Studiehandleiding Minor Ontwikkelingsgericht Onderwijs Cursusjaar:

Transcriptie

1 School of Education Studiehandleiding Minor Ontwikkelingsgericht Onderwijs Cursusjaar:

2 Inhoudsopgave 1. Algemeen Pag. Titel 3 Studiebelasting Inleiding Doelstellingen Beginvereisten 4 Literatuur Begeleiding Blackboard 5 Aanwezigheidsverplichting Toetsing 6 Rooster voor de seminars Project 1: Thematisch ontwerpen 7 Overzicht 7 Projectopdracht & Toelichting op de opdracht 7 Werkplan en ondersteuning 11 Literatuur en andere hulpmiddelen 12 Toetsing/ beoordeling 13 Project 2: Handelingsgericht observeren 15 Overzicht 15 Projectopdracht & Toelichting op de opdracht 15 Werkplan en ondersteuning 17 Literatuur en andere hulpmiddelen 17 Toetsing/ beoordeling 18 Project 3: Praktijkonderzoek 19 Overzicht 19 Projectopdracht & Toelichting op de opdracht 19 Werkplan en ondersteuning 21 Literatuur en andere hulpmiddelen 22 Toetsing/ beoordeling 23 Samenstelling van de studiehandleiding: Henriëtte van Ameyde, Cobie Bruin & Frans Teunissen, i.s.m. het Lectoraat Ontwikkelingsgericht Onderwijs Docenten: Marian Blankman, Cobie Bruin, Dorian de Haan, Contactpersoon: Dorian de Haan Bijlage 1 Relatie met competenties, Dublin descriptoren en HBOkenmerken 24

3 1. Titel Ontwikkelingsgericht Onderwijs 2. Studiebelasting 15 credits, waarvan 5 EC gepland in onderwijsperiode in periode 9 en 10, dus in het derde opleidingsjaar. 3. Inleiding Welkom bij Ontwikkelingsgericht onderwijs (OGO), de minor die voorbereidt op het lesgeven op scholen die de ontwikkeling van kinderen serieus nemen. De minor is zelf ook ontwikkelingsgericht. Binnen de brede doelstellingen heb je veel ruimte om eigen invullingen te geven en op jouw manier te werken. De minor speelt zich voor het grootste deel af in of dicht bij de onderwijspraktijk. Je draait als junior-collega mee met de dagelijkse praktijk op een OGO-school of je onderzoekt vragen die voor de school van belang zijn. Zo ontwikkel je competenties die je nodig hebt als je later op een OGO-school wilt gaan lesgeven. Je kunt kiezen om de hele minor op de onderbouw te concentreren, op de bovenbouw of beide. Naast het werk in en rond de opleidingsschool kom je naar Haarlem om het OGO-seminar te volgen. Het seminar is bedoeld om je te helpen bij de voorbereiding van je werk op school en om ervaringen uit te wisselen met andere studenten. Soms is er een workshop waarin je algemene vaardigheden centraal staan, soms geeft een medestudent een presentatie, een enkele keer is er een gastspreker die een onderwerp uitdiept. Een seminar is dus een verzamelnaam voor verschillende werkvormen die allemaal te maken hebben met je werk op school. De minor bestaat uit drie onderwijseenheden van 5 EC elk. Elke onderwijseenheid staat in het teken van een project. Er zijn dus drie projecten: - Project 1, in onderwijsperiode 9, gaat over thematisch ontwerpen (OE 1) - Project 2, in onderwijsperiode 10, gaat over handelingsgericht observeren (OE2) - Project 3, in onderwijsperiode 10, staat in het teken van een praktijkonderzoek (OE3). Iedere OE wordt afzonderlijk beoordeeld. In de volgende delen van deze studiehandleiding wordt elk project verder uitgewerkt. 4. Doelstellingen Ontwikkelingsgericht onderwijs is een verdiepende differentiatieminor voor studenten van de School of Education. Je zult in deze minor veel nieuws leren, maar tegelijkertijd ervaren dat je alle competenties nodig hebt die je tot nu toe in de majorstudie verworven hebt. Wel zullen die competenties vaak in een ander kader toegepast worden. Steeds meer basisscholen in Nederland willen kinderen en hun ontwikkeling een plaats geven in het onderwijs. Ofschoon OGO hierin een specifieke plaats inneemt, zul je toch veel competenties kunnen ontwikkelen die ook op andere kindgerichte basisscholen van pas komen. Maar de minor is toch vooral gericht op het werken op een OGO-school. Dit vertaalt zich in enkele brede bedoelingen waar de OGO-minor op gericht is. We verwachten dat je competent(er) wordt in het - ontwerpen van onderwijs dat kinderen ruimte verschaft om te leren en dat pedagogische stimulerend is; - observeren van kinderen en hun ontwikkeling op zodanige wijze dat de gegevens die je verzamelt direct gebruikt kunnen worden om kinderen nieuwe perspectieven te geven; - onderzoeken van een stuk onderwijspraktijk op zodanige wijze dat de resultaten toepasbaar zijn in dat onderwijs. In de bijlage kun je zien welke algemene leraarscompetenties in de minor aan de orde komen. 5. Beginvereisten 3

4 De minor Ontwikkelingsgericht Onderwijs sluit aan op de competenties die in de eerste twee leerjaren van de major verworven zijn, daarbij inbegrepen de praktijkcompetenties. Voorwaarde voor deelname is dat je stage loopt op een Ogo-school. 6. Literatuur Aanschaffen: o Janssen-Vos, F. (1997). Basisontwikkeling in de onderbouw. Assen:Van Gorcum. (Liefst editie vanaf 2003). o Pompert, B. (2004). Thema s en taal. Assen:Van Gorcum. o De Haan, D en Kuiper, E (red). (2008) Leerkracht in beeld. Assen: Van Gorcum Op Blackboard: o De Haan, D. & Teunissen, F. (2007) Gids voor Praktijkonderzoek. Alkmaar: Hogeschool Inholland, Lectoraat Ontwikkelingsgericht Onderwijs. In de bibliotheek van de opleiding en op de opleidingsschool: o Janssen-Vos, F., B. Pompert & T. Schiferli (1997). HOREB. Handelingsgericht Observeren, Registreren en Evalueren in Basisontwikkeling. Utrecht:APS. o Kallenberg,T. e.a. (2007). Ontwikkeling door onderzoek. Utrecht/Zutphen: ThiemeMeulenhoff. Naslag/inspiratie: o Janssen-Vos, F. (2004). Spel en ontwikkeling. Assen:Van Gorcum. Werkgroep Kleuters Centraal. (2000). Hoekenwerk. Baarn:Bekadidact. o Zone, Tijdschrift voor Ontwikkelingsgericht Onderwijs. Overige uitgaven uit de serie Ontwikkelingsgericht onderwijs: zie blz. 2 van Basisontwikkeling. Door via Van Gorcum een licentie te nemen op Sherpa Pro krijg je een jaar lang alle titels van Van Gorcum (waaronder de serie Ontwikkelingsgericht onderwijs) digitaal tot je beschikking mét zoekfunctie. De kosten zijn 75,-. 7. Begeleiding Algemeen De positie van de opleidingsschool is in de minor van wezenlijk belang: de minor is ontwikkeld vanuit enkele principes van het Opleiden in de school concept waarin de samenwerking tussen school en opleiding het uitgangspunt is. Je loopt twee dagen stage. Teamleden van de basisschool en docenten van de opleiding zijn in verschillende rollen als opleiders betrokken bij de minor. o De mentor. Namens de OGO-school treden, afhankelijk van het aantal studenten, een of meer leerkrachten de mentoren- op als praktijkbegeleiders. De mentor treedt als model op voor de student bij de uitvoering van het thema, geeft de student gelegenheid om een eigen uitvoeringsbijdrage te leveren, draagt bij aan het reflectieproces van de student en is betrokken bij de beoordeling van het werk van de student. - Zo mogelijk een tweede teamlid van de school. Dit kan een directielid zijn, stagecoordinator, leerkracht uit de betreffende bouw enz. De rol van dit teamlid is een verdere verankering van de stageactiviteiten in het kader van schoolontwikkeling. De betrokkenheid van dit teamlid is meer op afstand. o De docenten die de seminars verzorgen. Voor de verschillende projecten educatief ontwerpen, handelingsgericht observeren en praktijkonderzoek doen - informeren deze docenten de studenten over specifieke achtergronden, geven workshops en ondersteunen zij de activiteiten op de school. o De docent die de coordinatie verzorgt.deze is de contactpersoon voor de stagescholen en de studenten tijdens de duur van de minor. o De docent/stagebegeleider/ SLB er die de gesprekken met de school voert. 4

