Vastgesteld door Provinciale Staten op 11 oktober Najaarsnota 2017

Transcriptie

1 Vastgesteld door Provinciale Staten op 11 oktober 2017 Najaarsnota 2017

2

3 Inhoudsopgave Inhoudsopgave... 3 Bestuurlijke inleiding... 5 Financieel beeld... 7 Programma's Programma 1 Groen, Waterrijk en Schoon Doel 1-1 Duurzaam beschermd tegen overstromingen en wateroverlast Doel 1-2 Goede kwaliteit en kwantiteit grond- en oppervlaktewater Doel 1-3 Groenblauwe structuur versterkt samenhang stad-land en recreatieve gebruiks- en belevingswaarde landschap Doel 1-4 De biodiversiteit is behouden en waar mogelijk versterkt Doel 1-5 Sterke positie voor duurzame economisch rendabele grondgebonden landbouw Doel 1-6 Een gezond(er) en veilig(er) leefmilieu Programma 2 Bereikbaar en Verbonden Doel 2-1 Instandhouding, bereikbaarheid en verkeersveiligheid op orde Doel 2-2 Een adequaat aanbod van openbaar vervoer Programma 3 Aantrekkelijk en Concurrerend Doel 3-1 Een groeiende, duurzame en innovatieve economie Doel 3-2 Schone en toekomstbestendige energie Doel 3-3 Beter benut (bebouwd) gebied Doel 3-4 Goede ruimtelijke kwaliteit Doel 3-5 Vraag en aanbod wonen, werken en voorzieningen in balans Doel 3-6 Beschermd, bekend en beleefbaar cultureel erfgoed Doel 3-7 Schonere bodem en beter benutte bodem en ondergrond Programma 4 Bestuur en Samenleving Doel 4-1 Slagvaardig, toekomstbestendig en transparant bestuur Doel 4-2 Cultuurparticipatie en bibliotheken Doel 4-3 Borgen kennis sociaal domein en afbouw subsidies maatschappelijke participatie Doel 4-4 Afbouw taken jeugdzorg Programma 5 Middelen Doel 5-1 Financieel gezonde huishouding Paragrafen Paragraaf Bedrijfsvoering Investeringskredieten Kijklijn Bijlagen Bijlage 1 Voordracht en Besluit Bijlage 2 Amendementen en Moties Bijlage 3 Gewijzigde taken

4

5 Bestuurlijke inleiding De Najaarsnota 2017 is de tweede wijziging op de. De najaarsnota is een rapportage op afwijkingen van het voorgenomen beleid en op de voorgenomen middeleninzet op doelniveau. Deze najaarsnota bevat enkele bijstellingen op indicatoren en financiële mutaties. Deze zijn het gevolg van bijstellingen van beleid, planningen of budget. De najaarsnota bestaat uit drie delen: 1. de bestuurlijke inleiding en het budgettair kader met aandacht voor de ontwikkeling van de algemene reserve, het effect op de financiële ruimte en mutaties in de programmareserves; 2. de beleidsmatige en financiële afwijkingen per programma en de paragraaf Bedrijfsvoering, onderverdeeld naar: 1. algemene toelichting op de realisatie 2. financiële afwijkingen ten opzichte van de ; 3. de bijstellingen van investeringskredieten, voor zover deze betrekking hebben op In de najaarsnota worden vier categorieën financiële bijstellingen onderscheiden: op beleid: dit betreft afwijkingen ten opzichte van door Provinciale Staten vastgesteld beleid; op planning: dit betreft afwijkingen in de planning. Het doel staat niet ter discussie, evenmin de omvang en het benodigde budget; op budget: dit betreft een autonome wijziging van het budget, niet veroorzaakt door bijstelling van beleid of planning; administratief: dit zijn financieel-technische verschuivingen van budgetten en de kostenverdeling. Insteek vanuit de Voorjaarsnota en Kadernota In de Voorjaarsnota 2017 en Kadernota heeft het college er voor gekozen de focus te leggen op het invullen en financieel verwerken van de investeringsimpuls van 48 mln uit de. Vanuit strategisch oogpunt is er gekozen om ruimte te houden om in te kunnen spelen op het nieuwe regeerakkoord, wat ongetwijfeld nieuwe investeringen met zich mee gaat brengen. Dit is in het licht van de lopende kabinetsonderhandelingen nog niet concreet te maken. Versnellen, voorspellen en vertellen In deze Najaarsnota 2017 is ingezet op de verdere verhoging van de voorspellende waarde ervan. Dat is een grote uitdaging voor een regio met zoveel dynamiek als Zuid-Holland. Omstandigheden veranderen snel en onze provincie is afhankelijk van een veelheid aan externe factoren bij het realiseren van maatschappelijke opgaven. In deze najaarsnota is een aantal stappen ten aanzien van de voorspellende waarde gezet, waarvan onderstaande twee de belangrijkste zijn. In algemene zin geldt dat in de Najaarsnota 2017 sneller gekozen is voor bijstelling van budgetten indien daar aanleiding toe is. Waar in het verleden bij twijfel vaak gekozen werd om budgetten in stand te houden wordt nu gekozen voor aanpassing. Deze werkwijze zal naar verwachting bijdragen aan een zo klein mogelijk verschil tussen de Najaarsnota 2017 en de Jaarstukken Met de totstandkoming van het Programma Zuid-Hollands Groen (PZG) wordt een kwaliteitsslag gemaakt in de programmatische sturing op het groenbeleid van de provincie. Dit zal de sturingsmogelijkheden van Gedeputeerde Staten verbeteren, alsook de informatiebehoefte van Provinciale Staten. Eén van de effecten van invoering van het PZG is dat de geplande programmering van de activiteiten in het kader van het groenbeleid meerjarig budgettair wijzigt. Voor 2017 betekent dit een aframing ten opzichte van de huidige budgetten, te verwerken in de Najaarsnota In de Begroting 2018 wordt de meerjarige (her)programmering budgettair verwerkt. 5

