De draad is een levensverhaal. 6/11/2017. Hoe verloopt de socio-emotionele ontwikkeling bij kinderen?

Transcriptie

1 Hoe verloopt de socio-emotionele ontwikkeling bij kinderen? Bart De Wilde Pedagogisch begeleider regio Oost-Vlaanderen De draad bekeken vanuit de socio-emotionele ontwikkeling De draad is een levensverhaal. 1

2 Feitelijke draad Virtuele draad Onverbreekbare draad Wat zit er achter gedrag? Kunnen versus aankunnen De sociaal-emotionele ontwikkeling is een belangrijke bron om de motieven van kinderen te kennen en gedrag te begrijpen. Wie zijn ze? Wat doen ze? Wat drijft hen? Emotie-regulatie is een belangrijk aspect van opvoeding en begeleiding. 2

3 Eénrichtingsdraad: de draad trekken Het spoor: succesvol structuur brengen in tijd en ruimte (0-2m) Bij normale ontwikkeling Structuur na geboorte Hulp-ik bij voorspelbaarheid tijd en ruimte Vaste eet- en slaapgewoonten Evenwicht noden en wat geboden wordt Regelmaat en herhaling Reguleren slaap, basisemoties Voorwaarden hechting: nabijheid en aanwezigheid Begeleiden van het kwetsbaar plekje Dagschema in ruime zin: regelmaat, herhaling, afwisseling Rituelen Voorspelbaarheid in het programma Nestjes, lievelingsplekjes Kind gericht op HIER en NU Context helpen verhelderen Visuele volgorde van activiteiten/afspraken Structuur op de speelplaats Leren wisselen van spoor voorkeursspoor als beloning 3

4 De poort (staat open): vormgeven aan emoties (2-5m) Bij normale ontwikkeling Veilige houvast Gevoelens van genot en woede Kind gericht op het geheel, ervaart nog niet de persoon Overspoeld door emoties, plaats om tot rust te komen Spanningsboog: hoe spanning door prikkels reguleren Stressbrein: vechten, vluchten,(be)vriezen Begeleiden van het kwetsbaar plekje Patronen/vormen vinden om emoties te reguleren (zelf rustig blijven)- rust creëren Begeleider: expressie van het kind zien Vorm helpen geven aan de emoties Stereotiepe gedragingen; fantasie; sluizen = bepaald kanaal afsluiten Bij roepen en tieren: Doelgedrag beschrijven Rustig weggaan Niet verder op ingaan Persoon zorgt voor veiligheid en troost Gevoel behoefte 4

5 Actie en reactie:oogcontact en reactie (5 à 6m) Bij normale ontwikkeling Begeleiding zeer nabije aanwezigheid (sociale interactie in handen) Analyseren van en reageren op secondaire prikkels Kiekeboe : vasthouden en loslaten Ziet nog geen goedkeuring of afkeuring Verwachtingen vh kind over het gedrag vd ouder Oogcontact is belangrijk Begeleiden van het kwetsbaar plekje Vaak verward met uitdagen = spelletje voor het kind Belonen en straffen helpt (nog) niet Persoon: niet om de persoon, wel om het object Gedrag stellen dat zeker reactie uitlokt: afbouwen + ander gedrag zoeken Negeren Samen spelen: bezig zijn (8m) Bij normale ontwikkeling Spelen via objecten Samen iets doen! Draad met ouder: niet met om het even wie spelen Gedeeld plezier Gemeenschappelijke aandacht De weg is het doel! Begeleiden van het kwetsbaar plekje Bij het proces (spel of activiteit) stilstaan en niet alleen bij de doelen Meespelen in hoeken of op de speelplaats Hand geven bij overgangen Aanleren samenspelen Nutteloos weetje 5

6 Voorbereiding hechting Bij SE-problemen: prille ontwikkelingsthema s als leidraad: Help me Reguleer me! Troost me! Neem het even van mij over! Jack en Dan 6

