Refl ectie P4 DE HAARLEMMERPOORT de transitie naar stedelijke ruimte

Transcriptie

1 Refl ectie P4 DE HAARLEMMERPOORT de transitie naar stedelijke ruimte RMIT: mixed projects Student: Maarten van Dam Docenten: W. Willers F. Koopman

2 Student: Maarten van Dam Adres: Frank van Borselenstraat NK Delft December 2013

3 INHOUDSOPGAVE INLEIDING DE OPGAVE DE METHODIEK HET ONTWERP DE ONDERZOEKSVRAAG DE MAATSCHAPPELIJKE RELEVANTIE 3

4 4

5 FIG 1.1 Titel pagina, stedenbouwkundige maquette foto met de geplaatste plannen INLEIDING Dit refl ectieverslag moet een stukje inzicht bieden op de manier waarop ik mijn afstudeerproject heb doorlopen. Het is het laatste onderdeel van een verzamelwerk bestaande uit geschreven en getekende onderdelen gemaakt tijdens het afstudeerproject. Dit onderdeel gaat in op het uiteindelijke ontwerp, de gebruikte methodiek, de uitgangspunten en de maatschappelijke relevantie van mijn werk. De hoofdrolspeler waar dit project uiteindelijk mee begonnen is is de Haarlemmerpoort in Amsterdam. 5

6 FIG 1.2 Het plangebied Amsterdam-West met daarin aan gegeven de kiesbare projecten met begeleidende foto. DE OPGAVE Voor de afstudeeropdracht vanuit rmit bestuderen we een project in Amsterdam-West. Het gebied grenzend aan het centrum is verder ingekaderd door de snelweg A10 en de havens met het IJ in het noorden. Als afstudeerproject kan er uit een van de volgende negen gebouwen gekozen worden: 1. Hotel in de Gashouder van de Westergasfabriek 2. Complex R.K. St. Josephkerk met speelplein en park 3. Scholendriehoek en Elseviergebouw aan de Sara Burgerhartstraat 4. Bakkerij en Dansschool 5. Tramremise 6. Haarlemmerpoort/Willemspoort 7. Foodcenter gebied ontwikkeling 8. Willem van Rijn 9. Lindenbaum Mijn keuze is gevallen op Haarlemmerpoort. 6

7 FIG 2.1 Het circelen tussen onderzoeken en ontwerpen gaat steeds sneller en wordt uiteindelijk een lijn waar het ontwerp kan worden uitgewerkt ONTWERP DE METHODIEK ONTWERPEN ONDERZOEKEN Zoals ik in mijn thesisplan schreef wilde ik de methode van Research by Design toepassen om de unieke kansen van de locatie te ontdekken. Research by design is een methode die ik al twee keer eerder heb toegepast in eerdere ontwerp projecten; tijdens de bachelor 6 en de master 1. Bij deze methode van ontwerpen is compositie de belangrijkste invalshoek. (Breen, 2002) Door vooral veel te tekenen en moduleren kan je bijzondere ontdekkingen doen die werken op de perceptie van de architectuur. Volume en inhoud kunnen tot het maximale geëxploiteerd worden, hetgeen met alleen het werken in 2D misschien niet behaald wordt. Door vanaf begin af aan met maquettes te werken ontstaat er snel begrip van de gegeven omstandigheden. Mijn stedenbouwkundige onderzoek maquette en gebouw onderzoek maquette sluiten aan op de schaalsprongen die de afstudeerrichting rmit ook gebruikt om te onderzoeken. Wat ik continu gedaan heb is heen en weer springen tussen verschillende schalen, namelijk tussen de stedenbouwkundige en architectonische en detail schaal. Naast de kansen die ik ontdekt heb op stedenbouwkundig niveau kwamen ook de beperkingen van de locatie naar boven. Het research by Design riep nieuwe vragen op met betrekking tot schaal tussen de verschillende gebouwen rondom het Haarlemmerplein, hoe voer je een bruikbare zonering in, wat doe je met de bestaande situatie als bewoners en verkeer en in hoeverre mag je de bestaande vastgoed aanpassen zonder haar geschiedenis te herschrijven? Ik ben begonnen met een maquette op gebouw niveau om te onderzoeken in hoeverre de Haarlemmerpoort aangepast kan worden zonder dat haar eigenzinnige vorm aangetast wordt. Er bleek al snel dat dit project zich niet liet vangen door een aanpassing op gebouw niveau alleen. Het gebouw heeft een dergelijke uitstraling naar de omgeving die door aanpassingen op stedenbouwkundig niveau door de jaren heen compleet genegeerd wordt. Er moest een ingreep gemaakt worden boven het 7

