NOTA RISICOMANAGEMENT

Transcriptie

1 NOTA RISICOMANAGEMENT Gemeente Nijkerk Januari

2 Inhoudsopgave Bestuurlijke samenvatting... 3 INLEIDING... 6 HOOFDSTUK I Begrippen... 8 HOOFDSTUK II Risicomanagement HOOFDSTUK III Verantwoordelijkheden HOOFDSTUK IV Sturing door de raad, relatie met planning en controlcyclus HOOFDSTUK V Risicomanagement bij projectmatig werken HOOFDSTUK VI Risico s en grondexploitatie HOOFDSTUK VII Samenvattend: waar staan we nu en wat gaan we doen

3 Bestuurlijke samenvatting. De aandacht voor risicomanagement is de afgelopen tijd sterk gegroeid. Deze nota beschrijft het gemeentelijk beleid inzake het risicomanagement voor de komende jaren. Risicomanagement is een bedrijfsvoeringsonderwerp dat de gehele organisatie raakt en aangaat. Een belangrijk deel van deze nota risicomanagement is sterk financieel ingestoken. Kernvragen daarbij zijn: wat zijn de financiële gevolgen van risico s, wat vraagt dat van onze financiële positie en welke normen en kaders zijn daarvoor. Een ander deel van deze nota gaat over de vraag hoe we omgaan met de risico s, hoe beheren en beheersen we deze. Het gaat dan niet alleen om financiële risico s maar een veelheid van mogelijkheden, negatief op positief, waar we mee geconfronteerd kunnen worden. Een specifieke plaats in deze nota heeft het risicomanagement bij het projectmatig werken, en risico s en grondexploitaties. Risico s zijn de gevolgen van ongewenste en ongeplande gebeurtenissen, die het realiseren van de organisatiedoelstellingen in de weg staan. Die gevolgen kunnen verschillend van aard zijn; het gaat bij risicomanagement uitdrukkelijk niet alleen om financiële risico s. De bedrijfsvoeringsrisico s zijn belangrijk vanuit het oogpunt van continuïteit en kwaliteit van de dienstverlening aan bestuur en burger. Bedrijfsvoeringsrisico s zijn binnen onze gemeente onderwerp van specifiek beleid en controle daarop. De weerstandscapaciteit zijn de middelen en mogelijkheden waarover Nijkerk beschikt om niet begrote kosten die onverwacht en substantieel zijn, te dekken zonder dat de begroting en de uitvoering van het door de raad bepaalde beleid in gevaar komen. Weerstandscapaciteit wordt uitgedrukt in geld. Het weerstandsvermogen geeft aan hoe robuust de begroting is. Het is de mate waarin onverwachte financiële tegenvallers kunnen worden opgevangen. Hierbij wordt de bovengenoemde weerstandscapaciteit afgezet tegen de risico s die onze gemeente loopt. Weerstandsvermogen wordt uitgedrukt in een verhouding. De financiële risico s zijn van belang voor het weerstandsvermogen. Het gaat daarbij om risico s die een financieel nadelig gevolg kunnen hebben, waarmee geen rekening is gehouden in de begroting. Als deze risico s zich effectueren, dan worden ze opgevangen via de weerstandscapaciteit. De raad kan kaders en eisen stellen aan de omvang van dat weerstandsvermogen. Het gaat dan om een normatief kader voor de verhouding tussen de beschikbare weerstandscapaciteit en alle gewogen risico s. Het risicomanagement wordt uitgevoerd volgens een systematisch en cyclisch proces van identificeren, beoordelen en kwantificeren van risico s, het bepalen en uitvoeren van activiteiten en maatregelen die de kans van optreden en/of de gevolgen van risico s beheersbaar houdt en het evalueren en rapporteren over de verschillende stappen in het proces. Risicomanagement is gericht op het beheersen van processen zodanig dat risico s voorkómen of beheerst worden, zodat deze zich niet (in volle omvang) manifesteren. Er zijn vier mogelijkheden om met een risico om te gaan: 1. vermijden. Dit houdt in dat het beleid waar een risico door ontstaat, wordt beëindigd, op een andere manier wordt vorm gegeven of geen beleid gestart wordt dat een risico met zich meebrengt. Ook kunnen werkprocessen zodanig ingevuld zijn, dat op die manier bepaalde risico s worden vermeden. 2. verminderen. Dit kan plaatsvinden door ofwel de waarschijnlijkheid van optreden van de gebeurtenis de oorzaak - terug te brengen of door de omvang van het risico het gevolg - terug te brengen. Bijvoorbeeld door projecten te faseren. Maatregelen voor de reductie van de impact van risico s liggen op het operationele vlak, zoals het nemen van voorzorgsmaatregelen. 3. overdragen. Een voorbeeld hiervan is het beleid dat een risico met zich meebrengt, uit te laten voeren door een andere betrokken partij, die daarbij ook de financiële risico s overneemt. Een ander voorbeeld is verzekeren van het financiële risico. 4. accepteren. Als een risico niet wordt vermeden, beheerst of overgedragen, dan wordt een risico geaccepteerd en zal de eventuele financiële schade volledig middels de weerstandscapaciteit moeten worden afgedekt. Dit betekent niet dat het risico niet beïnvloedbaar is en daarom maar geaccepteerd moet worden. Het betekent dat het risico op dit moment geaccepteerd wordt en niet op één of andere wijze is afgedekt. Mocht de wens bestaan om het risico in de toekomst anders te beheersen dan zal gekozen moeten worden voor vermijden, beheersen of overdragen. 3