6 Momenteel worden de businesscases voor de Natuur Netwerk Nederland opnieuw doorgerekend. De resultaten van die doorrekening zullen zich vertalen in een aangepaste financiële programmering. Deze voorstellen worden in het Kaderbesluit Groen en de voorjaarsnota 2018 aan PS voorgelegd. De versnelling die het College ingezet heeft met de investeringsimpuls extra investeringen in een slimmer, schoner en sterker Zuid-Holland is verwerkt in de Voorjaarsnota In deze Najaarsnota 2017 leest u in een aparte kijklijn hoe het staat met de voortgang hiervan. Gebruikte afkortingen De volgende afkortingen zijn gebruikt: BAT: Baten (ontvangen van derden) DP: Doorgeschoven Prestatie FR: Financiële Ruimte OVP: Overlopende passiva RES: Reserves 6

7 Financieel beeld Het bij begroting en voorjaarsnota 2017 ingezette positieve beeld van de financiële positie wordt voortgezet hierop wordt hieronder nader ingegaan. Ontwikkeling van de algemene reserve (bedragen x 1 mln) Stand Voorjaarsnota (er waren geen amendementen voorjaarsnota) 50,6 Saldo Najaarsnota ,9 Stand algemene reserve na Najaarsnota ,5 Financieel resultaat en financiële mutaties Het saldo van de najaarsnota, 17,9 mln, wordt veroorzaakt door de begrotingswijzigingen die effect hebben op de financiële ruimte. Om de lopende begroting sluitend te krijgen, wordt vervolgens de financiële ruimte verrekend met de algemene reserve. Hieronder een verklaring van het saldo najaarsnota: (bedragen x 1 mln) Exogene ontwikkelingen doel 5.1 Verhogen Opcenten Motorrijtuigenbelasting ,1 5.1 Behoedzaamheid Motorrijtuigenbelasting Behoedzaamheid Provinciefonds Hydrologische maatregelen 0,5 5.1 Loonkosten vast CAO 2017 per 1 juli 2017 inclusief gedifferentieerd belonen -1,8 5.1 Resterende afname algemene uitkering -1,7 Totaal exogene mutaties 7,1 Overige ontwikkelingen doel 1.6 Uitkering DCMR reserve 2,6 3.5 Overschot in reserve planvorming bedrijventerreinen naar algemene middelen 1,8 5.1 Restantbedrag in OVP Clusterregeling a 1,8 mln. wordt ter beschikking gesteld van de algemene middelen 1,8 3.3 Bijstellingen onttrekkingen en vrijval Reserve Glastuinbouw 1,1 5.1 Overhevelen budget Versterken kwaliteit van de organisatie van 2017 naar ,7 5.1 Vrijval diverse budgetten DCZ 0,6 4.3 Teruggaaf JSO budget 2017 aan algemene middelen 0,5 5.1 Vrijval post Onvoorzien 0,5 3.1 Jaarlijks overschot 2017 in exploitatiebudget planvorming bedrijventerreinen naar algemene middelen 0,5 Mutaties kleiner dan 0,3 mln 0,7 Totaal overige ontwikkelingen 10,8 Totaal 17,9 7

