VERDER MET STRATEGISCH OPLEIDEN: VIER THEMA S. Monitorrapportage Kwaliteitsimpuls

Transcriptie

1 VERDER MET STRATEGISCH OPLEIDEN: VIER THEMA S Monitorrapportage Kwaliteitsimpuls November 2018

2

3 Inhoud Managementsamenvatting 4 Voorwoord 6 Inleiding 7 1 Strategisch opleiden in 2018: Focus op vier thema s Over de ingediende SOP s en addenda Over de vier KiPZ-thema s Samenvattend 11 2 Thema: Functiedifferentiatie in de verpleegkundige beroepsgroep Wat is er tot nu toe ondernomen op het thema functiedifferentiatie? Hoe nu verder met functiedifferentiatie? Samenvattend 16 3 Thema: E-health en opleidingen Wat is er tot nu toe ondernomen op het thema e-health en opleiden? Hoe nu verder met e-health en opleidingen? Samenvattend 21 Intermezzo: Een financieel terugblik op Thema: Continu Bekwaam Wat is er tot nu toe ondernomen op het thema continu bekwaam? Hoe nu verder met continu bekwaam? Samenvattend 27 5 Thema: Toekomstige beroepen en opleidingen Wat hebben lidinstellingen ondernomen op het thema toekomstige beroepen? Hoe nu verder toekomstige beroepen en opleidingen? Samenvattend 31 Conclusies en Aanbevelingen 32

4 Managementsamenvatting De ziekenhuisbranche verbetert met ondersteuning van de subsidieregeling Kwaliteitsimpuls de kwaliteit van (strategisch) opleiden én daarmee de kwaliteit van het zorgpersoneel. De oorspronkelijke subsidieregeling liep van 2014 tot en met 2017 en is voor 2018 met één jaar verlengd. Door de NVZ en VWS is - in samenspraak met de branche - besloten om de subsidie voor dit jaar specifiek te richten op vier thema s: functiedifferentiatie, e-health, continu bekwaam en toekomstige beroepen en opleidingen. Dit om meer inhoudelijke focus aan brengen in de opleidingsplannen en gericht aandacht te besteden aan enkele voor de ziekenhuisbranche relevante thema s. Aan lidinstellingen is gevraagd om in een herzien strategisch opleidingsplan (SOP) of in een addendum op een bestaand SOP aandacht te besteden aan deze vier thema s. Met het aanbrengen van de inhoudelijke focus, verschuift ook de focus van deze monitor. De vorige Monitorrapportages (2014, 2015, 2016) richtten zich op de doorgemaakte ontwikkeling op het gebied van strategisch opleiden. Deze Monitorrapportage (2017) brengt in kaart waar ziekenhuizen begin 2018 staan op de vier thema s en wat zij in 2018 (en verder) van plan zijn om te ondernemen. SOP s, interviews en opleidingsjaarverslagen Deze Monitorrapportage is gebaseerd op de 95 ingediende addenda/herziene SOP s en 102 ingediende opleidingsjaarverslagen. Ook zijn er interviews gehouden met de KiPZ-projectleiders van 20 lidinstellingen om de informatie uit de addenda s/herziene SOP s aan te vullen en van context te voorzien. In totaal hebben 54 lidinstellingen voor een addendum gekozen en hebben 41 lidinstellingen een herzien SOP ingediend. Ruim 60% van de lidinstellingen die een herzien SOP hebben ingediend, hebben dit gedaan met een looptijd tot 2021 of Door bijna alle lidinstellingen wordt in de addenda en herziene SOP s aandacht besteed aan alle vier de thema s. Verhogen aantal hbo-verpleegkundigen De meerderheid van de lidinstellingen is al een aantal jaren bezig met de thema s functiedifferentiatie en continu bekwaam al dan niet onder andere benamingen. Bij het thema functiedifferentiatie zijn de doelen en de te ondernemen activiteiten in de addenda/herziene SOP s het concreetst uitgewerkt. Uit de SOP s, interviews en opleidingsjaarverslagen blijkt dat de grote meerderheid van de lidinstellingen bezig is met de omscholing van mbo-verpleegkundigen. Vaak bieden ze zelf opleidingen aan. Een kwart van de lidinstellingen voert proeftuinen uit. Minder dan een vijfde van de lidinstellingen bevindt zich nog in de beginfase van implementatie van functiedifferentiatie van verpleegkundigen. Door de lidinstellingen is de afgelopen periode veel aandacht besteed aan communicatie rondom functiedifferentiatie om draagvlak te creëren. Het verkrijgen van genoeg hbo-verpleegkundigen wordt als een grote uitdaging gezien. Lidinstellingen willen daarom de komende jaren de instroom van hbo-verpleegkundigen verhogen. Daarnaast willen zij verpleegkundigen breed opleiden in de keten, mbo-ers bijscholen voor het toekomstige beroepsprofiel en proeftuinen opstarten op andere afdelingen in de organisatie. Extra ondersteuning voor de (kleine) groep lidinstellingen dat zich in de beginfase bevindt, is van belang om functiedifferentiatie in de verpleegkundige beroepsgroep branchebreed te implementeren. 4 Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen

5 Investeren in het onderzoeken en ontwikkelen van het leerklimaat Ook op het thema continu bekwaam zijn door lidinstellingen al grote stappen gezet. Het voortdurend ontwikkelen, monitoren en borgen van bevoegd- en bekwaamheden staat hoog op de agenda. Een deel van de lidinstellingen vult dit thema breder in en voegt verschillende algemene leerinterventies onder dit thema. De afgelopen jaren is door lidinstellingen vooral geïnvesteerd in systemen om de bevoegd- en bekwaamheden te registreren en om zicht te krijgen op gewenste en benodigde opleidingen. De komende jaren wil een groot deel vooral investeren in het onderzoeken en ontwikkelen van het leerklimaat en het faciliteren van informeel leren. Daarnaast willen ze het vaststellen van bekwaamen bevoegdheden in het leermanagementsysteem (LMS) of digitale kwaliteitspaspoort uitbreiden. Lidinstellingen willen daarnaast extra aandacht besteden aan het gemotiveerd houden van zorgprofessionals om zich te blijven ontwikkelen en hen te motiveren om hier zelf de regie in te nemen. Voor de toekomst is blijvend aandacht nodig voor het delen van kennis en ervaringen op het gebied van nieuwe vormen van leren en van methodieken waarmee het leerklimaat van afdelingen of de organisatie inzichtelijk kan worden gemaakt. Zoeken naar welke rol O&O kan vervullen op het gebied van e-health De thema s e-health en toekomstige beroepen en opleidingen zijn relatief nieuw voor lidinstellingen. De meeste ziekenhuizen bevinden zich in de begin- en oriëntatiefase bij deze thema s. Vóór 2018 was e-health bij een klein deel van de lidinstellingen een strategisch opleidingsthema of onderdeel ervan strategisch opleidingsbeleid. De meerderheid van de lidinstellingen gebruikt en ontwikkelt e-healthtoepassingen, maar opleiding en ontwikkeling is hier veelal beperkt bij betrokken. De afgelopen jaren is er in de lidinstellingen vooral getraind en opgeleid ten behoeve van de implementatie van elektronische patiëntendossiers (epd s) en daaraan gekoppelde patiëntenportalen. De komende jaren willen lidinstellingen een doorvertaling maken van wat e-health betekent voor opleiding en ontwikkeling. Vervolgens willen zij inzichtelijk krijgen welke rol zij hierin kunnen vervullen. Branchebreed zou hierover de dialoog kunnen worden gevoerd. Meer zicht op veranderende functies en beroepen Het formuleren van concrete doelen en activiteiten op het thema toekomstige beroepen en opleidingen wordt door lidinstellingen als lastig ervaren. Het thema is verschillend geïnterpreteerd en ingevuld, aansluitend bij de specifieke behoeften en wensen van lidinstellingen. Een deel van de lidinstellingen heeft de focus gelegd op de inzet en het ontstaan van nieuwe beroepen. Een ander deel ziet het thema breder - als in veranderende functies - of benoemt activiteiten en doelen om personeelstekorten tegen te gaan. Veel lidinstellingen geven aan zicht te hebben op interne en externe ontwikkelingen, maar nog niet op welke gevolgen deze hebben voor beroepen/functies. Een deel van lidinstellingen werkt al langer samen in de keten; zij wisselen personeel uit en leiden interdisciplinair op. Deze samenwerking willen zij in de toekomst uitbreiden. Ook andere lidinstellingen vinden het belangrijk om zich hier de komende jaren op te richten. Het is gewenst om dit thema nader te specificeren en in te vullen. Daarnaast zou branchebreed meer zicht kunnen worden gegenereerd op hoe functies/competenties precies veranderen, zodat lidinstellingen niet zelf het wiel hoeven uit te vinden. Verder met strategisch opleiden: vier thema s 5

