Lijst van belangrijkste afkortingen. Deel I: Inleiding 1 Algemene situering en onderzoeksopzet 3 Onderzoeksmethode 12

Transcriptie

1 INHOUDSOPGAVE Dankwoord Woord vooraf Lijst van belangrijkste afkortingen Inhoudsopgave V VII XI XIII Deel I: Inleiding 1 Algemene situering en onderzoeksopzet 3 Onderzoeksmethode 12 Deel II: Partijen 27 Hoofdstuk I. Rol en doelstelling van partijen bij een onderzoeksovereenkomst 31 Afdeling I. Onderzoeksorganisatie 31 Afdeling II. Onderneming 42 Afdeling III. Overheid 42 Hoofdstuk II. Redenen voor samenwerking 47 Hoofdstuk III. Moeilijkheden en risico s bij samenwerking 54 Hoofdstuk IV. Verschillende interacties tussen onderzoeksorganisaties en ondernemingen 60 Deel III: Typologie 63 Hoofdstuk I. Typologie op basis van samenwerkingsvorm 65 Afdeling I. Onderzoeksdienst 68 Afdeling II. Onderzoek in opdracht 70 Afdeling III. Onderzoek in samenwerking 77 Hoofdstuk II. Kwalificatie van onderzoeksovereenkomst op basistypologie 81 Afdeling I. Kwalificatie van onderzoeksdiensten en onderzoek in opdracht 82 Afdeling II. Kwalificatie van onderzoek in samenwerking 87 Hoofdstuk III. Tussentijdse conclusie 101 Deel IV: Privaatrechtelijke aspecten 103 Hoofdstuk I. Voorwerp van verbintenis tot uitvoering van onderzoek 105 Afdeling I. Geldigheidsvoorwaarden 106

2 ONDERZOEKSOVEREENKOMSTEN 1. Bepaald of bepaalbaar voorwerp Vereiste van een bepaalde duurtijd? Voorwerp moet bestaan of kunnen bestaan Voorwerp moet geoorloofd zijn 113 Afdeling II. Totstandbrenging van onderzoeksresultaten als resultaats- of middelenverbintenis Algemeen Onderzoek houdt hoofdzakelijk middelenverbintenis in Beoordeling van middelenverbintenis 119 Afdeling III. Evolutief karakter van uitvoering onderzoek 122 Hoofdstuk II. Aansprakelijkheidsregeling over onderzoeksresultaten 126 Hoofdstuk III. Intuitu personae-karakter 128 Deel V: Toewijzing resultaten ten aanzien van onderzoeker 137 Hoofdstuk I. Werkgever/instantie waaraan onderzoeker verbonden is, verkrijgt of kan de onderzoeksresultaten verkrijgen 143 Afdeling I. Wettelijke regeling 143 Afdeling II. Rechten op basis van rechtspraak en doctrine 151 Hoofdstuk II. Rechten en plichten van de onderzoeker 154 Afdeling I. Aanmelding van vinding 154 Afdeling II. Recht op een billijke return voor onderzoeker? 155 Afdeling III. Vergoeding bij samenwerking met ondernemingen 160 Afdeling IV. Bijkomende wettelijke rechten van onderzoeker ter bescherming academische belangen 161 Hoofdstuk III. Tussentijdse conclusie 162 Deel VI: Toewijzing van onderzoeksresultaten tussen partijen 165 Hoofdstuk I. Rechthebbende op onderzoeksresultaten zonder toewijzing in overeenkomst 169 Afdeling I. Intellectuele-eigendomsrechten bij onderzoek in opdracht Toewijzing aan opdrachtgever 176 A. Argumenten Overdracht behoort tot wezen van onderzoeksovereenkomst Argumenten uit Kaderregeling O&O&I en aanbeveling van Europese Commissie? Argumenten uit Codex Hoger Onderwijs? 182 B. Gevolgen eigenheid onderzoeksovereenkomst Toewijzing aan uitvinder/rechtverkrijgende 186 XIV