7 Jack en Dan Harmonieus Problematisch Bij een harmonieuze ontwikkeling probeer je leeftijdsadequaat thema s aan bod te brengen. Daarnaast hou je rekening met de manier waarop het kind omgaat met spanning. ALS ONTWIKKELING LOOPT: een harmonieus verhaal. In dagdagelijkse situaties : Tot welke draad kom je? Bij spanning: Welke draad is het kwetsbaar draadje? Waar maak je de omweg? 7

8 Harmonieus Problematisch Wanneer je ernstige vragen hebt rond de opvoeding wordt het kwetsbare draadje heel belangrijk om van te vertrekken. Het overspringen in de draad is veel minder voorspelbaar. Als er zo vaak SPANNING op de draad zit dat deze het verhaal bepaalt Welke omweg moeten we maken? Het kwetsbare draadje. Welke is de draad wanneer het kind op zijn sterkste is? Wat doet iemand graag, heeft iemand graag,.! Organisatie Afspraken Situatie Draad opbouwen WAAR IS HET KWETSBARE PLEKJE IN DE DRAAD Welke is de sterke draad? EEN OMWEG MAKEN 8

9 Verbinding als centrale leidraad Hoe moeilijk is het voor het kind om mijn spoor te volgen? Ken ik zijn spoor? Staat zijn poort altijd open voor mij of is dat heel wisselend? Wat doe ik om de poort open te houden? Hoe krijg ik de poort open? Met welke actie-reactie word je steeds opnieuw geconfronteerd? Is er uitdagend gedrag dat je als actie-reactie kan interpreteren? Kan je samen iets doen? Wat doet dit kind graag samen? Wat doe jij graag samen met dit kind? Eerste draad als kwetsbare plek Voorspelbaarheid Visualiseren en verduidelijken: Tijd/ruimte/activiteiten Zoeken hoe je kan troosten Zoeken naar ingangen Zoeken hoe je aandacht kan trekken Zoeken hoe je gedragingen kan spiegelen Actie-reactie: aanmoedigen of sturen Samen dingen doen Waar zit de aandrijving? 9

10 Op weg naar hechting BLAUW = kind ROOD = belangrijke ander 1. Omgaan met prikkels. 2. De draad voorbereiden door prikkels te reguleren 3. BIJGETANKT willen worden (dragen) 4. Het kind voelt de hechtingsdraad CIRKELEN BIJTANKEN 5. Een LUS in de draad maken 6. EXPLOREREN (ondersteunen) De (h)echte draad: cirkelen De (voorspelbare) persoon achter de draad wordt belangrijk De draad met de anderen maakt groei mogelijk Van zorgen dat het lukt door de begeleider naar het samen zorgen dat het lukt Hechten als fundament voor het leven! Basisvoorwaarde om draden te trekken naar anderen Hechting onthechting meerkennigheid =de draad doorgeven Bijtanken bij de ander 10

11 DE DRAAD Wie draad? Hoe draad? Zijn er problemen bij het kind om de signalen van de draad te pakken? Zijn er problemen bij de draad om de signalen te beantwoorden? Hechting Veilige hechting (Circle Of Security) Het kind gaat op ontdekking uit. Het kind wordt ergens door verontrust, dit geeft een beetje spanning en stress. Het kind gaat naar de ouder/verzorger toe voor hulp en troost De ouder/verzorger stelt het kind gerust 11

12 Wat zijn de verschillende vormen van gehechtheid? Extreem angstig gehecht Extreem vermijdend-afwijzend gehecht Eerder ambivalent gehecht Veilig gehecht Wat bij onveilige/ambivalente hechting? Geen balans tussen exploratiedrang en gehechtheidsgedrag. (té) sterk gericht op begeleider/ouders of net te weinig Contact leeftijdsgenoten beperkt Weinig exploratie met materiaal Volwassene geeft stress aan kind Agressie ongecontroleerd Gaat niet om het niet willen, maar om het niet aankunnen Terugvallen op de eerste draad (de poort!) Rol als begeleider: handvatten uit de eerste draad Ritme en voorspelbaarheid Dagschema, rituelen Poort helpen regelen Helpen ontspannen Spel van actie-reactie Aandachtsaanvallen 12