6 Voorwoord Voor het jaar 2017 stelden onze leden, in samenspraak met het ministerie van VWS en de NVZ, vier thema s vast die centraal zouden staan bij de besteding van de KiPZ-gelden: functiedifferentiatie mbo- en hbo-verpleegkundigen, e-health, continu bekwaam en toekomstige beroepen en opleidingen. Zoals deze Monitor laat zien, zijn ziekenhuizen voortvarend aan de slag gegaan om invulling te geven aan de vier thema s. Daarvan was functiedifferentiatie misschien nog wel de meest geprononceerde. De KiPZ-gelden dragen bij aan het bestendigen van de verpleegkundige kwaliteit in de ziekenhuizen. De kwaliteit van verpleegkundigen komt zo op het niveau dat nodig is voor de nieuwe uitdagingen waarvoor de branche staat. Die uitdagingen spelen zowel in de ziekenhuizen zelf, als in de netwerken waarin zij actief zijn. Binnen de ziekenhuizen gaat het om een toename van complexe zorg, waarbij functiedifferentiatie en het voortdurend bijhouden van het vak absolute noodzaak is. In netwerken vraagt samenwerking in de keten andere competenties en kennis, zeker wanneer in dit netwerk de patiënt een grote rol inneemt. Daaraan kunnen de KiPZ-gelden in belangrijke mate bijdragen. Ook op het thema continu bekwaam zetten de instellingen belangrijke stappen. Het voortdurend ontwikkelen, monitoren en borgen van bevoegd- en bekwaamheden staat hoog op de agenda van onze leden. De aandacht ging daarbij in 2017 vooral uit naar de leerinfrastructuur, zoals het opzetten van leermanagementsystemen. Voor 2018 hebben veel instellingen zich voorgenomen om aan de culturele aspecten van continu bekwaam te gaan werken, zoals een stimulerend leerklimaat. Op de andere thema s, e-health en nieuwe beroepen, bevinden veel instellingen zich nog in de oriënterende fase. Het is toe te juichen dat ze de verdere ontwikkeling op deze thema s in discussie met de hele branche én met ketenpartners willen aanpakken. Na het goede nieuws over de eenjarige verlenging van KiPZ in 2017, kon de NVZ in 2018 het mooie bericht uitdoen dat KiPZ hierna nog vier jaar doorloopt. Dat is zeer positief voor onze branche, voor patiënten én medewerkers. Daaruit blijkt het belang dat alle partijen hechten aan het strategisch opleiden van ziekenhuismedewerkers. Investeringen in het kostbaarste wat ziekenhuizen hebben, de medewerkers, maakt immers de hele zorg beter. Yvonne van Rooy Voorzitter 6 Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen

7 Inleiding Sinds 2014 verbetert de ziekenhuisbranche met ondersteuning van de subsidieregeling Kwaliteitsimpuls de kwaliteit van (strategisch) opleiden én daarmee de kwaliteit van het zorgpersoneel. De oorspronkelijke subsidieregeling is met één jaar verlengd 1. In samenspraak met de branche is besloten om de subsidie voor 2018 specifiek te richten op vier thema s: functiedifferentiatie, e-health, continu bekwaam en toekomstige beroepen en opleidingen. De Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen (NVZ) monitort namens de branche de uitvoering van de regeling. Deze rapportage brengt in kaart wat lidinstellingen al hebben ondernomen op deze thema s en wat ze in 2018 en verder van plan zijn te doen. Kwaliteitsimpuls: vier thema s De subsidieregeling Kwaliteitsimpuls (KiPZ) heeft tot doel om de kwaliteit van het ziekenhuispersoneel te verhogen, via het verbeteren van het strategische opleidingsbeleid. De kwaliteit verhogen is noodzakelijk om medewerkers nu en in de toekomst toe te rusten op de veranderende zorgvraag. Gedurende de eerste drie jaar van de regeling ( ) hebben ziekenhuizen 2 de KiPZ-gelden ingezet op verschillende strategische opleidingsthema s zoals Kwaliteit en Veiligheid of Leerklimaat. Daarnaast is er aandacht geweest voor het professionaliseren van het opleidingsbeleid. Onder andere door het opstellen van strategische opleidingsplannen (SOP) en opleidingsjaarverslagen (OJ); de afstemming hierover met lijnmanagers, afdelingshoofden en ondernemingsraden; de inbedding van opleidingsactiviteiten in een PDCA- en Planning & Controlcyclus 3 ; en het verbeteren van de (financiële) administratie rondom opleidingen. 1 Subsidieregeling Kwaliteitsimpuls Personeel Ziekenhuiszorg (KiPZ), zie kamerstukken/brieven_regering/detail?id=2018z16548&di d=2018d Waar in deze rapportage ziekenhuizen staat, wordt ook bedoeld revalidatiecentra en categorale instellingen. Met de eenjarige verlenging van de Kwaliteitsimpuls is door het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) en de ziekenhuisbranche afgesproken om de subsidie voor 2018 specifiek te richten op vier thema s: functiedifferentiatie, e-health, continu bekwaam en toekomstige beroepen en opleidingen. Dit om meer inhoudelijke focus aan te brengen in de opleidingsplannen en gericht aandacht te besteden aan voor de ziekenhuisbranche belangrijke en urgente thema s. De vier thema s worden op verschillende manieren van belang geacht voor de branche. De complexere zorgvraag van de patiënt en de aankomende herziening van de Wet BIG 4 - die hier een gevolg van is - maakt de doorvoering van functiedifferentiatie in de verpleegkundige beroepsgroep noodzakelijk. De introductie van e-healthtoepassingen in de zorg leidt tot andere benodigde competenties en vaardigheden van het zorgpersoneel. En in algemene zin vragen de vele veranderingen in de zorgsector om goed zicht op hoe functies en beroepen veranderen (en wat dit vraagt van opleidingen) en op de bevoegd- en bekwaamheden van het zorgpersoneel. Aan lidinstellingen is gevraagd om in een herzien SOP of in een addendum op een bestaand SOP aandacht te besteden aan deze vier thema s. 3 De PDCA-cyclus is een cyclus die draait om voortdurend leren en verbeteren. Ziekenhuizen stellen strategische opleidingsplannen op (Plan), voeren deze uit (Do), duiden en evalueren de resultaten (Check), ondernemen vervolgacties en stellen plannen desgewenst bij (Act). 4 Wet op de Beroepen in de Individuele Gezondheidszorg. De Wet BIG omvat regels ter bevordering van de kwaliteit van zorgverlening. Een van de veranderingen in de herziene BIG is de invoering van het beroep regieverpleegkundige. Verder met strategisch opleiden: vier thema s 7

8 Opzet van de monitor Met het aanbrengen van deze inhoudelijke focus in de subsidieregeling, verschuift ook de focus van de monitor. Terwijl de vorige Monitorrapportages (2014, 2015, 2016) zich richten op de doorgemaakte ontwikkeling op het gebied van strategisch opleiden, brengt deze Monitorrapportage (2017) in kaart: 1) Waar ziekenhuizen begin 2018 staan op de vier thema s en, 2) wat zij in 2018 (en verder) van plan zijn om te ondernemen op deze thema s. Om hier inzicht in te geven maakt dit onderzoek gebruik van de 95 herziene SOP s of addenda op bestaande SOP s, die door lidinstellingen eind 2017 zijn ingediend om voor de subsidie in aanmerking te komen. Hierbij is gelet op: Wat lidinstellingen al hebben ondernomen op de vier thema s. Welke doelen lidinstellingen zich stellen op de thema s. Welke activiteiten en leerinterventies worden gepland om deze doelen te realiseren. Welke resultaten ze hierbij verwachten. Daarnaast zijn er interviews afgenomen met de projectleiders 5 van de KiPZ van twintig lidinstellingen. Dit om de verstrekte informatie in de SOP s of addenda aan te vullen en van context te voorzien. Er zijn zowel projectleiders van algemene ziekenhuizen, categorale instellingen als revalidatiecentra geïnterviewd en van instellingen van verschillende grootte, verspreid door het land. In de interviews is onder andere gevraagd waarom lidinstellingen hebben gekozen voor een herzien SOP of addendum, wat zij onder de thema s verstaan, waarom zij voor welke doelen, activiteiten en leerinterventies hebben gekozen en welke rol opleiding heeft bij ziekenhuisbrede thema s (zoals e-health). Bij de uitwerking van de thema s in de respectievelijke hoofdstukken is er gebruikgemaakt van zowel de SOP s, addenda, opleidingsjaarverslagen (OJ s) en interviews. Voor de (financiële) terugblik op 2017 is gebruik gemaakt van informatie van 102 ingediende OJ s. Deze monitorrapportage is in eerste instantie bedoeld voor de ziekenhuisbranche zelf. Daarnaast dient deze rapportage als verantwoordingsdocument voor VWS als subsidieverstrekker. Leeswijzer Hoofdstuk 1 bespreekt op hoofdlijnen de ingediende SOP s en addenda. Waarom is voor een herziening gekozen en waarom voor een addendum? En hoe worden de vier thema s op hoofdlijnen uiteengezet? De vier daaropvolgende hoofdstukken gaan dieper in op de vier thema s. Hoofdstuk 2 brengt in kaart waar de ziekenhuisbranche staat op het gebied van functiedifferentiatie. Hoofdstuk 3 bekijkt hoe opleiding en ontwikkeling bijdraagt aan de toepassing van e-health-innovaties in de branche. Hoofdstuk 4 zet uiteen wat er onder het label continu bekwaam wordt ondernomen. Hoofdstuk 5 bespreekt wat lidinstellingen onder toekomstige beroepen en opleidingen verstaan en wat ze op dit vlak willen ondernemen. In de Conclusies en Aanbevelingen vatten we het een en ander samen en doen we aanbevelingen voor de toekomst. 5 Projectleiders zijn over het algemeen opleidingsof HR-adviseurs of opleidings- of HR-managers. 8 Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen

9 1 Strategisch opleiden in 2018: Focus op vier thema s Dit hoofdstuk zet op hoofdlijnen uiteen hoe lidinstellingen in de ingediende SOP s of addenda aandacht besteden aan de vier thema s: functiedifferentiatie, e-health, continu bekwaam en toekomstige beroepen en opleidingen. 1.1 Over de ingediende SOP s en addenda In totaal hebben 95 ziekenhuizen een herziene SOP of een addendum op een bestaande SOP ingediend: hiervan hebben 41 lidinstellingen ervoor gekozen om een herziene SOP in te dienen en 54 lidinstellingen hebben een addendum ingediend. De herziene SOP s zijn voor verschillende periodes opgesteld. Iets meer dan een kwart van de lidinstellingen heeft een herziene SOP ingediend die alleen voor 2018 geldt (zie figuur 1); 61% heeft een herziene SOP ingediend die geldt tot 2020 (37%) of 2021 (24%). De 54 addenda gelden voor % % % % % 0% 10% 20% 30% 40% Figuur 1. Looptijd herziene SOP s (n=41) De belangrijkste reden die in SOP s of interviews wordt gegeven voor het indienen van een herziene SOP is dat de doorlooptijd van de vorige SOP eind 2017 was verlopen. Daarnaast wordt door enkele lidinstellingen aangegeven dat zij voor een herziene SOP hebben gekozen omdat zij vinden dat een addendum geen recht doet aan de grote hoeveelheid ontwikkelingen die in de organisatie gaande zijn en de (gewijzigde) opleidingsplannen die hieruit voortvloeien. Een opleidingsadviseur van een leeracademie zegt: De inhoud van het SOP sloot niet meer aan bij de veranderende realiteit. Er was in het bestaande SOP een bepaalde richting vastgelegd en in de praktijk misten we de ruimte om daar een goede invulling aan te geven. Van de lidinstellingen die voor een addendum hebben gekozen geeft een deel aan dat zij 2018 gebruiken als overgangsjaar. In deze organisaties wordt bijvoorbeeld de strategie van de organisatie opnieuw vastgesteld en op basis daarvan zal in de loop van 2018/2019 een nieuw SOP worden opgesteld. Verder met strategisch opleiden: vier thema s 9

10 1.2 Over de vier KiPZ-thema s Zo goed als alle lidinstellingen gaan in het herziene SOP of in het addendum in op alle vier de KiPZ-thema s. In de addenda worden de vier KiPZ-thema s meestal apart uitgewerkt. In iets meer dan de helft van de 41 herziene SOP s worden de KiPZthema s als aparte thema s besproken; in de andere helft valt het KiPZ-thema onder een ander strategisch thema, bijvoorbeeld Innovatie of Kwaliteit en veiligheid. Integreren In de interviews geven de lidinstellingen aan dat zij het niet lastig vonden om de vier KiPZ-thema s van 2018 te integreren in bestaande opleidingsplannen. Dit grotendeels omdat lidinstellingen al langere tijd met de thema s bezig zijn. Het gaat hierbij vooral om functiedifferentiatie en continu bekwaam. Meer moeite hadden lidinstellingen met de thema s e-health en toekomstige beroepen. Deze thema s zijn relatief nieuw en lidinstellingen geven aan moeite te hebben om er concrete invulling aan te geven. Een opleidingsmanager zegt in een interview over het thema toekomstige beroepen en opleidingen: We krijgen geen beeld bij wat hier nu precies onder wordt verstaan. Gaat het om toekomstige benodigde competenties, toekomstige functies of toekomstige en nieuwe beroepen? Een deel van de lidinstellingen geeft in het SOP en in interviews aan dat ze de komende jaren bepaalde KiPZ-thema s meer prioriteit geven dan anderen. Dit vanwege de bredere prioritering zoals omschreven in de al bestaande SOP s of vanwege beperkte uitvoeringscapaciteit. Deze prioritering is veelal in afstemming met de Raad van Bestuur en/of Ondernemingsraad. Uitwerking thema s In de meerderheid van de herziene SOP s en addenda wordt het belang en de urgentie van de vier thema s aangegeven, welke algemene doelen er worden nagestreefd en welke activiteiten worden ondernomen. Bij de meeste lidinstellingen zijn vooral de thema s functiedifferentiatie en continu bekwaam uitgebreid uitgewerkt; e-health en toekomstige beroepen zijn vaak globaler en/of beknopter uitgewerkt. In meer dan twee derde van de SOP s en addenda s zijn doelen geformuleerd; het vaakst op het thema functiedifferentiatie, het minst op het thema toekomstige beroepen. Deze doelen zijn veelal in algemene bewoordingen en beperkt SMART geformuleerd. In de interviews geven enkele projectleiders aan dat ze het lastig vinden om doelen te concretiseren. Een opleidingsadviseur zegt: We vinden het lastig om de algemene doelen nader te concretiseren naar concrete doelen voor zowel 2018 als verder. Het zijn grote thema s. Onze ervaring leert dat we de lat niet te hoog moeten leggen. 10 Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen

11 Over het algemeen worden er bij de thema s continu bekwaam en toekomstige beroepen en opleidingen vooral lange termijn doelstellingen geformuleerd. Bij de thema s functiedifferentiatie en e-health is de verdeling van korte en lange termijn doelen meer in evenwicht. De meeste lidinstellingen formuleren op de vier KiPZ-thema s óf kortetermijndoelen óf langetermijndoelen. Ongeveer een kwart beschrijft beide voor de thema s functiedifferentiatie, continu bekwaam en toekomstige beroepen en opleidingen. Bij het thema e-health is dit rond de 10-15%. De meeste lidinstellingen beschrijven in het SOP of addendum hoofdzakelijk - en uitgebreider dan de doelen - welke leerinterventies en activiteiten zij op de vier thema s willen ondernemen. Enkele lidinstellingen geven aan de activiteiten in de loop van 2018 nog nader te concretiseren, in bijvoorbeeld een opleidingsjaarplan. Een beperkt deel, ongeveer een vijfde, benoemt de verwachte resultaten. Een koppeling tussen deze resultaten en de te realiseren doelen ontbreekt in de meeste SOP s. Ruim een kwart voegt een begroting toe, soms meerjarig, veelal gespecificeerd naar leerinterventies en deels naar subkosten zoals verletkosten. Bij het thema continu bekwaam wordt het vaakst een begroting toegevoegd (een derde); bij toekomstige beroepen en opleidingen het minst vaak (een vijfde). 1.3 Samenvattend Bijna alle lidinstellingen besteden in hun herziene SOP of addendum aandacht aan alle vier de KiPZ-thema s: 54 lidinstellingen hebben ervoor gekozen om de vier thema s in een addendum op het bestaande SOP te behandelen; 41 lidinstellingen hebben ervoor gekozen om de thema s te integreren in het bestaande (en daarmee herziene) SOP. 61% hiervan heeft een meerjarig herziene SOP ingediend die geldt tot 2020 of Daarmee laat de branche zien dat meerjarig strategisch opleiden een nieuwe en geaccepteerde realiteit is geworden. De mate van uitwerking en specificatie van de thema s verschilt sterk per SOP of addendum. Een minderheid formuleert concrete en SMART doelen per thema, de verwachtte resultaten en voegt een begroting toe. Verder met strategisch opleiden: vier thema s 11