4 Bij het kwantificeren van risico s hanteren we voor de mate van waarschijnlijkheid van het risico drie klassen: - Kleine kans (KK) hanteren we voor risico s waarvan het niet zo waarschijnlijk is dat ze zich daadwerkelijk voor zullen doen. (vuistregel 25%). - Middengrote kans (MK) hanteren we voor risico s die nog beide kanten op kunnen. Het kan zijn dat ze zich voordoen, het kan ook zijn van niet: het kan vriezen en het kan dooien. (vuistregel 50%). - Grote kans (GK) hanteren we voor risico s waarvan de kans op optreden groot is (vuistregel 75%). Maatregelen voor het verminderen van risico s liggen op het operationele vlak. Het gaat hierbij niet alleen om het kiezen van maatregelen en het implementeren ervan, maar ook om het bewaken en controleren dat de gekozen maatregelen effect hebben en het zo nodig bijsturen hierop. Voor sturing en beheersing zijn niet alleen de afzonderlijke risico s van belang, De totale omvang van de risico s moet ook in de gaten gehouden worden. Incidentele risico s worden opgevangen met de incidentele weerstandscapaciteit. Dit heeft effect op de balanspositie en daarmee op de solvabiliteit van de gemeente. Structurele risico s worden opgevangen binnen de structurele weerstandscapaciteit; de structurele begrotingsruimte, de onbenutte belastingcapaciteit en de post onvoorzien. Kansen, dat zijn onzekere gebeurtenissen met positieve gevolgen, behoren ook tot de risico s. Deze zijn in het kader van risicomanagement belangrijk. Voor de berekening van het weerstandsvermogen worden ook deze positieve risico s meegenomen. Het weerstandsvermogen, de verhouding tussen de som van de gewogen risico s en de weerstandscapaciteit bedraagt tenminste 0,8. Indien blijkt dat de ratio weerstandsvermogen lager uitkomt dan 0,8 worden bij de begroting, of zo nodig tussentijds - maatregelen voorgesteld om de weerstandscapaciteit op het vereiste niveau te brengen c.q. te houden, dit door toevoegen van financiële middelen of het verlagen van de risico s. De risico s kunnen verlaagd worden door het stoppen of vertragen van beleid en/of projecten met een groot risicoprofiel en door het verlagen van het risicoprofiel van bestaande en/of geplande projecten en beleid. De raad stelt op voorstel van het college eens per vier jaar de algemene kaders voor (de opzet en inrichting van het systeem van) het risicomanagement vast in de nota risicomanagement en weerstandsvermogen. Net als de verantwoordelijkheid voor de gemeentelijke bedrijfsvoering valt de uitvoering van het risicomanagement onder de integrale verantwoordelijkheid van het college. Verantwoordelijkheden voor risico s en risicomanagement zijn in de organisatie helder belegd en in beginsel een lijnverantwoordelijkheid. Het college maakt in de voorbereidingsfase van elk raadsvoorstel een risicoafweging. Indien wordt onderkend dat er risico's aanwezig zijn dan worden deze in de raadsvoorstellen vermeld. Dit is in overeenstemming met één van de aanbevelingen van de rekenkamer. Als openbaarmaking van de risico's de positie van de gemeente kan schaden mag in het openbare raadsvoorstel verwezen worden naar een geheime bijlage. Door het opnemen van een risicoparagraaf in raadsvoorstellen wordt de raad in de positie gebracht om vooraf te kunnen sturen. De risicoparagraaf bestaat uit drie stappen: a. identificatie van de risico's; b. analyse en beoordeling van de risico's; c. beheersing van de risico's. De uitkomsten worden zodanig gerapporteerd dat de raad zich een oordeel kan vormen over de risico's en de voorgestelde wijze van afdoening of beheersing. In de methodiek van projectmatig werken is risicomanagement duidelijk belegd. Voor het in kaart brengen van risico s bij projecten worden de Rismaninvalshoeken gehanteerd. Periodiek en in ieder geval bij aanvang van elke nieuwe projectfase wordt een actualisering van de risico-inventarisatie gemaakt. De gemeenteraad stelt de grondexploitaties vast. De grondexploitaties worden tenminste één maal per jaar geactualiseerd, waarbij voor elke grondexploitatie een risico- inventarisatie en analyse wordt opgesteld, voorzien van genomen en 4

5 mogelijke beheermaatregelen. De risico-analyse wordt uitgevoerd op verschillende scenario s, tenminste een best-case en een worst- case. In de grondexploitatie wordt een risicoparagraaf met toelichting op de risico s en risico-ontwikkeling opgenomen. Daarbij worden ook ingegaan op de beheersing van de (nieuwe) risico s met concrete maatregelen. De risico-analyse van de grondexploitaties is mede gebaseerd op een visie op de marktontwikkeling en de verwachte c.q. mogelijke effecten daarvan op de individuele exploitaties en daaraan verbonden risico s. Zo nodig worden voorstellen gedaan om een voorziening te treffen voor (nieuw) gekwantificeerde mogelijke toekomstige risico s. Het college informeert de raad tenminste twee maal per jaar over de voortgang en de financiële aspecten van de grondexploitaties. De kaders voor de omvang van de reserve bouwgrondexploitatie zijn vastgesteld in de nota grondbeleid gemeente Nijkerk 5

6 INLEIDING Kern van deze nota Beleid maken en uitvoeren is risico s nemen. Dat betekent wel dat van tevoren goed moet zijn nagedacht over die mogelijke risico s, zodat een volledig afgewogen besluit kan worden genomen. Risicomanagement heeft daarom ook een politieke kant: de mate waarin risico s worden genomen is een politieke bestuurlijke afweging. Risico s beschouwen we in deze nota niet als iets negatiefs, dat zoveel mogelijk moet worden uitgebannen. Deze nota regelt de kaderstelling op het gebied van risicomanagement en weerstandsvermogen voor de gemeente Nijkerk. Met het vaststellen van deze nota wordt het instrumentarium op het gebied van risicomanagement bepaald en de beleidskeuzes gemaakt. En daarmee de houding van de gemeente Nijkerk ten opzichte van risico s: in hoeverre accepteren wij risico s en op welke wijze managen wij deze risico s? Naast het bepalen van de instrumenten voor het risicomanagement wordt met deze nota ook de hoogte van het weerstandsvermogen vastgelegd. Daarmee zijn de twee belangrijke onderwerpen van deze nota het omgaan met de verschillende risico s en het opvangen van de financiële risico s. Deze nota vormt samen met de nota grondbeleid het kader voor het risicomanagement gericht op grondexploitaties. Het risicomanagement van grondexploitaties sluit aan op het algemene risicomanagement zoals beschreven in deze Nota Risicomanagement. De periodieke rapportage daarover maakt een belangrijk onderdeel uit van de betreffende paragrafen bij de begroting en jaarrekening. In de nota grondbeleid wordt onder meer vastgelegd dat de grondexploitaties jaarlijks worden geactualiseerd. Doel van risicomanagement: Het doel van risicomanagement is: zorgen dat de mate van risico die de gemeente Nijkerk loopt overeenkomt met de mate van risico die de gemeente wenst te lopen op weg naar het bereiken van haar doelstellingen. Het is vrijwel onmogelijk om alle risico s op een bepaald moment te kennen, of te beschrijven en beheersen. Het risicomanagement- en controlesysteem richt zich op de belangrijkste risico s. Belangrijk betekent hier dat deze risico s van wezenlijke invloed kunnen zijn op de uitkomsten van de geformuleerde doelstellingen of van belang kunnen zijn voor de kwaliteit van de uit te oefenen taak en het vermogen om te voldoen aan wet- en regelgeving. Visie op risicomanagement De visie op risicomanagement sluit aan bij de algemene organisatiefilosofie: Er wordt gewerkt aan een cultuur waarin risico s expliciet onderdeel zijn van de afwegingen bij beslissingen, zodat ze bekend zijn en vervolgens ook de benodigde aandacht krijgen om te voorkomen dat ze materialiseren. Een integrale aanpak waarin aandacht is voor financiële en niet-financiële risico s, op basis van een deugdelijke inventarisatie van risico s en een optimale beheersing van deze risico s. Daarbij is het van belang om niet teveel te focussen op details, maar vooral de grotere risico s in het oog te houden en de organisatie hierop in te richten. Risicomanagement vindt plaats binnen de lijnorganisatie. De staf ondersteunt het lijnmanagement hierin. Bij de invulling van risicomanagement wordt zoveel mogelijk gebruik gemaakt van bestaande beheerstechnieken en instrumenten. Risicomanagement is de balans tussen risico s nemen en beheersen. Een goede manager neemt risico s en communiceert hierover Doelen en risico s horen bij elkaar: van beheersen naar sturen Risicomanagement maakt integraal deel uit van alle processen van de organisatie Risicomanagement ondersteunt continue verbetering van de organisatie Risicomanagement doen we vooral zelf, op ieder niveau van de organisatie. Voorkom een negatieve foutencultuur. Elkaar feedback geven, aanspreken als het nodig is, naast vanzelfsprekende waarderingen voor de goede dingen, en reflectie op ons werk zijn belangrijke 6

