ELK: Werken aan een nieuw evenwicht tussen landbouw en klimaat

Transcriptie

1 ELK: Werken aan een nieuw evenwicht tussen landbouw en klimaat Sam DE CAMPENEERE Studiedag Werken aan een nieuw evenwicht tussen landbouw en klimaat 17 april 2018, Melle

2 Het Expertisecentrum Landbouw en Klimaat (ELK) Drie hoofddoelen: [A] ONDERZOEK (lopend en nieuw) linken met en oriënteren naar de klimaatuitdagingen. [B] De (inter)nationale EVOLUTIES qua klimaat- en landbouwonderzoek OPVOLGEN. [C] COMMUNICEREN over de multidisciplinaire klimaatkennis aanwezig op ILVO en ze inzetten in klimaatdossiers bv. beleid.

3 Het Expertisecentrum Landbouw en Klimaat (ELK) Onderzoek op drie sporen: [A] KLIMAATMITIGATIE, de BKG-uitstoot van de landbouw reduceren [B] KLIMAATADAPTATIE, landbouw aanpassen aan het veranderend klimaat [C] C-ARME ECONOMIE en de rol die landbouw daarin kan spelen: C-opslag, LULUCF,

4 Methodisch: streven naar systeemdenken een holistische kijk op het landbouwsysteem met aandacht voor probleemverschuivingen

5

6 Landbouw en het broeikaseffect in een notendop ILVO-ELK Studiedag Landbouw en Klimaat 17 april 2018, Melle

7 Ons klimaat: een fragiel gegeven Het broeikaseffect is een natuurlijk fenomeen broeikasgassen in atmosfeer ~ isolerend deken energiestromen circuleren tussen zon atmosfeer - aarde zorgt voor temperatuur die leven op aarde toelaat fragiel systeem Probleem = antropogene broeikasgassen (door menselijke activiteiten) versterkt broeikaseffect uit evenwicht klimaatopwarming straling zon (W/m²) terugstraling aarde + atmosfeer (W/m²)

8 Hoe draagt landbouw bij aan de klimaatopwarming? Rechtstreekse emissies van broeikasgassen N 2 O, CH 4, CO 2 CH 4 N 2 O N 2 O, CH 4

9 NH 3 Stikstof Lokaal probleem Stalemissie vanuit gemengde mest Voeder / Management / Staltechnieken Meten op stalniveau CH 4 Koolstof Mondiaal probleem Dier + stalemissie mest Fermentatie / Fokkerij/management Meten op dierniveau

10 Hoe draagt landbouw bij aan de klimaatopwarming? Onrechtstreekse emissies van broeikasgassen (via inputs) CO 2, N 2 O, CH 4,.. N 2 O, CH 4, CO 2 CO 2 medicijnen CH 4, N 2 O, CO 2 CH 4 N 2 O N 2 O, CH 4, CO 2 N 2 O, CH 4

11 Op LEVENSCYCLUSNIVEAU rekent men de totale emissies = rechtstreekse + onrechtstreekse achtergrond = technosfeer CO 2, N 2 O, CH 4,.. voorgrond = boerderij in klimaatboekhouding met effect op het klimaat N 2 O, CH 4, CO 2 CO 2 medicijnen CH 4, N 2 O, CO 2 CH 4 N 2 O N 2 O, CH 4, CO 2 N 2 O, CH 4

12 Op LEVENSCYCLUSNIVEAU rekent men de totale emissies = rechtstreekse + onrechtstreekse achtergrond = technosfeer CO 2, N 2 O, CH 4,.. voorgrond = boerderij in klimaatboekhouding met effect op het klimaat N 2 O, CH 4, CO 2 CO 2 medicijnen CH 4, N 2 O, CO 2 CH 4 N 2 O N 2 O, CH 4, CO 2 N 2 O, CH 4

13 LULUCF (Land Use, Land Use Change and Forestry) onderdeel van de broeikasgasinventaris omvat emissies en captatie van broeikasgassen die een gevolg zijn van direct door de mens veroorzaakt landgebruik of verandering van landgebruik bv door ontbossing, aantasting van bossen, droogleggen van venen en moerassen, bepaalde landbouwpraktijken (organische bemesting, groenbedekkers), omzetting gras naar akkerland

14 Hoe groot is bijdrage van de landbouw? MONDIAAL (IPCC, 5th AR, 2015) > De landbouw: 24% van de BKG in 2010 EUROPA (EEA & EUROSTAT, 2015) > De landbouw: 10,3% van de BKG in 2012 VLAANDEREN (Vlaams Mitigatierapport, cijfers uit 2013) > De landbouw: 8,15% van de BKG in 2014

15 Doelstellingen BKG > EU suggestie (richtinggevend) op vlak van sectorinspanningen Landbouw: reductie tussen de 42% en 49% tegen 2050 tov 1990 (bron: COM/2011/0112 final)

16 Evolutie BKG REDUCTIE VAN 26% tov 1990 (Mira T rapport) > Sterke afname , stagnatie vanaf 2008 > Belangrijkste oorzaken; a) vermindering energiegebruik serres en stallen (32% afname) b) reductie van de veestapel (ikv mestbeleid) evolutie BKG van de Vlaamse landbouw (bron: Vlaams Mitigatieplan, 2013)

17 Welke BKG n stoot de landbouw uit in Vlaanderen? NIET-LANDBOUW (91,85%) LANDBOUW (8,15%) INFRASTRUCTUREN BIOLOGISCHE PROCESSEN CO 2 (KOOLSTOFDIOXIDE) N 2 O (LACHGAS) CH 4 (METHAAN)