5 Deze docent bespreekt met de mentor en student de verwachtingen en mogelijkheden van betrokkenen bij de minor en overlegt over de eindbeoordeling. Specifiek rol van de mentor: Project 1 (OE 1): Thematisch ontwerpen De mentor/praktijkbegeleider maakt samen met de student een keuze voor een geschikt onderwerp voor een thema en overlegt over het ontwerp en de uitvoering. Hij/zij bespreekt één keer per week het verslag dat de student in zijn/haar logboek heeft gemaakt. De mentor maakt met de student de tussen- en eindstand op wat betreft de OGOcompetenties die in de project beoefend zijn. Waar heeft de student kwaliteit getoond, waar groei en wat heeft zij/hij nog niet getoond? Toetsing: tenslotte geeft de mentor een beoordeling volgens een checklist die in de handleiding is opgenomen. Een goed hulpmiddel voor ondersteuning is het in beeld brengen door de mentor van een aantal activiteiten die de student vanuit de vijf impulsen heeft ontworpen met video en/of fotocamera. Project 2 (OE 2) Handelingsgericht observeren De student kiest in overleg met de mentor een kind uit voor een kindstudie. De mentor geeft wekelijks feedback op de gemaakte observaties en helpt bij het interpreteren van deze observaties. De mentor (en docent van de opleiding) leren de student hoe hij/zij zorgvuldig gebruik dient te maken van bewijsmateriaal. De mentor beoordeelt het eindproduct en bespreekt het advies over de ontwikkelingsmogelijkheden van het kind en de wijze waarop hoe dit kind het best begeleid kan worden. Toetsing: de mentor beoordeelt de werkwijze van de student, het inzicht in het kind dat de student geeft en de waarde van de aanbevelingen (40% van de totale beoordeling) aan de hand van reeks aandachtspunten (in de handleiding opgenomen). Project 3 (OE3) Praktijkgericht onderzoek De student overlegt met de mentor en de docent van de opleiding over een mogelijke probleemstelling voor het praktijkonderzoek dat de student moet uitvoeren. De mentor verleent medewerking bij de dataverzameling voorzover mogelijk. Toetsing: de mentor en betrokken andere teamleden beoordelen het onderzoeksverslag en de presentatie door de student van de resultaten aan de hand van een checklist beoordeling onderzoek (40% van de totale beoordeling) (in de handleiding). 8. Blackboard Alle voor deze minor belangrijke gegevens staan in principe in deze studiehandleiding. In geval van veranderingen of aanvullingen zal gebruik gemaakt worden van Blackboard. Ook zullen documenten zoals checklists op Blackboard worden geplaatst. De student moet Blackboard en de mail minstens éénmaal per week raadplegen voor actuele informatie. 9. Aanwezigheidsverplichting Verwacht wordt dat je twee dagen per week stage loopt op een OGO-school en bij elk onderdeel van de seminars aanwezig zult zijn. Mocht je hier door overmacht onverhoopt niet toe in staat zijn, dan geldt het volgende: Ben je ziek of denk je anderszins een goede reden te hebben afwezig te zijn dan - bespreek je met je mentor hoe je de activiteiten kunt inhalen - leg je dit vóór de bijeenkomst van het seminar voor aan je docent.je krijgt dan een aanvullende opdracht, zoals het schriftelijk uitwerken van je opdracht of het geven van een samenvatting van de literatuur. Ben je vaker afwezig dan loop je het risico dat de coördinator in overleg met je mentor en de docenten besluit dat verdere deelname niet 5

6 langer zinvol is. Uitsluiting betekent dat je het vak dit studiejaar in zijn geheel niet meer kunt halen. 10. Toetsing Per project zijn nadere richtlijnen gegeven. De opdrachten kun je alleen tijdens de duur van de seminars van de minor maken. 11. Rooster van de seminars De seminars vinden plaats op woensdagmiddag het 7 e en 8 e uur ( u.), en het 9 e en 10e uur ( u.). Programma en rooster Minor OGO (DMVPK216) Periode 1 sept-nov 2008 OE1 Thematiseren Woensdagmiddag Week Lesweek Datum Programma en docent 7 de en 8 ste uur ( uur) 9 de en 10 de uur ( uur) september Algemene inleiding op de minor (OE1) Marian Blankman september Wat is thematiseren (a.h.v. voorbeelden uit de praktijk) Marian Blankman (of gastdocent) Wat is ontwikkelingsgericht onderwijs? (a.h.v startactiviteit door de studenten) (OE1) Gastdocent Start onderzoeksvraag (OE3) Dorian de Haan september Opzet van een thema: hoe pak je dat aan? (OE1) Uitwisseling eerste eigen ervaringen, tools, voorbeeld van een aanpak (formulieren) Marian Blankman september WO in de bovenbouw, hoe zorg je voor een goede integratie? (OE1) Marian Blankman oktober Rol van de leerkracht (OE1) Gastdocent 41 stageweek oktober Consultatie (OE1) Marian Blankman OGO in de onderbouw gastdocent Bespreking 1 e versie onderzoeksvraag (OE3) Dorian de Haan Bespreking definitieve onderzoeksvraag (OE3) Dorian de Haan 43 herfstvakantie oktober Reserve/ voorbereiding eindactiviteit 45 Toetsweek 5 november Presentatie eindactiviteit (OE1) Marian Blankman Periode nov januari 2009 OE2 en 3 Handelingsgericht Observeren en Praktijkgericht Onderzoek Woensdagmiddag Week Lesweek Datum Programma en docent 7 de en 8 ste uur ( uur) 9 de en 10 de uur ( uur) Stageweek Toetsweek 5 Toetsweek 6