8 De bovenstaande mutaties zijn verder toegelicht in de najaarsnota. In deze najaarsnota zijn verschillende (structurele) voorstellen opgenomen die betrekking hebben op doel 5.1 Financiële gezonde huishouding. Deze voorstellen hebben betrekking op: 1. De vrijval van de behoedzaamheidsmarges bij de opcenten motorrijtuigenbelasting en bij het provinciefonds (bij elkaar in mln positief). 2. De ontwikkelingen van het wagenpark in relatie tot opcenten motorrijtuigenbelasting ( naast vrijval behoedzaamheidsmarge is dit voor ,1 mln). 3. De Cao ontwikkelingen ( 1,8 mln negatief in 2017). Toelichting bij de vrijval behoedzaamheidsmarge opcenten MRB en Provinciefonds Bij het ramen van de algemene inkomsten uit de opcenten MRB en het provinciefonds hanteert de provincie op grond van besluit PS onzekerheidsmarges om (relatief beperkte) nadelige ontwikkelingen op te kunnen vangen. Het gaat om circa 1 procent van het geraamde bedrag (dit is een bedrag van 5 mln structureel). Vanwege de positieve ontwikkeling van het wagenpark kan de behoedzaamheidsmarge bij de opcenten MRB van 3 mln in 2017 komen te vervallen. De behoedzaamheidsmarge bij het Provinciefonds van 2 mln (bijna 1% van de algemene uitkering) bedoeld als buffer voor het opvangen van (relatief beperkte) nadelige ontwikkelingen in het accres, de verdeelmaatstaven en het BCF. Ook daarvan is de verwachting dat deze in 2017 niet nodig zal zijn. Opcenten motorrijtuigenbelasting / Ontwikkeling wagenpark Er staan in Zuid Holland ruim 1,5 mln motorrijtuigen geregistreerd in 36 gewichtsklassen. De ontwikkeling van het wagenpark is positief; 2,1 % in 2016 en in het eerste half jaar van ,7%. Deze trend is ook zichtbaar in de baten van de opcenten motorrijtuigen. Deze nemen toe, ten opzichte van de voorjaarsnota wordt de begroting op basis van gegevens van de belastingdienst met 8 mln bijgesteld. Hiervan bestaat 3 mln uit vrijval van de veiligheidsmarge van 1% en wordt het overige deel van 5 mln veroorzaakt door marktontwikkelingen. Prognose 2018 en verder Het verloop van toekomstige inkomsten is moeilijk te voorspellen vanwege de ontwikkeling van het wagenpark. Het aantal auto's in zwaardere klassen neemt procentueel meer toe dan het aantal in de reguliere klassen. Het grootste deel van het wagenpark blijft bestaan uit auto's in de reguliere klassen. Ook is een verschuiving van het aantal onbelaste auto's naar het aantal belaste auto's waarneembaar. Daarnaast schommelt de procentuele toename van het wagenpark. In de begroting wordt vanwege alle onzekere factoren een stabiele reeks gehanteerd. De te verwachte inkomsten worden in 2018 met 0,7% verhoogd ten opzichte van 2017 ( 332 mln plus 0,7% = 334 mln) en daarna constant gehouden. Wegens afloop van het amendement tijdelijke verlaging opcenten bij kadernota 2016 neemt het opcententarief vanaf 2020 toe met 0,3 waardoor de inkomsten met 1 mln stijgen naar 335 mln. Marktontwikkelingen worden in het lopende jaar (T) gemonitord op basis van gegevens van de belastingdienst. De raming wordt indien nodig vervolgens in de voor- en najaarsnota bijgesteld. De technische verwerking hiervan treft u aan in de begroting Provinciefonds De Meicirculaire 2017 bevat de meest recente inzichten over de ontwikkeling van het provinciefonds. Op basis hiervan wordt de raming bijgesteld. Dit is de eerste circulaire die gebaseerd is op het nieuwe (begin 2017 door de Eerste Kamer bekrachtigde) door provincies zelf ontwikkelde verdeelmodel voor het provinciefonds. Dit model maakt het verdelen van middelen over provincies transparanter en eenvoudiger. 8

