In 2 stappen naar integraal werken. Tips & tricks voor elke professional in gezondheids- en welzijnszorg in de eerste lijn.

Transcriptie

1 In 2 stappen naar integraal werken Tips & tricks voor elke professional in gezondheids- en welzijnszorg in de eerste lijn.

2 Colofon In 2 stappen naar integraal werken. Tips & tricks voor elke professional in gezondheids- en welzijnszorg in de eerste lijn. Auteurs: Hildegard Gobeyn, Leen Van Landschoot, Siebren Nachtergaele, Lieve De Vos, Didier Reynaert en Nico De Witte Een publicatie van Hogeschool Gent Geraard de Duivelstraat Gent

3 Introductie Veranderingen in de maatschappij brengen uitdagingen met zich mee voor gezondheids- en welzijnszorg. Vaak wordt naar integrale zorg verwezen als een van de mogelijke oplossingen. Integrale zorg richt zich op personen en gemeenschappen in plaats van ziektes en instellingen en bestrijdt gefragmenteerde zorg. Hierbij is het nodig de bestaande kloof tussen welzijn en gezondheid te overbruggen. Een belangrijk niveau binnen integrale zorgverlening is de dagelijkse praktijk, waarbij professionals integrale zorg vormgeven in samenspraak met de persoon en zijn omgeving. We benoemen dit verder als integraal werken. Een vast en strak bouwplan, bestaat niet Integraal werken is geen one size fits all -gegeven. Afhankelijk van de noden en rekening houdend met de context, zullen telkens opnieuw andere bruggen ontworpen worden om de kloof tussen welzijn en gezondheid te overbruggen, binnen het beschikbare budgettaire en personele kader. Het is een continu proces van bedenken, uitproberen, reflecteren en bijsturen. 1

4 Twee werelden verbinden vraagt ambachtelijk samenwerken Het reflectiekader voor integraal werken op de eerste lijn dat in deze handleiding wordt besproken, is het resultaat van praktijkgericht onderzoek naar het vormgeven van integrale zorg in de eerste lijn. Het heeft als doel (toekomstige) gezondheids- en welzijnswerkers een kader te geven om het reflecteren over integraal werken binnen het eigen handelen en de eigen organisatie te bevorderen. 2

5 Integraal werken in 2 stappen Het reflectiekader is opgedeeld in twee stappen. Een eerste stap is het analyseren en definiëren van een situatie. Het gaat om een antenne hebben om signalen op te vangen met betrekking tot welzijn en gezondheid, over levensdomeinen heen. Dat kan zich situeren bij een individuele hulpverlening, maar het kan ook gaan om een signaal dat zich eerder situeert in de gemeenschap of op collectief niveau. Deze eerste stap is de basis van integrale zorg. Een tweede stap omvat verbindingen leggen op verschillende dimensies. Dat benoemen we in het reflectiekader als het schakelen tussen dimensies: het schakelen tussen levensdomeinen, tussen informele en formele zorg, tussen professionals (in en buiten de organisatie), tussen organisaties en tussen een individuele of collectieve benadering. 3

6 Deze stappen volgen elkaar enerzijds op, maar moeten anderzijds ook niet strikt chronologisch worden beschouwd. Ze vormen eerder een continuüm, waarbij de eerste stap doorloopt, parallel met de tweede. 4

7 Stap 1 Situatie definiëren De eerste stap in het reflectiekader gaat om het aannemen van een basishouding waarbij de aandacht verder reikt dan de zorgvraag die wordt gesteld of de zorgnood die het meest prominent aanwezig is. Elke professional beschikt als het ware over een antenne om de situatie te verkennen op het gebied van welzijn en gezondheid, over levensdomeinen heen. Vanuit een holistische benadering brengt de professional hierbij ook de aanwezige krachten in beeld en heeft hij oog voor zowel individuele als collectieve factoren, met een open en onbevooroordeelde blik. De professional hoeft niet op al die domeinen een expert te zijn, maar is zich bewust van zijn niet-weten en kan daar gepast mee omgaan door anderen te betrekken. 5