13 Rol als begeleider: thema s rond hechting/onthechting Bijtanken Kind doorgeven aan anderen Transitionele voorwerpen Betrouwbare draad in het leven brengen Rol als begeleider in de klas Lik-op-stuk beleid, niet na een paar uur ergens op terugkomen. Ga niet in discussie met de leerling. Geef inzicht in de tijd door middel van een dagritme en/of planbord. Sluit aan bij het bekende. Bereid voor op spannende situaties. Maak bij het leerproces gebruik van alle zintuigen. Geef als leerkracht zelf hulp, dus geen medeleerling. Zorg voor een positieve afsluiting van de les en de dag. Gebruik de sterke kanten, zoals: veel mensenkennis en taxatievermogen. De draad doorknippen en herknopen Draad symbolisch doorknippen Wél soms contact, geen identificatie Vertrouwenspersoon buiten gezin draad vastknopen Positieve ingesteldheid + vaardigheid/kwaliteit als nieuw platform 13

14 De weg als doel Samen doen is de scharnieringang Aspecten die in de rand van de activiteit zitten Begeleider neemt initiatief, kind volgt Begeleider wordt hulp-ik (locomotief) Activiteit die het kind graag doet De begeleider cirkelt rond het kind en niet omgekeerd Neemt zowel nabijheid als aandacht in handen Niet jouw aanwezigheid, maar HOE je met het kind bezig bent DRAADKRACHT = Draagkracht + Daadkracht = KRACHT² Hechting : cirkelen Onthechting: doorgeven 14

15 Denken Hersenschors Hechten Hechtingsbrein Hersenontwikkeling Emotiebron AMYGDALA Basale processen HERSENSTAM Rol van de begeleider Basisplaats: starten van activiteiten en tot rust komen Straf en beloning werkt (nog) niet Valkuil van schijnakkoorden Time-out om de draad op te nemen onderbreking in de draad, geen breuk Probleemgedrag zien als deel van het leven (ontwikkeling) Time-out Geen (spectaculaire) straf Opletten voor omzeilen vervelende taken (=versterker) Inbouwen van trainingscomponent Soms nood aan gedragsfunctieanalyse 15

16 Time-out Kies één aspect waar je wilt aan werken Geef vooraf een waarschuwing Dreig niet alleen, voer ook uit Gedrag benoemen Time-timer Maximum 5 minuten Noodrem Geen straf Ophouden met zeuren Geen discussie Positief bekrachtigen Mét aanmoedigingsprogramma! De draad doorgeven Na de hechting de onthechting Een lus in de draad: ik ben er niet altijd Vertrouwen in andere mensen loyaliteit Veiligheid gegarandeerd door ouders Bewegen binnen speelruimte; ouders touwtjes in handen Draad wordt elastiek Transitionele objecten (bv. knuffels) = ondersteuning losmakingsproces Beheersingspatronen: prikkels en behoeften Structuur en voorspelbaarheid van personen Emotionele hiërarchie 16

17 Zelf de draad willen trekken Onderscheid tussen ik en jij Koppigheidsfase: strijd met de hechtingsfiguur Ruimte voor verkenning en openheid Eigenheid in verbondenheid Scharniermoment in de ontwikkeling Kruispunt: ZELF de locomotief willen zijn Angst voor liefdesverlies gedrag afkeuren, niet het kind Goed en kwaad in verband met elkaar brengen Werken met straf en beloning Leren omgaan met frustratie Van doe-systeem naar denk-systeem Ruimte voor leeftijdsgenootjes 17