12 2 Thema: Functiedifferentiatie in de verpleegkundige beroepsgroep Wat doen ziekenhuizen om de verpleegkundige beroepsgroep voor te bereiden op de eisen van de toekomst? Dit hoofdstuk brengt in kaart waar de ziekenhuisbranche begin 2018 staat als het gaat om functiedifferentiatie en welke activiteiten zij in 2018 en verder op dit gebied willen ontplooien. 2.1 Wat is er tot nu toe ondernomen op het thema functiedifferentiatie? Verschillende ontwikkelingen in de samenleving in het algemeen en in de zorg in het bijzonder leiden ertoe dat er in de toekomst behoefte is aan een andere mix van kennis en vaardigheden van verpleegkundigen. De meeste lidinstellingen zijn mede in het licht van de aankomende wijzigingen in de Wet BIG al enige tijd actief bezig met het doorvoeren van functiedifferentiatie Verschillende fasen van implementatie De lidinstellingen bevinden zich begin 2018 in verschillende fasen van implementatie van functiedifferentiatie. In navolging van de NVZ onderscheiden we vijf verschillende fasen van implementatie (zie figuur 2) 6. FASE 1 Geen visie of plan en geeft zicht op de huidige en beoogde verdeling mbo/hbo FASE 2 Huidige en beoogde verdeling mbo/hbo in kaart gebracht, er is een opleidingsplan en visie voor proeftuinen FASE 3 Scholingsmogelijkheden voor mbo-verpleegkundigen naar hbo+ en ontwikkeltrajecten voor verpleegkundigen die op hetzelfde niveau willen blijven werken FASE 4 Proeftuinen zijn gestart FASE 5 Functiedifferentiatie ingevoerd/uitgerold in de organisatie Figuur 2. Fasen van implementatie functiedifferentiatie verpleegkundigen (NVZ) 6 Voor deze indeling hebben we gebruik gemaakt van de informatie die in SOP s, opleidingsjaarverslagen en interviews is verstrekt door lidinstellingen. Deze informatie is niet noodzakelijkerwijs compleet. Uit een deel van de SOP s en opleidingsjaarverslagen kan de fase van implementatie niet worden herleid (rond de 10%). Zes instellingen (drie categorale en drie radiotherapeutische instellingen) geven aan geen verpleegkundigen in dienst te hebben. Een revalidatiecentrum stelt niet met functiedifferentiatie aan de slag te gaan, omdat de organisatie een beperkt aantal verpleegkundigen in dienst heeft. Uit de SOP s, opleidingsjaarverslagen en interviews blijkt dat een vijfde van de lidinstelingen zich in de eerste fase bevinden. Zij hebben nog geen zicht op de huidige en beoogde verdeling mbo- en hbo-verpleegkundigen en hebben nog geen visie of plan opgesteld. Onder deze instellingen bevinden zich met name dialyse- en revalidatiecentra. Rond een achtste van alle lidinstellingen zit in de tweede fase. In de SOP s, opleidingsjaarverslagen en interviews wordt door deze lidinstellingen aangegeven dat de huidige en beoogde verdeling tussen mbo en hbo in kaart is gebracht en er een plan of visie voor proeftuinen is opgesteld. De meeste lidinstellingen bevinden zich in de derde fase (bijna een derde). Een groot deel van deze instellingen geeft aan dat bij hen mbo-verpleegkundigen worden omgeschoold naar hbo-niveau en dat er ontwikkeltrajecten zijn voor verpleegkundigen die op hetzelfde niveau blijven werken (zie paragraaf ). 12 Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen

13 Ongeveer een kwart van de lidinstellingen startte de afgelopen jaren een proeftuin op om nieuwe functieprofielen te testen en te ontwikkelen binnen een experimenterende en lerende context (fase 4). Vanuit de SOP s valt niet te herleiden hoeveel lidinstellingen functiedifferentiatie in de organisatie al hebben geïmplementeerd Opleiden van verpleegkundigen Uit de SOP s, opleidingsverslagen en interviews komt het beeld naar voren dat drie vijfde van alle lidinstellingen mbo-verpleegkundigen omscholen naar hbo-niveau in het kader van Verpleegkundigen Het gaat hierbij ook om lidinstellingen zonder zicht op de beoogde verdeling (fase 1) en/of plan (fase 2). Een aantal van deze lidinstellingen schoolt mbo-verpleegkundigen om naar hbo-niveau, vooruitlopend op, of onafhankelijk van, een plan. Zo geeft een lidinstelling in het SOP aan mbo-ers om te scholen vanwege de toenemende zorgzwaarte op de verpleegafdelingen en de behoefte aan meer begeleidingscapaciteit voor hbo-v stagiaires. Rond een derde van alle ziekenhuizen geeft aan dat de hbo-verpleegkundigen bij hen de mogelijkheid hebben gekregen zich te bekwamen in de topics van het nieuwe curriculum hbo-v, Bachelor of Nursing Een vijfde van alle lidinstellingen geeft aan dat ook mbo-verpleegkundigen bij hen de mogelijkheid hebben gekregen om zich bij te scholen voor het toekomstige beroepsprofiel. In een interview zegt een opleidingsadviseur: We scholen hbo- én mbo-verpleegkundigen. Dit zodat zij beide inzien dat zij elkaar aanvullen en patiënten beter geholpen kunnen worden met de nieuwe taakverdeling. Maar ook dat zij inzien dat ze er zelf beter van worden en hun werk beter kunnen doen. In de hbo-ontwikkeltrajecten die de instellingen aanbieden, kunnen verpleegkundigen verschillende modules volgen, zoals verpleegkundig leiderschap, klinisch redeneren, EBP-werken, coachen vanuit de rol van regieverpleegkundige en kwaliteit en veiligheid. Een aantal lidinstellingen stelt dat er vooral op het gebied van verpleegkundig leiderschap en EBP nog flinke stappen moeten worden gezet. Zo zegt een opleidingsadviseur in een interview: Van hbo-verpleegkundigen wordt verpleegkundig leiderschap verwacht. Een bepaalde professionele houding. Veel hbo-verpleegkundigen zijn vanuit de oude opleidingsprofielen echter nog helemaal niet toegerust op hun nieuwe rol. Er is bij ons hiervoor een apart project opgezet. Verder met strategisch opleiden: vier thema s 13

14 Een lidinstelling startte het project Massive Online Open Course (MOOC). Dit is een online platform waar gedurende vijf weken modules over verschillende verpleegkundige onderwerpen worden aangeboden. Daarnaast biedt deze organisatie voor mbo-verpleegkundigen de mogelijkheid om aan een hogeschool een vijfdaags traject Kennis & wetenschap te volgen. Dit traject is ontwikkeld voor mbo-verpleegkundigen die hun deskundigheid willen verdiepen, maar niet in de gelegenheid zijn om het reguliere hbo-traject te doorlopen Creëren van draagvlak Lidinstellingen vertellen in de SOP s en interviews aan dat er de afgelopen periode ook veel aandacht was voor communicatie rondom functiedifferentiatie. Dit om verpleegkundigen onder andere te informeren over landelijke ontwikkelingen en draagvlak te creëren voor functiedifferentiatie. Er zijn informatie- en kennisdelingsbijeenkomsten en werkconferenties georganiseerd voor onder andere verpleegkundigen, leidinggevenden, de VAR, OR en MT. Ook zijn daar vaak sprekers en collega s van andere ziekenhuizen voor uitgenodigd. Daarnaast zijn er flyers uitgedeeld, filmpjes gemaakt, intervisiegroepjes opgestart en hebben er discussiecafés plaatsgevonden waar verpleegkundigen met elkaar in gesprek konden gaan en verdieping op het thema konden aanbrengen. Een aantal lidinstellingen geeft in interviews, SOP s en opleidingsjaarverslagen aan dat de verpleegkundigen hierdoor de gewenste ontwikkeling beter begrijpen en hier voor henzelf beter invulling aan kunnen geven. Zij weten beter welke loopbaanmogelijkheden er zijn en welke keuzes zij hierin kunnen maken. Enkele lidinstellingen bemerken een duidelijke verandering in de cultuur in hun organisatie. In een opleidingsjaarverslag staat: We ervaren dat er een kanteling is bij de huidige verpleegkundigen. Ze spreken niet meer over dat functiedifferentiatie moet, maar hebben het over hoe past het bij mij. Verpleegkundigen zien steeds meer de noodzaak van het onderscheid en de toegevoegde waarde van de hbo-verpleegkundige. Een HR-adviseur vertelt in een interview dat er in de organisatie in eerste instantie weerstand was, maar dat ondertussen de differentiatie in functies niet meer weg te denken is uit de organisatie: Het is de nieuwe realiteit geworden. Dit is overigens zeker niet bij alle lidinstellingen het geval. Een projectleider van een revalidatiecentrum stelt dat het moeilijk is om alle neuzen in dezelfde richting te krijgen. Een andere projectleider vertelt dat er in de organisatie nog weerstand wordt ervaren en er daarom ambassadeurs - enthousiaste verpleegkundigen - worden geworven om ervoor te zorgen dat functiedifferentiatie meer gaat leven onder verpleegkundigen en minder opgelegd voelt. 14 Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen

15 2.2 Hoe nu verder met functiedifferentiatie? Hoe willen lidinstellingen in 2018 en daarna verder met functiedifferentiatie? Afhankelijk van de fase van implementatie waarin lidinstellingen zich bevinden, variëren de doelen en activiteiten van het opstellen van een visie/plan, het in kaart brengen van de functiemix of het opzetten van ontwikkeltrajecten of proeftuinen. We lichten hier drie aandachtspunten uit: 1) Instroom hbo-verpleegkundigen Een groot deel van de lidinstelllingen geeft aan dat het huidige aantal bij hen werkzame hbo-verpleegkundigen onvoldoende is voor de complexe zorg die nu en in de toekomst moet worden geboden. Zij willen zich de komende jaren nadrukkelijk gaan richten op het verhogen van het aantal hbo-verpleegkundigen. Dit door meer hbo-verpleegkundigen formeel te gaan scholen, meer hboverpleegkundigen aan te nemen en uitstromende medewerkers te vervangen voor medewerkers met een hbo-kwalificatieniveau. Dit vormt volgens deze lidinstellingen een grote uitdaging, mede in het licht van de verwachte tekorten. Naast aandacht voor de instroom en scholing van hbo-verpleegkundigen geeft een deel van de lidinstellingen aan in 2018 voorbereidingen te treffen voor het opstarten van trajecten voor het bijscholen van mbo-verpleegkundigen die op dit niveau blijven werken. 2) Functiedifferentiatie in breed perspectief Een deel van de lidinstellingen stelt in SOP s dat het verpleegkundigen breed wil gaan opleiden zodat zij op verschillende zorggebieden in de keten kunnen worden ingezet. Ontwikkeltrajecten voor verpleegkundigen gaan bij deze lidinstellingen niet alleen om functiedifferentiatie, maar om het veranderende beroep in algemene zin. Deze lidinstellingen scharen dit thema vaak onder het thema toekomstige beroepen en opleidingen. Een projectleider vertelt in een interview dat zij samen met de VVT-sector een traineetraject of een verkort onderwijstraject opzet voor zowel de basis- als de regieverpleegkundige. Ze geeft aan dat zij verwacht dat verpleegkundigen zich hierdoor beter ontwikkelen, omdat iedere setting binnen de ketenzorg specifieke competenties vraagt die van meerwaarde zijn voor de verpleegkundige beroepsuitoefening. Een andere lidinstelling geeft in het SOP aan dat er bewust voor wordt gekozen om verpleegkundigen de hbo-opleiding te laten volgen bij een reguliere hbo-instelling, zodat verpleegkundigen uitgedaagd en gevoed worden door deelnemers uit andere organisaties en zorgvelden. 3) Proeftuinen Een groot deel van de lidinstellingen zegt in het SOP in 2018 een proeftuin te willen opstarten. Het gaat hierbij ook om lidinstellingen die nog in de beginfase van implementatie van functiedifferentiatie zitten en een inhaalslag willen realiseren. Enkele lidinstellingen geven in het SOP aan bewust geen proeftuinen op te starten, maar te kiezen voor een big bang implementatie en functiedifferentiatie meteen door te voeren in de organisatie. Verder met strategisch opleiden: vier thema s 15

16 2.3 Samenvattend Het overgrote deel van de lidinstellingen is de afgelopen jaren bezig geweest om functiedifferentiatie van de verpleegkundige beroepsgroep door te voeren. Lidinstellingen bevinden zich in verschillende fases van implementatie. Minder dan een vijfde heeft nog niets of weinig ondernomen op dit thema. Een kwart heeft al proeftuinen opgezet. Drie vijfde van de lidinstellingen bieden, ongeacht de implementatiefase, opleidingen aan voor mbo-verpleegkundigen om zich om te scholen op hbo-niveau. Een deel van de lidinstellingen geeft aan dat er toenemend draagvlak is onder verpleegkundigen voor functiedifferentiatie. Er ontstaat steeds meer bewustzijn over de meerwaarde ervan. Voor 2018 en verder willen lidinstellingen vooral aandacht besteden aan het verhogen van de instroom van hbo-verpleegkundigen, het breder opleiden van verpleegkundigen en het opzetten van proeftuinen. 16 Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen

17 3 Thema: E-health en opleidingen Technologische ontwikkelingen veranderen het werk in de zorg. Op welke manier geven lidinstellingen in hun SOP s invulling aan het thema e-health en opleidingen? Welke activiteiten hebben ze de laatste jaren al ondernomen en wat zijn ze in 2018 en verder van plan? 3.1 Wat is er tot nu toe ondernomen op het thema e-health en opleiden? In de zorg wordt er steeds meer gebruik gemaakt van informatie- en communicatietechnologie ter ondersteuning of verbetering van de gezondheid en de gezondheidszorg, ofwel e-health. Deze paragraaf zet uiteen waar lidinstellingen staan op het gebied van e-health en opleidingen Stand van zaken: beginfase Uit de SOP s, opleidingsjaarverslagen en interviews komt het beeld naar voren dat de grote meerderheid van de lidinstellingen in de beginfase zit als het gaat om e-health en opleiden: er is veelal nog geen plan opgesteld, de lidinstellingen oriënteren zich nog op de rol van opleiding en ontwikkeling bij de toepassing van e-health en er wordt beperkt opgeleid op dit gebied. Voor veel organisaties was e-health voor 2018 dan ook geen strategisch opleidingsthema. Ter illustratie: van alle 103 lidinstellingen die in 2014 een SOP indienden om voor KiPZ-subsidie in aanmerking te komen, hadden er 10 e-health of digitalisering als strategisch thema (zie Monitorrapportage 2015). Opleiding en ontwikkeling ten behoeve van e-health heeft bij een deel van de lidinstellingen nog geen prioriteit. Een HR-medewerker zegt in een interview: Vaardigheden en competenties op het gebied van e-health worden heel belangrijk. We hebben daar echter nog geen scholingen voor. We zijn volop bezig om de andere bekwaamheden van medewerkers op niveau te houden. Ons ziekenhuis is er nog niet aan toe om medewerkers volop op e-health te scholen. Ziekenhuisbreed is er de laatste jaren steeds meer aandacht voor e-health, zo blijkt uit de SOP s en interviews. Een deel van de instellingen geeft aan dat e-health in hun organisatie bij kwartiermakers is belegd en dat er innovatieteams of -platforms, werkgroepen e-health en labs zijn opgezet. HR of O&O is hierbij bijna nooit in de lead en vaak beperkt betrokken. Er zijn wel uitzonderingen. Een lidinstelling vermeldt in het SOP dat deze organisatie een team Procesverbetering en Innovatie heeft opgezet. In dit team wordt intensief samengewerkt tussen opleiden, informatica en medische technologie zodat het proces en de gebruiker goed op elkaar zijn afgestemd. Een HR-adviseur stelt in een interview dat HR een vliegwiel probeert te zijn die de organisatie in beweging probeert te krijgen : Verder met strategisch opleiden: vier thema s 17