7 elementen voor risicomanagement. Dialoog in alle lagen van de organisatie is een belangrijke sleutel bij risicomanagement Met de Nota Risicomanagement worden de volgende doelen beoogd: 1. Kaderstelling door de gemeenteraad en formuleren van beleidsuitgangspunten voor goed risicomanagement De door de raad vastgestelde kaders en beleidsuitgangspunten zullen ervoor zorgen dat risicomanagement een structureel onderdeel vormt van de planning & controlcyclus en dat er voldoende weerstandsvermogen is. 2. Verhogen van het risicobewustzijn Inzicht in de risico s die de gemeente loopt, begint bij het risicobewustzijn van de medewerkers. Als zij risicobewust zijn in hun dagelijkse werkzaamheden, zal het inzicht in de risico s toenemen en kan proactief ingespeeld worden op de risico s zodat deze vroegtijdig beheersbaar gemaakt kunnen worden. 3. Inzicht in de actuele risico s Het inzichtelijk hebben van de risico s die de organisatie loopt vormt de basis voor het beheersen van de risico s. Het gaat hierbij niet alleen om financiële risico s, maar ook risico s zoals milieu, letsel/veiligheid, integriteit, imago en juridische risico s. 4. Het op een systematische wijze van beoordelen en wegen van risico s bij bestuurlijke besluitvorming. 5. Het systematisch (integraal en dynamisch) beheer van risico s die de gemeente loopt 6. Een toereikend weerstandsvermogen dat afgestemd is op de geïnventariseerde en gekwantificeerde financiële risico s Het risicoprofiel en het weerstandsvermogen van de organisatie moet geanalyseerd worden om inzicht te krijgen in het benodigde weerstandsvermogen. Met actief risicomanagement wordt een goed inzicht verkregen in het risicoprofiel waardoor het weerstandsvermogen zo optimaal mogelijk op het risicoprofiel kan worden afgestemd. 7. Een basis dienen voor het implementatieplan risicomanagement Deze nota is de basis voor een implementatieplan risicomanagement Leeswijzer. Hoofdstuk I verduidelijkt een aantal centrale begrippen: risico s, weerstandscapaciteit en weerstandsvermogen en de samenhang daartussen. Hoofdstuk II beschrijft het omgaan met risico s, de maatregelen gericht op het signaleren, vermijden, verminderen en beheersen van risico s. Ook wordt hier ingegaan op het kwantificeren van financiële risico s en het financieel afdekken daarvan. Hoofdstuk III beschrijft de verantwoordelijkheden van de verschillende betrokkenen, bestuur en organisatie, in hoofdstuk IV wordt specifiek ingegaan op de verantwoordelijkheden van de gemeenteraad en de sturingsmogelijkheden en -momenten: waar zitten de knoppen. De hoofdstukken V en VI gaan in op twee specifieke onderwerpen, risicomanagement en projectmatig werken respectievelijk grondexploitatie. Hoofdstuk VII behandelt de maatregelen ter realisering van de nota. Op een aantal punten zijn in de tekst passages opgenomen waarin een kader geformuleerd is. Die kaders worden voor de duidelijkheid per hoofdstuk aan het eind van het hoofdstuk opgesomd. Daarbij is aangegeven wie verantwoordelijk is voor de vaststelling daarvan. In hoofdstuk VII staan ze nogmaals allen bijeen. 7

8 HOOFDSTUK I Begrippen In dit hoofdstuk worden de begrippen risico, weerstandscapaciteit, weerstandsvermogen en risicomanagement gedefinieerd en toegelicht, omdat ze essentieel zijn voor deze nota en regelmatig terugkomen. Risico s zijn te omschrijven als de gevolgen van ongewenste en ongeplande gebeurtenissen, die het realiseren van de organisatiedoelstellingen in de weg staan. De weerstandscapaciteit zijn de middelen en mogelijkheden waarover Nijkerk beschikt om niet begrote kosten die onverwacht en substantieel zijn, te dekken zonder dat de begroting en de uitvoering van het door de raad bepaalde beleid in gevaar komen. Weerstandscapaciteit wordt uitgedrukt in geld. Het weerstandsvermogen geeft aan hoe robuust de begroting is. Het is de mate waarin onverwachte financiële tegenvallers kunnen worden opgevangen. Hierbij wordt de bovengenoemde weerstandscapaciteit afgezet tegen de risico s die onze gemeente loopt. Weerstandsvermogen wordt uitgedrukt in een verhouding. Risico s Weerstandscapaciteit Weerstandsvermogen Risico s Risico s zijn (de gevolgen van) al die ongewenste en ongeplande gebeurtenissen, die het realiseren van de organisatiedoelstellingen in de weg staan. In de werkprocessen, bij de uitvoering van het takenpakket, worden vele beslissingen genomen. Elke beslissing die wordt genomen kent risico s die het behalen van de beoogde doelstelling kan bedreigen. De gevolgen kunnen meer of minder ingrijpend zijn, maar kunnen ook geheel verschillend van aard zijn. Het gaat bij risicomanagement uitdrukkelijk niet alleen om financiële risico s. We delen risico s in in de volgende soorten: Operationeel: procedures, systemen Imago/politiek/bestuurlijk: crisis, imago, vallen college, aftreden wethouder Markttechnisch: vraag, prijs, kwaliteit, conjunctuur, Juridisch: zorgplicht, aansprakelijkheid Krediettechnisch: solvabiliteit, rentegevoeligheid Menselijk: zorgeloosheid, fouten Financieel: verlies financiële middelen Bedrijfsvoering: onvolkomenheden in proces Informatie/strategie: eenduidige strategie, volledigheid en juistheid informatie Product: continuïteit werkzaamheden of aansprakelijkheid Letsel/veiligheid: veiligheid medewerkers Milieu: bodemverontreiniging, luchtkwaliteit en voortgang plannen. Hierbij moet bedacht worden dat deze typering soms betrekking heeft op de oorzaken, soms op de gevolgen. Ook ander onderscheid is mogelijk: - Risico s afkomstig buiten de eigen organisatie, respectievelijk risico s binnen de eigen organisatie (externe of interne risico s); - Onbeïnvloedbare risico s respectievelijk beïnvloedbare risico s; 8

