MAATSCHAPPELIJKE KWETSBAARHEID IN BEELD. Dr. Jessica De Maeyer Coördinator Expertisecentrum Quality of Life HoGent, Faculteit Mens en Welzijn

Transcriptie

1 MAATSCHAPPELIJKE KWETSBAARHEID IN BEELD Dr. Jessica De Maeyer Coördinator Expertisecentrum Quality of Life HoGent, Faculteit Mens en Welzijn

2 MAATSCHAPPELIJKE KWETSBAARHEID IN BEELD Een kritische analyse van inclusief burgerschap van en door personen in maatschappelijk kwetsbare leefsituaties

3 WAT MOGEN JULLIE VERWACHTEN? Situering project binnen de Vermaatschappelijking van de zorg Toelichting term Maatschappelijke kwetsbaarheid Photovoice als onderzoeksmethodiek Spanningsvelden van inclusief burgerschap Beleidsaanbevelingen

4 VERMAATSCHAPPELIJKING VAN DE ZORG Krijtlijnen (Strategische Adviesraad Welzijn, Gezondheid en Gezin, 2012): Ondersteuning zoveel mogelijk aanbieden in de samenleving Personen in natuurlijke leefomgeving ondersteunen Betrokkenheid van de lokale gemeenschap in aanbieden ondersteuning Inclusief burgerschapsideaal: Deel uitmaken van het dagelijkse leven in de samenleving Participatie in de sociale, economische, politieke, burgerlijke en culturele sferen Betrokkenheid en sociale connectie (structurele en sociale component) > Fysiek aanwezig zijn in de maatschappij

5 MAATSCHAPPELIJKE KWETSBAARHEID Integratieve theorie van Vettenburg & Walgrave (o.a. 2009): maatschappelijke context hanteert vaak een machtsmechanisme, waarbij maatschappelijk kwetsbare groepen in een structurele positie belanden waarbij ze pertinent meer in contact met de sanctionerende en controlerende aspecten van maatschappelijke organisaties, eerder dan met de positieve aspecten ervan Relatie tussen personen in maatschappelijk kwetsbare situaties en maatschappelijke instellingen (vb. onderwijs, gezondheidszorg, justitie, ) Interactionistische benadering van sociale problemen Mogelijke uitsluiting van specifieke groepen door de huidige werking van maatschappelijke structuren en voorzieningen

6 PERSONEN MET EEN PSYCHISCHE ACHTERGROND EN/OF MIDDELENGEBRUIK Personen met een psychische achtergrond en/of middelengebruik Sociale en structurele uitsluitingsmechanismen Keuzevrijheid, zelfbepaling, erkenning? Sociaal isolement Lage kwaliteit van leven Geen aansluiting bij regulier ondersteuningsaanbod In de marges van de samenleving / Kwetsbare positie <=> doelstelling vermaatschappelijking van de zorg Hoe beleven personen met een psychische achtergrond en/of middelengebruik hun positie in de samenleving? Hoe wordt burgerschap door hen ingevuld?

7 PRAKTIJKGERICHT WETENSCHAPPELIJK ONDERZOEKSPROJECT Photovoice Ervaringen en perspectieven van personen met een psychische achtergrond en/of middelengebruik Etnografische onderzoeksmethode: Fotografie Diepte-interviews Groepsbespreking Focusgroepen Perspectieven van betrokken stakeholders (o.a. beleidsmedewerkers, praktijkwerkers, belangengroepen, mantelzorgers, ervaringsdeskundigen) Beleidsaanbevelingen & good practices In samenwerking met Poco Loco Villa Voortman

8 INCLUSIEF BURGERSCHAP Tien thema s Geen zwart-wit verhaal Spanningsvelden Dualiteiten

9 Je bent een visje dat in de stroming zijn weg verliest. Pfff [zucht]. Dus soms sla ik, laat ik het vallen en dan ja ben ik ofwel iemand, een vallend blad in de wind, of een plastic zakje op de autosnelweg dat bengelt van hier naar daar. THEMA 1: KWETSBAARHEID THEMA 1: KWETSBAARHEID

10 In de maatschappij is geen toegang voor mensen die hun hoofd hebben verloren.

11 THEMA 2: RUST EN SOCIAAL ISOLEMENT Mijn dokter wil soms 10 minuutjes langer praten met mij en de volgende laten wachten, tegen dat ik alles verteld heb wat ik wil vertellen. Maar ja, bij hem is het wel professioneel. Ik ga niet zeggen vanavond gaan we één drinken. Dat gaat niet.