7 Minor Ontwikkelingsgericht Onderwijs Project 1 (OE 1) Thematisch ontwerpen Overzicht In dit onderdeel van de minor Ontwikkelingsgericht Onderwijs ga je in onderwijsperiode 11 ontwikkelingsgericht onderwijs ontwerpen en uitvoeren. Ontwikkelingsgericht onderwijs bestaat uit sociaal-culturele activiteiten die voor kinderen persoonlijk zinvol zijn en die betekenis voor hen hebben en/of kunnen krijgen. Er wordt daarom binnen ontwikkelingsgericht onderwijs vanuit thema s gewerkt. Thema s zijn betekenisvolle inhouden die zorgen voor samenhang tussen activiteiten. Thema s lokken uit tot activiteiten: tot het verkennen van de wereld en daarin steeds beter leren handelen. In de onderbouw vormen spelactiviteiten de leidende activiteiten waar vanuit de thema s vorm krijgen. In de bovenbouw vormen onderzoeksactiviteiten de leidende activiteiten bij het opzetten en uitvoeren van thema s. Maar spelactiviteiten en onderzoeksactiviteiten zijn natuurlijk niet de enige activiteiten binnen een thema. Er zijn ook gespreksactiviteiten, lees/schrijfactiviteiten, reken/wiskunde activiteiten, constructieve en beeldende activiteiten die aan elkaar worden verbonden vanuit de leidende activiteiten spel en onderzoek. Activiteiten kunnen worden uitgevoerd door individuele kinderen, een groepje kinderen of heel de groep. Ze kunnen eenmalig worden uitgevoerd of gedurende het gehele thema. Om voor echte verdieping van het thema te zorgen en kinderen voldoende kans te geven voor inbreng, wordt er langere tijd (6 tot 8 weken) aan een thema gewerkt. De opdracht Samen met je praktijkbegeleider maak je een keuze voor een geschikt onderwerp voor een thema en in overleg ontwerp je het thema voor de komende periode van 6 tot 8 weken. In die periode zorg je dat je minimaal twee dagen per week stage loopt. Op de dagen dat jij niet aanwezig bent, werkt je praktijkbegeleider verder aan de uitvoering van het thema. Toelichting van de opdracht Wanneer je een thematisch aanbod gaat ontwerpen, dan zul je daar de volgende stappen voor moeten doorlopen. De stappen 1 t/m 4 zet je op papier voordat je je thematisch aanbod uit gaat voeren. De stappen 5 en 6 werk je tijdens en na de uitvoering van je aanbod uit. Wat ga je doen? 1. Het vaststellen van het thema 2. Het vaststellen van betekenissen en bedoelingen Toelichting: Je kunt op verschillende manieren aan suggesties voor thema s komen. De concrete leefsituatie van kinderen, de actualiteit, interesses van kinderen en leerkrachten, buitenschoolse projecten en interessante jeugdboeken etc. Daarnaast kunnen bepaalde onderwijsbedoelingen die je hebt, je op een idee voor een thema brengen. Bij de keuze van een thema moeten die twee in balans zijn. Dit overdenk je ook bij stap 2 van je opzet. Bij stap 1 geef je een verantwoording van jouw themakeuze. Ideeën voor thema s in de onderbouw kun je o.a. vinden in hoofdstuk 4 van Basisontwikkeling in de onderbouw, in Spel en ontwikkeling en in Hoekenwerk. Ideeën voor thema s in de bovenbouw kun je o.a. vinden in Thema s en taal, bijv. Hoofdstuk 2.3. Voor het vaststellen van de precieze inhoud maak je op twee punten een afweging. Je zet deze kort op papier bij stap 2: welke betekenissen verlenen kinderen nu aan het thema (wat vinden ze er interessant aan, wat weten ze er al 7

8 3. Het ontwerpen van een activiteitenaanbod vanaf, hoe zijn ze er al mee in aanraking gekomen?) en welke liggen er in het verschiet; welke activiteiten zullen bij kunnen dragen aan uitbreiding en verdieping die de betekenisverlening voor kinderen vergroten? je eigen bedoelingen: wat van de wereld kan ingebracht worden en op welke manier? Welke ontwikkelings- en leerprocessen wil je vooral stimuleren? Hierbij spelen de doelen van de verschillende vak-vormingsgebieden een rol naast de brede ontwikkelingsdoelen (Basisontwikkeling Hoofdstuk 3.3) die je wilt gaan realiseren in dit aanbod. In diverse methoden kun je overzichten vinden van te realiseren doelen en ontwikkelingen bij kinderen. Maak voor je thema een overzicht van de specifieke bedoelingen waaraan je wilt werken. Voor de bovenbouw kun je daarvoor ook de kerndoelen raadplegen (zie Thema s en taal, Hoofdstuk 2.3.2, en 2.3.8, en voor de nieuwe kerndoelen). Bij het ontwerpen heb je vooral activiteiten op het oog die de inhoud van het thema voor de kinderen dichterbij brengt en duidelijk maakt. De wereld komt de klas in of de leerkracht gaat met de kinderen de wereld in. De activiteiten zijn erop gericht het thema tot leven te brengen door handelend en pratend in rijke en levensechte situaties aan de gang te gaan; betekenisvol, interessant en de moeite waard. Vooral de aandacht voor brede ontwikkeling en basiskenmerken zoals: zelf invloed hebben, zelf keuzen maken, initiatieven kunnen nemen. Daarom is de planning half-open, om de kinderen veel invloed te geven op keuze, uitbreiding en verandering van activiteiten. Het ontwerpschema (ook wel het WEB-model) is bedoeld om het thema nader in te vullen en aan relevante activiteiten te verbinden. Als leerkracht denk je na over het activiteitenaanbod en noteert dat alvast om samenhang tussen de verschillende kernactiviteiten in het vizier te krijgen en om al enig idee te krijgen van mogelijke startactiviteiten. In de onderbouw kan al gewerkt worden met onderzoeksactiviteiten (de wereld in, of een gast in de klas). Spelactiviteiten vormen de leidenden activiteiten. Neem daarom altijd één of meer hoeken voor rollenspel op in je activiteiten. In de bovenbouw worden spelactiviteiten als leidende activiteiten vervangen door onderzoeksactiviteiten. Vul bij stap 3 jouw ideeën voor het activiteitenaanbod in aan de hand van de kernactiviteiten (je kunt hiervoor het WEB-model gebruiken). Lees-schrijfactiviteiten Reken/wiskunde-activiteiten Thema: Inhouden: Spelactiviteiten en onderzoeksactiviteiten Constructieve en beeldende activiteiten Gespreksactiviteiten Aanwijzingen voor een relevant activiteitenaanbod voor de onderbouw vind je in de activiteiten-overzichtslijsten in de 8

