Artikel 12-tussenrapport Ten Boer 2014

Transcriptie

1 Artikel 12-tussenrapport Ten Boer 2014 Dit is een uitgave van: Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties Directie Bestuur, Democratie en Financiën Postbus EA Den Haag Mei 2014 B

2 MINISTERIE VAN BINNENLANDSE ZAKEN EN KONINKRIJKSRELATIES DIRECTIE BESTUUR, DEMOCRATIE EN FINANCIËN Tussenrapportage naar aanleiding van het verzoek van de gemeente Ten Boer voor een aanvullende uitkering over het begrotingsjaar 2014 Den Haag, mei 2014

3 2

4 Inhoudsopgave Pagina 1 Inleiding 5 2 De aanvraag Oorzaken tekort Omvang tekort Genomen maatregelen Preventief toezicht begroting Begrotingsscan Herindeling gemeenten Groningen Samenloop grondexploitatieproblematiek, art. 12 en herindeling Provinciaal Verslag 3 De toelatingseisen Termijnen Het aanmerkelijke tekort Het redelijk peil Conclusie 15 4 De beschikbaarheid van gegevens Clusteranalyse Beheerplannen onderhoud kapitaalgoederen Activa; reserves en voorzieningen Kostendekkendheid riool- en afvalstoffenheffing 18 5 Het toezicht van de provincie Toezichtbeleid Provinciaal verslag Toezichtregime vóór Toezichtregime in 2012 en daarna Realiteit van de begrotingsramingen Grondexploitatie Weerstandsvermogen Kwaliteit van het toezicht 23 6 Conclusies 25 Bijlage 1 Artikel 12: Aanvraag en motivatie Ten Boer 27 2 Begrotingsscan Ten Boer

5 4

6 1 Inleiding Voor u ligt de tussenrapportage die volgens de Handleiding Artikel 12 Financiële verhoudingswet (Fvw) drie maanden na de (eerste) aanvraag voor een aanvullende uitkering uit het gemeentefonds behoort te worden uitgebracht. Met deze tussenrapportage worden de eerste resultaten van het artikel 12- onderzoek aangegeven. De tussenrapportage wordt uitgebracht aan de ministers van BZK en van Financiën (de beheerders van het gemeentefonds). Deze rapportage wordt ook gezonden aan de aanvragende gemeente, de betrokken provincie en de Raad voor de financiële verhoudingen. De tussenrapportage wordt opgesteld door de inspecteur van de directie Bestuur, Democratie en Financiën van het ministerie van BZK die aan de gemeente is toegewezen. Nadat in hoofdstuk 2 de aanleiding en motivatie voor de artikel 12-aanvraag is beschreven, geeft in hoofdstuk 3 van de rapportage de inspecteur antwoord op de vraag of de gemeente voldoet aan toelatingseisen van artikel 12 Fvw. Indien aan deze toelatingseisen wordt voldaan, kan het artikel 12-onderzoek worden voortgezet. Verder geeft de tussenrapportage aan welke gegevens er ontbreken die voor het artikel 12-onderzoek noodzakelijk zijn en wie die gegevens moet opleveren (hoofdstuk 4). Hoofdstuk 5 van de tussenrapportage bevat een oordeel over de kwaliteit van het door de betrokken provincie uitgevoerde financieel toezicht. Hoofdstuk 6 sluit af met de samenvattende conclusies. 5

7 6

8 2 De aanvraag De gemeente Ten Boer heeft bij brief van 12 november 2013 voor het jaar 2014 voor het eerst een beroep gedaan op artikel 12 Financiëleverhoudingswet (Fvw). In deze brief (bijlage 1) heeft de gemeente het beroep op artikel 12 Fvw nader gemotiveerd. 2.1 Oorzaken tekort De gemeente Ten Boer heeft een negatieve reserve van afgerond 10 miljoen. Deze is in de jaarrekening 2012 ontstaan doordat de boekwaarde van nog niet in exploitatie genomen gronden Woldwijk moest worden afgewaardeerd en een voorziening moest worden getroffen in verband met een tekort op het exploitatieplan Dijkshoorn. De vastgestelde begroting laat een tekort zien van dat wordt veroorzaakt door het wegwerken van de negatieve reserve in 4 jaar tijd. Volgens de gemeente Ten Boer zou de begroting 2014 zonder deze opgave sluitend zijn. In de voorafgaande jaren kon Ten Boer steeds sluitende begrotingen presenteren door het treffen van bezuinigingsmaatregelen en het verhogen van de belastingen. De verliezen op de grondexploitatie confronteren Ten Boer nu met een tekort op de begroting. 2.2 Omvang tekort Indien de negatieve stand is ontstaan door verliezen op de grondexploitatie, kan de toezichthouder de gemeente toestemming geven dit tekort in een langere periode dan 4 jaar tot maximaal 10 jaar te saneren. Hoe lang die periode is, is afhankelijk van de oorzaak en de grootte van het tekort. De provincie heeft Ten Boer geadviseerd de negatieve algemene reserve in 10 jaar te saneren. Hierdoor ontstaat een kapitaallast van in plaats van de in de begroting berekende Op basis hiervan kent de begroting 2014 en de meerjarenraming de volgende tekorten: saldo vastgestelde begroting correctie 4>10 jr bijgesteld saldo Genomen maatregelen Ten Boer heeft in 2012 intensief overleg gevoerd met de provincie Groningen om een oplossing te zoeken voor de (eerst dreigende en later reële) verliezen op de grondexploitatie. Voorgesteld werd onder andere dat de provincie de gronden Woldwijk zou overnemen. De gemeente zag hierin een verantwoordelijkheid weggelegd voor de provincie omdat de toenmalige gedeputeerde had aangedrongen op de aankoop van de gronden in verband met de grote vraag naar bouwkavels en de afspraken over woningbouwtaakstellingen die binnen de Regiovisie Groningen Assen waren gemaakt. Dit overleg heeft geen resultaat opgeleverd. In een brief van 9 april 7