12 In feite heb ik nergens een kameraad om naartoe te gaan. En dan was ik in de Bourgoyen, en dan dacht ik oké, sociaal isolement, maar dit zou ik toch voor geen geld willen missen: zo rustig zitten, alleen. Ik was echt intens aan het genieten. En ik zei, met mijn glaasje wijn erbij, dit zou ik toch voor geen geld willen missen.

13 Ik keur het niet af, misschien is medicatie voor sommige mensen een steun, maar in het psychiatriewezen is dat een gemakkelijk middel dat ze geven. Misschien is dat niet altijd nodig. THEMA 3: DRUGS & MEDICATIE THEMA 3: DE ROL VAN MEDICATIE EN DRUGS

14 Wat mij isolement geeft, zijn drugs. Heroïne geeft mij een sociaal isolement. Omdat ik niet meer naar buiten kom, omdat ik daardoor op mezelf zit. En vooral omdat heroïne mij in alles remt. Sowieso is er altijd iets positief aan, anders zou ik daar niet aan blijven hangen of er mee verder doen. Het zorgt toch ergens altijd voor rust als je zwaar opgefokt bent.

15 THEMA 4: DE PSYCHIATRIE EN PROFESSIONELE Ik ben van opleiding sociaal assistent, dus ik zou eigenlijk zo aan de andere kant moeten staan, terwijl ik verzorging nodig heb als sociaal assistent. Daar heb ik het wel moeilijk mee.

16 Ik zie dat als iets onoverkomelijk. Op die manier is het wel positief, dat ik toch gecontroleerd word, dat ik toch in de gaten gehouden word, dat ik niet compenseer, dat ik niet naar een psychose ga. Er wordt ook altijd een rem gebruikt als ik teveel hooi op mijn vork zou willen nemen. Op die manier wordt er wel goed gezorgd voor mij. Het negatieve is dat ik mijzelf zou stigmatiseren, ik ben een psychiatrisch patiënt en ik val een beetje uit de boot. Dat is het negatieve eraan. Maar positief is wel dat het nodig is. Ja, in een psychiatrie ben je ook niet echt een burger. Je bent een nummer. Hoe komt dat? Psychiatrie is een soort fabriek, zeker? De mensen komen en gaan.

17 THEMA 5: EEN LABEL

18 Kijk, als je zegt dat je mensen tegen komt, ja, ik ben een gebruiker of ik ben een ex-gebruiker. Hup, mensen zijn al weg. Maar ze weten nog niet heel het verhaal dat erachter zit en waarom je bent beginnen gebruiken. Dat zien ze niet. Ze zien alleen oei, oei, die gebruikt. En dat is dan direct alsof er een muur tussen staat. Die labels zijn niet verkeerd hoor. Ja, als ik mij nu niet echt lekker voel, dan weet ik waarom, hoe en door wat het komt. Dat is voor mij ook een kwetsbaarheid die al weggevallen is, waar ik ook dankbaar voor ben, dat ze mij spontaan gezegd hebben dat is de reden daarvan. Vroeger wist ik het niet, als ik zo huilde voor niets, prikkelbaar was Er waren zoveel dingen. Als ik dat nu heb, weet ik precies kijk, ik heb een antwoord.

19 THEMA 6: LOTGENOTENCONTACT Ik heb veilige experimenteerruimte en dat is ook een beetje vanuit mijn ervaring in Poco Loco inderdaad. Ik zie dat mensen er in slagen om heel veel op te nemen, als er maar die veiligheid is dat je alles mag proberen en dat het ook mag mislukken.

20 Ze spreken mij aan op een respectvolle manier. Ze bekijken mij niet als een stuk vuil, zoals mijn familie mij bekijkt. Zoals een junk, het uitschot van de straat. In hun ogen ben ik nog altijd een persoon, iemand met capaciteiten en ook iemand met minder goede eigenschappen. Ze aanvaarden mij zoals ik ben en ze laten mij ook inzien wat ik allemaal te verliezen heb op dat moment. En dat apprecieer ik echt enorm. Ze behandelen mij niet als een persoon van de straat, maar gewoon als persoon die ik ben. Die mensen horen ook stemmen, bij hen is dat ook zo. Veel mensen hier. Dat is een apart soort. We delen bepaalde factoren in ons leven. Ja, we kunnen bij elkaar terecht en we aanvaarden elkaar. En door onze zogezegde handicap horen wij bij elkaar eigenlijk. Het zijn mijn idolen.

21 THEMA 7: THUIS THEMA 7: THUIS

22 Ik neem graag een badje, ik zet mij in mijn pyjama, ik zet mij in mijn bed, ik zit wat te lezen of een sigaret te roken. Dan ga ik gewoon terug naar beneden, zoals gisteren en dan zet ik mijn tv weer aan. Ik ontspan mij in mijn zetel thuis. Ik heb ook lang op straat geleefd omdat ik geen huis had, door de psychiatrie hebben ze mijn huis afgepakt. Want als ge zo drie of vier jaar op straat woont, verlies je veel. Je weet niet wat er op televisie is. Je weet niet wat er in de krant staat. Ik zou daar mee bezig willen zijn, maar dat lukt niet als je dakloos bent. Je moet ergens iets gaan zoeken, een warme plek. En dan kan ik dat!

23 THEMA 8: DE STAD Inclusief burgerschap, dat is allemaal goed en wel, maar zijn de randvoorwaarden ook gerealiseerd? Hebben we een inclusieve maatschappij? Het is allemaal heel mooi om inclusief burgerschap te verwachten van die groep, maar als er dan veel vooroordelen en negatieve beeldvorming is, ga je dat in de kiem smoren.

24 In Gent zijn er genoeg dagcentra voor mensen met een psychische achtergrond. Maar als je op de tram zit en je praat tegen jezelf, vinden de mensen dan misschien wel er is toch niet veel juist met hem. Ik denk dat zo iets te rap wordt bevooroordeeld. Een grootstad is iets soepeler dan bijvoorbeeld in Ardooie. Als ze daar iemand kennen met psychische problemen, dan weet heel het dorp het en bekijken ze je scheef. Hier in Gent valt het minder op. Je zwerft, je krijgt angstneuroses, je komt slechte mensen tegen. Je leeft op straat. Je kan je nergens terugtrekken. Het doet mij deugd waar ik nu woon, dat ik niet meer in het centrum ben.

25 THEMA 9: ZINGEVING Cultuur is de zingeving van het leven. Daar ben ik nu vooral mee bezig, met cultuur. Ik heb nu een UIT-pas gekocht, voor 1 euro kan ik nu naar van alles: musea, optredens, mooi meegenomen hé? Ik ben naar een harp gaan luisteren in de Bijloke, een Japanse mevrouw, dat was echt de moeite.

26 Als dat ooit lukt, zou ik graag terug beginnen werken. Ik ben nog maar 50 jaar hé. Dat is iets dat wel belangrijk is voor mij. Je hebt meer zelfrespect. Als je werkt, heb je meer het gevoel dat je meedoet aan de maatschappij. Ik mis mijn job. Ik ben nog te jong om op mijn lauweren te rusten. Maar je moet de kans krijgen, dat is niet evident. Er is weinig werk en als je een vreemde naam hebt, dan stoot je wel degelijk op vooroordelen.