9 4. De planning van de activiteiten HOREB-map en in Basisontwikkeling Hoofstuk 4. In Thema s en Taal kun je aanwijzingen vinden voor een relevant activiteitenaanbod voor de bovenbouw (zie o.a ). De activiteiten in het thema worden in de onderbouw vaak als volgt opgebouwd: 1e fase: introductie van het thema, met kinderen op ideeën komen: de wereld in/op onderzoek uit; activiteiten in de groepskring; spelactiviteiten; verhalen en prentenboeken. Met elkaar vaststellen waar naartoe gewerkt gaat worden: een voorstelling, een tentoonstelling, een viering, een presentatie, een product ect. Door dit vast te stellen, kom je samen met de kinderen op ideeën voor activiteiten die nodig zijn om daar naartoe te werken. 2 e fase: ook beeldende en constructieve activiteiten, leesschrijfactiviteiten en reken-en wiskundige activiteiten. Een verdere verdieping van het thema 3 e fase: de afronding en afsluiting In de bovenbouw zie je een soortgelijke opbouw: 1e fase:de oriëntatiefase 2 e fase: De uitvoeringsfase 3 e fase: De afrondingsfase Meer daarover kun je lezen in Thema s en taal blz De uitvoering: Begeleiden, organiseren, observeren en registreren Maak voor je thema een planningsoverzicht om de activiteiten die je wilt gaan ondernemen vast te leggen, verdeeld over de 3 fasen (zie Basisontwikkeling en Thema s en taal 6.1). Dit is echter een half-open planning. Je kunt een thema niet vooraf helemaal dichttimmeren, het groeit namelijk door datgene wat de kinderen inbrengen en de mogelijkheden die jij daarin ziet voor verdere ontwikkeling. Een meer gedetailleerde planning van activiteiten van dag tot dag maak je in het logboek, in de uitvoeringsperiode (zie stap 5). Je start me de introductie van je thema. Samen met de kinderen kom je op ideeën voor de verdere invulling waarbij je je bedoelingen in de gaten houdt, maar ook ruimte geeft voor de initiatieven waar kinderen zelf mee komen. Op grond daarvan bepaal je per dag welke activiteiten er uitgevoerd gaan worden. Dit bereid je voor in het logboek waarin je aangeeft welke activiteiten je uit wilt gaan voeren, met wie, welke bedoelingen (observatiepunten) je daarbij hebt en wat jouw rol daarin is (zie Basisontwikkeling 6.4 en Thema s en taal 6.4). Wat betreft jouw rol gaat het erom dat je de vijf impulsen van het pedagogisch/didactisch handelingsmodel leert te gebruiken (Basisontwikkeling Hoofdstuk 5.4, Thema s en taal Hoofdstuk 1.4) en dat je daarop kunt reflecteren. Je reflecties schrijf je ook in je logboek onder verslag en reflectie. Je geeft daarin aan hoe de activiteiten verliepen, welke specifieke activiteiten je hebt ondernomen na de eerste oriëntatie. welke ontwikkeling je hebt gezien, hoe je terugkijkt op jouw begeleiding en welke ideeën je hebt voor het aanbod in het volgende thema. In deze minor moet je dus in het byzonder aandacht besteden aan impuls 2 en 4 : 9

10 verbeteren en verdiepen van de activiteit en toevoegen van nieuwe handelingsmogelijkheden. Wat zijn uitkomsten van de oriëntatie bij impuls 1? Wat heb je na de oriëntatiefase met de groep gedaan om: - de activiteit te ordenen - nieuwe elementen aan de activiteit toe te voegen - handelingen of vaardigheden van de kinderen te verbeteren heb je voor verschiillende (groepen) kinderen specifieke activiteiten ondernomen? Wat waren gouden momenten (Basisontwikkeling, p. 151)? Bespreek je verslag en reflectie minimaal één keer per week met je praktijkbegeleider. Breng een aantal activiteiten (in samenwerking met je medestudenten en/of praktijkbegeleider) ook in beeld met video en/of fotocamera waarbij vooral zichtbaar moet worden hoe jij de activiteit begeleidt vanuit de vijf impulsen. 6. Evalueren Na de uitvoeringsperiode evalueer je het thematisch aanbod als geheel. Hierbij gebruik je je logboek (verslag en reflectie) als geheugensteun. Maak zoveel mogelijk gebruik van concrete voorbeelden en illustreer ze waar mogelijk met aanschouwelijk materiaal: - Waaruit is gebleken dat het thema betekenisvol was voor de kinderen? - Welke bedoelingen zijn bereikt? Waar is dat uit gebleken? - Hoe verliep de start van het thema? Welke inbreng hadden de kinderen daarin? - Welke activiteiten heb je uitgevoerd? Welke activiteiten zijn ontstaan vanuit de inbreng van de kinderen? - Hoe kijk je terug op jouw rol? Hoe heb je de vijf impulsen toegepast? Wat leverde dat op? - Hoe is het thema afgesloten? - Welke bevindingen neem je mee voor de opzet van een volgend thematisch aanbod? Leg je verslag voor aan je praktijkbegeleider en spreek het met hem of haar door. Maak met hem of haar de tussenstand op wat betreft de OGO-competenties die je in de project beoefend hebt. Waar heb je kwaliteit getoond, waar groei en wat heb je nog niet getoond? Voeg haar op- en aanmerkingen toe als apart onderdeel van het verslag. Voeg je logboekformulieren toe als bijlage aan het evaluatieverslag. OGO-competenties binnen Project 1 (zie ook bijlage 1) A Een onderwijsaanbod kunnen ontwerpen: - Thematiseren en thematisch ontwerpen - Planningen voor weken en periodes opstellen - Voorbereiden van thematische activiteiten B Leren mogelijk maken door te begeleiden, met name: - Bij (een groep van) kinderen authentieke leervragen kunnen aanboren in relatie tot een thema. - Faciliterend meedoen met leerlingen terwijl deze een zelfgeplande activiteit uitvoeren: meespelen, meelezen, meedenken. - Kunnen beoordelen waar voor een kind kansen op ontwikkeling liggen: het gouden moment kunnen vangen. 10

11 - En vooral: de vijf impulsen voor doelgericht didactisch handelen kunnen inzetten: 1)oriënteren, 2)verbeteren en verdiepen van activiteiten, 3)verbreden van activiteiten, 4)toevoegen van nieuwe handelingsmogelijkheden en 5)samen met het kind reflecteren op het leerproces. E Samenwerken binnen en buiten de eigen groep - Partner kunnen zijn in de ontwikkeling van team en school: Kunnen samenwerken met de praktijkbegeleider in het ontwerpen van onderwijs. Werkplan Week* Activiteit Seminar 6 Oriënteren op de minor als geheel en 3 lesuren project 1 in het bijzonder. Kennismaking op Inleiding over de minor de stageschool. Start met opzet van thematisch aanbod (uitwerken stap 1 t/m 4). Workshop over verschillende aspecten van thematisch ontwerpen. Daarbij worden spelactiviteiten als leidende activiteiten voor de onderbouw en onderzoeksactiviteiten als leidende activiteiten voor de bovenbouw 7 Werken aan opzet thematisch aanbod in overleg met praktijkbegeleider. Maak een verslag van de ontwerpactiviteiten in week 6 waarin je tevens een verantwoording geeft van - de keuze van het thema - de betekenis voor de leerlingen - de bedoelingen van de leerkracht - het ontwerp van het aanbod van activiteiten uitgesplitst. Uitwisseling studenten onderling aan de hand van reeks aandachtspunten (Raadpleeg Blackboard). In tweetallen formuleren van gezamenlijke vragen voor week 8 en per mail doorsturen naar de docent met een cc. naar de coördinator. 8 Opzet thematisch aanbod stap 1 t/m 4 af. Start uitvoering thematisch aanbod. Dagelijkse voorbereiding in logboek. Vraag je praktijkbegeleider een video-opname te maken. Selekteer relevante fragmenten voor het in beeld brengen van begeleidersvaardigheden (stap 5). Minimaal twee dagen stage per week. 9 Voorjaarsvakantie 10 Voortgang uitvoering thematisch aanbod. Dagelijkse voorbereiding en reflectie in logboek. Vraag je praktijkbegeleider een videoopname te maken. Selekteer relevante fragmenten voor het in beeld brengen van begeleidersvaardigheden (stap 5). Minimaal twee dagen stage per week. Doorsturen naar de docent. 11 Voortgang uitvoering thematisch aanbod. Dagelijkse voorbereiding en reflectie in logboek. 3 lesuren 2 uur Presentatie van opzetten thematisch aanbod. Verdieping in begeleiding/ de vijf impulsen. Uitwisseling/ reflectie studenten onderling over begeleidersvaardigheden aan de 11

