werk Inkomen en Participatie. In het najaar werd al duidelijk dat het project in haar oorspronkelijke vorm in januari 2016 zou worden afgerond om direct gevolgd te worden door een (ver)nieuw(d) project gericht op het verminderen van de uitval in de nazorgfase van de schuldhulpverlening. Over de resultaten hiervan is een voortdurende uitwisseling met het veld. De moederorganisatie van CentraM bestaat dit jaar 145 jaar, de eerste niet-confessionelearmenzorgorganisatie. Dit grijpen wij aan om in het najaar een grote conferentie te organiseren. In ruime mate zal hierin aandacht worden gegeven aan het project. Resultaten De eerste resultaten van het project zijn hoopgevend. De meeste verbeteringen zijn pas na de zomer uitgevoerd. Nu al is duidelijk dat de uitval in de eerste fase van de schuldhulpverlening van 20.5% in 2014 is teruggelopen tot 8% in Door ook de aanpak in de volgende fases is hier nog veel meer winst te behalen. In onderstaand schema staan de aantallen en percentages succesvolle afsluiting. Daaruit blijkt dat het percentage succesvolle afsluiting van 54% in 2014 is gestegen naar 70% in De percentages in onderstaand schema zijn vertekend, doordat de vraag in 2015 met 18% is afgenomen, ten opzichte van de prognose. Aantallen succesvolle afsluiting dossier 2014 % 2015 % Informatie en advies 46 8% 72 14% Stabilisatie 96 17& 86 16% Sanering via GKA % % Sanering vis WSNP 30 5% 43 8% Conclusies Het project zou aanvankelijk een jaar in beslag nemen. Een analyse van de doelgroep en de uitvalmomenten zou leiden tot nieuwe methodiek voor een specifieke doelgroep die vervolgens zou worden geïmplementeerd in het reguliere werkproces. De conclusie van de analyse is echter dat het merendeel van de cliënten hoog scoren op de verbinding zelfredzaamheid-lage motivatie-gedrag. In plaats van een specifieke aanpak voor een te overziene groep kunnen de doelstellingen van het project alleen gerealiseerd worden als het hele werkproces wordt omgegooid. Dit hebben wij mede kunnen doen door het project ' bijzondere doelgroepen met een schuldhulpvraag' te koppelen aan projecten in het kader van het verbeterprogramma Schuldhulp van de gemeente. In het project is de doelgroep goed in beeld gekomen en zijn de momenten in kaart gebracht waarin het risico op uitval het grootst is. Deze risicomomenten worden een voor een aangepakt. Het werkproces is structureel aangepast. Door het project is de samenwerking met ketenpartners ook enorm versterkt. Een belangrijk kenmerk van het project is ook een outreachende werkwijze, bij ketenpartners in huis of bij de cliënt. Hier is een goed begin mee gemaakt, dit zal in 2016 worden uitgebouwd. Evaluatie project Bijzondere doelgroepen met een schuldhulpvraag

6 Het project van CentraM had tot doel om de uitval te verminderen en voor meer mensen een stabiele situatie te realiseren. Deze doelstelling is gerealiseerd, doordat de uitval al met 18% is gerealiseerd. Maar er is meer mogelijk. Het project in de huidige vorm sluiten wij af. Er is echter meer winst te behalen. Stichting Zorg en Bijstand en de Fundatie Van den Santheuvel Sobbe Stichting financieren het vervolg. Dat is gericht op het verbeteren van de nazorg, om ook in deze fase de uitval drastisch te verminderen. In deze fase wordt ondersteuning gezocht in het netwerk van de cliënt, worden (ervaringsdeskundige)maatjes ingezet en wordt er groepswerk geboden om de motivatie van de cliënt vast te houden. In het groepsaanbod gaat het ook om hoe lang je kunt leven op een minimuminkomen. Ook vanuit het verbeterprogramma Schuldhulp wordt hier op ingezoomd. Dat betekent dat wij doorgaan met delen van onze kennis en ervaring met de andere instellingen voor Maatschappelijke Dienstverlening. Evaluatie project Bijzondere doelgroepen met een schuldhulpvraag

7 Bijlage 1 Casus budgetadviesgesprekken Een cliënt heeft zich aangemeld voor schuldhulp en komt de volgende dag naar de inloopgroep. Daar krijgt hij informatie en wordt er een start gemaakt met het ordenen van de administratie, het verzamelen van de benodigde documenten voor aanvraag toelatingsbesluit WGS, vult hij de Mesisvragenlijst in en wordt hij uitgenodigd om in een spreekkamer een individueel gesprek te hebben met een schuldhulpverlener. De schuldhulpverlener kijkt met een generalistische blik en vraagt naast de aard van de schuldenproblematiek naar de algehele situatie van de klant: hoe gaat het met u? Het volgende verhaal wordt vastgelegd: De cliënt is recent ontruimd in een gemeente buiten Amsterdam. Hij woont nu bij zijn moeder in Amsterdam, maar kan zich daar niet inschrijven. Moeder wil dat haar zoon verantwoordelijk wordt voor zijn eigen problemen, hij is inmiddels 35 jaar oud. Hij is nu bezig om een briefadres te krijgen. Maar dit geeft geen recht op inkomen. Hij kan misschien maar een paar maanden aanspraak maken op WW. Deze man geeft aan ziek te zijn en hij heeft weinig energie, hij wil hier verder niet op ingaan. De hulpverlener vraagt hem in hoeverre hij zelf verantwoordelijkheid neemt voor zijn problemen. Doorvragen, verduidelijken en uitleggen vraagt gedurende het gesprek veel aandacht. Gaandeweg het gesprek wordt duidelijk dat schuldhulpverlening op dit moment nog niet veel kan betekenen voor hem; hij moet eerst een inschrijfadres vinden zodat hij een structureler inkomen kan krijgen. Ook vermoedt de hulpverlener dat er andere problematiek speelt (GGZ/LVB?) De man wordt warm doorverwezen naar het wijkteam van CentraM voor ondersteuning in het zoeken naar een inschrijfadres en woonruimte. De sociaal werker bouwt vertrouwen op om er achter te komen of er andere problematiek speelt. In de tussentijd wordt hij uitgenodigd om zijn administratie te ordenen. Hiervoor kan hij naar onze inloop gaan, maar kan ook gebruikmaken van een Pluspunt in een Huis van de Buurt. CentraM heeft aan haar Pluspunt ook een soort Financieel Café gekoppeld. Hij wordt een aantal maanden ondersteund door een sociaal werker. Hij vindt een kamer en inkomen. Ondersteuning wordt gezocht en gevonden bij het Leger des Heils (woonbegeleiding) en 6 maanden na het BAS-gesprek is de man klaar het formele schuldhulpverleningsproces te starten. Zonder BAS-gesprek was veel informatie pas in de integrale aanmeldgroep naar boven gekomen of was de cliënt afgehaakt omdat het voorwerk zelfstandig niet zou lukken. De cliënt heeft nu vanaf de start de hulp gekregen die hij nodig had, hij is gehoord, heeft advies en perspectief gekregen. Evaluatie project Bijzondere doelgroepen met een schuldhulpvraag