3 INHOUDSOPGAVE A. Argumenten Uitvinder in octrooirecht gaat boven opdrachtgever zonder uitdrukkelijke overdracht of elementen die intentie van partijen aantonen Elementen uit onderzoek in opdracht die uitvinderschap kunnen bewerkstellingen Bijkomende argumenten uit andere regelgeving? 195 B. Gevolgen eigenheid onderzoeksovereenkomst Argumenten voor opdrachtgever én uitvinder/rechtverkrijgende Hypothese dat vinding niet octrooieerbaar is Tussentijdse conclusie 208 Afdeling II. Intellectuele-eigendomsrechten bij onderzoek in samenwerking Toewijzing aan één of meerdere onderzoekers Mede-eigendom op onderzoeksresultaten 213 A. Van onderzoeksresultaat naar beschermd intellectuele-eigendomsrecht 219 B. Wettelijke regeling van mede-eigendom op onderzoeksresultaten Toewijzing van aandelen en bijdragen in kosten Recht om persoonlijk te exploiteren 228 a. Vereiste van toestemming? 228 b. Vereiste van vergoeding aan overige medeeigenaren? 232 i. Geen overeenstemming in wetgeving 232 ii. Argumenten voor erkenning van vergoedingsplicht Verlening van exploitatielicentie 237 a. Individuele verlening van licentie? 237 b. Wijze van verlening licentie 238 c. Argumenten pro en contra toestemmingsverplichting Verandering van mede-eigenaren Vorderingen ten aanzien van intellectuele-eigendomsrecht en beëindiging Tussentijdse conclusie 253 Afdeling III. Internationaal privaatrecht en Europees octrooi met eenheidswerking 255 Afdeling IV. Conclusie bij hoofdstuk I 260 Hoofdstuk II. Rechthebbende op onderzoeksresultaten via toewijzing in overeenkomst 261 Afdeling I. Analyse van contractvrijheid 262 XV

4 ONDERZOEKSOVEREENKOMSTEN Afdeling II. Clausules over achtergrondkennis Overeenstemming over achtergrondkennis Toegang tot achtergrondkennis 274 Afdeling III. Clausules over onderzoeksresultaten Overeenstemming over onderzoeksresultaten Contractuele verdeling van onderzoeksresultaten 281 A. Invloed op contractuele verdeling onderzoeksresultaten Redenen eigen aan onderneming/onderzoeksorganisatie om resultaten op te eisen Type onderzoek en type resultaten Samenwerkingsvorm Gebruik van (noodzakelijke) achtergrondkennis 292 B. Toewijzing van onderzoeksresultaten Toewijzing aan één partij Optie (om te onderhandelen) Mede-eigendom Toewijzing op basis van exploitatiedomein/geografisch gebied Toegang tot onderzoeksresultaten voor partij aan wie resultaten niet worden toegewezen 317 a. Voor (eigen) onderzoek en exploitatie 317 b. Zijn toegangsrechten nodig? 320 c. Toegang aan derden 321 d. Rechten van derden Exploitatieverplichting? Recht op billijke return voor universiteit/onderzoeksorganisatie 326 a. Grondslag 326 b. Billijke return getoetst aan contractuele verdeling IMEC-model: onderscheid generische en bedrijfsspecifieke onderzoeksresultaten 340 Afdeling IV. Tussentijdse conclusie 345 Hoofdstuk III. Invloed van staatssteun op prijs en contractuele verdeling 348 Afdeling I. Beoordeling onderzoeksovereenkomst overeenkomstig artikel 107 VWEU Onderzoeksorganisatie als onderneming die economische activiteit uitvoert 356 A. Is een onderzoeksorganisatie een onderneming? 356 B. Kwalificatie van uitvoering van onderzoeksovereenkomst als economische activiteit 358 XVI

5 INHOUDSOPGAVE 1. Basiscriterium Bestemming winst onderzoeksactiviteit Typologie samenwerkingsvorm 362 a. Onderzoek in opdracht 362 b. Onderzoek in samenwerking 363 C. Onderzoeksorganisatie als intermediair 366 D. Organisaties met zowel economische als niet-economische activiteiten Boekhoudkundige scheiding beide soorten activiteiten vereist om kruissubsidiëring te vermijden Ondersteunend karakter economische activiteit plaatst financiering onderzoeksorganisatie buiten staatssteunregels Afkomstig van Staat 373 A. Toerekenbaarheid Algemeen criterium Toepassing op universiteiten Vlaamse Gemeenschap 375 B. Staatsmiddelen Selectiviteit Voordeel 379 A. Algemeen 379 B. Bij onderzoek in opdracht of onderzoeksdiensten Noodzaak afdoende vergoeding Criteria afdoende vergoeding 381 a. Onderzoek tegen markttarief 381 b. Onderzoek tegen volledig kostendekkende vergoeding 383 c. Prijs in overeenstemming met onderhandelingen op arm s length Elementen waarvoor vereiste van afdoende vergoeding voor tegenprestatie geldt 386 a. Vergoeding voor achtergrondkennis 386 b. Vergoeding voor uitvoering onderzoek en onderzoeksresultaten 389 C. Bij onderzoek in samenwerking Vergoeding voor achtergrondkennis Vergoeding voor uitvoering onderzoek en onderzoeksresultaten Ongunstige beïnvloeding handelsverkeer en (potentiële) vervalsing mededinging De minimis-steun 410 Afdeling II. Toegelaten steun 411 XVII