9 Financiële risico s De financiële risico s zijn relevant voor het weerstandsvermogen (zie hierna), het zijn risico s die een financieel nadelig gevolg kunnen hebben, waarmee geen rekening is gehouden in de begroting. Als deze risico s zich effectueren, dan worden ze opgevangen via de weerstandscapaciteit. Om onderscheid te maken voor de relatie met het weerstandsvermogen maken we bij de financiële risico s een onderscheid in de volgende categorieën: - Algemene risico s Algemene risico s zijn normale risico s die voor de gemeente bij de bedrijfsvoering horen. Hiervoor wordt geen weerstandsvermogen gevormd. Te denken valt aan ontwikkelingen op het gebied van de algemene uitkering, loon- en prijspeilontwikkelingen en calamiteiten. De effecten van deze risico s zijn van groot belang bij afwegingen zoals bij de kadernota en de begroting. Het zijn echter geen risico s die afgewogen worden tegen de weerstandscapaciteit. - Concrete risico s Concrete risico s zijn risico s waarvan de omvang van de te verwachten verplichtingen redelijkerwijs is in te schatten. Voor concrete risico s zijn voorzieningen getroffen. Het gaat hierbij ondermeer om de risico s van de uitvoering van diverse beheerplannen en de bouwgrondexploitatie. De hoogte van voorzieningen dekt de gesignaleerde concrete risico s in financiële zin voldoende af. Het is niet nodig aanvullende voorzieningen te treffen waarvoor de weerstandscapaciteit moet worden aangesproken. - Specifieke risico s Specifieke risico s zijn risico s die gelden voor de specifieke omstandigheden waarin de gemeente opereert. Deze risico s bepalen de benodigde weerstandscapaciteit. Het goed onderscheiden van deze drie categorieën is belangrijk, omdat alleen de specifieke risico s onderdeel uitmaken van het weerstandsvermogen. Uiteraard is voor de financiële risico s ook belangrijk de vraag of het gaat om terugkerende risico s (structureel)of om éénmalige risico s (incidenteel). Bedrijfsvoeringsrisico s. De bedrijfsvoeringsrisico s zijn belangrijk vanuit het oogpunt van continuïteit en kwaliteit van de dienstverlening aan bestuur en burger. Bedrijfsvoeringsrisico s zijn binnen onze gemeente onderwerp van specifiek beleid en controle daarop. Dat neemt niet weg dat risico s in voorkomende gevallen onderwerp zijn van risicomanagement zoals beschreven in deze nota. De belangrijkste risicogebieden zijn: - Rechtmatigheid Dit is onderwerp van de gewone en de verbijzonderde interne controle. De rechtmatigheid wordt jaarlijks getoetst door de accountant. - Beveiliging en continuïteit Het beveiligingsbeleid bestaat uit het treffen en onderhouden van een samenhangend pakket van maatregelen ter waarborging van de veiligheid van mensen, materieel en gegevens teneinde de continuïteit van de dienstverlening en bedrijfsvoering in zowel kwantitatieve als kwalitatieve zin te kunnen garanderen. Dit is binnen de kaders van de desbetreffende beleidsnota onderwerp van een specifieke programmatische aanpak. - Integriteitsbeleid Het risico van integriteitschendingen is opgepakt via ons HRM-beleid. De onderverdeling van al deze risico s suggereert dat er een scherpe afbakening is. Toch is dat niet zo. Risico s zijn het gevolg van (mogelijke) gebeurtenissen. Deze gebeurtenissen hebben vaak meerdere gevolgen, er zijn dus verschillende risico s met mee gemoeid. Eén gebeurtenis kan een milieurisico, een financieel risico en een politiek bestuurlijk risico met zich meebrengen. De weerstandscapaciteit De weerstandscapaciteit bestaat uit middelen en mogelijkheden waarover Nijkerk beschikt om niet begrote kosten die onverwacht en substantieel zijn, te dekken zonder dat de begroting en de uitvoering van het door de raad bepaalde beleid in gevaar komen. Die weerstandscapaciteit wordt onderscheiden in incidentele en structurele capaciteit. De incidentele weerstandscapaciteit is het vermogen om calamiteiten en andere eenmalige tegenvallers op te vangen zonder dat dit invloed heeft op de voortzetting van het bestaande beleid. De structurele weerstandscapaciteit wordt gevormd door de middelen die permanent kunnen worden ingezet om 9