9 2013 schrijven GS dat de provincie niet van plan is beleid te ontwikkelen ten aanzien van het overnemen van (bouw)gronden van gemeenten en dat zij geen mogelijkheden zien de gemeente Ten Boer in financiële zin tegemoet te komen. Verwezen wordt naar de afspraken die inmiddels met het ministerie van BZK zijn gemaakt over het opstellen van een begrotingsscan, die te duiden is als een pre artikel 12-onderzoek. 2.4 Preventief toezicht begroting 2013 Op 18 december 2012 besloten Gedeputeerde Staten (GS) de gemeente Ten Boer voor begrotingsjaar 2013 onder het preventieve begrotingstoezicht te plaatsen. De door de raad van de gemeente Ten Boer op 8 november 2012 vastgestelde begroting 2013 sloot weliswaar met een batig saldo maar na het eerste fase onderzoek, een onderzoek op hoofdlijnen naar de meerjarige financiële positie van de gemeente Ten Boer, bleek dat de jaarschijf 2013 naar het oordeel van GS geen materieel begrotingsevenwicht vertoonde. Ook uit de gepresenteerde meerjarenbegroting bleek dat dit evenwicht de eerstkomende jaren niet hersteld kon worden. Dit oordeel werd vooral bepaald door de problematiek van de grondexploitatie in de gemeente Ten Boer. In de begroting 2013 was vermeld dat een substantieel deel van de (nog niet in exploitatie genomen) gronden Woldwijk naar landbouwwaarde afgewaardeerd diende te worden. Hieraan was echter nog geen gevolg gegeven. 2.5 Begrotingsscan 2013 Uit de scan blijkt dat financiële situatie van Ten Boer slechter is dan de gemeente aangeeft en niet alleen de grondproblematiek als oorzaak heeft. De grondproblematiek is wel de hoofdoorzaak. De financiële positie van Ten Boer is geflatteerd door het activeren van groot onderhoud. Ten Boer geeft minder uit aan het cluster wegen en water dan het gemeentefonds veronderstelt en minder dan vergelijkbare gemeenten hieraan uitgeven, maar dit verschil wordt veroorzaakt door het naar de toekomst doorschuiven van de onderhoudslasten. Hierdoor kan Ten Boer een kwaliteitsniveau handhaven hoewel daar feitelijk de middelen niet voor aanwezig zijn. Ook op de clusters Kunst en ontspanning en Groen is sprake van een hoog ambitieniveau. Ten Boer geeft op deze clusters in totaal 66 per inwoner meer uit dan de normuitgaven van het gemeentefonds, wat neerkomt op een bedrag van bijna 0,5 miljoen. Een opvallende uitkomst van de scan was de grote overschrijding ( 189 per inwoner) van het cluster Algemene ondersteuning. Ook na correctie voor niet doorberekende kosten van de unit bestuursondersteuning resteert een overschrijding op de kosten voor bestuursondersteuning die om een nadere duiding vraagt. Aan Berenschot werd daarom gevraagd onderzoek te doen naar de personele kosten van Ten Boer. Vanaf 2007 heeft Ten Boer een uniek samenwerkingsmodel met de gemeente Groningen. De ambtelijke organisatie van Ten Boer bestaat uit een raadsgriffier en de unit bestuursondersteuning. De gemeentesecretaris staat aan het hoofd van de unit. De uitvoerende taken zijn belegd in een dienstverleningsovereenkomst (DVO) met de Groningen. De unit bestuursondersteuning (14,68 fte) bestaat uit financiën, interne zaken, voorlichting, bestuurlijk juridische zaken, bestuur- en 8

10 managementondersteuning (BMO) en de regisseurs, die de schakel vormen tussen het gemeentebestuur van Ten Boer en Groningen. Op basis van het Berenschot-onderzoek kon niet worden geconcludeerd dat de formatie, de inschaling of het in de DVO overeengekomen tarief voor loonkosten de reden is van de geconstateerde overschrijdingen op de clusters. Dit betekent dat in het artikel 12-traject naar andere oorzaken zal moeten worden gezocht om de lasten binnen deze clusters naar een aanvaardbaar niveau terug te brengen. In de begrotingsscan zijn de eigen inkomsten van Ten Boer vergeleken met die van een selectiegroep en de normen van het gemeentefonds. Hieruit bleek dat Ten Boer op het gebied van de overige heffingen (voornamelijk secretarieen bouwleges, hondenbelasting en toeristenbelasting) gemeten per inwoner even duur was als de selectiegroep. De woonlasten van een meerpersoonshuishouden (de optelsom van de OZB en het reinigings- en rioolrecht) zijn in Ten Boer 28 hoger dan het gemiddelde van de selectiegroep. Het verschil wordt veroorzaakt door de hogere OZB. Het gemiddelde OZB-tarief (woningen en niet-woningen) als percentage van de WOZ-waarde is in Ten Boer 0,1846%. Dit is hoger dan het normtarief voor toelating tot artikel 12. Dit tarief, dat overeenkomt met 120% van het landelijk gemiddelde OZB-tarief, bedraagt 0,1540% in 2013 en in ,1651%. In de scan wordt de aanbeveling gedaan de OZB in 2014 te verhogen tot tenminste 140% van het landelijke gemiddelde. Omdat, zoals de gemeente zelf aangeeft, de tekorten in hoofdzaak zijn veroorzaakt door de grondexploitatie, wordt in het kader van artikel 12 een grote eigen inspanning van de gemeente verwacht om de financiële problematiek op te lossen. Het verhogen van de OZB is dan één van de maatregelen die bijdraagt aan het aanzuiveren van de negatieve algemene reserve. 2.6 Herindeling gemeenten provincie Groningen De provincie Groningen en de Groninger gemeenten zijn begin 2013 een traject gestart richting een gemeentelijke herindeling in de hele provincie. Hierbij gaan de bestaande 23 gemeenten per 1 januari 2018 op in vijf of zes nieuwe gemeenten. Basis voor het plan is een advies, Grenzeloos Gunnen, van een onafhankelijke adviescommissie onder leiding van de voormalige commissaris van de koningin in Overijssel, G.J. Jansen. De voorgenomen herindeling voorziet in een samenvoeging van Ten Boer met Haren en Groningen. 9

11 De gemeenteraad van Haren heeft op 25 november 2013 een voorlopig besluit genomen tot een toekomstige samenvoeging (herindeling) van de gemeente Haren met de gemeenten Ten Boer en Groningen. De adviserende burgerraadpleging, die gelijktijdig met de gemeenteraadsverkiezing op 19 maart is gehouden, gaf aan dat een driekwart (74%) van de stemmers niet eens is met dit voorlopige besluit. De raad van de gemeente Ten Boer heeft GS van Groningen in een brief van 24 juni 2013 laten weten dat door de intensieve samenwerking met de gemeente Groningen geen noodzaak werd gezien voor de herindeling om daarmee de bestuurskracht te versterken en dat de financiële problemen van Ten Boer een herindeling in de weg staan. Een nieuw te vormen gemeente kan volgens college en raad van Ten Boer niet worden belast met een forse schuld. Van de provincie wordt steun verwacht bij het wegwerken van deze schuld als herindeling noodzakelijk wordt geacht. Omdat dit standpunt van college en raad van Ten Boer niet werd herkend in de voordracht van GS over het vervolgproces op weg naar verandering van de bestuurscultuur en vernieuwing van de bestuurlijke organisatie van de provincie Groningen is in januari 2014 nogmaals aan GS bericht dat Ten Boer geen besluit zal nemen over de herindeling voordat duidelijk is hoe de financiële problematiek van Ten Boer zal worden opgelost. 10

12 De mogelijkheid van een provinciale bijdrage is verkend in ambtelijke overleggen, waarvan de eerste plaatsvond in november Inzet van de gemeente Ten Boer was te onderzoeken of de artikel 12-status alsnog kon worden afgewend. Gevreesd werd voor een kaalslag onder de voorzieningen in de dorpen en een teruggang van de leefbaarheid. De overleggen hebben vooralsnog niet tot resultaat geleid. In januari 2014 is het artikel 12-traject gestart. 2.7 Samenloop grondexploitatieproblematiek, artikel 12 en herindeling De negatieve algemene reserve van Ten Boer, die de aanleiding vormt voor het aanvragen van de artikel 12 steun, is in hoofdzaak veroorzaakt door verliezen op de grondexploitatie. Het is staand beleid dat gemeenten die in de financiële problemen komen als gevolg van grondexploitatie meer tijd krijgen dan de standaardperiode van de meerjarenraming, om de problematiek zelf op te lossen. Dit beleid komt voort uit de gedragslijn die in het kader van artikel 12 is ontwikkeld bij financiële tekorten die een gevolg zijn van de grondexploitatie. De handleiding artikel 12 zegt hierover dat tekorten in de grondexploitatie niet vanzelfsprekend op het gemeentefonds kunnen worden afgewenteld. Het betreft immers veelal bedrijfsmatige risico s waarvoor de risico-aansprakelijkheid bij de gemeente ligt en dus terughoudendheid past in het betrekken van dergelijke verliezen bij het relevante tekort in het kader van artikel 12. De verlenging van de termijn voor het saneren van grondexploitatieverliezen is ook ingegeven door de invloed van de economische conjunctuur op de grondprijzen. Indien de economie aantrekt, kunnen eerder geprognosticeerde verliezen worden goedgemaakt of minder groot uitvallen. Indien een gemeente wordt opgeheven, vindt over het algemeen een schone oplevering plaats aan de nieuwe gemeente. Dit zou betekenen dat Ten Boer tot aan de geplande fusiedatum van 1 januari 2018 de tijd heeft om de negatieve reserve weg te werken, wat een groter beroep op artikel 12 steun tot gevolg zou hebben. Dit plaatst Ten Boer in een gunstigere positie dan andere gemeenten met negatieve reserves als gevolg van verliezen op de grondexploitatie. Zij worden immers geacht deze zelf in een tijdsbestek van 10 jaar (of langer, dit is afhankelijk van het oordeel van de toezichthouder) weg te werken. Dit strookt niet met het beleid dat gemeenten geen voordeel mogen putten uit de artikel 12 situatie. Bij andere fusies (fusies zonder artikel 12-gemeenten) gaan ook alle lusten en lasten over naar de nieuwe gemeente. In het geval een artikel 12 gemeente met tekorten als gevolg van grondexploitatie wordt heringedeeld, houdt schone oplevering in dat een deel van het tekort meegaat naar de nieuwe gemeente en wel dat deel dat de oude gemeente zelf had kunnen oplossen. In de praktijk betekent dit dat Ten Boer bij samenvoeging met Groningen en Haren op de fusiedatum nog een negatieve reserve zal kunnen hebben met een omvang die Ten Boer naar het oordeel van de inspecteur binnen 10 jaar vanaf het jaar van de artikel 12- aanvraag had kunnen saneren als ze zelfstandig was gebleven. Het herindelingsproces is op dit moment nog met veel onzekerheid omgeven. In dit artikel 12 traject zal het uitgangspunt daarom zijn dat Ten Boer als zelfstandige gemeente verder gaat en zich gedurende in ieder geval 10 jaar 11

13 inspant om het tekort te reduceren. Als in de loop van het traject duidelijk wordt dat de herindeling gestalte zal krijgen, zal worden gehandeld volgens de handelwijze, die hierboven is beschreven. Op basis van het artikel 12 onderzoek bepaalt de inspecteur welke bijdrage Ten Boer zelf kan leveren aan de sanering van de negatieve reserve. Hiertoe wordt de realiteit van de begroting beoordeeld o.a. aan de hand van de onderhoudsplannen voor de kapitaalgoederen. Ook wordt Ten Boer vergeleken met de normbedragen van het gemeentefonds en met andere gemeenten. Uitgangspunt is dat het voorzieningenniveau van Ten Boer niet te veel mag zakken onder het niveau van vergelijkbare gemeenten. 2.8 Provinciaal verslag Naar aanleiding van de aanvraag voor de aanvullende uitkering hebben Gedeputeerde Staten van Groningen vanuit hun toezichthoudende verantwoordelijkheid een provinciaal verslag opgesteld. Het provinciaal verslag is op 26 maart 2014 verzonden en bij de opstelling van dit tussenrapport als achtergrondinformatie gebruikt. 12

14 3 De toelatingseisen Om in aanmerking te kunnen komen voor een aanvullende uitkering uit het gemeentefonds moet een gemeente aan een aantal algemene voorschriften voldoen. Deze algemene voorschriften betreffen een drietal voorwaarden voor toelating tot de artikel 12-procedure. Deze hebben betrekking op de termijnen, het aanmerkelijk tekort en het redelijk peil. Hierna wordt nagegaan of de gemeente Ten Boer aan deze algemene voorschriften voldoet. 3.1 Termijnen In artikel 19 van het Besluit financiële verhouding 2001 (hierna: het Besluit) is bepaald dat een aanvraag voor een aanvullende uitkering moet worden ingediend vóór 1 december van het jaar voorafgaande aan het jaar waarvoor zij wordt aangevraagd. Tevens moet de begroting zijn vastgesteld uiterlijk op de datum dat het verzoek om toepassing van artikel 12 wordt gedaan. Op grond van artikel 200 van de Gemeentewet moet de jaarrekening binnen twee weken na vaststelling, doch in ieder geval vóór 15 juli van het jaar volgend op het begrotingsjaar, aan Gedeputeerde Staten zijn toegezonden. Begroting Het raadsbesluit betreffende het verzoek om toepassing van artikel 12 Fvw voor het jaar 2014 is genomen op 7 november De begroting voor het jaar 2014 alsmede de eerste wijziging op de begroting 2014 is gelijktijdig vastgesteld. Het op 12 november 2013 gedateerde verzoek is op het ministerie van BZK op 14 november ontvangen en geregistreerd. Rekening De jaarrekening 2012 van de gemeente Ten Boer is op 26 juni 2013 door de gemeenteraad vastgesteld en op 5 juli 2013 door de provincie ontvangen. Op basis van het vorenstaande wordt geconcludeerd dat de gemeente Ten Boer aan de algemene voorschriften met betrekking tot de termijnen heeft voldaan. 3.2 Het aanmerkelijk tekort Er is volgens artikel 23 van het Besluit sprake van een aanmerkelijk én structureel tekort indien het tekort zich gedurende het begrotingsjaar én de drie daarop volgende jaren bevindt op een niveau dat hoger ligt dan 2% van de som van de belastingcapaciteit, de algemene uitkering en de bedragen, bedoeld in artikel 6 van de Invoeringswet Financiële-verhoudingswet (het betreft hier de (tijdelijke) verfijningen wijziging gemeentelijke indeling, monumenten en rioleringen). Voor de gemeente Ten Boer komt dit drempelbedrag uit op afgerond De structurele tekorten voor de jaren 2014 tot en met 2017 komen gecorrigeerd voor de verlenging van de saneringsperiode van 4 naar 10 jaar uit op: bijgesteld saldo