8 FIG 4.3 De nieuwe zijgevel van de Haarlemmerpoort FIG 4.4 De doorsnede met de gemeenschappelijke ruimte van de kantoren FIG 4.5 De nieuwe poort die de zonering van het Haarlemmerplein verzorgt schaal niveau van de poort zelf, een stedenbouwkundige ingreep. Met deze kennis heb ik naar een vorm gezocht die op stedenbouwkundig niveau het gewenste resultaat bood, de uitwerking die het heeft op gebouw niveau met de poort en naar een verfi jning in detaillering per gevelkant zoals die in de Haarlemmerpoort te vinden is. Daarbij was het belangrijk dat er ook een verband, hoewel minutieuzer, kwam tussen de interventie in de Haarlemmerpoort zelf en de interventie op stedenbouwkundig niveau. Wederom een schaalsprong. Naast het gebruik van maquette s heb ik ook 3d modelleren toegepast om op een dieper detailniveau te kunnen bekijken wat het effect had van mijn ingreep in perspectief en op ooghoogte. Het onderzoeken met maquette geeft veel inzicht maar maakt een goede kijk op ooghoogte soms lastiger, de benadering is vaak vanuit het vogelvlucht perspectief. Het gebruik maken van vormen in maquette heeft mij gedwongen om lang te blijven zoeken naar de aanpassing die voldeed aan mijn voorwaarden. Daarbij heeft het de voorwaarden ook verscherpt en aangevuld. 8

9 FIG 4.1 Het ontwerp in schets van de interventie van de Haarlemmerpoort FIG 4.2 De nieuwe poort gezien vanaf de Haarlemmerdijk met op de achtergrond de Haarlemmerpoort HET ONTWERP De Haarlemmerpoort is van functie in zijn geheel veranderd. De huidige functie behuisd een 14-tal woningen waardoor dit monument een hoge mate van privaat terrein kent. Mijn ontwerp stelt het volgende voor: vier winkels, een lunchroom/broodzaak en 14 kantoren. Daarbij bouw ik een nieuw pand tegenover de poort waarin een kiosk, twee winkels, een fi etsenstalling en drie kantoren in passen. Dit geeft een totale toevoeging van 9 commerciële functies in de plinten, een openbare fi etsenstalling en 17 kantoor units. Mijn eerste doel was dan ook om de levendigheid van deze as gemaakt door het winkelende, recreërende en fi etsende publiek door te trekken tot in de poort. Wanneer mensen aangetrokken worden tot de poort stijgt deze weer in zijn betekenis en wordt het aangrenzende plein beter benut. Alle nieuwe winkels zijn ontsloten aan de oude as die vanuit het centrum over de Haarlemmerdijk naar de ingang van het Westerpark loopt. Aan deze as ter hoogte van de Haarlemmerdijk zijn veel kleine specialistische/ambachtelijke winkels te vinden. Er zijn relatief weinig grote ketens te vinden aan de Haarlemmerdijk waarschijnlijk door de geringe maximale afmeting van de gebouwen. De verhuurbare oppervlakte zijn dan ook niet groter dan 30m² (60m² als je de kelder gebruikt als winkel ruimte) met als uitzondering de lunchroom die ongeveer 80m² beslaat. Om deze as zo min mogelijk te hinderen is de 5-baansweg die voorlangs de Haarlemmerpoort loopt vervangen door een voetgangers gebied waar tram en bus welkom is. Dit versterkt de oude as en biedt de kans om het plein aan te pakken en te verbouwen tot een prettige stedelijke ruimte. Dit betekend dat het bestemmingsverkeer om moet rijden (1,3km is de maximale extra afstand) maar sluipverkeer geweerd wordt wat aansluit op de wens vanuit de gemeente het centrum zo autoluw mogelijk te maken. Om de m² tellende stedenbouwkundige ruimte in te delen heb ik een nieuw element toegevoegd, een nieuwe poort die in eerste instantie voor heldere stedenbouwkundige ruimtes zorgt en een tussenstap is naar de Haarlemmerpoort. Daar- 9