10 (mogelijke) tegenvallers in de lopende exploitatie te dekken, zonder dat dit ten koste gaat van de uitvoering van de programma s. 1 De weerstandscapaciteit bestaat uit de volgende componenten, deze worden hierna afzonderlijk toegelicht. Incidentele weerstandscapaciteit Structurele weerstandscapaciteit Algemene reserve X Overige bestemmingsreserves X Stille reserves X Onvoorzien X X Onbenutte budgettaire capaciteit X Onbenutte belastingcapaciteit X Incidentele weerstandscapaciteit: Algemene reserve De algemene reserve is het vrij besteedbare eigen vermogen van de gemeente. Deze reserve heeft als belangrijkste functie het vormen van een buffer voor financiële tegenvallers. Tekorten en overschotten op de jaarrekening komen ten laste respectievelijk ten gunste van de algemene reserve. De algemene reserve heeft een ondergrens, deze is vastgesteld op Bestemmingsreserves Dit zijn reserves met een bestedingsfunctie waarbij geld is weggezet voor toekomstige uitgaven of investeringen. Bij een bestemmingsreserve is weliswaar sprake van een vastgelegde toekomstige onttrekking, maar er bestaat nog geen verplichting. De raad heeft dan ook alle mogelijkheid, als dat noodzakelijk is, om de bestemming van deze reserves te wijzigen. Daarom maken reserves deel uit van de beschikbare weerstandscapaciteit. De belangrijkste bestemmingsreserves zijn de reserves investeren in de Nijkerkse samenleving, kredietcrisis, investeringen economisch nut, de volkshuisvesting, bouwgrondexploitatie, bovenwijkse voorzieningen en de egalisatiereserve kredietcrisis. De reserve bouwgrondexploitatie heeft een bovengrens van en een ondergrens, die gerelateerd is aan de boekwaarde van de gronden per 31 december in de laatst vastgestelde jaarrekening. Per 1 januari 2012 bedroegen de bestemmingsreserves ruim 47 mln. 2 Stille reserves Er is sprake van stille reserves indien de marktwaarde van de bezittingen hoger is dan de boekwaarde daarvan. Voorbeelden van stille reserves zijn: gronden, gebouwen en aandelen. Ook vermogen bij gemeenschappelijke regelingen kan onder het begrip stille reserve vallen. Bij de bepaling van de beschikbare weerstandscapaciteit is het van belang in hoeverre de gemeente deze stille reserves binnen een korte tijd liquide kan maken, zonder dat de uitoefening van de publieke taak in gevaar komt. Voor de gemeente zal dit zich in de praktijk alleen voordoen bij onroerende zaken die in eigendom zijn van de gemeente en niet meer benodigd zijn voor de bedrijfsuitoefening. De meeste gemeentelijke eigendommen, zoals schoolgebouwen, sportaccomodaties, het stadhuis en de wijkpost zijn in gebruik voor de uitvoering van gemeentelijke taken (duurzaam verbonden aan de bedrijfsuitoefening). Vermogen in aandelen is niet direct verhandelbaar of gebonden aan gemeenschappelijke regelingen. 1 Strict genomen heeft Nijkerk in de zin van het BBV geen incidentele weerstandscapaciteit. De rente van reserves wordt in Nijkerk structureel toegevoegd aan de algemene middelen als dekkingsmiddel. Daarmee zijn er geen middelen die kunnen worden ingezet om (mogelijke) tegenvallers in de lopende exploitatie te dekken, zonder dat dit ten koste gaat van de uitvoering van de programma s. 2 Bij het opstellen van deze nota was de jaarrekening 2012 nog niet beschikbaar. 10

11 Onvoorzien De begroting en meerjarenraming bevatten een structurele post onvoorzien. Dit is een verplichting onder het Besluit begroting en verantwoording. Deze post behoort tot het weerstandsvermogen, aangezien hier op voorhand geen geplande uitgaven tegenover staan. De post onvoorzien bedraagt in per jaar. Deze post behoort zowel bij de incidentele als bij de structurele weerstandscapaciteit. Structurele weerstandscapaciteit Onvoorzien Zie hiervoor. De begrotingsruimte Als de begroting en meerjarenraming sluiten met een positief saldo, is sprake van begrotingsruimte. Structurele begrotingsruimte kan worden ingezet voor structurele financiële tegenvallers die zich hebben voorgedaan. De onbenutte belastingcapaciteit Bij de bepaling van de onbenutte belastingcapaciteit wordt gekeken naar de ruimte die aanwezig is om de OZB-tarieven nog te verhogen. De onbenutte belastingcapaciteit is te bepalen door het maximaal toegestane tarief te vergelijken met de tarieven van de gemeente Nijkerk. Voor de maximale tarieven wordt uitgegaan van de normen volgens het "redelijk peil zoals dat wordt gehanteerd voor de toelating tot artikel 12 van de financiële verhoudingswet. Dit redelijk peil wordt jaarlijks gepubliceerd in de meicirculaire van het ministerie van Binnenlandse Zaken. De voorzieningen De voorzieningen maken geen deel uit van de weerstandscapaciteit. Voorzieningen worden vooral ingesteld: - bij concrete verplichtingen en verliezen waarvan de omvang onzeker is, doch redelijkerwijs is in te schatten; - bij bestaande risico s ter zake van bepaalde te verwachten verplichtingen of verliezen waarvan de omvang redelijkerwijs is in te schatten; - fluctuaties in kosten op te vangen (gelijkmatige verdeling van kosten). Het weerstandsvermogen Het weerstandsvermogen is een waarborg voor de financiële gezondheid van de gemeente. Het weerstandsvermogen geeft aan hoe robuust de financiële huishouding is. Het is een maatstaf voor de mate waarin de gemeente in staat is om de gevolgen van financiële risico s op te vangen zonder dat het beleid of de uitvoering daarvan in gevaar komt. Door een adequaat weerstandsvermogen wordt voorkomen dat elke financiële tegenvaller dwingt tot bezuinigen. Het weerstandsvermogen is de verhouding tussen de som van alle gewogen risico s en de beschikbare weerstandscapaciteit (hoeveel middelen zijn beschikbaar om de eventuele tegenvallers op te kunnen vangen?). En om het nog wat ingewikkelder te maken: er wordt een onderscheid gemaakt tussen statisch en dynamisch weerstandsvermogen. Statisch weerstandsvermogen wordt berekend aan de hand van de incidentele weerstandscapaciteit en dynamisch weerstandsvermogen aan de hand van de structurele weerstandscapaciteit. Als een niet afgedekt risico zich voordoet, zal dat moeten worden opgevangen. Het weerstandsvermogen is voldoende als financiële tegenvallers goed opgevangen kunnen worden. De raad kan kaders en eisen stellen aan het weerstandsvermogen. Het gaat dan om een normatief kader voor de verhouding tussen de beschikbare weerstandscapaciteit en alle gewogen risico s. De verhouding tussen de capaciteit en deze risico s noemen we de ratio weerstandscapaciteit. De norm voor die verhouding is een keuze, en een belangrijke keuze van de raad. De medaille heeft een keerzijde. Het deel van de beschikbare reserves dat dient ter afdekking van de risico s vormt dood kapitaal. Een te hoog weerstandsvermogen betekent daarom dat we te weinig plannen (kunnen) maken. Een te laag weerstandsvermogen kan betekenen dat we onze plannen niet kunnen realiseren wanneer tegenvallers zich effectueren. Er zijn verschillende mogelijkheden om met de omvang van de aanwezige risico s om te gaan in relatie met het weerstandsvermogen. Die totale omvang van de risico s kan als een gegeven 11