18 SITUATIE REGULEREN CIRKELEN ROND LEERKRACHT AANDACHT GEVEN ZELF WILLEN LEEFTIJDSGENOTEN GRENZEN STELLEN RISICO NEMEN SOCIALE VAARDIGHEDEN AANLEREN MAATSCHAPPIJ CONFRONTATIE en REFLECTIE Boeiende periode! Focus niet leggen op koppigheid Wél op exploratie en verkenning Samenspel Interesses Zelfstandigheid in activiteiten Een uitdagende fase voor de begeleider Eerste sociaal gedrag: iets afnemen van elkaar Blokkeren, driftbuien, overtreden, Maar ook: Interesses Exploratie en verkenning Ruimte voor het aanleren van vaardigheden 18

19 Mijn programma Jouw programma Ons programma Ik zorg dat je het zelf kan Je kan het zelf! 19

20 Als de draad afstandsbediening wordt Virtuele draad Weten wat er verwacht wordt wanneer de ander er niet is: omgaan met regels en afspraken Wereld wordt groter Ruimte voor zelfstandigheid en initiatief Spectaculaire groei op het einde van de BS Groeiend vertrouwen al kan het verkeerd lopen Afstandsbediening Naar regels: Gewetensvorming (preconventioneel) Straf vermijden><beloning krijgen Egocentrisch morele denken Naar anderen: Theory Of Mind (TOM) Zich voorstellen hoe de wereld er voor anderen uitziet Gedrag van anderen voorspellen en verklaren Basis voor sociale afstandsbediening Eerste vriendschappen Als probeerruimte Positief veilig klimaat Zelf mogen kiezen Zelf initiatief mogen nemen Prikkels krijgen Feedback die nuttig is Van kunnen naar aankunnen 20

21 Langs welke ingangen? Regels en afspraken Sociale omgang De ruime omgeving ADHD: eerste doen, dan denken Concentratietekort Impulsiviteit En/of hyperactiviteit Vaak goede draad met ouders Kwetsbare plek: afstandsbediening Testen van de sterkte van de draad Aanleren gewenst gedrag Belonen en bekrachtigen Aanbieden structuur Vermijden afleiding Overzicht, orde, duidelijkheid, Ontladen van energie Positieve kanten benutten 21

22 Gratis download: 4t36zpf/files/Map_leerzorg.pdf De contextuele draad Het denken over zichzelf en anderen Herkenbaar patroon omgang met anderen Contextueel denken Redeneren en logisch denken (reflecteren) Egocentrisch (KO) Zich verplaatsen in motieven van de ander (LS) Zich verplaatsen in het perspectief van de ander (einde LS) 22

23 Perspectief nemen van de ander Iemand doet iets slecht aan mij Ik doe iets goed aan een ander Iemand doet iets goed aan mij Ik doe iets slecht aan een ander Denkmallen De draad wordt een netwerk 23

24 De rode draad in het leven Alle vormen van de draad inzetbaar gekleurd door levenservaring Nood aan basisemoties (1) Nood aan een afstandsbediening Vluchten, vechten, Bijtanken bij hechtingsfiguur (2) Hechten aan iemand anders (partner) (3) Doorzettingsvermogen koppigheid (4) Regels volgen, sociaal vaardig zijn (5) Relatie met anderen (6) Netwerk organiseren en onderhouden (7) Overspoelende angst Scheidingsangst Vreemdenangst Angst voor autonomie Angst en fantasie Faalangst Realiteitsangst Sociale angst 24

25 Leidraad: hoe reageer jij in een spannende situatie? BEGELEIDINGSHANDVATTEN Probleemgedrag is niet de persoon. 1. Isoleer probleemgedrag als thema en maak daar afspraken rond. 2. Kijk hoe een kind verbinding aangaat en spanning reguleert. 3. Kijk hoe je als leerkracht verbinding aangaat en spanning reguleert. 4. Je moet weten wat een kind graag doet. Invloed voelen is essentieel. 5. Werk een aanbod uit vanuit de sterke draad en de kwetsbare draad. 25