10 naast zou het symbolisch kunnen werken als een moderne poort naar Amsterdam West terwijl de Haarlemmerpoort de poort blijft naar het oude centrum van Amsterdam. Als tweede functie gaat deze nieuwe poort als overstap station dienen tussen de tram (lijn 3) en de bus (lijn 18, 21, 22, 348, 353) De kantoren zitten verdeelde over de overige verdiepingen van de Haarlemmerpoort en op de eerste verdieping van de nieuwe poort. De ontsluiting van deze units wordt net zoals de plint gedaan vanuit de doorgang/as om ervoor te zorgen dat deze bedrijvigheid een even waardige opgang heeft als de rest van de functies in de gebouwen. Wat bijzonder is aan de kantoren is dat het afzonderlijke bedrijven zijn geclusterd om een gezamenlijke bespreek/lunch ruimte waardoor er onderlinge inspiratie en motivatie ontstaat en tegelijkertijd de kosten worden gedrukt voor de huurder en de verhuurder. Deze gezamenlijke ruimtes zijn grote interventies in de Haarlemmerpoort als symbool van vernieuwing. Ze worden gesierd door een betonnen omhulsel met een groot glas oppervlak wat het binnenklimaat omtrent daglicht toetreding moet verbeteren, ook voor de aanliggende kantoren. 10

11 FIG 5 Een kleine greep uit de verschillende modellen gemaakt tijdens het afstuderen HET PROCES Mijn proces is niet lineair verlopen. Ik heb meerdere malen gehad dat ik na 2 á 3 weken de vorm veranderd heb omdat het niet de uitwerking op het plein gaf dat ik voor ogen had. Het ontwerp van de Haarlemmerpoort is in de loop der tijd verfi jnd tot het detail en is niet ver verwijderd geraakt van het originele idee. Hoe stabiel de interventie van de Haarlemmerpoort verliep zo omstuinig verliep interventie op stedenbouwkundig niveau. Het huidige ontwerp kent pas een paar weken haar vorm en voldoet eindelijk aan mijn wensen betreffende het stedenbouw en aansluiting bij de Haarlemmerpoort. De methodiek die ik heb toegepast dwong mij elke keer terug te grijpen naar voorgaande schalen om er zeker van te zijn dat het de compositie niet zou verstoren. Naast de compositie moest het ook een prettige omgeving worden om te verblijven en maakbaar zijn. Dit laatste bleek een lastig punt dat direct invloed had op de schaal van de nieuwbouw, de aanzienlijke schaal van de doorgang en nieuwbouw bleek niet altijd haarlbaar constructief. Het van tafel vegen van ideeen heb ik niet als vervelend ervaren. Als blijkt dat in een verder stadium het ontwerp buiten proportioneel worden om het basis idee te blijven weergeven, is er hoogst waarschijnlijk in de beginselen van het idee iets verkeerd. Door het durven opnieuw te beginnen leer je steeds meer over de omgeving en van het ontwerp. Opnieuw tussen aanhalingtekens omdat de uitgangspunten behouden bleven en aangescherpt werden door het proces. Het heeft mij uiteindelijk gebracht naar een afstudeerproject dat op stedenbouwkundig, architectonisch, detail en sociaal niveau positieve aanpassingen brengt aan het Haarlemmerplein en de omgeving. Ik ben gelukkig met mijn keuze van methodiek omdat het mij bewust heeft gemaakt van de schaalsprongen die dit project nodig had. Het ontwerpen op twee fronten, een nieuwbouw en aan de bestaande bouw was soms wel pittig door de hoeveelheid werk en om overzicht te houden en te realiseren wat bepaalde aanpassingen betekenen voor de tegenhanger. 11