15 Op basis van het vorenstaande wordt geconstateerd dat er bij de gemeente Ten Boer sprake is van een aanmerkelijk én structureel tekort. 3.3 Het redelijk peil Artikel 24 van het Besluit bepaalt dat sprake is van een redelijk peil, indien: een door de beheerders van het gemeentefonds vast te stellen percentage van de waarde van de onroerende zaken wordt geheven; de door de gemeente gemaakte lasten voor huis- en bedrijfsvuil volledig worden doorberekend in de reinigingsheffingen; de door de gemeente gemaakte lasten inzake de riolering volledig worden doorberekend in de rioolrechten. Van een redelijk peil is eveneens sprake indien een tekort bij de reiniging en de riolering wordt gecompenseerd door een hoger tarief bij de onroerendezaakbelastingen. Jaarlijks wordt in één van de gemeentefondscirculaires het redelijk peil voor het eerstvolgende jaar gepubliceerd. Voor 2014 is het percentage van de waarde van de onroerende zaken vastgesteld op 0,1651. Bij de berekening van de lastendekkendheid bij de riolering wordt in artikel 12 uitgegaan van de zogenaamde nettolasten. Dit zijn de brutolasten verminderd met eventuele overige inkomsten uit het cluster riolering. In het navolgende wordt nagegaan in hoeverre de gemeente Ten Boer aan deze eisen voldoet. Reiniging De geraamde lasten van de reiniging, inclusief perceptie-, kwijtschelding- en apparaatskosten, komen volgens de begroting 2014 uit op een bedrag van exclusief BTW. De opbrengst van de afvalstoffenheffing wordt daarin geraamd op een bedrag van De overdekking is een gevolg van het feit dat bij de berekening van de tarieven de BTW als last is meegerekend, terwijl dit geen feitelijke last is door de ontvangst van een bijdrage uit het BTW-compensatiefonds. Riolering De lasten van de riolering, inclusief alle perceptie-, kwijtschelding- en apparaatskosten, komen volgens de begroting 2014 uit op een bedrag van exclusief BTW. Deze raming is gebaseerd op het actuele gemeentelijk rioleringsplan. Het genoemde bedrag is exclusief een onttrekking aan de egalisatiereserve. De opbrengst van de rioolheffing wordt in de begroting geraamd op een bedrag van Ook hier wordt de overdekking veroorzaakt door de verwerking van de BTW. Onroerende-zaakbelastingen De gemeente Ten Boer hanteert voor woningen een percentage van 0,1679. Voor de niet-woningen ligt het percentage voor de gebruikers op 0,2239 en 14

16 voor de eigenaren op 0,2996. De OZB-tarieven voor 2014 zijn met 3,6% verhoogd. Het gemiddelde percentage komt uit op 0,1985, rekening houdend met de waardeverhoudingen tussen woningen en niet-woningen. Deze verhoging is doorgevoerd op grond van het beleid vastgelegd in de nota lokale heffingen van september Bij de behandeling van de begroting 2014 stemde de raad niet in met een wijzigingsvoorstel inhoudende een verdere verhoging van de OZB met 3,8%. Met dit voorstel werd de aanbeveling die was gedaan in de begrotingsscan opgevolgd en zou het OZB-tarief zijn uitgekomen op 140% van het landelijk gemiddelde. Het gemiddelde percentage van 0,1985 ligt 20% boven het OZBnormpercentage van 0,1651 en genereert een meeropbrengst van Indien het voorstel van het college was gevolgd had dit een extra opbrengst opgeleverd van Het college zag zijn voorstel als een eerste stap om met eigen inspanning het tekort veroorzaakt door de grondproblematiek weg te werken. De meerderheid van de raad wees het voorstel af omdat het OZBtarief van Ten Boer reeds boven de artikel 12-norm lag, de eigen schuld aan het tekort niet was vastgesteld en omdat de inwoners van Ten Boer een verdere tariefstijging niet zouden begrijpen gelet op waardedaling van de woningen mede als gevolg van schade opgelopen door de aardbevingen in het gebied. Op grond van de beoordeling van de drie heffingen is in de gemeente Ten Boer sprake van een redelijk peil. 3.4 Conclusie Hiermee voldoet de gemeente Ten Boer aan alle algemene voorschriften. 15

17 16

18 4 De beschikbaarheid van gegevens Bij het artikel 12-onderzoek naar de financiële situatie van een artikel 12- gemeente is het van belang dat er beschikt kan worden over de juiste en voor het onderzoek noodzakelijke en relevante gegevens. Welke gegevens relevant zijn wordt bepaald door de inspecteur aan de hand van de specifieke omstandigheden die zich bij de gemeente voordoen. In dit hoofdstuk wordt aangegeven welke gegevens naar huidig inzicht daarvoor nodig zijn. Met de in 2013 uitgevoerde begrotingsscan is het onderzoek in feite al gestart. De scan bevat een analyse van de financiële problematiek van Ten Boer. Bevindingen uit de scan kunnen leiden tot de behoefte aan nader onderzoek dat zich vooral moet richten op de te nemen stappen naar het financiële herstel van de gemeente. Bij de aanvang van het artikel 12-traject is samen met de provincie en gemeente geïnventariseerd aan welke informatie behoefte bestond. Hieronder volgt een toelichting op de belangrijkste elementen van deze inventarisatie. 4.1 Clusteranalyse De clustervergelijking in de scan 2013 gaf aan dat er opvallende overschrijdingen zijn op drie clusters: algemene ondersteuning, kunst en ontspanning en groen. Nader onderzoek is nodig naar de oorzaken van de overschrijdingen, in het bijzonder de grote overschrijding van het cluster algemene ondersteuning. In de vergelijking die op basis van de begroting 2014 zal worden gemaakt, zal extra aandacht worden geschonken aan de manier waarop kosten voor algemene ondersteuning worden doorbelast. Het onderzoek moet ook leiden tot oplossingsrichtingen voor de sanering van de begroting. Zoals eerder opgemerkt zal op de eigen inspanning van de gemeente bij het oplossen van de financiële problematiek een zwaarder accent liggen als deze is ontstaan door het eigen handelen van de gemeente. 4.2 Beheerplannen en onderhoud kapitaalgoederen In de Begrotingsscan Ten Boer 2013 is aandacht besteed aan de instandhouding van de gemeentelijke kapitaalgoederen. Geconstateerd is dat er voor alle kapitaalgoederen behoudens voor de schoolgebouwen, bruggen en straatmeubilair, onderhouds- en beheerplannen zijn waarmee kan worden beoordeeld of in de begroting opgenomen budgetten voldoende zijn. Voor het onderhoud van de wegen, sportaccommodaties en de openbare verlichting zijn er plannen, maar de kosten van groot onderhoud zijn ondergebracht in het meerjareninvesteringsplan (MIP) en worden geactiveerd. Hiertoe is de gemeente overgegaan omdat de onderhoudsbudgetten niet toereikend bleken. Het activeren is niet toegestaan en geeft een onjuist beeld van de financiële positie van Ten Boer. 17