18 Bij technologische innovaties proberen we ervoor te zorgen dat medewerkers er mee aan de slag kunnen. Wij zorgen ervoor dat de juiste mensen aan elkaar worden gekoppeld E-health toepassingen: vooral informatieverstrekking en communicatie In de SOP s en interviews wordt verwezen naar de ontwikkeling en implementatie van verschillende e-healthtoepassingen 7. Lidinstellingen noemen e-healthtoepassingen gericht op: 1) informatieverzameling en verstrekking, 2) communicatie met de patiënt, 3) diagnose en monitoring, en 4) behandeling en participatie. Een deel van de lidinstellingen schaart ook technologische innovaties op het gebied van opleiding en ontwikkeling onder dit thema (5) 8, zie figuur 3. Behandeling en participatie Communicatie met de patiënt E-health Diagnose en monitoring Informatieverzameling en -verstrekking Opleiding en ontwikkeling Figuur 3. Verschillende e-healthtoepassingen 7 In de SOP s bespreekt een groot deel van de lidinstellingen de stand van zaken en plannen op het gebied van e-health in algemene zin: het gaat hierbij vaak om ziekenhuisbrede e-health trajecten. Het is hierbij niet altijd duidelijk of de afdeling opleiding en ontwikkeling bij deze trajecten betrokken is of (nog) zal worden.. 8 Enkele andere lidinstellingen geven expliciet aan dat zij technologische innovaties op het gebied van opleiding en ontwikkeling juist niet onder e-health scharen. Een HR-adviseur stelt bijvoorbeeld dat e-learning een onderwijsmethodiek is en geen e-health. Uit de SOP s en interviews blijkt dat lidinstellingen de afgelopen jaren met name hebben opgeleid ten behoeve van het adequate gebruik van e-healthtoepassingen door medewerkers op het gebied van informatieverstrekking en communicatie. Het gaat hierbij hoofdzakelijk om scholingen rondom de introductie van nieuwe elektronische patiëntendossiers (epd) en patiëntenportalen. Deze activiteiten en leerinterventies worden in ongeveer de helft van de SOP s genoemd. Gebruikers hebben een training gekregen, digitaal of klassikaal en vaak verplicht. Hierbij stonden onder andere competenties en vaardigheden centraal gericht op het ondersteunen van zelfmanagement, online patiëntgericht communiceren 18 Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen

19 en coachen. In een aantal SOP s en interviews is aangegeven dat de aandacht voor scholingen rondom het epd ertoe heeft geleid dat er minder aandacht was voor scholingen ten behoeve van andere e-healthtoepassingen. Zo zegt een HR-adviseur in een interview: We hebben net een nieuw epd geïmplementeerd en daar is veel aandacht naar uitgegaan. Daardoor heeft de rest wat minder aandacht gekregen. Het epd overspoelt even alles. Een deel van de lidinstellingen geeft ook aan de afgelopen periode bezig te zijn geweest met het ontwikkelen van apps om de communicatie met de patiënt te ondersteunen en verbeteren. In een lidinstelling, zo blijkt uit het SOP, is op verschillende afdelingen een pilot gestart met een app waarmee de patiënt met zijn zorgteam kan communiceren. Enkele lidinstellingen geven aan dat zij hun medewerkers hebben getraind in deze nieuwe manieren van communiceren met patiënten. Diagnose, monitoring en behandeling Er is veel beperkter opgeleid en getraind in het gebruik van e-healthtoepassingen gericht op diagnose, monitoring en behandeling, zo blijkt uit SOP s en interviews. Slechts enkele lidinstellingen geven in het SOP aan dat er in dit kader medewerkers zijn getraind. Vooral revalidatiecentra geven aan hierop stappen te hebben ondernomen in de vorm van trainingen van bijvoorbeeld ergotherapeuten en fysiotherapeuten in Telerevalidatie. Ook trainingen voor beeldconsultatie zijn gangbaarder geworden in een klein deel van de lidinstellingen. Een opleidingsadviseur vertelt verder in een interview dat zijn organisatie gebruik maakt van een Activity monitor waarmee de lichamelijke activiteit van de patiënt in de thuissituatie wordt gemeten waardoor inzicht wordt verkregen in het (meest geschikte) behandel- en herstelproces van de specifieke patiënt. Er worden verpleegkundigen geschoold om deze monitor breder in de organisatie in te kunnen zetten. Opleiding en ontwikkeling Een groot deel van de lidinstellingen schaart technologische innovaties met betrekking tot leren, opleiden en ontwikkelen ook onder het thema e-health. Het gaat hierbij bijvoorbeeld om de ontwikkeling van digitale leeromgevingen, e-learning, embedded performance support systems (EPSS) en Leermanagementsystemen (LMS). Een lidinstelling stelt bijvoorbeeld in het SOP dat er een beeldtafel is aangeschaft waarmee werkplekleren wordt ondersteund [dat] past bij het leren met en toepassen van nieuwe media zoals youtube. Daarvoor zijn in 2017 twee trainers opgeleid. Tot slot geven vier lidinstellingen in het SOP aan zich bezig te hebben houden met scholing rondom het gebruik van robotica, robots die op verschillende aspecten van het zorgproces kunnen worden ingezet. Een instelling legt in het SOP uit dat er drie vormen van robotica worden toegepast in de organisatie: operatieve robotica, sociale robots en therapeutische robots. Er is bijvoorbeeld een robotzeehond voor dementerende ouderen. Het zorgpersoneel wordt getraind om de inzet van de robots goed te laten verlopen. De operatieve robot opereert bijvoorbeeld niet zelfstandig en medisch specialisten worden binnen de lidinstelling opgeleid om deze goed te kunnen besturen. Verder met strategisch opleiden: vier thema s 19

20 Vergroten van bewustzijn Naast scholing van gebruikers in bovengenoemde e-healthtoepassingen, heeft een deel van de lidinstellingen de laatste jaren aandacht besteed aan het vergroten van het bewustzijn onder medewerkers van de meerwaarde van e-health. Zo zijn er bijvoorbeeld speciale weken georganiseerd ( de week van de e-health ) om e-healthtoepassingen op een laagdrempelige manier te presenteren en zijn er workshops over e-health gegeven. Een lidinstelling geeft aan dat er dialoogsessies met medewerkers zijn georganiseerd waarin zij konden aankaarten welke problemen zij ervaren bij het anders werken en samenwerken via digitale middelen en wat zij nodig hebben om te kunnen blijven functioneren in hun functie. Tot slot zijn ook key users (de hoofdgebruikers van een toepassing) gestimuleerd om hun kennis te delen met collega s. Het is niet altijd duidelijk bij de beschrijving van deze activiteiten in welke mate opleiding en ontwikkeling hierbij betrokken was. 3.2 Hoe nu verder met e-health en opleidingen? Bijna alle ziekenhuizen onderkennen het belang om in de nabije toekomst vanuit opleiding en ontwikkeling meer aandacht aan e-health te besteden. Welke plannen hebben zij hierbij? We noemen de drie meest genoemde doelen en activiteiten: 1) Concretiseren plannen Omdat veel lidinstellingen nog in de oriëntatiefase zitten als het gaat om e-health en opleidingen geeft een groot deel van de lidinstellingen in SOP s en interviews aan dat 2018 wordt gebruikt om doelen te concretiseren, huidige en benodigde competenties en vaardigheden in kaart te brengen en concrete leerinterventies te formuleren. Ook geven enkele lidinstellingen aan een plan of visie te willen opstellen. 2) Aandacht voor patiëntenportalen en epd Het overgrote deel van de lidinstellingen wil de komende jaren vooral inzetten op trainingen rondom de implementatie van een nieuw epd en een daaraan gekoppeld patiëntenportaal. Gebruikers van beide worden op korte termijn geschoold. Ook wil een deel van de lidinstellingen aan de slag met e-healthtoepassingen die gericht zijn op het samen met de patiënt bepalen van de inrichting van zijn of haar zorgtraject. Bij een veel kleiner deel staan trainingen in relatie tot monitoring en diagnose op het programma. 3) Bewustwording Tot slot noemt een deel van de lidinstellingen activiteiten die betrekking hebben op het opstarten van e-healthtoepassingen in de lidinstelling en het vergroten van het bewustzijn van de meerwaarde ervan. Bij dit laatste gaat het om het bezoeken van innovatieve bedrijven, het identificeren van best-practices en het inzetten van studenten om de implementatie van technologische innovaties op de werkvloer te bevorderen. Een lidinstelling geeft bijvoorbeeld aan dat er in 2018 een e-studio wordt gebouwd, een soort een proeftuin, waar patiënten en andere zorgverleners innovatieve technologische toepassingen kunnen testen om erachter te komen of deze van meerwaarde zijn voor de zorg. 20 Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen

21 3.3 Samenvattend Voor de meeste lidinstellingen is e-health en opleiden een relatief nieuw opleidingsthema. De meeste afdelingen O&O/HR bevinden zich in een oriëntatiefase. Vóór 2018 was e-health bij slechts een klein deel van de lidinstellingen een strategisch opleidingsthema of een onderdeel ervan. Zo was e-health of digitalisering bij 10 van de 103 lidinstellingen een strategisch thema bij indiening van het eerste SOP in De afgelopen jaren is er vooral getraind en opgeleid ten behoeve van de implementatie van elektronische patiëntendossiers en daaraan gekoppelde patiëntenportalen. Opleiding en ontwikkeling is beperkt betrokken en bijna nooit in de lead als het gaat om e-health in organisaties. Een groot deel van de lidinstellingen wil zich in 2018 gaan oriënteren op wat opleiding en ontwikkeling zou kunnen doen op het gebied van e-health, willen een visie/plan opstellen, doelen formuleren en activiteiten concretiseren. Ook wil een deel van de lidinstellingen vanuit opleiding en ontwikkeling bijdragen aan bewustwording in de organisatie rondom de meerwaarde van e-health voor de zorg. Verder met strategisch opleiden: vier thema s 21

22 Intermezzo: Een financieel terugblik op 2017 In 2017 is in totaal subsidie toegekend aan de ziekenhuizen. Uit de ingediende opleidingsjaarverslagen blijkt dat de Kwaliteitsimpuls het afgelopen jaar gemiddeld 2,0% van de brutoloonsom van lidinstellingen omvatte. Daarnaast besteedden lidinstellingen zelf gemiddeld 1,9% aan het reguliere opleidingsbudget. Het totaal van de gemiddelde investering in opleiding en ontwikkeling komt daarmee op 3,9%. Dit is even hoog als in Er werd toen alleen 1% minder aan de Kwaliteitsimpuls uitgegeven (1,9%) en 1% meer aan het reguliere opleidingsbudget. Ten opzichte van 2015 (3,6%) is er meer aan opleiden en ontwikkeling uitgegeven. Financieel overzicht 80% van de lidinstellingen heeft een financieel overzicht opgenomen in het opleidingsjaarverslag van Hiervan heeft rond de 90% de financiële realisatie gespecificeerd naar strategisch thema. In 28% van deze jaarverslagen is er in het financieel overzicht een uitsplitsing naar leerinterventies gemaakt. Daarnaast zijn in iets meer dan driekwart van de overzichten de subkosten weergegeven. Sommige lidinstellingen hebben alleen een specificatie gemaakt naar verlet- en uitvoeringskosten (41%), andere instellingen hebben ook gespecifieerd naar interne en externe uitvoeringskosten, materiële kosten en directe en indirecte projectkosten (59%). Verder heeft iets meer dan driekwart van de lidinstellingen ook een begroting opgenomen. Op koers In bijna twee derde van alle jaarverslagen wordt aangegeven of de financiële realisatie wel of niet op koers ligt. Door bijna 90% van deze instellingen wordt aangegeven dat deze op koers ligt. In ongeveer twee vijfde van alle lidinstellingen is een er toelichting gegeven bij overschrijding of onderbenutting. Redenen die worden genoemd voor overschrijding zijn: het opzetten van extra nieuwe leerinterventies of het sterker inzetten op bepaalde leerinterventies, de vervroegde invoering van het epd en het trainen van medewerkers hierin en in het algemeen hogere verletkosten dan verwacht. Genoemde redenen voor onderbenutting zijn: vertraagd uitgevoerde opleidingstrajecten en capaciteitsproblemen. 22 Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen

23 4 Thema: Continu Bekwaam Voor de kwaliteit en veiligheid van de patiëntenzorg wordt van zorgprofessionals aantoonbare bekwaamheden en geborgde bevoegdheden gevraagd. Zorgprofessionals hebben hierbij niet meer genoeg aan hun initiële opleiding, maar moeten zich continu ontwikkelen. Wat hebben lidinstellingen tot nu toe ondernomen op dit vlak? En welke doelen stellen zij zich voor de komende jaren? 4.1. Wat is er tot nu toe ondernomen op het thema continu bekwaam? De afgelopen jaren is er vanuit de samenleving een toenemende vraag ontstaan naar kwalitatief hoogwaardige zorg door aantoonbaar bevoegde en bekwame zorgprofessionals. Zo goed als alle lidinstellingen geven in SOP s en interviews aan dat dit thema al langer hoog op de agenda van de organisatie staat. Dit enerzijds omdat lidinstellingen zelf veel waarde hechten aan aantoonbare bekwaam- en bevoegdheden. Anderzijds wordt ook het verkrijgen van accreditaties genoemd als stimulans om aandacht te besteden aan het borgen van de bevoegd- en bekwaamheden. De volgende twee paragrafen zetten de twee meest genoemde doelen en activiteiten uiteen waarop lidinstellingen zich de afgelopen jaren hebben gericht Registreren van bekwaam- en bevoegdheden Uit SOP s en interviews komt het beeld naar voren dat lidinstellingen zich de afgelopen jaren met name hebben gericht op het goed registreren en monitoren van bekwaam- en bevoegdheden. Een meerderheid van de lidinstellingen geeft aan in 2018 over een registratiesysteem te beschikken waarmee medewerkers hun bekwaam- en bevoegdheden kunnen inzien en bijhouden. Dit bijvoorbeeld in de vorm van een leermanagementsysteem (LMS). Een groot deel van de lidinstellingen heeft de KiPZ vanaf 2014 gebruikt om een LMS aan te schaffen. Deze systemen worden de komende jaren verder uitgebouwd, mede gericht op de continue bekwaamheid van zorgprofessionals. Een deel van de lidinstellingen vermeldt ook dat zij kwaliteitspaspoorten hebben ingericht voor medewerkers en dat zij deze de komende jaren verder willen ontwikkelen. Lidinstellingen hebben bijvoorbeeld nog niet voor iedere functie de functie-, afdelings-, organisatie- en sectoreisen in het systeem vastgelegd. Ook is er nog niet altijd zicht op alle eisen waar verschillende zorgprofessionals, met verschillende functies, op verschillende niveaus in de organisatie aan moeten voldoen. Lidinstellingen geven aan dat systemen als het LMS en kwaliteitspaspoorten duidelijkheid aan medewerkers en leidinggevenden verschaffen, alhoewel het gebruik ervan nog vaak veel tijd en energie kost. Medewerkers en leidinggevenden blijken bijvoorbeeld nog niet altijd goed met het kwaliteitspaspoort om te kunnen gaan. Ook schort het nog dikwijls aan de adequate toetsing van de bevoegd- en bekwaamheden. In een opleidingsjaarverslag staat bijvoorbeeld: Verder met strategisch opleiden: vier thema s 23

24 Het omgaan met het behalen van bekwaamheden vraagt gewenning. Rapportages uitdraaien, inzicht hebben in wat er als medewerker van je wordt gevraagd; niet elke leidinggevende en medewerker kan hier al vlot mee overweg. Tevens blijkt in de uitvoering in de praktijk dat toetsing vaak niet mogelijk is door gebrek aan tijd en/of toetsers. Lidinstellingen geven in SOP s en interviews aan dat door deze registratiesystemen er gerichter kan worden opgeleid. Grotere opleidingstrajecten om de vakbekwaamheid van zorgprofessionals te verbeteren, worden ook in SOP s genoemd. Een klein deel van de lidinstellingen noemt alleen een verscheidenheid van algemene leerinterventies bij dit thema. Bijvoorbeeld opleidingen op het gebied van kwaliteit en veiligheid, duurzame inzetbaarheid en management development. Zij vatten het thema continu bekwaam breder op dan alleen het monitoren en borgen van bevoegd- en bekwaamheden Stimuleren van de eigen verantwoordelijkheid In het verlengde van het registeren van bevoegd- en bekwaamheden hebben lidinstellingen de afgelopen periode aandacht besteed aan het stimuleren van de eigen verantwoordelijkheid van zorgmedewerkers voor hun eigen bevoegden bekwaamheid. In de 95 ingediende SOP s en addenda wordt wel beperkt informatie verstrekt over wat er op dit vlak is ondernomen. Enkele lidinstellingen verwijzen naar persoonlijke opleidingsplannen (in relatie tot organisatieplannen en -doelen) en de ontwikkeling van een beoordelingssystematiek waarin bevoegden bekwaamheid een rol speelt. Ook bekwaamheidsverklaringen spelen hierbij een rol. Een opleidingsadviseur geeft bijvoorbeeld in een interview aan dat in 2017 een bekwaamheidsverklaring is geïntroduceerd die medewerkers eens per jaar moeten invullen. Ze moeten aangeven voor welke items ze zich bekwaam voelen en waar ze nadere scholing of iets dergelijks voor nodig hebben. Hier gaan leidinggevenden vervolgens ook nog een oordeel over vellen. Deze verklaring wordt onderdeel van de reguliere gesprekkencyclus. 24 Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen

25 Enkele lidinstellingen geven aan te werken met persoonlijke opleidingsbudgetten om de motivatie en eigen verantwoordelijkheid onder medewerkers te verhogen. Deze leveren vooralsnog positieve resultaten op. Een opleidingsadviseur zegt in een interview: Het persoonlijk opleidingsbudget wordt door velen beleefd als vorm van waardering. Het geeft ruimte voor eigen keuzes en het nemen van eigen verantwoordelijkheid. Het brengt gesprekken op gang tussen leidinggevenden en medewerkers over wat ze nodig hebben en graag willen. Ze moeten zelf nadenken over wat ze belangrijk vinden om zichzelf te ontwikkelen. 4.2 Hoe nu verder met continu bekwaam? De continue bekwaamheid van zorgmedewerkers staat hoog op de agenda van veel lidinstellingen voor de komende jaren. In de SOP s en interviews vallen hierbij drie speerpunten op: 1) Investeren in het leerklimaat Veel lidinstellingen geven aan dat zij het stimuleren van een goed en veilig leerklimaat als hoofddoel hebben op dit thema. Dit als cruciale voorwaarde voor het ontwikkelen en borgen van bekwaam- en bevoegdheden. Om dit te bereiken geven zij allereerst aan te willen onderzoeken hoe het leerklimaat wordt ervaren (met onder andere leerklimaatscans) en vervolgens leerinterventies te willen uitvoeren om het leerklimaat gericht te optimaliseren. In een SOP staat: Het meten van het leerklimaat zowel organisatiebreed, als op afdelings- en opleidingsniveau, is een van onze pijlers ( ). Voor de initiële verpleegkundigen wordt op dit moment onderzocht welk meetsysteem de beste informatie geeft. Lidinstellingen geven in de SOP s en interviews ook aan in 2018 te willen oriënteren op het aanbieden van meer en andere vormen van werkplekleren. De verwachting is dat meer leren op de werkplek het makkelijker maakt om bekwaam en bevoegd te blijven en om de motivatie van medewerkers om bevoegd- en bekwaamheden te ontwikkelen te verhogen. Een opleidingsadviseur zegt in een interview: Verder met strategisch opleiden: vier thema s 25

26 We moeten onze collega s er nog meer bewust van maken dat sociaal leren ofwel informeel leren ook een vorm van leren is. Dit wordt steeds meer in de organisatie gestimuleerd. Lidinstellingen geven in het SOP aan nieuwe vormen van leren aan te willen bieden om te voorkomen dat aantoonbaarheid het zetten van vinkjes wordt of het doorlopen van modules het doel wordt. Met als gevolg dat medewerkers het zicht op de meerwaarde ervan voor zijn of haar dagelijkse beroepsuitoefening verliezen en hierdoor het eigenaarschap en vermogen tot zelfregie vermindert. Een aantal lidinstellingen geeft aan met de onderwijsvorm performance support te willen gaan werken of andere nieuwe onderwijsvormen. Zij willen theorie zoveel mogelijk onderbrengen in onder andere protocollen, e-learning en video/games. 2) Vaststellen van bekwaam- en bevoegdheid Een deel van de lidinstellingen wil in 2018 en verder werk maken van het verbeteren van de mogelijkheden om bekwaam- en bevoegdheden vast te stellen en om medewerkers zelf meer zicht en regie te geven op het gebied van bij- en nascholingen. De inrichting of verdere uitbreiding/invulling van een digitale kwaliteitspaspoort wordt door een groot aantal lidinstellingen genoemd. Er wordt daarnaast onderzocht welke mogelijkheden er zijn als het gaat om toetsing: praktijk, digitaal of in een skillslab). Medewerkers worden onder andere geschoold en getraind om de rol van toetser of assessor te kunnen vervullen. 3) Vergroten bewustzijn, leiderschap en empowerment In het verlengde van de eerste twee doelen geven veel lidinstellingen aan de komende jaren aandacht te willen besteden aan het vergroten van het bewustzijn en de eigen regie van medewerkers als het gaat om hun eigen bekwaam- en bevoegdheden. Een deel van de lidinstellingen benoemt specifiek dat zij het persoonlijke leiderschap/empowerment van medewerkers wil vergroten. In een SOP staat: Aan het eind van de subsidieperiode zijn onze medewerkers/professionals in staat om regie te voeren, op eigen werk en leerproces, is het zelfsturend vermogen vergroot, is het (persoonlijk) leiderschap zichtbaar en merkbaar ontwikkeld. Enkele lidinstellingen willen hier medewerkers in ondersteunen met advies, uitleg en coaching. Collega-professionals worden bijvoorbeeld met KiPZ-gelden opgeleid in het coachen van collega s in de dagelijkse werkuitvoering. 26 Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen

27 4.3 Samenvattend Het up-to-date houden van de bevoegd- en bekwaamheden van zorgprofessionals staat hoog op de agenda van lidinstellingen. Een deel van de lidinstellingen vat dit thema breed op en noemt vooral activiteiten gericht op het verbeteren van de vakbekwaamheid van zorgprofessionals in het algemeen. Verder valt op dat: er de afgelopen jaren - vooral met KiPZ-middelen - is geïnvesteerd in de aanschaf van registratiesystemen waarmee de bevoegd- en bekwaamheden (evenals gewenste en benodigde) opleidingen kunnen worden geregistreerd; lidinstellingen de komende jaren het leerklimaat van de organisatie in kaart willen brengen en met leerinterventies willen optimaliseren; veel lidinstellingen het inzicht in de bekwaam- en bevoegdheid verder willen verbeteren door het aanbieden of verder ontwikkelen van kwaliteitspaspoorten aan medewerkers; hiermee willen lidinstellingen de eigen verantwoordelijkheid van medewerkers voor hun eigen bevoegd- en bekwaamheid vergroten. Verder met strategisch opleiden: vier thema s 27

28 5 Thema: Toekomstige beroepen en opleidingen De zorg verandert. Dit vraagt om andere competenties van zorgprofessionals en in de toekomst mogelijk om nieuwe beroepen. Hoe hebben lidinstellingen het thema toekomstige beroepen en opleidingen in hun SOP s ingevuld? Welke activiteiten hebben zij de afgelopen jaren ondernomen die onder dit thema kunnen worden geschaard? En welke activiteiten willen zij in 2018 en verder ondernemen? 5.1 Wat hebben lidinstellingen ondernomen op het thema toekomstige beroepen? Lidinstellingen geven in interviews en in SOP s aan moeite te hebben om het thema toekomstige beroepen en opleidingen concreet in te vullen. Zij weten niet altijd wat er onder het thema wordt verstaan en welke activiteiten zij hieronder kunnen scharen. Als gevolg hiervan hebben lidinstellingen op verschillende manieren invulling gegeven aan het thema, afhankelijk van de behoefte van de organisatie en al bestaande opleidingsplannen. Onderwerpen als taakherschikking, interdisciplinair leren, kenniscentra - als ook andere onderwerpen - worden bij dit thema genoemd (zie Figuur 4). Ook noemt 16% van de ziekenhuizen het omgaan met personeelstekorten. Een deel van de lidinstellingen schaart ook enkele andere KiPZ-thema s onder het thema toekomstige beroepen en opleidingen 9. Tot slot beschouwen enkele lidinstellingen dit thema als uitgangspunt van het gehele HR- en opleidingsbeleid en niet als apart thema. Immers, zo is de redenering, zicht op veranderende functies door veranderende zorg, vormt een essentiële basis van alle opleiding en ontwikkeling. taakschikking omgaanmetpersoneelstekorten nieuweberoepeninzetten interdisciplinairleren kenniseninnovatiecentra samenwerkenindeketen Figuur 4. Onderwerpen thema toekomstige beroepen Uit de beschrijvingen in SOP s en interviews komt het beeld naar voren dat lidinstellingen zich de afgelopen jaren hebben gericht op twee hoofdactiviteiten in het kader van toekomstige beroepen en opleidingen: het zicht krijgen op de veranderende zorg en samenwerken met ketenpartners en/of opleidingsinstituten. 9 In een kleine 10% van de SOP s is het thema functiedifferentiatie bij het thema genoemd (of omgekeerd). Enkele lidinstellingen noemen ook het thema e-health, omdat dit een ontwikkeling is die er voor zorgt dat functies en beroepen veranderen. Daarnaast is in een aantal SOP s leerinterventies die betrekking hebben op de continue bekwaamheid van medewerkers onder het thema toekomstige beroepen en opleidingen gevoegd. 28 Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen