Verslag van dataverzameling in functie van het onderzoek van de NTU naar het schrijfleven van leerlingen

Transcriptie

1 Verslag van dataverzameling in functie van het onderzoek van de NTU naar het schrijfleven van leerlingen Data verzameld in de derde graad van de basisschool en verslag opgesteld door Nena Vandersmissen en Lisa De Jonghe Opleiding: professionele bacheloropleiding leraar lager onderwijs Instelling: Odisee, campus Waas Opleidingsonderdeel: Communicatieve vaardigheden 5 Academiejaar Begeleider: Elke Van Nieuwenhuyze

2 Voorwoord In het kader van een project over schrijfvaardigheid van de Nederlandse Taalunie hebben wij, Lisa De Jonghe en Nena Vandersmissen, een onderzoek gevoerd in een lagere school. De derdejaarsstudenten van hogeschool Odisee, campus waas, dienden mee te werken aan dit project. Achteraf bekeken vonden we dit een ultieme kans om ons wat meer te verdiepen in de schrijfvaardigheid van kinderen in de lagere school. Volgend semester vertrekken we op ontwikkelingsstage naar Suriname. Het onderzoek van de Nederlandse Taalunie geldt ook voor kinderen in Suriname en we zijn dan ook erg benieuwd hoe het daar met de schrijfvaardigheid van kinderen is gesteld. Op die manier hebben we de kans om onze resultaten van ons onderzoek hier te vergelijken met waarnemingen rond schrijfvaardigheid in Suriname. Graag willen wij ook Oost-Vlaamse basisschool bedanken voor hun medewerking aan dit project. Met in het bijzonder de juf en de zes leerlingen uit klas 5B die wilden deelnemen aan het interview. 2 / 11

3 Inhoud 1. Inleiding Probleemstelling Praktijkprobleem Onderzoeksvragen Aanpak Resultaten Conclusies Literatuuronderzoek Bijlagen Vragen interview / 11

4 1. Inleiding De Nederlandse Taalunie heeft vastgesteld dat leerlingen de laatste tien jaar veel vaker schrijven dan voordien. Dit voornamelijk onder invloed van de digitale media en het toegenomen aantal schrijftaken bij andere vakken dan taal. Daarnaast hebben ze ook vastgesteld dat de definitie van schrijver aan het veranderen is. Het beperkt zich niet meer tot het schrijver van een opstel of een brief maar het is nu ook uitgebreid naar chatten, en, deelname aan fora, een PowerPointpresentatie, Probleemstelling 2.1 Praktijkprobleem Momenteel zijn er weinig tot geen systematische gegevens over het schrijfleven van leerlingen van de lagere school. Het gaat meer om een indruk: we zien het wel om ons heen maar hebben er geen exacte gegevens van. Via dit onderzoek willen wij de Nederlandse Taalunie helpen meer informatie te verzamelen over wat kinderen schrijven en over hoeveel ze schrijven. Hierbij willen we graag een onderscheid maken tussen het schrijfleven van leerlingen binnen en buiten de school. Wanneer het gaat over schrijven op school vragen we ook bij de leerlingen na welke steun ze ondervinden. We willen ook een bewustzijn creëren bij leerlingen over hun schrijfleven door er met hen over te communiceren. Doordat we ons niet alleen richten op de leerlingen maar ook op de leerkracht gaan we eveneens na in welke didactische omstandigheden de leerlingen de schrijfopdrachten krijgen en moeten volbrengen. De kern van ons onderzoek bestaat er uit om enerzijds een beeld te krijgen van wat leerlingen zoal schrijven en anderzijds om te ontdekken in hoeverre de school leerlingen ondersteunt in het leren schrijven van teksten. 2.2 Onderzoeksvragen De onderzoeksvraag die centraal staat in dit onderzoek is: "Hoe ziet het schrijfleven van een leerling uit de derde graad van het basisonderwijs binnen en buiten de school eruit?". 1 Pereira, C. (2014). " Leertaak voor studenten voor onderwijs in primair onderwijs en voortgezet / secundair onderwijs in Nederland, Vlaanderen en Suriname (Nederlandse Taalunie), p / 11

5 De deelvragen die hieruit voortkomen, zijn: - Hoeveel schrijven leerlingen binnen en buiten de school en in welke vakken krijgen de leerlingen schrijftaken? - Wat is de geschatte tijdsbesteding per schrijftaak? - Welke moeilijkheden ondervinden leerlingen bij het schrijven? - Hoe worden leerlingen ondersteund in hun schrijfproces? - Hoe beleven leerlingen het schrijven van teksten (beleven van het proces)? - Wat onderneemt de leerkracht om het schrijfproces van leerlingen te optimaliseren (voorbereiding, ondersteuning, beoordeling en feedback)? Alvorens we de interviews hebben afgenomen, hebben we de bronnen doorgenomen. Op die manier konden we nadien de resultaten van onze interviews koppelen aan de gelezen artikels. 3. Aanpak Om een antwoord te formuleren op onze onderzoeksvraag (en deelvragen) hebben we onze data verzameld via een interview. De vragen waren al opgesteld door de Nederlandse Taalunie maar het was onze taak om deze vragen verder uit te diepen. We hadden ook de mogelijkheid om een extra vraag toe te voegen en dat hebben we dan ook gedaan. We hebben ons interview afgenomen in Oost-Vlaamse Basisschool. Zes leerlingen uit de derde graad (namelijk uit 5B) stelden zich kandidaat om deel te nemen aan het interview. De leerkracht van de vijf leerlingen was eveneens bereid om mee te werken aan het onderzoek. We hebben elk 3 leerlingen bevraagd. De leerlingen kwamen apart bij ons voor het interview. Het interview vond plaats in hun eigen klas omdat dit een bekende/veilige omgeving is voor de leerlingen. Nadien hebben we onze interviews bij elkaar gelegd en vergeleken. Zo zijn we op zoek gegaan naar gemeenschappelijke punten maar ook naar de verschillen. Wanneer we dit gedaan hadden, hebben we enkele resultaten geformuleerd. Vervolgens hebben we op basis van onze achtergrondinformatie en enkele bronnen een conclusie neergeschreven. Deze kan u verder in onze paper terug vinden. We zijn ons er wel van bewust dat de zes leerlingen geen representatief beeld weergeven. We hopen toch te kunnen bijdragen aan het onderzoek van de Nederlandse Taalunie. 5 / 11

6 4. Resultaten Uit onze interviews zijn volgende resultaten gebleken: Hoeveel schrijven leerlingen binnen en buiten de school en in welke vakken krijgen de leerlingen schrijftaken? Binnen de school schrijven de leerlingen in elk leergebied: taal, godsdienst, wereldoriëntatie, muzische opvoeding, wiskunde,... Enkel bij lichamelijke opvoeding komt schrijven niet aan bod. De leerlingen schrijven dagelijks meerdere keren in de klas. Buiten de school schrijven de leerlingen niet allemaal even veel. Wat is de geschatte tijdsbesteding per schrijftaak? De leerlingen krijgen op school dezelfde tijd voor een schrijftaak. Sommige leerlingen werken nog verder aan de taak thuis, andere leerlingen niet. De geschatte tijdsbesteding per schrijftaak is afhankelijk van de grootte van de taak. De leerlingen waren momenteel bezig met het schrijven van een 'magisch verhaal'. Deze schrijftaak liep doorheen een heel thema van taal en nam dus wel wat tijd in beslag (namelijk 2x 50' op school + eventueel afwerken thuis). Andere schrijftaken zoals een conclusie van een geschiedenistekst formuleren, vraagt slechts 20 minuutjes. Welke moeilijkheden ondervinden leerlingen bij het schrijven? Een gemeenschappelijk moeilijkheid die de leerlingen ondervinden bij het schrijven is de inspiratie vinden om aan een schrijfopdracht te beginnen. Alle zes de leerlingen vertelden ook dat eens ze begonnen waren aan een schrijftaak, ze geen problemen meer ondervonden. Spelling bleek ook een struikelblok te zijn voor de geïnterviewde leerlingen. Soms staan ze te lang stil bij een woord waarvan ze de correcte schrijfwijze niet weten. Hoe worden leerlingen ondersteund in hun schrijfproces? In de klas worden de leerlingen ondersteund door de leerkracht en eventueel de zorgleerkracht. De leerlingen krijgen enkele hulpmiddelen ter ondersteuning zoals bijvoorbeeld een checklist. Met de checklist kunnen de leerlingen nakijken of hun tekst correct opgebouwd is. Thuis krijgen de leerlingen niet allemaal dezelfde begeleiding. Hoe beleven leerlingen het schrijven van teksten (beleven van het proces)? Dit is voor iedere leerling verschillend. Sommige leerlingen vinden schrijven niet leuk, anderen doen het wel graag. Wanneer het onderwerp hen aanspreekt, schrijven de leerlingen wel graag. We hebben dit ook gemerkt door onze zelfbedachte vraag. De leerlingen mochten toen vertellen wat hun ideale schrijftaak was. Alle leerlingen, ook de leerlingen die niet graag schrijven, waren ineens enthousiast en wilden zelfs onmiddellijk aan de slag gaan. 6 / 11

7 Wat onderneemt de leerkracht om het schrijfproces van leerlingen te optimaliseren (voorbereiding, ondersteuning, beoordeling en feedback)? Om de leerlingen voor te bereiden op hun schrijftaak bood de leerkracht het doel en de opbouw van de taak aan. De leerlingen kregen bijvoorbeeld een checklist die ze moesten volgen tijdens het schrijfproces. Tijdens het schrijfproces begeleidt de leerkracht de leerlingen wanneer ze hier naar vragen. De leerkracht verbetert spellingfouten maar zet bij schrijfopdrachten die niet gericht zijn op spelling, geen punten op de spelling. Ze zet dan wel punten op het verhaal zelf (opbouw, creativiteit, gevarieerd woordgebruik, leuk om te lezen,... ). Vooral het creatieve is voor haar belangrijk. Feedback wordt bij de schrijfopdracht gegeven in de vorm van een evaluatieblad. 7 / 11

8 5. Conclusies Uit het onderzoek kunnen we volgende zaken besluiten: - Hoeveel de leerlingen buiten school schrijven is afhankelijk van verschillende zaken zoals hun interesses, gemoedstoestand,... We kunnen hier geen dagelijkse tijdsbesteding op kleven want dit verschilt per leerling en van dag tot dag. Hoe lang ze bezig zijn aan een schrijfopdracht is afhankelijk van meerdere zaken: de grootte van de taak, het onderwerp, hun eigen kunnen, de motivatie,... - Leerlingen lopen vaak vast nog voor ze effectief begonnen zijn met schrijven. Dit komt doordat de leerkracht geen goede introductie geeft. Uit wetenschappelijk onderzoek 2 is gebleken dat een goede instap noodzakelijk is om aan een schrijftaak te kunnen beginnen. - Niet elke leerling krijgt evenveel begeleiding en hulp thuis. Er is dus een groot verschil tussen de hulp die de leerlingen krijgen. Dit heeft ook een invloed op de resultaten van de leerlingen. We hebben gemerkt dat leerlingen die vertellen dat ze veel hulp thuis krijgen betere resultaten hebben dan leerlingen die geen hulp krijgen. In hun taak stonden meer schrijffouten, minder afwisselende woorden,... - Het onderwerp van de schrijftaak is een erg belangrijke factor. Dit heeft namelijk invloed op de motivatie van de leerlingen en op de beleving van het schrijfproces. Wanneer de leerlingen mogen kiezen waarover ze schrijven, zijn ze gemotiveerder dan wanneer ze een onderwerp opgelegd krijgen. Dit geeft ook betere resultaten omdat ze vanuit deze motivatie meer hun best doen. De leerkracht moet er dus voor zorgen dat de opdracht (tekstsoort, lezer, schrijfdoel) leerlingen van een specifieke leeftijd aanspreekt. Daarnaast is het ook belangrijk dat de schrijftaak relevant is. De schrijftaak moet een functie hebben en mag dus niet zinloos zijn. - Doordat de leerkracht eerder evalueert op het proces dan het product zorgt de leerkracht ervoor dat alle leerlinge gemotiveerd blijven. Ook de leerlingen die minder goed zijn in spelling hebben dus wel de kans om goede resultaten te behalen. Hierdoor zal hun motivatie stijgen en zullen ze vaker schrijven. De leerkracht zou de leerlingen nog meer kunnen betrekken bij de procesgerichte evaluatie door de werkvorm 'peer response' te hanteren. Bij deze werkvorm helpen leerlingen elkaar tijdens de verschillende fasen van het schrijfproces door feedback te geven op elkaars tekst. Dit blijkt een erg effectieve aanpak te zijn die leidt tot beter schrijven. 3 2 Geerts, M. "De school als schrijfpaleis". p Hoogeveen, M. (2013). "Leren schrijven met peer response en instructie in genrekennis". In: Tijdschrift Taal, Jrg. 4 nr. 6, p / 11