19 Aan de gemeente is gevraagd de beheer- en onderhoudsplannen te completeren, alle plannen te baseren op een onderhoudsniveau passend bij een artikel 12 gemeente 1 het te onderhouden areaal door te lichten en vervolgens onderhoudsramingen te maken waarbij al het onderhoud ten laste van de exploitatie wordt gebracht. Het instellen van een onderhoudsvoorziening is hiervoor noodzakelijk. 4.3 Activa; reserves en voorzieningen Het beëindigen van het activeren van groot onderhoud heeft consequenties voor de begroting en voor de balans. Ten Boer zal de lijst van activa bijstellen. In het kader van het artikel 12-traject zullen ook de reserves en voorzieningen (inclusief stille reserves) aan een oordeel worden onderworpen om vast te kunnen stellen of van hieruit een bijdrage aan het tekort mogelijk is. 4.4 Kostendekkendheid riool- en afvalstoffenheffing In het vorige hoofdstuk is geconstateerd dat ten Boer voldoet aan de toelatingseisen en dat de lasten verbonden aan de verwijdering van afvalstoffen en de lasten van de riolering voor 100% worden gedekt uit de tarieven die bij de burgers en bedrijven in rekening worden gebracht. In het kader van het artikel 12-onderzoek moet worden nagegaan of de kosten volledig en op de juiste manier worden doorberekend. Dit zal gebeuren aan de hand van de kostenberekeningsmodellen van de VNG. 1 CROW, het kenniscentrum voor verkeer, vervoer en infrastructuur, onderscheidt vijf onderhoudsniveaus (van A+ tot D) en heeft bepaald op basis van welk niveau er geen sprake is van kapitaalvernietiging. Binnen artikel 12 worden de noodzakelijke onderhoudsbudgetten bepaald op basis van kwaliteitsniveau C en de normkosten die daar bij horen. 18

20 5 Het toezicht van de provincie Het doel van het toezicht is het bevorderen van een gezonde financiële situatie bij gemeenten. Een dergelijke situatie doet zich voor wanneer met het toezicht wordt voorkomen dat gemeenten een beroep moeten doen op de artikel 12- middelen. Het feit dat de gemeente Ten Boer voor 2014 een beroep doet op de toepassing van artikel 12 Fvw is de reden dat in deze tussenrapportage aandacht wordt besteed aan de kwaliteit van het uitgeoefende toezicht. 5.1 Toezichtbeleid Voor de uitoefening van het financiële toezicht op de gemeenten en de gemeenschappelijke regelingen hanteert de provincie Groningen met ingang van mei 2008 het gemeenschappelijk toezichtkader Zichtbaar Toezicht (hierna: toezichtkader). In dit toezichtkader is vastgelegd de wijze waarop aan het toezicht invulling wordt gegeven. Op 1 maart 2014 heeft de minister van BZK een nieuwe versie van het gemeenschappelijk toezichtkader ( Kwestie van evenwicht ) vastgesteld. De doorgevoerde aanpassingen van het toezichtkader vormen de slotsom van veranderingen in het financieel toezicht die zich na 2008 hebben voorgedaan. De 13 toezichthouders (BZK en de 12 provincies) hebben het kader samen opgesteld. Gedeputeerde Staten (GS) van de provincies hebben inmiddels kennis genomen van het vernieuwde toezichtkader en zullen het eveneens goedkeuren. 5.2 Provinciaal verslag Normaliter beschrijft de provincie in het provinciaal verslag de ontwikkeling van de financiële positie van de gemeente in de afgelopen jaren en gaat daarbij in op zijn rol als financieel toezichthouder. Hoofdstuk 2 van de begrotingsscan 2013 gaat uitvoerig in op de ontwikkeling van de financiële positie aan de hand van een analyse van de rekeningresultaten 2006 tot en met 2012, de begroting 2013 en meerjarenraming , het weerstandsvermogen, het onderhoud van kapitaalgoederen, de balans en financiële ratio s en de grondexploitatie. In het verslag wordt daarom enkel stil gestaan bij de begroting 2014 en de manier waarop het toezicht op de gemeente Ten Boer is uitgeoefend Toezichtregime vóór 2012 Tot en met het begrotingsjaar 2012 werd Ten Boer onder het repressieve begrotingstoezicht geplaatst. Ieder jaar werd geconstateerd dat Ten Boer mede dankzij doorgevoerde bezuinigingen en OZB-verhogingen over een sluitende begroting beschikte en dat de rekeningsaldi veelal positief waren. De bemoeienis van de provincie met de gemeente was marginaal en kenmerkte zich volgens de provincie door een terughoudende opstelling, die in het licht van de tijd gezien gebruikelijk was voor een kleine gemeente met op het eerste oog overzichtelijke en beperkte risico s Toezichtregime in 2012 en daarna De controleverklaring met beperking, die de accountant in 2012 gaf bij de jaarrekening 2011, vormde de omslag van nagenoeg geen bemoeienis van de financieel toezichthouder naar intensief toezicht. De accountant constateerde 19