27 THEMA 10: TOEKOMST

28 Dat proberen zoeken proberen zoeken. Voor mij is dat ook soms moeilijk. Je moet dat eigenlijk wat durven. Je moet durven je grenzen verleggen. Want als je je grenzen niet verlegt, blijf je op diezelfde steen zitten. Je moet zeggen: nu probeer ik het. Misluk ik? Wel, dan misluk ik. Ik ga nog eens proberen die stap te zetten. Val ik weer? Dan val ik weer. Ik ga proberen tot ik hem kan zetten en zo kan je vooruit gaan. Ik droom al lang niet meer, al lang niet meer. Mijn droom is gewoon wakker worden en dat is het. Gewoon wakker worden en geen pijn voelen, geen blauwe plekken of weet ik veel wat. Gewoon gezond wakker worden. Hoe meer dat je wenst, hoe meer dat je ontgoocheld geraakt in uzelf.

29 BELEIDSAANBEVELINGEN 1. Zet vanuit de vermaatschappelijking van de zorg meer in op ambulante ondersteuning op de eerste lijn waarbij de zorgverlening vertrekt vanuit de leefwereld van mensen met een psychische kwetsbaarheid 2. Bouw in het kader van de vermaatschappelijking van de zorg kwaliteitsvolle basisinstituties uit die verbindend werken tussen mensen met een psychische kwetsbaarheid, hun sociale netwerk en de lokale gemeenschap 3. Sensibiliseer de samenleving over de gevolgen van leven met een psychische kwetsbaarheid en de moeilijkheden die dit met zich mee brengt om aanvaard te worden als mede-burger 4. Geef stimulansen aan (zorg)opleidingen in het hoger onderwijs zodat er meer aandacht wordt geschonken aan de ondersteuning van mensen met een psychische kwetsbaarheid vanuit een visie van inclusief burgerschap

30 BELEIDSAANBEVELINGEN 5. Gebruik ervaringskennis van mensen met een psychische kwetsbaarheid om de brug te slaan tussen deze mensen en de samenleving 6. Creëer experimenteerruimten waar mensen met een psychische kwetsbaarheid op een veilige manier en op eigen tempo aansluiting kunnen zoeken met de samenleving 7. Voer een inclusief stadsontwikkelingsbeleid ten aanzien van mensen In maatschappelijk kwetsbare situaties

31 Het is soms raar. Ik zit raar in elkaar. En ik weet dat van mezelf. Maar daar wil ik eigenlijk niets aan doen omdat ik eigenlijk zelf zoiets heb van: aan iedereen is een hoek af, waarom mag er dan bij mij ook geen hoekje af zijn? Of meer dan één? Dat maakt mij dan nog zo bijzonder. Bij die andere ook ja, zij die uit een andere wereld komen, waar ook een hoekje of twee hoekjes af zijn. Dat is niet slecht bedoeld natuurlijk, van mij zijn er meer hoekjes af. Bij mij is het een rond punt, bij mij valt er niet veel meer aan te repareren.

32 MEER WETEN?! Interesse om de reizende tentoonstelling bij jullie te laten passeren? Of verdere info mbt het onderzoek, lezingen, foto- en verhalenboek, uitwisseling? Contactgegevens: Jessica De Maeyer, vakgroep Orthopedagogie en expertisecentrum Quality of Life (E-QUAL), HoGent: Didier Reynaert, vakgroep Sociaal Werk en expertisecentrum Quality of Life (E-QUAL), HoGent: Oprechte dank aan de deelnemers voor het delen van hun verhalen en het mogelijk maken van dit project! Ahmet, Annick, David, Frank, Heidi, Martine, Michael, Michel, Natasha, Paul, Piet, Roland, Thierry, Tristan en Véronique, MERCI! Jessica De Maeyer en Didier Reynaert, Hogeschool Gent, Faculteit Mens en Welzijn, 2015 Alle teksten, foto s en andere items in deze uitgave zijn auteursrechtelijk beschermd. Bij publieke verspreiding of reproductie van de informatie dient u hiervoor de expliciete toestemming te vragen van de auteurs. U kunt uw verzoek hiervoor sturen naar: Jessica.demaeyer@hogent.be.