8 Tips & tricks om integraal te werken Heb aandacht voor alle aspecten die welzijn en gezondheid beïnvloeden. Heb oog voor de noden, maar ook voor krachten en positieve factoren. Daarbij is ook het belangrijk om signalen op te merken die naast een individueel, ook een collectief antwoord vragen. De situatie verkennen en definiëren staat niet op zich, maar is slechts een eerste stap binnen integraal werken. Het moet binnen integraal werken gezien worden als een doorlopend proces. Dat veronderstelt regelmatig evalueren, herbekijken en corrigeren. 6

9 Stap 2 Schakelen tussen Op basis van de verzamelde gegevens en inzichten in de eerste stap schakelt de professional op een aantal dimensies die stap twee van het reflectiekader uitmaken.... levensdomeinen Verschillende levensdomeinen (zoals gezondheid, huisvesting, arbeid, school, ) zijn met elkaar vervlochten. Bij de levensdomeinen welzijn en gezondheid komt dat bijvoorbeeld tot uiting in het feit dat welzijnsvragen vaak worden aangeboden als gezondheidsproblemen. Heel wat gezondheidsproblemen die in se welzijnsproblemen zijn, worden enkel behandeld als gezondheidsproblemen. 7

10 Tips & tricks om integraal te werken Ga na of het wenselijk is dat professionals op andere levensdomeinen betrokken worden. Is het zinvol en gebeurt dit nog niet, ga dan na wat de drempel is naar deze ondersteuning, en hoe je deze kan verlagen. Zijn al professionals betrokken op andere levensdomeinen, ga dan na of het zinvol en wenselijk is om af te stemmen.... formele en informele zorg Bij integraal werken vertrekt de professional vanuit de dialoog met de betrokkene(n) in zijn of hun context. Personen met een zorg- en ondersteuningsnood leggen de nadruk op de relatie met de professional, waarbij ze vooral vertrouwen en betrokkenheid als belangrijk aangeven. Mantelzorgers worden door professionals gezien als belangrijke partner en als een onmisbare schakel in de zorg. Ze zijn zich ook bewust van de ondersteuning die nodig is voor de mantelzorger en spelen daarop in. Rollen van de mantelzorger die in het onderzoek minder naar voren kwamen bij professionals zijn die van de persoonlijke relatie en mede-expert. 8

11 Tot slot worden ook de mogelijkheden van de buurt steeds meer meegenomen in het verhaal van integraal werken. Tips & tricks om integraal te werken Investeer in het opbouwen van een vertrouwensband met de persoon met zorg- en ondersteuningsnood. Respectvolle communicatie en betrokkenheid zijn daartoe voorwaarden. Zorg dat je inzicht hebt in het netwerk van de betrokkene. Benader de mantelzorger met aandacht voor de verschillende rollen. Wees alert voor, en betrek waar wenselijk, de mogelijkheden van de buurt. 9

12 ... professionals De kwaliteit van de samenwerking tussen de professionals is aan verschillende factoren onderhevig. Uitgaan van de zorgdoelen van de persoon met een zorgen ondersteuningsnood kan een gezamenlijke visie faciliteren. Verschillen in visies kunnen leiden tot spanningen, maar kunnen ook verrijkend zijn. Een goede communicatie, elkaar kennen en gelijkwaardigheid tussen de professionals werken daartoe ondersteunend. Er is vaak nood aan een professional die het overzicht bewaart. Betrokkenen zijn ervan overtuigd dat elke discipline die coördinerende rol kan opnemen en dat het vooral afhangt van de noden en de context van de persoon met een zorg- en ondersteuningsnood wie dat bij voorkeur doet. Om ten volle alle expertise van de verschillende professionals in te zetten, vraagt integraal werken een lerende organisatie. Een sfeer van vertrouwen en gelijkwaardigheid creëren is daarbij cruciaal. 10