21 dat er door de waardering van de nog niet in exploitatie genomen gronden onzekerheden waren die uitstegen boven de door de raad vastgestelde controletolerantie. In het zogenaamde tweede fase onderzoek van de provincie naar de begroting 2012 kwam naar voren dat de hoge boekwaarde van de nog niet in exploitatie genomen gronden tot financiële problemen voor de gemeente zou leiden. In een bestuurlijk overleg van 25 september 2012 werd aan de gemeente gevraagd aan welke oplossingen werd gedacht. In de aanbiedingsbrief bij de begroting 2013 van 22 november 2012 deden B&W van Ten Boer hiervoor suggesties aan de provincie. Voorgesteld werd dat de provincie onder nader uit te werken voorwaarden, de betreffende gronden gedeeltelijk over zou nemen ter financiering van de afboeking naar landbouwwaarde. Ten Boer wilde zelf incidentele middelen, waaronder reserves en een verkoopopbrengst van de aandelen Enexis inzetten en gaf aan bereid te zijn verdere bezuinigingen door te voeren om de resterende kapitaalslasten binnen de begroting te dekken. In de brief van 22 november 2012 geeft de gemeente Ten Boer aan dat de aankoop in 2007 van de gronden Woldwijk heeft plaatsgevonden in het kader van de aanhoudende grote vraag naar bouwkavels en de afspraken binnen de Regiovisie Groningen Assen en dat afstemming over de aankoop heeft plaatsgevonden met de toenmalige gedeputeerde van de provincie Groningen, de heer Calon 2. Dit rechtvaardigt in de opvatting van B&W een bijdrage van de provincie Groningen in de oplossing van de grondproblematiek. In een bestuurlijk overleg op 5 december 2012 werd afgesproken dat in de jaarrekening 2012 de nog niet in exploitatie genomen gronden Woldwijk zouden worden afgewaardeerd en dat er voor het in exploitatie genomen plan Dijkshorn een voorziening zou worden getroffen. Omdat de noodzakelijke geachte afwaardering nog niet in de begroting 2013 was verwerkt gaf de begroting en meerjarenraming naar het oordeel van de provincie geen reëel beeld van de financiële positie van de gemeente en werd besloten de gemeente Ten Boer onder het preventieve begrotingstoezicht te plaatsen. BZK werd gevraagd mee te werken aan het maken van een begrotingsscan met het karakter van een pre-artikel 12-onderzoek. Op 9 april 2013 deelde GS van Groningen de gemeente Ten Boer per brief mee geen mogelijkheden te zien om in te gaan op de voorstellen van de gemeente. De provincie is niet van plan is beleid te ontwikkelen ten aanzien van het overnemen van (bouw)gronden van gemeenten en ziet ook verder geen mogelijkheden de gemeente Ten Boer in financiële zin tegemoet te komen. 2 Hierbij merkt de provincie op dat de heer Calon hierbij handelde in zijn hoedanigheid van voorzitter van de Regiovisie. Uit het verslag van een gesprek tussen de gedeputeerde en de burgemeester van Ten Boer d.d. 6 februari 2007 dat recent boven water is gekomen, blijkt dat de provincie Ten Boer heeft gewaarschuwd voor risico s samenhangend met de aankoop. 20

22 5.2.3 Realiteit van de begrotingsramingen De begrotingsscan bracht aan het licht dat de gemeente Ten Boer de lasten van groot onderhoud activeerde. Dit betreft zowel de wegen, sportaccommodaties en sportvelden. Voordat de provincie hier een eind aan maakte in het kader van het preventieve toezicht dat vanaf de begroting 2013 gold, werden ook de lasten als gevolg van nieuw beleid geactiveerd en in 25 jaar afgeschreven. Over het activeren van groot onderhoud werd niet geheimzinnig gedaan; het staat klip en klaar in het meerjareninvesteringsplan, dat onderdeel vormt van de begroting. De gemeente gaf aan dat deze praktijk de afgelopen jaren werd getolereerd door zowel de accountant als de provinciale toezichthouder en dat zij over informatie beschikt dat meer gemeenten dit doen. Groot onderhoud is volgens de richtlijnen van de commissie BBV niet levensduurverlengend en mag daarom niet worden opgevat als een te activeren investering. Ten Boer activeert omdat de begroting niet de ruimte biedt dergelijke bedragen jaarlijks op te nemen. Onderhoudslasten komen gedurende een groot aantal jaren ten laste van de exploitatie en worden naar de toekomst doorgeschoven. Achteraf kan worden geconstateerd dat de financiële positie slechter is dan door de toezichthouder werd verondersteld. Er is onvoldoende oog geweest voor de realiteit van de ramingen van het onderhoud van de kapitaalgoederen. Opmerkelijk is dat de accountant het activeren van groot onderhoud ook niet heeft gezien Grondexploitatie De gemeente Ten Boer voert een actief grondexploitatiebeleid. Het betreft de volgende plannen: In exploitatie: Centrumplan en Dijkshorn Nog niet in exploitatie: Woldwijk Centrumplan In de raadsvergadering van 27 maart 2013 is een slotcalculatie vastgesteld voor het Centrumplan met als peildatum Uit deze slotcalculatie blijkt dat de exploitatie is afgesloten met een verlies van Dit tekort is afgedekt door middel van een daartoe ingestelde voorziening negatieve exploitatieplannen. Dit plan dat appartementen, winkels, een bibliotheek en een zorgcentrum bevat, was vanaf 2001 in exploitatie. Tot begin 2008 gaven de (steeds herziene) exploitatieberekeningen een bescheiden exploitatieoverschot te zien. Medio 2008 bleek plotseling dat het een aanzienlijk tekort van ,- tot ,- ging opleveren. Bij de vaststelling van de jaarrekening 2008 werd ten laste van de Algemene Reserve een verliesvoorziening getroffen die bij opeenvolgende jaarrekeningen aan de hand van actuele calculaties verder moest worden opgehoogd. Dijkshorn De uitbreidingswijk Dijkshorn biedt ruimte aan circa 3,2 hectare bedrijventerrein en er worden ongeveer 160 woningen gebouwd in drie fasen. Het bedrijventerrein is volledig verkocht en woonrijp gemaakt, behalve het terrein (ca m 2 ) dat gereserveerd was als transferium (in 2012 besloot de raad geen transferium aan te leggen, de gereserveerde oppervlakte is 21

23 toegevoegd aan de te verkopen bedrijvenkavels). De woningbouwkavels in fase 1 en 2 zijn deels verkocht en woonrijp gemaakt. In de afgelopen jaren is de verkoop van het gebied gestagneerd als gevolg van de economische en financiële crisis. In een poging de verkoop vlot te trekken is in 2012 gestart met de verkoop van fase 3. Er zijn echter geen kavels verkocht. Daarom is besloten dat in de aangepaste fasering fase 3 niet eerder aan bod komt dan in De kavels in fase 3 zijn dan ook weer uit de verkoop gehaald om te voorkomen dat bij verkoop van één verkochte kavel fase 3 woonrijp moet worden gemaakt. In de raadsvergadering van 27 maart 2013 is een herziene exploitatiebegroting Dijkshorn vastgesteld met als peildatum ; de looptijd van de exploitatie is verlengd tot en met Het exploitatieresultaat is per daardoor van budgettair neutraal naar circa nadelig gedaald. In de jaarrekening 2012 is hiervoor een voorziening getroffen van De aantallen geplande- en verkochte kavels zijn als volgt weer te geven: totaal totaal Fase Fase Fase Woldwijk De raad van de gemeente Ten Boer besloot in 2007 tot aankoop van de gronden Woldwijk met een totale oppervlakte van 39,5 hectare met als doel in de toekomst woningbouw te realiseren. Onder grote tijdsdruk werd besloten deze grond zelf aan te kopen om zodoende een projectontwikkelaar die ook interesse had in deze grond de pas af te snijden. Uit een rapport dat de rekenkamer van Ten Boer over het gevoerde grondbeleid in de periode opstelde blijkt dat er in de raad wel een discussie werd gevoerd over de wenselijkheid van actief grondbeleid en de daarmee samenhangende risico s maar dat de meerderheid van de raad uitstel van de grondaankoop niet acceptabel vond en van mening was dat de gemeente zelf de regie moest houden. Eind 2011 was de boekwaarde van deze grond mede door het jaarlijks bijboeken van rente opgelopen tot 8,3 miljoen en constateerde de accountant bij zijn controle van de jaarrekening dat de gronden te hoog waren gewaardeerd, waardoor hij een verklaring met beperking afgaf. In de jaarrekening 2012 is de grond gewaardeerd op agrarische waarde en is een afboeking doorgevoerd van Weerstandsvermogen Gemeenten met een actief grondbeleid lopen bedrijfsmatige risico s. Voor de toezichthouder betekent dit dat er extra aandacht moet zijn voor de paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing. Zijn de risico s voldoende in beeld en gekwantificeerd en hoe is het met de capaciteit om deze risico s op te vangen? 22