12 beschouwd worden. Alle gewenste activiteiten worden uitgevoerd en vervolgens wordt er naar gestreefd om te realiseren dat de aanwezige vrij inzetbare reserves hoog genoeg zijn om de risico s die met de activiteiten samenhangen, te dekken. Het alternatief is dat de raad er voor kiest om een deel van de berekende weerstandscapaciteit beschikbaar te stelen voor de risico s. Hierbij wordt vooraf normatief vastgesteld wat de omvang is van de vrij inzetbare reserves die beschikbaar gehouden worden voor het afdekken van risico s. Er vindt daarmee een duidelijke beperking plaats van de omvang van de totale risicoportefeuille. Dat kan betekenen dat gewenste activiteiten niet worden uitgevoerd omdat er binnen de beschikbare weerstandscapaciteit geen ruimte meer is voor het aangaan van nieuwe risico s. Bij het optimaliseren van het weerstandsvermogen spelen naast weerstandscapaciteit en risico s ook andere factoren een rol. Het gaat hierbij om het aanpassingsvermogen of de wendbaarheid van de organisatie, en om de kans op gelijktijdigheid van tegenslagen. Op zichzelf genomen kleine risico s kunnen door toeval gelijktijdig of vlak na elkaar optreden, waardoor toch een groot beroep op de weerstandscapaciteit noodzakelijk is. De kansen op verschillende soorten tegenvallers kunnen afhankelijk zijn. Zo kan bijvoorbeeld een terugval van de economische groei leiden tot een lagere algemene uitkering, hogere rente, een groter beroep op garanties en meer bijstandsuitgaven. Het navolgende schema geeft het verband aan tussen de verschillende variabelen. Risico s - Economisch - Politiek - Juridisch - Milieu - Financiële verhouding Weerstandscapaciteit - Reserves - Ruimte op de begroting - Ongebruikte belastingcapaciteit - Post onvoorzien Samenloop van risico s Flexibiliteit Weerstandsvermogen Om vast te stellen dat het weerstandsvermogen op het gewenste niveau is, wordt periodiek een signaal afgegeven bij een dreigend tekort of overschot. Dit gebeurt door: 1) voor de beschikbare weerstandscapaciteit (algemene reserve en stille reserves) bij de programmabegroting en jaarrekening inzicht te geven in: - het saldo aan het begin van het jaar; - de toevoegingen of onttrekkingen gedurende het jaar; - het saldo aan het einde van het jaar. 2) per top tien-risico bij de programmabegroting en jaarrekening op subadministratief niveau inzicht te geven in de mutatie ten opzichte van het vorige P&C product. 12

13 HOOFDSTUK II Risicomanagement Risico s zijn onvermijdelijk. We moeten ons er financieel op voorbereiden dat sommige risico s zich zullen effectueren, en dat ons dat geld zal kosten. Risico s zijn er ook op niet financieel vlak. Risicomanagement heeft betrekking op het omgaan met risico s. Het feit dat risico s onvermijdelijk zijn betekent niet dat we passief afwachten wat op ons afkomt. Het actief omgaan met die risico s, om de gevolgen zo beperkt mogelijk te houden, dat is risicomanagement. Integraal risicomanagement is een systematisch en cyclisch proces van identificeren, beoordelen en kwantificeren van risico s, het bepalen en uitvoeren van activiteiten en maatregelen die de kans van optreden en/of de gevolgen van risico s beheersbaar houdt en het evalueren en rapporteren over de verschillende stappen in het proces. Risicomanagement is een hulpmiddel om risico s op een gestructureerde en expliciete manier in kaart te brengen, te evalueren en te beheersen. Risicomanagement is gebaseerd op het maken van risicoanalyses. Risicomanagement richt zich op het beheersen van processen zodanig dat risico s voorkomen of beheerst worden, zodat deze zich niet (in volle omvang) manifesteren. Risicomanagement gaat dus niet over schadebeperking na het effectueren van een risico. Doel van het risicomanagement is te zorgen dat de mate van risico die de gemeente Nijkerk loopt overeenkomt met de mate van risico die de gemeente wenst te lopen op weg naar het bereiken van haar doelstellingen. Uitgangspunt hierbij is dat bekende risico s veelal beheersbaar zijn en dat onbekende risico s veelal onbeheersbaar zijn. Risicomanagement bestaat uit verschillende stappen. Het proces begint met het in kaart brengen van de risico s die de gemeente loopt. Dit noemen we de fase van identificatie en classificatie. Indien mogelijk wordt ook aangegeven wat de omvang van het risico is en wat de kans is dat het risico zich daadwerkelijk zal voordoen. Dit is de fase van kwantificeren. De indeling van de risico s in verschillende soorten (classificatie) is noodzakelijk voor de sturing op en beheersing van de risico s. Voor verschillende soorten risico s zijn namelijk verschillende 'oplossingsrichtingen' (verzekeren, voorziening, weerstandsvermogen, etcetera). Identificeren In deze processtap worden alle mogelijke gebeurtenissen met potentiële risico s geïnventariseerd, waarbij de indeling van hoofdstuk I (blz. 6) wordt gehanteerd. Omdat risicomanagement een terugkerend proces is, is dit gekoppeld aan de natuurlijke momenten in de planning en controlcyclus. 13

14 Als basis wordt uitgegaan van de risico s zoals deze zijn opgenomen in de paragraaf weerstandsvermogen bij de laatst vastgestelde begroting. Bij het identificeren van risico s gaat het om het in kaart brengen van: - Factoren die de realisatie van de bestaande beleidsdoelstellingen in de weg kunnen staan. - Nieuwe ontwikkelingen die op de gemeente af komen (bijvoorbeeld nieuwe/gewijzigde wetgeving). De begroting geeft jaarlijks het actuele overzicht van de financiële risico s. Ook risico s met niet financiële gevolgen worden geïnventariseerd, dit kunnen bijvoorbeeld risico s zijn waaruit imagoschade of politieke schade kan ontstaan. Bij inventarisatie van risico s moet steeds de definitie van een risico in gedachten worden gehouden. Een risico is een onzekere gebeurtenis met (nadelige) gevolgen voor onze gemeente. Deze gevolgen kunnen beleidsmatig en/of financieel zijn. Bij het begrip weerstandsvermogen ligt de focus op de financiële gevolgen van risico s. Voor het weerstandsvermogen behoren niet tot de risico s: - Gebeurtenissen waarvan bekend is dat ze zullen optreden. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de gevolgen van beleid en plannen waarvan we uit ervaring weten dat ze op zullen treden, zoals planschades en nadeelcompensaties. Op basis van ervaringsgegevens kan vooraf een inschatting worden gemaakt van de waarschijnlijke omvang hiervan, zodat deze kosten en de dekking daarvan via een voorziening een integraal onderdeel zijn van de besluitvorming. Wel blijft in dit voorbeeld het risico bestaan dat de werkelijk uit te keren bedragen afwijken van de op basis van ervaringscijfers ingeschatte bedragen. Het ontbreken van financiële dekking behoort niet tot de risico s. Het feit dat er geen geld beschikbaar is, is van tevoren bekend en geen onzekerheid. - Gebeurtenissen die voor de gemeente geen financiële gevolgen hebben. Gebeurtenissen die voor de gemeente alleen niet-financiële gevolgen hebben, zoals imagoschade, kwaliteit en tijdigheid van uitvoering van de gemeentelijke taken, komen niet terug in de paragraaf weerstandsvermogen. Tot de verantwoordelijkheden voor het risicomanagement behoort uiteraard wel het omgaan en beheren van risico's met niet-financiële gevolgen. Kansen, dat zijn onzekere gebeurtenissen met positieve gevolgen, behoren ook tot de risico s. Deze zijn in het kader van risicomanagement belangrijk. Voor de berekening van het weerstandsvermogen worden ook de positieve risico s meegenomen. Kwantificeren Het kwantificeren van risico s heeft twee doelen: - ordening aanbrengen om gericht te kunnen sturen en beheersen; - bepalen omvang benodigde weerstandscapaciteit. Het is onmogelijk en onwenselijk om te sturen op grote aantallen risico s. Dit leidt tot versnippering. Bij risico kwantificering gaat het er om ordening in de lijst met risico s aan te brengen, zodat de (meeste) tijd en energie gestoken wordt in de beheersing van en sturing op de risico s die de grootste impact kunnen hebben op de organisatie en de gestelde doelstellingen, in het figuur daar waar de risico s rood kleuren. Uit de fase van risico identificatie volgt een lijst met risico s die onderling erg verschillen. Handvatten om de mogelijke impact van risico s te bepalen zijn: - de waarschijnlijkheid dat het risico zich daadwerkelijk voordoet. - de geschatte omvang van het risico; groot Effect De combinatie van deze twee elementen vormt het risico, uitgedrukt in de formule: risico = kans x gevolg Op basis hiervan wordt ordening in de klein lijst met risico s aangebracht, die behulpzaam is bij de sturing op en beheersing van risico s. Tegelijkertijd klein Kans kan deze informatie gebruikt worden voor het bepalen van de benodigde weerstandscapaciteit. 14