6 ONDERZOEKSOVEREENKOMSTEN 1. Beoordeling steun overeenkomstig Groepsvrijstellingsverordening Staatssteun Beoordeling steun overeenkomstig Kaderregeling Staatssteun O&O&I 415 Afdeling III. Privaatrechtelijke gevolgen bij niet-naleving staatssteunregels Rol van de nationale rechtbanken ten opzichte van de Commissie Nietigheid van onderzoeksovereenkomst? 421 Afdeling IV. Conclusie 426 Hoofdstuk IV. Invloed van mededingingsrecht op (contractuele clausules in) onderzoeksovereenkomst 430 Afdeling I. Universiteiten en onderzoeksorganisaties op de markt 431 Afdeling II. Regelgevend kader 436 Afdeling III. Bepaling van onderzoeksovereenkomst overeenkomstig het mededingingsrecht 440 Afdeling IV. Verboden clausules in onderzoeksovereenkomsten Hardcorebeperkingen 445 A. Hardcorebeperking specifiek voor onderzoeksovereenkomsten: niet-concurrentiebedingen aangaande onderzoek Beperking onderzoek met derden of zelfstandig onderzoek dat geen verband houdt met domein onderzoekssamenwerking Beperking vrijheid tijdens onderzoek Herneming vrijheid na onderzoek 455 B. Hardcorebeperkingen niet specifiek voor onderzoeksovereenkomsten Uitgesloten beperkingen 460 Afdeling V. Verdere beoordeling overeenkomstig artikel 101 VWEU Onderzoeksovereenkomsten met onderzoeksorganisaties in de regel in overeenstemming met artikel 101, lid 1 VWEU 462 A. Onderzoek in een vroeg stadium van ontwikkeling 464 B. Onderzoeksovereenkomsten zonder gezamenlijke exploitatie 464 C. Onderzoek in opdracht 465 D. Onderzoek tussen niet-concurrenten 466 E. Gezamenlijk onderzoek dat volledig nieuw product of technologie tot stand brengt 472 XVIII

7 INHOUDSOPGAVE 2. Potentiële mededingingbeperkende bezwaren in onderzoeksovereenkomsten Onderzoeksovereenkomsten en artikel 101, lid 3 VWEU 475 A. Groepsvrijstellingsverordening-O&O Toepassingsgebied ten aanzien van onderzoeksovereenkomsten en licenties Duurtijd vrijstelling en marktaandeeldrempels Toegang tot resultaten 481 a. Specialisatie op niveau van exploitatie 482 b. Uitzondering voor onderzoeksorganisaties? 483 c. Vergoeding Toegang tot bestaande knowhow Bijkomende voorwaarden 493 B. Individuele vrijstelling overeenkomstig artikel 101, lid 3 VWEU 494 Afdeling VI. Tussentijdse conclusie 497 Deel VII: Bescherming van bijzondere (academische) belangen 503 Hoofdstuk I. Openbaarmakingsclausule 505 Afdeling I. Probleemstelling 505 Afdeling II. Belang openbaarmakingsclausule Verzoening tegenstrijdige doelstellingen van contractpartijen 508 A. Belangenconflict geheimhouding versus openbaarmaking 508 B. Belang van geheimhouding voor bescherming via intellectuele-eigendomsrecht Nieuwheid in het octrooirecht Geheimhouding en stand van techniek Sommige wetenschappelijke domeinen octrooibescherming niet toepasselijk/werkzaam 523 C. Belang van openbaarmaking voor onderzoek, onderzoeksinstelling en individuele leden van de onderzoeksorganisatie in vergelijking met het intellectuele-eigendomsrecht 523 D. Belangentegenstelling tussen geheimhouding en openbaarmaking is niet steeds belangentegenstelling tussen onderneming en onderzoeksorganisatie Openbaarmakingsclausule om tegemoet te komen aan externe verplichtingen 530 A. Openbaarmaking als wettelijke verplichting 531 XIX