24 Uit gespreksnotities en brieven die de provincie heeft overlegd blijkt dat bij de beoordeling van de begroting 2009 vraagtekens werden gezet bij het weerstandsvermogen van Ten Boer. Indien ten laste van de algemene reserve een voorziening zou moeten getroffen voor het verlies op het Centrumplan zou het weerstandsvermogen zakken onder de door de raad vastgestelde grens. De provincie vroeg daarom vaststelling in de eerste helft van 2009 van een herziene Nota Weerstandsvermogen. Hieraan gaf Ten Boer gehoor. De algemene reserve werd door een aanvulling van ,- uit het voordelige rekeningresultaat 2008 en 1 miljoen uit de verkoopopbrengst van de aandelen Essent medio 2009 versterkt tot een totaal van ca. 1,6 miljoen. Dit was naar het oordeel van de provincie ruimschoots voldoende om de geïnventariseerde risico's te kunnen opvangen. In 2010 moest de verliesvoorziening voor het Centrumplan verder worden opgehoogd en werd bijna 1 miljoen afgeboekt op de boekwaarde van de nog niet in exploitatie genomen gronden Woldwijk op grond van een tentatieve exploitatieberekening. Dit leidde tot een negatief rekeningresultaat van dat werd geflatteerd door het besluit een aantal reserves op te heffen en incidentele inkomsten uit bouwleges van drie grote projecten. De drie grondexploitatieprojecten vormden als gevolg van de economische crisis en het instorten van de woningbouwmarkt voor de gemeente Ten Boer een groot risico. Voordat de gemeente in 2007 tot de aankoop van de gronden Woldwijk overging, waarschuwde gedeputeerde Calon voor de risico s omdat er geen zekerheid was over de bouwopgave vanuit de Regiovisie. In 2008 werd door de provinciaal toezichthouder aangedrongen op het vergroten van de weerstandscapaciteit om de risico s op te kunnen vangen. Met behulp van de eenmalige opbrengst uit de aandelenverkoop Essent lukte dat. Tot en met het begrotingsjaar 2012 rekende Ten Boer rente toe aan de boekwaarde van de gronden Woldwijk, wat in de exploitatie tot voordelige renteresultaten leidde. Deze zijn primair gebruikt om uitgaven te dekken in plaats van voor het opbouwen van een risicoreserve. Gelet op het voortduren van de crisis in 2010 en 2011 had de toezichthouder bij deze praktijk kanttekeningen kunnen plaatsen. 5.3 Kwaliteit van het toezicht Geconcludeerd moet worden dat het risicovolle grondexploitatiebeleid van de gemeente Ten Boer aanleiding had moeten zijn voor de provincie Groningen om intensiever toezicht te houden dan nu het geval is geweest. De begrotingen van Ten Boer waren weliswaar sluitend maar het risico van de grondexploitatie werd niet afgedekt door de vorming van een risicoreserve. Daarnaast werden de uitgaven voor groot onderhoud geactiveerd vanwege ontoereikende budgetten. De toezichthouder had te weinig oog voor de realiteit van de ramingen. De extra aandacht die er in 2008 en 2009 bij de provincie was voor het verzwakte weerstandsvermogen van Ten Boer heeft in de jaren daarna geen vervolg gekregen. Ten Boer werd beschouwd als een kleine gemeente met een laag risicoprofiel en kreeg de daarbij passende marginale beoordeling van de begroting en meerjarenraming. 23

25 24

26 6 Conclusies De gemeente Ten Boer heeft voor het jaar 2014 een verzoek gedaan voor een extra uitkering uit het gemeentefonds op grond van artikel 12 van de Financiële-verhoudingswet. De gemeente is van oordeel dat de reguliere middelen tekort schieten om in de noodzakelijke behoeften te voorzien. Op basis van het gestelde in deze tussenrapportage worden de volgende conclusies getrokken: de gemeente voldoet aan de algemene voorschriften voor toelating tot artikel 12; de aanvraag is tijdig ingediend; er is sprake van een aanmerkelijk én structureel tekort; er wordt voldaan aan het redelijk peil; omdat de grondexploitatie de hoofdoorzaak is van het ontstane tekort dient de gemeente zich maximaal zelf in te spannen om het tekort te reduceren en is de tijdsspanne hiervoor 10 jaar; de verhoging van het gemiddelde OZB-tarief naar 140% van het landelijk gemiddelde is zoals in de begrotingsscan is geadviseerd - ook een logische consequentie van deze constatering. In de begroting 2014 is dit advies niet opgevolgd. Aan de fondsbeheerders wordt gevraagd hun opvatting hierover aan de raad van Ten Boer kenbaar te maken; de aankoop in 2007 van de gronden Woldwijk in het kader van de Regiovisie Groningen Assen was te ambitieus voor een kleine gemeente als Ten Boer. Vooral omdat de gemeente met het Centrumplan en Dijkshorn al actief grondbeleid voerde en daarmee risico s liep; het toezicht door de provincie Groningen op de financiële positie van Ten Boer was te beperkt van karakter. Geconstateerd kan worden dat het onderzoek naar de financiële positie van de gemeente Ten Boer kan worden voortgezet. 25