12 Vraag je praktijkbegeleider een videoopname te maken. Selekteer relevante fragmenten voor het in beeld brengen van begeleidersvaardigheden (stap 5). Minimaal twee dagen stage per week. 12 Afsluiting thematisch aanbod. Minimaal twee dagen stage per week; voltijd stageweek. Eventueel: bijstelling probleemstelling van het onderzoek, doorsturen naar de docent. 13 Evalueren van aanbod als geheel (stap 6) en voorbereiden van presentatie thematisch aanbod. 14 Evalueren van aanbod als geheel. Doorspreken van evaluatieverslag en OGOcompetenties met praktijkbegeleider. Presenteren van thematisch aanbod. * Uitgaande van de kalenderweken hand van reeks aandachtspunten en m.b.v. meegebracht videomateriaal (Raadpleeg Blackboard). Aandacht voor afsluiting van thema. Feedback over de tweede probleemstelling van het onderzoek van de docent via de mail. Feedback/ goedkeuring probleemstelling van het onderzoek van de docent via de mail. 3 lesuren Presentatie thematisch aanbod als geheel. Je maakt daarbij gebruik van de gegevens uit je evaluatieverslag maar ook van videobeelden. Het gaat om het aanschouwelijk maken van de uitvoering van je aanbod en je reflectie op de kernpunten uit het aanbod zoals weergegeven in je opzet. Zie voor het Werkplan Formuleren onderzoeksvraag in blok 1: Project 3: Praktijkonderzoek Data van de bijeenkomsten in deze periode zijn: 10 september, 1 en 15 october ( ). Inleveren definitieve onderzoeksvraag: 29 october Literatuur en andere hulpmiddelen Het Jonge Kind - Janssen-Vos, F. (2008). Basisontwikkeling in de onderbouw. Assen:Van Gorcum. (Liefst editie vanaf 2003). - Janssen-Vos, F. (2004). Spel en ontwikkeling. Assen:Van Gorcum. - Werkgroep Kleuters Centraal. (2000). Hoekenwerk. Baarn:Bekadidact. Het Oudere Kind - Pompert, B. (2004). Thema s en taal voor de bovenbouw. Assen:Van Gorcum. Algemeen - Janssen-Vos, F., B. Pompert & T. Schiferli (1997). HOREB. Handelingsgericht Observeren, Registreren en Evalueren in Basisontwikkeling. Utrecht:APS. - Zone, Tijdschrift voor Ontwikkelingsgericht Onderwijs. - Overige uitgaven uit de serie Ontwikkelingsgericht onderwijs: zie blz. 2 van Basisontwikkeling. Door via Van Gorcum een licentie te nemen op Sherpa Pro krijg je een jaar lang alle titels van Van Gorcum (waaronder de serie Ontwikkelingsgericht onderwijs) digitaal tot je beschikking mét zoekfunctie. De kosten zijn 75,-. 12

13 Toetsing / beoordeling Voor Project 1 (OE 1) kun je 5 EC s verdienen. Je wordt beoordeeld op onderstaande onderdelen. In totaal kun je daar 100 punten voor halen. Voor elk onderdeel mag je niet minder dan de helft van de maximaal te behalen punten halen. Onderdeel: Opzet thematisch aanbod Evaluatieverslag thematisch aanbod Presentatie thematisch aanbod Maximaal Beoordeeld door: aantal punten: 30 Docent in samenspraak met praktijkbegeleider (lijst met aandachtspunten) 30 Docent; met schriftelijke reactie van praktijkbegeleider. 40 Docent in samenspraak met praktijkbegeleider (lijst met aandachtspunten) Wanneer: Lesweek 8 Lesweek 15 Lesweek 15 13

14 Beoordelingsformulier voor de mentor project 1: Thematisch Ontwerpen Competentie: De student kan een thema ontwerpen, uitvoeren en evalueren. Meer in het bijzonder kan de student Ontwerp Een thema bedenken dat een rijke en betekenisvolle leeromgeving biedt voor de leerlingen. Binnen het thema een goed evenwicht vinden tussen de betekenissen van de leerlingen en de bedoelingen van de leerkracht. Een activiteitenaanbod opstellen waarin de volgende kernactiviteiten zijn uitgewerkt: - Lees-schrijfactiviteiten; - Reken/wiskunde activiteiten; - Spel- (onderbouw) of onderzoeks- (bovenb.) activit.; - Constructieve en beeldende activiteiten; - Gespreksactiviteiten. Een globaal uitvoeringsplan voor de themaperiode opstellen. Uitvoering Een thema-introductie leiden: leerlingen op verhaal laten komen. Op grond van het verloop van de introductie een weekplanning opstellen van activiteiten en observatiepunten voor het begeleiden. Activiteiten van (groepjes) leerling(en) organiseren. De vijf didactische impulsen toepassen bij het begeleiden van (groepjes) leerling(en). - gezamenlijk orienteren op de activiteit - verbeteren en verdiepen van de activiteit - verbreden naar andere activiteiten - toevoegen van nieuwe handelingsmogelijkheden - reflecteren op de activiteit Zinvolle observaties over leerlingen en reflecties op het eigen didactisch handelen noteren in een logboek. Evaluatie Een thema na afloop evalueren en conclusie trekken over een volgend thematisch aanbod, zowel over de opzet. Toelichting en aanvullingen: 14

15 Minor Ontwikkelingsgericht Onderwijs Project 2 (OE 2): Handelingsgericht observeren Overzicht In dit deel van de minor Ontwikkelingsgericht Onderwijs ga je uitdiepen wat je in project 1 geleerd en ervaren hebt. Leerkrachten op ontwikkelingsgerichte scholen zorgen ervoor dat door de kernactiviteiten beoogde ontwikkelings- en leerprocessen tot stand komen. Een OGO-leerkracht moet niet alleen zorgen voor een sterke pedagogische basis en het ontwerpen en leiden en begeleiden van een betekenisvol aanbod, maar ook in staat zijn om heel goed te observeren en te reflecteren. Binnen ontwikkelingsgericht onderwijs heet dit handelingsgericht observeren en begeleiden. Deze term maakt duidelijk dat de observaties van leerkrachten altijd op het handelen ten opzichte van de kinderen zijn gericht. Je wilt achterhalen of activiteiten die kinderen ondernemen voldoende ontwikkelingswaarde hebben. Handelingsgericht observeren heeft twee functies, die aan elkaar verbonden zijn. De ene functie is gericht op het ontwerpen en uitvoeren van het onderwijsaanbod: activiteiten voor kinderen en het aandeel van de leerkracht daarin. Deze functie is gericht op de leerkracht: observeren en registreren om toekomstig onderwijs beter te kunnen vormgeven. De andere functie is de evaluatie van het ontwikkelingsverloop. Gaat het goed met dit kind? Vindt de gewenste ontwikkeling daadwerkelijk plaats? Hoe kan ik in het vervolgaanbod voor versterking en uitbreiding zorgen? Deze functie van handelingsgericht observeren is gericht op de kinderen: observeren en registreren om beter vorm te kunnen geven aan de ontwikkeling (HOREB-map). Om de kracht van handelingsgericht observeren te leren kennen ga je je in dit project concentreren op één kind. Je verzamelt informatie over allerlei aspecten van dat kind en zijn ontwikkeling. Sommige staan dicht bij het leren op school, andere liggen iets verder daarvan weg. Het resultaat is een Kindstudie, een overzicht van gegevens met aanbevelingen voor de verdere begeleiding van dit kind en misschien ook voor veranderingen in de aanpak van de leerkracht. Ook voor de ouders zou de kindstudie iets te bieden moeten hebben. De opdracht Maak een kindstudie. Kies in overleg met je praktijkbegeleider een kind uit, breng relevante aspecten van de ontwikkeling in kaart, leg dit neer in een kinddossier met aanbevelingen en presenteer dit aan je praktijkbegeleider en eventueel aan de ouders van het betreffende kind. Toelichting van de opdracht Waar ik voor mijn werk hier het meest aan gehad heb is de cursus Observeren en registeren op de pabo. We moesten een bepaald kind een tijd lang heel precies volgen en alles vastleggen in een portfolio. Het was een boel werk, maar absoluut de moeite waard. Een van de beste dingen die je kunt doen is kinderen van dichtbij observeren en te proberen te begrijpen waarom ze doen wat ze doen. Nu ik voor de klas sta heb ik er nog dagelijks plezier van dat ik die kindstudie heb gemaakt (Darling-Hammond e.a., 2005, blz. 119). Aan het woord is Jean Jahr, een succesvolle leerkracht in een arme buurt van New York. Ze is in staat om kinderen die van huis uit weinig cultureel kapitaal meekrijgen evenveel te leren als kinderen uit meer bevoorrechte gezinnen. Onderzoekers zochten haar op en vroegen Jean aan welke onderdelen van de pabo-opleiding ze veel gehad had. Wat wij handelingsgericht observeren noemen kwam als een van de hoogtepunten naar voren. 15

16 Door het maken van een kindstudie leer je observatie- en registratie-technieken te beheersen die je in je latere beroepspraktijk goed kunt gebruiken. Je leert om gegevens, verkregen uit verschillende invalshoeken, te combineren tot een foto van het kind. Verder kun je een koppeling leggen tussen ontwikkelingstheorie en dit specifieke kind. En zo vind je aanknopingspunten om de ontwikkelingsmogelijkheden van dit kind te verbeteren. Je kunt de sterke punten van dit kind opsporen, je kunt de vooruitgang vaststellen, je weet wat invloed heeft op zijn/haar ontwikkeling, je weet welke behoeften en tekortkomingen dit kind heeft. Dit alles stelt je in staat om voor dit kind goede betekenisvolle activiteiten te bedenken. Als je een kindstudie maakt, speur je naar ontwikkelingssignalerende gegevens. Deze gegevens zeggen iets over de motieven, de belangstelling en de actuele mogelijkheden van het betreffende kind. Ze laten zien hoe de huidige activiteiten van het kind te plaatsen zijn in de ontwikkelingsperspectieven van de kernactiviteiten. Verder maken die gegevens ook duidelijk hoe het kind vordert in de ontwikkelings- en leerprocessen die ontwikkelingsgericht onderwijs voor ogen heeft. Een kindstudie gaat dus niet speciaal over problematische aspecten bij een kind. Alle aspecten die van belang zijn om een kind beter te leren begrijpen in zijn ontwikkeling zijn van belang. Voorbeelden hiervan zijn: De manier waarop het kind zich opstelt tijdens het leren op school: hoe leert het kind, hoe is zijn werkhouding, hoe pakt het leertaken aan? Motieven die het kind sturen: is het vooral gericht op omgaan met mensen, is het een onderzoekertje in de dop, is het een sporttype? Hoe vlot de ontwikkeling op bepaalde gebieden verloopt: is het tekenen, de motoriek of het taalgedrag op leeftijdsniveau? Waar liggen de mogelijkheden en beperkingen bij dit kind? De leervorderingen van dit kind binnen de kernactiviteiten. Als er stagnaties zijn, waar ligt dit dan aan? Op deze wijze wordt het doel bereikt: aanknopingspunten voor de verdere begeleiding van dat kind. Kies dus niet speciaal een kind met een leer- en of gedragsprobleem maar overleg met je praktijkbegeleider over een kind met een brede, ook positieve informatievraag. Dit kind breng je dan in kaart. De gegevens die je verzamelt, verwerk je in een onderzoeksverslag. Dit onderzoeksverslag bevat in ieder geval de volgende onderdelen: Een korte, wekelijkse schoolobservatie van het kind; Een beschrijving van dit kind in bredere context: omgang met leeftijdsgenoten, de thuissituatie) Een beschrijving van dit kind in het licht van ontwikkelingstheorieën die te maken hebben met de kernactiviteiten (age-level-study); Een beschrijving van de leerresultaten van dit kind binnen één van de kernactiviteiten. Een portfolio van dit kind. In het portfolio verzamel je eigen werk van dit kind dat representatief is voor je observaties (foto s van activiteiten, waaraan het kind heeft deelgenomen, tekeningen, teksten, spel- en gespreksprotocollen, geluidsbandjes, videofragmenten, ontwerpen van presentaties, eigen reflecties op plannen en uitvoeringen e.d.) Op grond van deze gegevens noteer je conclusies over de ontwikkelingsmogelijkheden van dit kind en schrijft een advies aan je praktijkbegeleider over hoe dit kind het best begeleid kan worden. Dit advies licht je toe in een gesprek met de leerkracht. Aan het eind van deze periode lever je het onderzoeksverslag in. Het verslag bestaat uit de volgende onderdelen: 1. Inhoudsopgave 2. Inleiding: een persoonlijke verantwoording 3. Kinddossier: o Introductie van het kind aan de hand van basisgegevens, (interview, tekening, foto e.d.) o Beschrijving van de context van dit kind (gezin / familie / buurt / vriendjes / hobby s 16

17 o Beschrijving van ontwikkelingsgegevens van dit kind o Beschrijving van de leerresultaten van dit kind o Portfolio van dit kind 4. Aanbevelingen voor handelingen om voor dit kind een bepaalde kernactiviteit zo betekenisvol mogelijk te laten zijn Werkplan kindstudie Je werk aan dit project bestaat uit verschillende fasen: 1. Oriëntatie: A Inlezen over handelingsgericht observeren binnen ontwikkelingsgericht onderwijs B. Kiezen van het doelkind voor je kindstudie C. Beeldvorming over de opdracht in een gesprek met je praktijkdocent: precies weten wat de bedoeling is D. Plan van aanpak maken: wat, wanneer, hoeveel tijd beschikbaar 2. Uitvoering: A. Gegevens verzamelen: Observaties uitvoeren, gesprekken voeren. B. Informatie uitwerken: protocollen, gespreksnotities, samenvattingen van informatieve stukken C. Portfolio samenstellen, verzorgen 3. Afronding: A. Eindverslag schrijven: conclusies en aanbevelingen B. Adviesgesprek(ken) voeren C. Beoordelingsgesprek voeren. Tijdens het project volg je vier seminars (workshops)die betrekking hebben op dit onderdeel. Hierin krijg je steun van de docent en van je medestudenten en worden allerlei instrumenten toegelicht. In de workshops kun je oefenen met observatie- en registratietechnieken en helder krijgen hoe het ook alweer zat met de ontwikkelingslijnen. Je krijgt wekelijks individueel feedback van je mentor of docent op je gemaakte observaties. Zij helpen je bij het interpreteren van deze observaties. Ze leren je hoe je zorgvuldig gebruik dient te maken van bewijsmateriaal. Werkplan Week lesweek Datum Activiteit Seminar nov Seminar nov Seminar dec Consultatie (op afspraak) jan Seminar toetsweek 14 jan Seminar Literatuur en andere hulpmiddelen Delen uit OGO-literatuur: - Janssen-Vos, F. (2003/ 2008). Basisontwikkeling in de onderbouw. Assen:Van Gorcum. 17

18 - Janssen-Vos, F., Pompert, B. (2007a) HOREB- PO. Handelingsgericht observeren, registreren en evalueren van basisontwikkeling. Handleiding. Assen: Van Gorcum. - Janssen-Vos, F. en Pompert, B. (2007b) De nieuwe Horeb. Nog beter werken aan Basisontwikkeling. Zone, 6(1), De Haan, D. en Kuiper, E. (red) (2008), Leerkracht in beeld. Assen: Van Gorcum. Hoofdstuk 22: Handelingsgericht Observeren en Evalueren Ester van Oers. - Janssen-Vos, F. (2004). Spel en ontwikkeling. Assen:Van Gorcum. - Pompert, B. (2004). Thema s en taal voor de bovenbouw. Assen:Van Gorcum. - Zone, Tijdschrift voor Ontwikkelingsgericht Onderwijs. (Als je geabonneerd bent op SherpaPro, heb je alle Van Gorcumuitgaven digitaal beschikbaar.) Videofragmenten: (Tenzij anders vermeld gaat het altijd om banden van het APS Project Onderbouw) Spelactiviteiten: o Werken en dromen in hoeken o Weer op de rails zetten o Tussen Beiden B- In een rijdende trein o Stenenhoek en zeepaleis o Educatieve toer 1998 (Afd. nascholing) Kappershoek Reken/wiskunde activiteiten: o Wiskundige activiteit n.a.v. thema Kastelen o Een schooldag van Bart o De ruimte pakken Constructieve/beeldende activiteiten: o Bouwen op het kleed Lees/schrijfactiviteiten: o Educatieve toer 1998 (Afd. nascholing) Kappershoek o Een schooldag van Unchi Artikelen uit Zone, Tijdschrift voor Ontwikkelingsgericht Onderwijs Toetsing De beoordeling bestaat uit twee elementen: 1 Beoordeling door de praktijkbegeleider van je werkwijze, het inzicht dat je geeft in het kind en de waarde van de aanbevelingen (40% van de totale beoordeling) aan de hand van reeks aandachtspunten. 2 Beoordeling door de docent van het onderzoeksverslag (60% van de totale beoordeling). Minor Ontwikkelingsgericht Onderwijs 18

19 Beoordelingsformulier voor de mentor project 2 (OE2): Handelingsgericht observeren Competenties die specifiek naar voren komen: De student maakt gebruik van relevante theoretische inzichten binnen zijn/haar handelen De student toetst de leerresultaten en manier van werken van leerlingen zodanig dat adequate sturing van het leerproces wordt bevorderd De student registreert en administreert de vorderingen van leerlingen adequaat, zodat ze overdraagbaar zijn De student informeert ouders/collega s over ontwikkeling van leerlingen en verantwoordt zijn/haar werkwijze Het onderzoeksverslag Oriëntatie De student heeft zich verdiept in handelingsgericht observeren, d.w.z. heeft relevante literatuur gelezen. De student heeft in overleg met de mentor een kind uitgekozen voor de kindstudie. De student heeft een plan van aanpak (wat, wanneer en hoe ga ik observeren) gemaakt en deze met de mentor besproken. Uitvoering.De student heeft het kind wekelijks geobserveerd. De student heeft het kind in een bredere context gezet (bijv. een beschrijving van de omgang met leeftijdgenoten, een beschrijving van de thuissituatie) De student heeft een age-level-study van het kind gemaakt, d.w.z. heeft het kind beschreven in het licht van ontwikkelingstheorieën die te maken hebben met de kernactiviteiten. De student heeft een beschrijving gemaakt van de leerresultaten van het kind binnen één kernactiviteit. De student heeft een portfolio van dit kind aangelegd, d.w.z. dat de gemaakte observaties van het kind ondersteund worden, bijv. met eigen werk van dit kind of met foto s van activiteiten van dit kind. Afronding De student heeft een eindverslag (onderzoeksverslag) geschreven met daarin conclusies en aanbevelingen. De student heeft een advies geschreven voor de mentor waarin zij/hij aanbevelingen doet voor handelingen om voor het gekozen kind een bepaalde kernactiviteit zo betekenisvol mogelijk te laten zijn. De student heeft over dit advies een gesprek gevoerd met de mentor. 19

20 Toelichtingen en aanvullingen: Handtekening mentor: 20

21 Beoordelingsformulier voor de docent project 2 (OE2): Handelingsgericht observeren Competenties die specifiek naar voren komen: De student maakt gebruik van relevante theoretische inzichten binnen zijn/haar handelen De student toetst de leerresultaten en manier van werken van leerlingen zodanig dat adequate sturing van het leerproces wordt bevorderd De student registreert en administreert de vorderingen van leerlingen adequaat, zodat ze overdraagbaar zijn De student informeert ouders/collega s over ontwikkeling van leerlingen en verantwoordt zijn/haar werkwijze Het onderzoeksverslag Naam student: Studentnummer: Slb er: Het verslag bevat een inhoudsopgave In het verslag is een literatuurlijst opgenomen. Aanwezig / Niet aanwezig Aanwezig / Niet aanwezig Er is een algemene beschrijving van het kind aanwezig (naam, leeftijd, interview, foto) Er is een beschrijving van de context waarin het kind opgroeit (gezin, familie, buurt, vriendjes, hobby s e.d.) De student heeft een age-level-study van het kind gemaakt, d.w.z. heeft het kind beschreven in het licht van ontwikkelingstheorieën die te maken hebben met de kernactiviteiten. De student heeft gebruik gemaakt van de volgende theorieën: a. b. c. d. De student heeft een beschrijving gemaakt van de leerresultaten van het kind binnen één kernactiviteit, nl. De student heeft een portfolio van dit kind aangelegd, d.w.z. dat de gemaakte observaties van het kind ondersteund worden, bijv. met eigen werk van dit kind of met foto s van activiteiten van dit kind. 21

22 Afronding De student heeft een eindverslag (onderzoeksverslag) geschreven met daarin conclusies en aanbevelingen. De student heeft een advies geschreven voor de mentor waarin zij/hij aanbevelingen doet voor handelingen om voor het gekozen kind een bepaalde kernactiviteit zo betekenisvol mogelijk te laten zijn. De student heeft over dit advies een gesprek gevoerd met de mentor. Toelichtingen en aanvullingen: Handtekening mentor: Eindcijfer: Handtekening docent: 22