15 Bepalen van de kans, de waarschijnlijkheid dat het risico zich voordoet Hier wordt een inschatting gemaakt van de waarschijnlijkheid dat het risico zich daadwerkelijk voordoet. Voor de mate van waarschijnlijkheid hanteren we drie klassen: - Kleine kans (KK) hanteren we voor risico s waarvan het niet zo waarschijnlijk is dat ze zich daadwerkelijk voor zullen doen. (vuistregel 25%). - Middengrote kans (MK) hanteren we voor risico s die nog beide kanten op kunnen. Het kan zijn dat ze zich voordoen, het kan ook zijn van niet: het kan vriezen en het kan dooien. (vuistregel 50%). - Grote kans (GK) hanteren we voor risico s waarvan de kans op optreden groot is (vuistregel 75%). Wanneer de kans op effectueren buitengewoon klein is, is er geen sprake van een risico, we hebben het dan over calamiteiten. Een voorbeeld is komeetinslag. Calamiteiten maken geen deel uit van het risicomanagement. Wanneer het vrijwel zeker is dat een gebeurtenis zich voordoet, gezien de waarschijnlijkheid of op basis van ervaringscijfers spreken we evenmin van risico s. Hiervoor wordt begroot of er wordt een voorziening getroffen. Risico s ontwikkelen zich vaak over de tijd. Risico s verschuiven daarmee tussen de verschillende categorieën. Bepalen van de omvang van het risico Bij het bepalen van de omvang van het risico gaan we uit van een situatie dat de gebeurtenis zich daadwerkelijk voordoet. Vanuit die gedachte 'als de gebeurtenis zich voordoet, dan ' maken we een inschatting van het bedrag dat de gemeente kwijt is. Hierbij is volledigheid erg belangrijk: een gebeurtenis kan naast financiële andere effecten hebben. Bij het bepalen van omvang van het risico wordt rekening gehouden met de vermindering van het risico door beheersmaatregelen, met een compensatie of schadevergoeding door derden, en met hetgeen al gedekt is door reserves, voorzieningen, stelposten etc. Het verschil is het netto risico, het nog te dekken gevolg. Sturen en beheersen Er zijn vier mogelijkheden om met een risico om te gaan: 1. vermijden. Dit houdt in dat het beleid waar een risico door ontstaat, wordt beëindigd, op een andere manier wordt vorm gegeven of geen beleid gestart wordt dat een risico met zich meebrengt. Ook kunnen werkprocessen zodanig ingevuld zijn, dat op die manier bepaalde risico s worden vermeden. 2. verminderen Dit kan plaatsvinden door ofwel de waarschijnlijkheid van optreden van de gebeurtenis de oorzaak - terug te brengen of door de omvang van het risico het gevolg - terug te brengen. Bijvoorbeeld door projecten te faseren. Maatregelen voor de reductie van de impact van risico s liggen op het operationele vlak, zoals het nemen van voorzorgsmaatregelen. 3. overdragen. Een voorbeeld hiervan is het beleid dat een risico met zich meebrengt, uit te laten voeren door een andere betrokken partij, die daarbij ook de financiële risico s overneemt. Een ander voorbeeld is verzekeren van het financiële risico. 4. accepteren. Als een risico niet wordt vermeden, beheerst of overgedragen, dan wordt een risico geaccepteerd en zal de eventuele financiële schade volledig middels de weerstandscapaciteit moeten worden afgedekt. Dit betekent niet dat het risico niet beïnvloedbaar is en daarom maar geaccepteerd moet worden. Het betekent dat het risico op dit moment geaccepteerd wordt en niet op één of andere wijze is afgedekt. Mocht de wens bestaan om het risico in de toekomst anders te beheersen dan zal gekozen moeten worden voor vermijden, beheersen of overdragen. Maatregelen voor het verminderen van risico s liggen op het operationele vlak. Het gaat hierbij niet alleen om het kiezen van maatregelen en het implementeren ervan, maar ook om het bewaken en controleren dat de gekozen maatregelen effect hebben en het zo nodig bijsturen hierop. Voor sturing en beheersing zijn niet alleen de individuele risico s van belang, Ook moet in de gaten gehouden worden wat de totale omvang van de risico s is. Hiervoor is aangegeven dat ook positieve risico s relevant zijn. Het spreekt voor zich dat bij positieve risico s de beheersmaatregelen niet bestaan uit vermijden, verminderen en overdragen, maar gericht zijn op zoveel mogelijk profiteren van de kansen. We hebben het dan niet over vermijden, verminderen, overdragen en accepteren, maar over monitoren, uitbuiten, stimuleren en toetrekken. 1. monitoren. Dit betekent dat we alert zijn op het optreden van de mogelijke kans en de manieren bedenken waarop we op de kans reageren. 15