18 HOE stoot de landbouw broeikasgassen uit? BODEMEMISSIES NIET-LANDBOUW LACHGAS N 2 O METHAAN PENSFERMENTATIE LANDBOUW + MESTOPSLAG 31% CO 2 11% 58% CH 4 CO 2 GLASTUINBOUW BKG-UITSTOOT IN CO 2 -EQ

19 WELKE bijdrage levert elk BKG aan de opwarming? Bijdrage van elk soort gas is verschillend: afhankelijk van oa verblijfsduur en van absorptiepotentieel: => omrekening naar CO 2 -equivalenten GWP (opwarmingspotentieel) (IPCC 2013) koolstofdioxide CO 2 1 methaan CH 4 28 distikstofoxide N 2 O 265

20 Onderzoek: Klimaatmitigatie in de landbouw N 2 O PRESENTATIE 4 pensfermentatie LANDBOUW Dorien Van Wesemael 31% CO 2 11% 58% CH 4 PRESENTATIE 6 Veerle Van linden Glastuinbouw BKG-UITSTOOT PER CO 2 EQ

21 Klimaatadaptatie in de landbouw NOORD-WEST EUROPA Overstromingsrisico Warmere en drogere zomers Zeespiegel Risico ziekten in gewassen, Opbrengst gewassen Dierengezondheid en -welzijn NOORD-EUROPA Zomer neerslag Winter stormen, overstromingen Duur seizoen, opbrengst Bruikbaar landbouwareaal Ziekten, risico ZUID-EUROPA Beschikbaar water Risico op droogte, hittegolven Risico erosie Seizoen, opbrengsten Optimaal gewas areaal CENTRAAL EUROPA Winterneerslag, overstromingen Zomer neerslag Risico droogte, water stress Erosie risico Opbrengst, type gewassen Source: DG Agriculture and Rural Development, based on EEA reports, JRC and MS academic studies

22 Onderzoek: Klimaatadaptatie in de landbouw NOORD-WEST EUROPA Overstromingsrisico Warmere en drogere zomers Zeespiegel + impact op zeeleven Risico ziekten in gewassen, Opbrengst gewassen Dierengezondheid en -welzijn NOORD-EUROPA Zomer neerslag Winter stormen, overstromingen Duur seizoen, opbrengst Bruikbaar landbouwareaal Ziekten, risico PRESENTATIE 5 Johan Robbens CENTRAAL EUROPA ZUID-EUROPA Beschikbaar water Risico op droogte, hittegolven Risico erosie Seizoen, opbrengsten Optimaal gewas areaal Winterneerslag, overstromingen Zomer neerslag Risico droogte, water stress Erosie risico Opbrengst, type gewassen Source: DG Agriculture and Rural Development, based on EEA reports, JRC and MS academic studies

23 Onderzoek: Klimaatadaptatie in de landbouw WELKE UITDAGINGEN? Aan wat moet de landbouw zich aanpassen? EEN VROEGER EN LANGER GROEISEIZOEN EXOTISCHE ZIEKTEN EN PLAGEN TOENEMENDE DROOGTE EN STIJGENDE VRAAG NAAR IRRIGATIE PRESENTATIE 1 Tom De Swaef + BINNEN EEN VLAAMS TERRITORIUM DAT ZICH MOET AANPASSEN AAN EEN TOENAME VAN EXTREME WEERSGEBEURTENISSEN PRESENTATIE 3 Jeroen De Waegemaeker Source: EEA Report No 1/2017

24 C-arme economie: C in de bodem - teeltpraktijken ontwikkelen ifv C-opslag in de bodem - koolstofkringlopen sluiten (compostering,...) - uitwerken van wetenschappelijke methode om bodem en bodemkoolstofvoorraad op te nemen in duurzaamheidanalyses PRESENTATIE 2 Tommy D Hose PRESENTATIE 7 Greet Ruysschaert

25 C-arme economie: bio-economie Systeeminnovatie: faciliteren transitie agrofood naar bioeconomie - aanpassen van waardeketens voor meervoudige valorisatiepaden (cascade-principe) Duurzaam gebruik van natuurlijke grondstoffen - optimale valorisatie van gewassen, secondaire producten en bijproducten - LCA: grondstoffengebruik in relatie met bodemvruchtbaarheid, emissies door de landbouw - sluiten van koolstof- en nutriëntenkringlopen Primaire productie van biomassa - nieuwe gewassen en alternatieve biomassa (algen, insecten, ) - veredelen van optimale rassen - optimalisatie van gewassystemen en teeltraktijken Optimale valorisatie van lokaal verwerkte biomassa - screening van interessante componenten en functionele eigenschappen in plantaardige en dierlijke nevenstromen - ontwikkeling van nieuwe technologieën voor stabilisatie en processing

26 Op LEVENSCYCLUSNIVEAU rekent men de totale emissies = rechtstreekse + onrechtstreekse achtergrond = technosfeer CO 2, N 2 O, CH 4,.. voorgrond = boerderij in klimaatboekhouding met effect op het klimaat N 2 O, CH 4, CO 2 CO 2 medicijnen CH 4, N 2 O, CO 2 CH 4 N 2 O N 2 O, CH 4, CO 2 N 2 O, CH 4

27 Op welke basis definieer je een klimaat-slimme maatregel? (1) Vlaamse BKG-uitstoot (2) Vlaamse BKG-uitstoot per product (kilo, liter) (3) Vlaamse BKG-uitstoot per voedingswaarde (4) Minimale BKG-uitstoot en het waterverbruik per product (5)

28

29

30

31 Programma VM

32 Bedankt voor de aandacht! Dank aan Jeroen De Waegemaeker en Veerle Van Linden