23 Minor Ontwikkelingsgericht Onderwijs Project 3 (OE 3): Praktijkonderzoek Overzicht In dit onderdeel van de minor Ontwikkelingsgericht Onderwijs ga je een praktijkonderzoek uitvoeren. De bedoeling is dat de onderzoeksresultaten dienstbaar zijn aan de praktijk van je stageschool en wellicht ook voor andere OGO-scholen. Vanuit een vraag van de school en in overleg met de docenten van de opleiding formuleer je een onderzoeksvraag en ga je gegevens verzamelen om die vraag te beantwoorden. Als meerdere studenten op een school stage lopen is het mogelijk om het onderzoek in twee- of drietallen uit te voeren. In het seminar volg je workshops over onderzoeksmethoden. Het seminar is ook de plaats waar je met de andere studenten en de docen je vorderingen uitwisselt. Het is stimulerend om ook van medestudenten te horen waar ze mee bezig zijn en hoe ze het aanpakken. Naast het team van je opleidingsschool zijn mogelijke informanten voor het onderzoek: betrokkenen bij de OGO-gemeenschap - docenten van INHolland Academy, de Academie voor Ontwikkelingsgericht Onderwijs, De Aciviteit en de OGO-specialisten van de Schoolbegeleidingsdiensten - en docenten van de School of Education INHolland. De opdracht Je opdracht voor dit project is: Voer een onderzoek uit waarvan de resultaten betekenis hebben voor de praktijk op ontwikkelingsgerichte basisscholen. Toelichting op de projectopdracht: Praktijkonderzoek Tot nu toe heb je regelmatig activiteiten uitgevoerd die een onderzoeksmatig karakter hadden. In het eerste en tweede jaar moest je vaak informatie verzamelen en soms informatie opnieuw ordenen, observaties uitvoeren, vraaggesprekken voeren e.d.. Zo leerde je de kracht kennen van een goede vraagstelling. Binnen de minor Ontwikkelingsgericht Onderzoek zijn we gericht op praktijkonderzoek, dat zijn onderzoeksactiviteiten die onmiddellijke betekenis hebben voor de onderwijspraktijk en die zich afspelen binnen de onderwijspraktijk in ruime zin. Het gaat om het beantwoorden van een goed afgebakende onderzoeksvraag door op een systematische manier gegevens te verzamelen in de werkelijkheid. Wat is praktijkonderzoek? Een praktijkonderzoek heeft altijd een doel: een probleem oplossen, een nieuwe stap maken in de schoolontwikkeling, en dergelijke. Er is telkens een kloof tussen de bestaande en een meer gewenste situatie. Onderzoek wordt ingezet om die kloof te overbruggen. Praktijkonderzoek heeft dus altijd een opdrachtgever: iemand die geïnteresseerd is in de kennis die het onderzoek oplevert, die daar potentieel iets mee kan doen. Naast een onderzoeksdoel is er altijd ook een onderzoeksvraag. Het onderzoeksdoel geeft aan wat we met het onderzoek beogen te bereiken, de onderzoeksvraagstelling zegt wat we moeten weten, of maken om het doel te bereiken. Als je het doel en de vraag van een onderzoek beschrijft, heb je een probleemstelling. Zie je het verschil tussen doel en vraag in de volgende probleemstelling? De afgelopen jaren hebben we het ontwikkelingsgerichte onderwijs doorgetrokken naar de bovenbouw. Dat lukt aardig, op één punt na. We geven nu alle wereldoriëntatie en het grootste deel van het taalonderwijs in de vorm van onderzoeksgerichte thema s. Om te controleren of we wel alle kerndoelen bereiken, hebben we doelenboeken waarin de leerkrachten per thema 23

24 afvinken welke kerndoelen gedekt worden. Ieder half jaar kijken we waar nog witte vlekken zitten, en dan zoeken we thema s waarin die ontbrekende doelen aan de orde zijn. Voor natuuronderwijs, aardrijkskunde en taal gaat dat goed, maar niet voor geschiedenis. We hebben hiervoor geen doelenboek kunnen bedenken. Nu weten we niet of we de kerndoelen voor geschiedenis wel voldoende dekken. We zoeken al een tijdje naar een oplossing, maar geschiedenis is een heel ander vak dan bijvoorbeeld aardrijkskunde. Bestaat er een systeem om kerndoelen geschiedenis te bewaken binnen thematisch onderwijs? Het zou mooi zijn als jullie ons hierbij op weg kunnen helpen. Als hier een onderzoek aan verbonden wordt, is het doel dat de school de zekerheid heeft dat ook de kerndoelen voor geschiedenis gedekt worden. De vraagstelling van het onderzoek zou kunnen zijn: Hoe leg je op een bruikbare manier vast in hoeverre de geschiedeniskennis die binnen thematisch onderwijs op de basisschool aan de orde is geweest voldoet aan de kerndoelen? Waarom praktijkonderzoek? In alle hbo-opleidingen wordt tegenwoordig een onderzoekscomponent opgenomen. Dat is nodig omdat de beroepsuitoefening telkens verandert. De initiële opleiding kan je niet voorbereiden op de nieuwe uitdagingen die je als leerkracht basisonderwijs zult tegenkomen. Voor die nieuwe uitdagingen zul je zelf of samen met je team oplossingen moeten bedenken. Onderzoek, en dan vooral praktijkgericht onderzoek, kan je helpen om bruikbare antwoorden te vinden op vragen die je nu nog niet kunt voorzien, maar die ongetwijfeld op je af zullen komen. Soorten onderzoek Jouw praktijkonderzoek vertrekt vanuit een probleemstelling die je samen met je OGOopleidingsschool en de docenten van de minor en/of het lectoraat Ontwikkelingsgericht Onderwijs ontwikkelt. Alle OGO-scholen zijn permanent bezig hun onderwijs te ontwikkelen en lopen tegen vragen en problemen aan die door middel van onderzoek aangepakt kunnen worden, maar waarvoor ze zelf te weinig tijd hebben of waarvoor ze deskundigheid missen. Globaal genomen komen OGO-scholen met twee soorten probleemstellingen: iets uitzoeken of iets maken. Bij uitzoekvragen gaat het vooral om kennis die nodig is om beslissingen te nemen of te handelen. Bij maak vragen gaat het om een ontwerp of een middel dat ingezet kan worden. Je kunt denken aan een toets, een leermiddel, een ontwerp voor een portfolio. De kennis zit hier besloten in het middel. Onderzoek dat gericht is op het ontwerpen van nieuwe oplossingen of hulpmiddelen wordt tegenwoordig ontwerponderzoek (design study) genoemd. In het geschiedenisvoorbeeld hierboven zijn beide aspecten aanwezig: - De school mist bepaalde kennis en inzicht (hoe kun je kerndoelen geschiedenis aan bod laten komen bij thematisch werken?), en - ze missen een hulpmiddel waarin de benodigde kennis op een bruikbare manier is neergelegd (hoe leg je vast wat er van geschiedenis wel en niet behandeld is, zodat je eventueel kunt bijsturen?). Natuurlijk is er ook kennis nodig om een hulpmiddel te kunnen maken, maar het onderzoek is primair gericht op het ontwerpen en produceren van een concreet ding. Er wordt alleen gezocht naar kennis die hiervoor nodig is. Je praktijkonderzoek start met het overleg over mogelijke probleemstellingen die op school spelen en waarop door middel van onderzoek wellicht antwoorden te vinden zijn. Wat je verder doet, is afhankelijk van de soort vraagstelling. Werkplan praktijkonderzoek Start We beginnen met de voorbereidingen van het onderzoek al tijdens het seminar over thematisch ontwerpen. In dat seminar is de opdracht verkend en de informatie hierboven doorgenomen. Je 24