9 6. Literatuuronderzoek - VVKBaO (2010). Nederlands. Schrijven, DOKO, Brussel. - Pereira, C. (2014). " Leertaak voor studenten voor onderwijs in primair onderwijs en voortgezet / secundair onderwijs in Nederland, Vlaanderen en Suriname (Nederlandse Taalunie), p Hoogeveen, M. (2013). "Leren schrijven met peer response en instructie in genrekennis". In: Tijdschrift Taal, Jrg. 4 nr. 6, p Geerts, M. "De school als schrijfpaleis". p Juf Mieke, schrijfvaardigheid in de lagere school, Door L. De Jonghe & N. Vandersmissen, , Melsele 9 / 11

10 7. Bijlagen 7.1 Vragen interview 1. Kun je vertellen wat je gisteren allemaal hebt geschreven? a) Op school b) Na schooltijd 2. Zijn er ook dagen dat je thuis veel meer schrijft? Wat schrijf je dan? Kan je voorbeelden geven? 3. Wat van al die dingen die je geschreven hebt vind je het moeilijkst om te schrijven? 4. Waar en van wie krijg je steun om dat te leren? 5. Hoe leer je het jezelf aan? (andere teksten bekijken, teksten van internet nadoen, ) 6. Wat heb je de laatste weken bij Taal allemaal aan grotere teksten geschreven? 7. Wat heb je de laatste tijd allemaal bij andere vakken aan grote teksten geschreven? 8. Hoeveel tijd heb je daaraan besteed? TEKST VAN TAAL: 9. Het proces: Hoe ging dat? Wat vond je moeilijk? wat vond je makkelijk? Vond je het leerzaam/interessant? 10. Welke steun kreeg jij bij het schrijven van de tekst? Vraag naar beschrijving van de opdracht, was er mogelijkheid tot samenwerken? Welke hulp kreeg je van de leerkracht? Wat zou het makkelijker/interessanter maken? (didactische steun) 11. Wat zou je bij Taal willen leren als het over schrijven van teksten gaat? TEKST VAN ANDER VAK: 12. Het proces: Hoe ging dat? Wat vond je moeilijk? wat vond je makkelijk? Vond je het leerzaam/interessant 10 / 11

11 13. Welke steun kreeg jij bij het schrijven van de tekst? Vraag naar beschrijving van de opdracht, was er mogelijkheid tot samenwerken? Welke hulp kreeg je van de leerkracht? Wat zou het makkelijker/interessanter maken? (didactische steun) 14. Wat zou je bij Taal willen leren als het over schrijven van teksten gaat? EXTRA VRAAG: Wat zou jouw ideale schrijftaak zijn? Over welk onderwerp zou je graag eens willens schrijven en in welke vorm zou je dat dan graag doen (artikel, brief, , verhaal ) VRAGEN VOOR DE LEERKRACHT: 15. Wat was de opdracht? 16. Welke ondersteuning kregen de leerlingen? 17. Welke oefeningen gingen aan de opdrachten vooraf? 18. Hoe worden de leerlingen beoordeeld? 19. Welke feedback kregen de leerlingen? 11 / 11