8 ONDERZOEKSOVEREENKOMSTEN B. Openbaarmaking als voorwaarde voor fiscaal gunstregime van onderzoeksorganisatie 534 C. Belang van openbaarmaking bij regels over staatssteun 535 D. Openbaarmaking als ethische verplichting opgelegd door peers 537 E. Openbaarmaking van volledige wetenschappelijke onderzoeksresultaten essentieel voor de validiteit van onafhankelijk wetenschappelijk onderzoek als redactiepolicy van wetenschappelijke tijdschriften 538 F. Openbaarmakingsmodaliteit verbonden aan publieke onderzoeksfinanciering 542 Afdeling III. Kwalificatie van de openbaarmakingsclausule 543 Afdeling IV. Controle over inhoud en timing van openbaarmaking Het begrip openbaar maken Recht op nakijken Aanpassing of verwijdering door vertrouwelijkheid van informatie 552 A. Rechtmatige bezorgdheid om vertrouwelijkheid van informatie te beschermen 552 B. Contractuele omschrijving van vertrouwelijke informatie Controle over timing van openbaarmaking Aanpassing of verwijdering voor bescherming rechtmatige belangen Voorafgaande (schriftelijke) toestemming en/of verbod op openbaarmaking Laatste woord over openbaarmaking 578 Afdeling V. Openbaarmaking ondanks contractuele regeling Rol van vrijheid van meningsuiting en academische vrijheid Wettelijke plicht tot openbaarmaking Belangenafweging Rol van de partijen 597 Afdeling VI. Enkele richtlijnen in beleid over openbaarmaking van onderzoeksresultaten 607 Afdeling VII. Tussentijdse conclusie 610 Hoofdstuk II. Recht op verder onderzoek na de onderzoekssamenwerking 613 Afdeling I. Contractueel recht op verder onderzoek 615 Afdeling II. Wettelijk recht op verder onderzoek Onderzoeksvrijstelling in het octrooirecht 619 XX

9 INHOUDSOPGAVE A. Doelstelling van handeling 624 B. Soort handeling Andere wetten met invloed op recht op verder onderzoek 629 Afdeling III. Tussentijdse conclusie 631 Deel VIII: Belangenconflicten verbonden aan ondernemende activiteit onderzoeksorganisatie 633 Hoofdstuk I. Situering 637 Hoofdstuk II. Typologie van belangenconflicten 641 Afdeling I. Belangenconflicten door banden tussen partijen Individueel versus institutioneel belangenconflict Verband activiteiten (onderzoeker aan) onderzoeksorganisatie en onderneming Overzicht van potentiële belangenconflicten 646 A. Vermogensrechtelijk belangenconflict 646 B. Zakelijk belangenconflict 648 C. Onrechtstreeks belangenconflict 649 Afdeling II. Conflict van engagement 649 Afdeling III. Belangenconflict door tegengestelde doestellingen 650 Afdeling IV. Schematisch overzicht 652 Hoofdstuk III. Gevolgen van belangenconflicten op onderzoeksovereenkomst 652 Hoofdstuk IV. Beheersing van belangenconflicten 657 Afdeling I. Typologie 657 Afdeling II. Regelgevend kader over belangenconflicten Verplichting opgelegd door financier Codex Hoger Onderwijs Regelgeving over spin-offs 661 A. Aanwezigheid van belangenconflicten 661 B. Verschillende vormen van regulering 662 C. Remediëring aan belangenconflicten (Ethische) gedragscodes over wetenschappelijk onderzoek Policies aan universiteiten Aanbeveling 670 A. Belangenconflictenregeling op niveau onderzoeksorganisatie Focus op preventieve aangifte Elementen van belang bij beoordeling van belangenconflicten 674 XXI

10 ONDERZOEKSOVEREENKOMSTEN 3. Kritieken en moeilijkheden bij belangenconflictenregeling op niveau van onderzoeksorganisatie 675 B. Transparantie over belangenconflict bij openbaarmaking 677 Deel IX: Besluit 679 Bibliografie 703 Trefwoordenregister 743 XXII