16 2. uitbuiten. We voorzien dat de kans zich echt gaat voordoen en bedenken maatregelen om de gevolgen ervan te maximaliseren als dat het geval is. 3. stimuleren We bedenken maatregelen om de waarschijnlijkheid van optreden te vergroten. 4. toetrekken We besluiten een mogelijkheid bewust zelf uit te lokken, om er daardoor optimaal van te profiteren.we zij er daarbij alert op dat er geen nieuwe risico's ontstaan waartegenover we geen maatregelen hebben staan. Risico's en kansen moeten uiteindelijk goed in balans zijn. Financieel afdekken van risico s Tot slot kan op grond van deze analyses bepaald worden hoeveel middelen gereserveerd moeten worden ter afdekking van al deze risico s. Het gaat daarbij om de restrisico s. De mate waarin de getroffen beheersmaatregelen het oorspronkelijke risico terugdringen wordt hierin meegewogen. De uitkomsten hiervan worden afgezet tegen de middelen die de organisatie beschikbaar heeft. We hebben het dan over het weerstandsvermogen. Beheersmaatregelen Doelstellingen Bruto financiële risico s Netto financiële risico s Reguliere risico s Kwantificeerbaar Niet goed kwantificeerbaar Voorziening Van geringe betekenis Materiële betekenis Nietreguliere risico s Kwantificeerbaar Voorziening Weerstandscapaciteit Niet-financiële risico s Beheersmaatregelen Bedrijfsvoeringsrisico s Interne Controle Accountant Beveiligings- en continuïteitsbeleid Financiële gevolgen van risico s Uitgangspunt bij het denken over risicomanagement is dat risico s onvermijdelijk zijn voor een gemeentelijke organisatie. Ondanks de mogelijkheden van risicomanagement zullen een aantal risico s zich effectueren, financiële gevolgen hebben. Wat is het effect daarvan? Het weerstandsvermogen is een instrument om te beoordelen of een gemeente in staat is de financiële (gevolgen van) risico s op een goede manier op te vangen. Daarbij passen een aantal kanttekeningen. De weerstandscapaciteit bestaat uit middelen en mogelijkheden waarover Nijkerk beschikt om niet begrote kosten die onverwacht en substantieel zijn, te dekken zonder dat de begroting en de uitvoering van het door de raad bepaalde beleid in gevaar komen. Incidentele risico s Incidentele risico s worden opgevangen met de incidentele weerstandscapaciteit. Dit heeft effect op de balanspositie en daarmee op de solvabiliteit van de gemeente. De vraag hoe dit gewaardeerd moet worden, en daarmee de vraag naar de wenselijke solvabiliteit, is onderdeel van het financieel beleid van de gemeente. Omdat het risico ten laste komt van de vermogenspositie van de gemeente treedt er onvermijdelijk een rentenadeel op. Dit rentenadeel is afhankelijk van de omvang van het geëffectueerde risico, maar niet afhankelijk van de weerstandscapaciteit of het weerstandsvermogen. Dit rentenadeel treedt op in de exploitatie, is dus het inherente - structurele effect van incidentele risico s. Voor dit rentenadeel zal structureel dekking gevonden moeten worden in de begroting. Bijkomend effect is dat daarmee de beïnvloedbaarheid van de begroting, de flexibiliteit, vermindert. 16

17 Structurele risico s. Structurele risico s worden opgevangen binnen de structurele weerstandscapaciteit; de structurele begrotingsruimte, de onbenutte belastingcapaciteit en de post onvoorzien. Ratio weerstandsvermogen. Het benodigde weerstandsvermogen, de verhouding tussen de som van de gewogen risico s en de weerstandscapaciteit bedraagt tenminste 0,8. Indien vastgesteld of voorzien wordt dat de ratio weerstandsvermogen lager uitkomt dan 0,8 worden bij de begroting, of zo nodig tussentijds - maatregelen voorgesteld om de weerstandscapaciteit op het vereiste niveau te brengen c.q. te houden, dit door toevoegen van financiële middelen of het verlagen van de risico s. De risico s kunnen verlaagd worden door het stoppen of vertragen van beleid en/of projecten met een groot risicoprofiel en door het verlagen van het risicoprofiel van bestaande en/of geplande projecten en beleid. Kaders hoofdstuk II Voor het weerstandsvermogen behoren niet tot de risico s: - Gebeurtenissen waarvan bekend is dat ze zullen optreden, zoals planschades en nadeelcompensaties. Op basis van ervaringsgegevens kan vooraf een inschatting worden gemaakt van de waarschijnlijke omvang hiervan. De mogelijke afwijking van de verwachting kan als een risico beschouwd worden.. - Het ontbreken van financiële dekking behoort niet tot de risico s. Het feit dat er geen geld beschikbaar is, is van tevoren bekend en geen onzekerheid. - Gebeurtenissen die voor de gemeente geen financiële gevolgen hebben. Gebeurtenissen die voor de gemeente alleen niet-financiële gevolgen hebben, zoals imagoschade, kwaliteit en tijdigheid van uitvoering van de gemeentelijke taken, komen niet terug in de paragraaf weerstandsvermogen. BBV Kansen, dat zijn onzekere gebeurtenissen met positieve gevolgen, behoren ook tot de risico s. Deze zijn in het kader van risicomanagement belangrijk. Voor de berekening van het weerstandsvermogen worden ook de positieve risico s meegenomen. Gemeenteraad Voor de mate van waarschijnlijkheid van het risico hanteren we drie klassen: - Kleine kans (KK) hanteren we voor risico s waarvan het niet zo waarschijnlijk is dat ze zich daadwerkelijk voor zullen doen. (vuistregel 25%). - Middengrote kans (MK) hanteren we voor risico s die nog beide kanten op kunnen. Het kan zijn dat ze zich voordoen, het kan ook zijn van niet: het kan vriezen en het kan dooien. (vuistregel 50%). - Grote kans (GK) hanteren we voor risico s waarvan de kans op optreden groot is (vuistregel 75%). Gemeenteraad Het benodigde weerstandsvermogen, de verhouding tussen de som van de gewogen risico s en de weerstandscapaciteit bedraagt tenminste 0,8. Indien vastgesteld of voorzien wordt dat de ratio weerstandsvermogen lager uitkomt dan 0,8 worden bij de begroting, of zo nodig tussentijds - maatregelen voorgesteld om de weerstandscapaciteit op het vereiste niveau te brengen c.q. te houden, dit door toevoegen van financiële middelen of het verlagen van de risico s. De risico s kunnen verlaagd worden door het stoppen of vertragen van beleid en/of projecten met een groot risicoprofiel en door het verlagen van het risicoprofiel van bestaande en/of geplande projecten en beleid. Gemeenteraad 17