12 DE ONDERZOEKSVRAAG Mijn afstudeerproject had onder andere als doel de volgende vraag te beantwoorden: Op welke manier moet de Haarlemmerpoort worden herbestemd zodat de oude functie, als inleider tot de stad Amsterdam, de huidige context op zo n manier dient dat de oude verbintenis met het plein hersteld wordt en het gebied weer aantrekkelijk wordt voor langzaam verkeer? Daarbij kwamen de subvragen: - Wat is de functie van de Haarlemmerpoort vroeger en nu? - Welke functies zijn verdwenen? - Welke functies zijn toegevoegd? - Welke functies zouden hersteld moeten worden? - Welke functies zouden moeten verdwijnen? - Welke functies zouden toegevoegd moeten worden? Wat maakt een plein een prettige plek? - Welke voorwaarden brengt dit mee? - Kan de directe omgeving een intensivering op het Haarlemmerplein aan? - Welke functies missen er op het plein? Wat is langzaam verkeer? - Wie valt er onder langzaam verkeer? - Hoe ervaren zij de openbare ruimte? - Waar komen ze vandaan? En kunnen de vragen over de schaal tussen de verschillende gebouwen rondom het Haarlemmerplein, hoe voer je een bruikbare zonering in, wat doe je met de bestaande situatie als bewoners en verkeer en in hoeverre mag je de bestaande vastgoed aanpassen zonder haar geschiedenis te herschrijven? vanuit het Research by Design worden toegevoegd. Mijn ontwerp beantwoord de hoofdvraag door haar nieuwe functie en aangepaste stedenbouwkundige situatie. Daarbij ook veel van de subvragen en toegevoegde vra- 12

13 gen, er blijkt ook dat een aantal van deze vragen niet vertaalbaar zijn naar een ontwerp maar desalniettemin nodig zijn om grip te krijgen op de verschillende aspecten van het ontwerpen ansich. Deze vragen leidden onderwerpen in die inzicht hebben gegeven over welke actoren het belangrijkst zijn en welke factoren juist irrelevant zijn geworden door aanpassingen op andere punten. 13

14 FIG 7.1 Het nieuwe stedelijkplein, een plek voor de omgeving DE MAATSCHAPPELIJKE RELEVANTIE De cases van de Haarlemmerpoort en het Haarlemmerplein is uniek door de gebouwen, de geschiedenis en de aanpassingen door de tijd heen. Het probleem is dat de stedenbouwkundige context niet meer aansluit bij deze tijd. Door een opstapeling van kleine veranderingen in de geschiedenis is er niks over gebleven van de uitgangspunten waarmee de gebouwen zijn gebouwd behalve de gebouwen zelf. Dit is een onderwerp wat in meerdere steden op meerdere plekken speelt. Dit maakt dat de actoren van mijn project uniek zijn maar wanneer je uitzoomt naar het probleem mijn oplossing een mogelijke precedent kan zijn voor een zelfde soort probleem op een andere locatie. Uiteraard moeten de daar meespelende actoren weer benaderd worden als unieke en er op de architectonische schaal gezocht worden naar een eigen oplossing passend bij de omgeving. Op de schaal van de Haarlemmerpoort kan de relevantie gevonden worden in het feit dat de jongste stadspoort weer bereikbaar is voor publiek. In een ideale wereld zou het dan ook publieke openbaar terrein zijn en worden maar om economische redenen maar vooral om levendigheid te creëren is een privaat openbare ruimte gecreeerd waar ruimte wordt geboden aan mooie producten en bedrijven die het belangrijk vinden om elkaar te kunnen motiveren en te toetsen. Het creëren van een nieuw stedelijk plein in het centrum van de stad kan ook de druk danwel nieuwe bezoekers de ruimte geven om prettig in de stad te vertoeven. 14