13 Tips & tricks om integraal te werken Investeer in het opbouwen van een vertrouwensband met de professionals waarmee je regelmatig samenwerkt. Respectvolle communicatie, het verduidelijken van de eigen rol en het inzicht krijgen in de rol van de andere is hierbij essentieel. Wees ervan bewust dat hiërarchie vaak (latent) aanwezig is, en dat actief moet gewerkt worden aan een gelijkwaardige positie tussen professionals. 11

14 ... organisaties Door de vermaatschappelijking van de zorg komt er meer druk op de eerste lijn te liggen om op de nieuwe zorgvragen een antwoord te bieden. Die druk wordt bijvoorbeeld aangevoeld wanneer het gaat om personen met een psychische problematiek die niet in staat zijn de eigen regie op te nemen en daarvoor ook geen netwerk hebben. De mogelijkheden tot samenwerking tussen organisaties zijn nog verre van ideaal, waardoor personen in maatschappelijk kwetsbare situaties uit de boot dreigen te vallen. Samenwerking tussen organisaties, bijvoorbeeld op wijkniveau, kan ervoor zorgen dat de schotten vervagen, met positieve gevolgen voor zowel professionals als gebruikers. 12

15 Tips & tricks om integraal te werken Investeer in het opbouwen van een vertrouwensband met de organisaties in de buurt en maak afspraken in het kader van het opnemen en verdelen van taken of verantwoordelijkheden. Verken mogelijkheden tot het buiten de lijntjes kleuren waar dit nodig is om tot integraal werken te komen.... een individuele en collectieve benadering Schakelen tussen een individuele en collectieve benadering is een verantwoordelijkheid van elke professional in de gezondheids- en welzijnszorg. De buurt, en het aanwezige sociaal kapitaal, speelt een belangrijke rol met betrekking tot gezondheid en welzijn. In dat opzicht is het belangrijk te weten wat er leeft in de wijk, wie de sleutelfiguren zijn en wat cruciale ontmoetingsplaatsen zijn. Ook signaleren, belangenbehartiging en politiserend werken zijn een taak voor de professional in de eerste lijn. Dit vereist een maatschappijkritische houding. 13

16 Tips & tricks om integraal te werken Ga na wat het aanwezig sociaal kapitaal in de buurt is, en hoe het kan worden ingezet/verhoogd om welzijn en gezondheid te verbeteren. Merk je problemen op die het individuele niveau overstijgen, ga dan na hoe je deze signalen naar de gepaste instantie kan toeleiden. Verken de kanalen binnen of buiten je organisatie. 14

17 Notities 15

18 16

19

20 In 2 stappen naar integraal werken TIPS AND TRICKS OM INTEGRAAL TE WERKEN VOOR ELKE PROFESSIONAL IN GEZONDHEIDS- EN WELZIJNSZORG IN DE EERSTE LIJN Deze publicatie is gebaseerd op het Reflectiekader integraal werken, het resultaat van praktijkgericht wetenschappelijk onderzoek vanuit de vakgroepen Sociaal Werk, Verpleegkunde en ALE (Audiologie, Logopedie en Ergotherapie) HOGENT naar integrale zorg tegen de achtergrond van vermaatschappelijking van de zorg. Betrokken in dit onderzoek zijn Hildegard Gobeyn, Leen Van Landschoot, Siebren Nachtergaele, Lieve De Vos, Didier Reynaert en Nico De Witte. Contact: Hildegard Gobeyn (opleiding sociaal werk): hildegard.gobeyn@hogent.be Leen Van Landschoot (opleiding verpleegkunde): leen.vanlandschoot@hogent.be Ook uit dit onderzoek, verkrijgbaar bij acco: Boek: Integraal Werken. Bruggen bouwen tussen welzijn en gezondheid. Spel: Bruggenbouwers. Met dank aan de coördinatoren en professionals van WGC Nieuw Gent, WGC De Sleep en WGC Watersportbaan.