27

28 Bijlage 1 ARTIKEL 12: AANVRAAG EN MOTIVATIE TEN BOER 27

29 28

30 29

31 30

32 31

33 Bijlage 2 BEGROTINGSSCAN TEN BOER 2013 Belangrijkste bevindingen Uitgangspunt voor de begrotingsscan is de volgende vraag: Hoe moet de financiële positie van de gemeente Ten Boer worden beoordeeld en welke mogelijkheden zijn aanwezig om die positie zodanig te verbeteren dat Ten Boer in 2017 kan beschikken over een sluitende begroting? Om deze vraag te kunnen beantwoorden is de centrale probleemstelling opgedeeld in vier onderzoeksvragen. Deze luiden als volgt: 1 Wat kan over de financiële positie van de gemeente Ten Boer worden gezegd aan de hand van de (meerjaren)begrotingen en de jaarrekeningen vanaf 2010 tot op heden? 2 Doen zich tussen de gemeente Ten Boer en de selectiegroep overeenkomsten en verschillen voor ten aanzien van de belastingen en rechten en zo ja, in welke mate zijn deze verschillen te verklaren? 3 Hoe verhouden de eigen inkomsten (OZB en overige heffingen) en de nettolasten van de gemeente Ten Boer zich in 2013 ten opzichte van de clusters van de algemene uitkering en hoe is dat beeld bij de gemeenten behorende tot de selectiegroep? 4 Hoe verhouden de personeelsomvang en lasten van de gemeente Ten Boer zich ten opzichte van de gemeenten in de landelijke selectiegroep, de groottegroep en de groep met dezelfde sociale structuur en centrumfunctie? Uitgangspunt van onze werkwijze is de primitieve begroting 2013 gecorrigeerd voor de effecten van de nieuwe dienstverleningsovereenkomst (DVO) met Groningen die per is ingegaan en de jaarrekeningen 2010, 2011 en de jaarrekening 2012 van de gemeente Ten Boer. 1 Wat kan aan de hand van de gemeenterekeningen vanaf 2010, de begroting 2013 en de meerjarenraming 2014 tot en met 2017 over de financiële positie van de gemeente Ten Boer worden gezegd? De gemeente Ten Boer is voor het begrotingsjaar 2013 onder preventief toezicht van de provincie geplaatst. Naar het oordeel van GS vertoonde de begroting 2013 geen materieel begrotingsevenwicht en uit de gepresenteerde meerjarenramingen bleek niet dat dit evenwicht hersteld zou kunnen worden. Dit oordeel werd vooral ingegeven door de problematiek van de grondexploitatie in de gemeente Ten Boer en dan met name de hoge boekwaarde van de nog niet in exploitatie genomen gronden Woldwijk. 32

34 In de hieraan voorafgaande jaren gold het repressieve toezicht. De gemeente Ten Boer slaagde er in door het nemen van bezuinigingsmaatregelen en het verhogen van de OZB een sluitende begroting te presenteren. De vraag laat zich stellen of er al deze jaren sprake was van een reëel en structureel begrotingsevenwicht. Geconstateerd wordt dat de door Ten Boer gehanteerde systematiek (dekking tekort opnemen in een apart hoofdstuk) de gepresenteerde meerjarenramingen in eerste instantie niet het vereiste inzicht boden in de structurele doorwerking van de genomen bezuinigingsmaatregelen en dat daardoor de structurele sluitendheid van de begroting niet goed kon worden vastgesteld. Daarnaast is naar de mening van BZK onvoldoende onderzocht (door de toezichthouder en de accountant) of de begrotingsramingen realistisch waren. Geconstateerd is dat er voor alle kapitaalgoederen behoudens voor de schoolgebouwen,bruggen en straatmeubilair, onderhouds- en beheerplannen zijn waarmee kan worden beoordeeld of in de begroting opgenomen budgetten voldoende zijn. Voor het onderhoud van de wegen en de openbare verlichting zijn er plannen, maar de kosten van groot onderhoud zijn ondergebracht in het Meerjarig Investeringsplan (MIP) en worden geactiveerd. Hiertoe is de gemeente overgegaan omdat de onderhoudsbudgetten niet toereikend bleken. Het activeren is niet toegestaan en geeft een onjuist beeld van de financiële positie van Ten Boer. Onderhoudslasten komen gedurende een groot aantal jaren ten laste van de exploitatie en worden naar de toekomst doorgeschoven. Ten Boer stelt het activeren met instemming van de accountant te hebben gedaan en wijst er op dat de provincie als toezichthouder op de begroting hier tot dusver niet tegen is opgetreden. Geconcludeerd kan worden dat financiële situatie van Ten Boer slechter is dan de gemeente aangeeft en niet alleen de grondproblematiek als oorzaak heeft. De grondproblematiek is wel de hoofdoorzaak. Na de vaststelling van de jaarrekening 2012, waarin is afgeboekt op de gronden Woldwijk en voor een bedrag van een voorziening is gevormd vanwege de tegenvallen exploitatie Dijkshoorn, ziet ten Boer zich geconfronteerd met een negatieve Algemene Reserve van en een tekort op de begroting 2013 van omdat er geen rente meer kan worden toegevoegd aan de boekwaarde van de gronden Woldwijk. Kengetallen, ontleend aan de balans, bevestigen de slechte financiële positie van Ten Boer. Ten Boer heeft de op drie na hoogste netto schuldquote van alle Nederlandse gemeenten. De schuld van Ten Boer zal slechts ten dele op korte termijn kunnen worden afgelost door de verkoop van kavels, waardoor de gemeentebegroting zwaar blijft belast met rente- en aflossingsverplichting op afgesloten (dure) leningen. 33

35 2 Doen zich tussen de gemeente Ten Boer en de selectiegroep overeenkomsten en verschillen voor ten aanzien van de belastingen en rechten en zo ja, in welke mate zijn deze verschillen te verklaren? Woonlasten 2013 voor meerpersoonshuishoudens Bij de vergelijking van de gemeentelijke woonlastendruk voor burgers blijkt dat het totaal van de gemeentelijke woonlasten (OZB-woningen, reiniging en riolering) van een meerpersoonshuishouden in Ten Boer 768 bedraagt. Vergeleken met de selectiegroep ligt de woonlastendruk in de gemeente Ten Boer 28 hoger (=3,6%). De hogere woonlasten worden veroorzaakt door het relatief hoge OZB-tarief van de woningen in Ten Boer. Gemeentelijke heffingen 2013 per inwoner vergeleken met selectiegemeenten Op het gebied van de overige heffingen is Ten Boer gemeten per inwoner nagenoeg even duur als de selectiegroep. Redelijk peil artikel 12 Fvw voor 2013 Voorts is de feitelijke belastingopbrengst 2013 van de gemeente Ten Boer vergeleken met die van het zogenaamde belastingpakket zoals dat wordt gehanteerd bij de toelating tot artikel 12 van de Fvw voor Uit deze vergelijking blijkt dat de gemeente een opbrengst aan OZB genereert die hoger is dan het normbedrag dat bij toelating voor artikel 12 wordt gehanteerd. Indien wordt uitgegaan van een tarief met een opslag van 40 of 50% (ipv de in het normtarief verdisconteerde 20%) is er sprake van een minderopbrengst. Op de afvalstoffen- en rioolheffing is geen sprake van onderdekking. Dit betekent dat Ten Boer in beginsel voldoet aan het zogenaamde redelijk peil van eigen inkomsten voor de toelating tot artikel 12 Fvw. Bij een aanvraag om in aanmerking te komen voor artikel 12-steun zal wel worden onderzocht in hoeverre de gemeente alle exploitatie- en kapitaallasten inclusief BTW en kwijtscheldingen betrekt in de tarieven voor de afvalstoffen en het riool. Opvallend is dat Ten Boer gemeten per inwoner 10 minder rioolrechten ontvangt dan het gemiddelde van de selectiegemeenten. Bij deze, maar ook bij andere heffingen is het van belang dat die lastendekkendheid jaarlijks wordt vastgesteld aan de hand van de VNG-modellen voor kostenonderbouwing. 34