9 Tegelijkertijd met de invoering van het nieuwe model zijn ook een aantal bestaande geldstromen van het rijk naar provincies overgeheveld naar de algemene uitkering van het provinciefonds. Dit betreft structurele middelen voor natuur, verkeer & vervoer (voormalige BDU) en BRZO (besluit risico zware ongevallen). Ten opzichte van de Voorjaarsnota 2017 (die gebaseerd is op de Septembercirculaire 2016) stijgen de inkomsten uit het Provinciefonds in 2017 voor de provincie met een bedrag van 3,3 mln. Dit is opgebouwd uit een toename van 5 mln waar voor de provincie ook extra uitgaven tegenover staan (en daarom budgetneutraal is) en een afname van 1,7 mln door diverse autonome ontwikkelingen. Hieronder wordt ingegaan op de budgetneutrale ontwikkelingen. Het betreft vier decentralisatie-uitkeringen en één taakgerelateerde ontwikkeling in de algemene uitkering. De provincie ontvangt extra middelen voor: beter benutten ( 3,4 mln incidenteel): Rijk, regio en bedrijfsleven nemen in dit programma samen innovatieve maatregelen om de bereikbaarheid van de drukste regio s te verbeteren. De middelen worden toegevoegd aan programma 2; hydrologische maatregelen ( 0,5 mln incidenteel): conform het zogenaamde begrotingsakkoord 2013 ontvangen provincies middelen voor de bekostiging van hydrologische maatregelen. De middelen worden toegevoegd aan programma 1; MKB Innovatiestimulering Topsectoren ( 0,4 mln incidenteel): provincies ontvangen in 2017 het restant van de middelen die in 2016 zijn overgebleven. De middelen worden toegevoegd aan programma 3; erfgoed & ruimte ( 0,05 mln incidenteel): provincies ontvangen via het Provinciefonds verschillende uitkeringen voor het programma erfgoed & ruimte. Daaronder zijn eveneens begrepen uitkeringen voor nominatie werelderfgoed en de erfgoedmonitor provincies. De middelen worden toegevoegd aan programma 3; natuur ( 0,7 mln structureel): via de algemene uitkering ontvangt de provincie structureel extra middelen voor natuur (agrarisch natuurbeheer en kleine natuurbeheerders). De middelen worden toegevoegd aan programma 1. Omdat het structurele middelen betreft, komen deze ook terug in de Begroting De resterende afname van 1,7 mln betreft de overige (niet budgetneutrale) ontwikkelingen in de algemene uitkering. Dit nadeel werkt structureel door en is daarom ook in de Begroting 2018 opgenomen. Het bedrag is als volgt opgebouwd: 1,9 mln voordeel door een hoger accres. Dit komt hoofdzakelijk door een hogere loon- en prijsontwikkeling op de rijksbegroting. 0,9 mln nadeel door de eindafrekening van het BTW-compensatiefonds (BCF) over Gemeenten en provincies hebben in 2016 meer BTW gedeclareerd dan eerder door het Rijk geraamd. Hierdoor voegt het Rijk minder middelen toe aan het Provincie- (en Gemeente)fonds. 2,7 mln nadeel door ontwikkelingen in de verdeling van het Provinciefonds. Dit komt vooral door de relatief sterke groei van de inkomsten uit de opcenten (ten opzichte van het gemiddelde van alle provincies tezamen). Toelichting op de cao ontwikkelingen Voor 2017 maar met name structureel per 2018 doen zich ontwikkelingen voor die voor een prijsstijging van de lonen zorgen. In de Cao is afgesproken tot een loonstijging van 2% per 1 juli 2017 (dit resulteert in een verhoging van het loonbudget met 1,1 mln in 2017 en 2,2 mln vanaf 2018). Daarnaast is afgesproken tot een eenmalige uitkering van 500,- naar rato van bezetting. Dit leidt tot verhoging van het loonbudget met 0,7 mln in De nieuwe Cao kent naast het looncomponent ook nog meerdere beleidsmatige componenten die in co-creatie tot stand zijn gekomen. Voor de gevolgen hiervan is een werkgroep ingesteld. De directe financiële gevolgen zijn reeds verwerkt in de najaarsnota, namelijk 1,8 mln voor 2017 en 2,2 mln voor

10 10

11 Mutaties op lasten/baten en reserves per programma: (bedragen x 1.000) Lasten Baten Saldo lasten en baten Toevoeging reserves Onttrekking reserves Mutaties reserves Resultaat Programma Programma Programma Programma Programma Overhead Totaal In bovenstaand overzicht worden de effecten van het reëler ramen zichtbaar. De grootste bijstellingen vinden plaats in het kader van het PZG, circa 56 mln. Dit wordt mede veroorzaakt door een andere begrotingssystematiek bij Programma 1 Groen, Waterrijk en Schoon, die dichter de realiteit benadert. De totale lasten zijn afgenomen met 95,6 mln, de baten zijn eveneens afgenomen met 13,7 mln. Het voordelig saldo van de baten en lasten bedraagt van 17,9 mln en is toegevoegd aan de Algemene reserve binnen programma 5, die daarmee op 68,5 mln uitkomt. De stortingen in reserves bedragen 134,5 mln inclusief 17,9 mln storting in de Algemene reserve. De onttrekkingen aan de reserves bedragen 52,7 mln. Overheveling reserve kapitaallasten van programma 2 naar programma 5 In 2013 is de beleidsnota Investeringen, waarderingen en afschrijvingen 2014 vastgesteld. De belangrijkste wijziging daarin was het besluit investeringen niet meer jaarlijks te activeren, maar pas bij technische gereedmelding van het project. Door dit besluit ontstond een vrijval van kapitaallasten. Deze vrijval is gestort in een reserve Kapitaallasten, die als programmareserve 2 in de begroting is opgenomen omdat mobiliteit het grootste aandeel in de vrijval had. Ook als de oplevering van een project vertraagt ontstaat een vrijval van kapitaallasten. De vrijval van de kapitaallasten staat echter los van het programma Mobiliteit, maar is onderdeel van de concernfinanciën. Daarom is de reserve Kapitaallasten in het programma Middelen opgenomen en de reserve Kapitaallasten in programma 2 is opgeheven. De investeringsmiddelen opgenomen in het Programma Zuid-Hollandse Infrastructuur (PZI) blijven voor mobiliteit behouden. Bijstelling van de geraamde mutaties in de programmareserves Binnen de programmareserves 1 t/m 5 wordt onderscheid gemaakt tussen verschillende onderwerpen. Hieronder volgt een overzicht op onderwerp van de belangrijkste mutaties. Het totaal aan gereserveerde middelen in de programmareserves 1 t/m 5 (exclusief de algemene reserve) neemt per saldo toe met 63,6 mln. Er is in deze najaarsnota 52,7 mln meer onttrokken en 116,2 mln meer gestort. De hoogte van de toename en afname komt met name door de hiervoor toegelichte verschuiving van 66,6 mln van de programmareserve 2 naar de programmareserve 5. Voor een toelichting op de bijstellingen in de reserves wordt verwezen naar de doelen in deze najaarsnota. Een plus (+) in de kolom onttrekking uit reserve betekent dat de geraamde onttrekking aan de reserve wordt verlaagd. Een min (-) in de kolom onttrekking uit reserve betekent dat extra wordt onttrokken. Een plus (+) in de kolom storting in reserve betekent dat er meer gestort wordt. Een min (-) betekent dat een eerdere storting wordt teruggedraaid. 11

12 Reservenaam Doel Onttrekkingen Stortingen Eindtotaal Programmareserve 1 Groene ambities 1-1 0,2-0,2 Groene ambities ,4 0,4 Groene ambities ,3 0,7 0,4 Groene ambities 1-4 4,7 12,1 16,8 Groene ambities 1-5 2,3 0,3 2,6 Sanering glastuinbouw 3-3 0,6-0,6 Sanering glastuinbouw ,1 - -1,1 Meerjarenplan Bodemsanering 1-4 0,1-0,1 Meerjarenplan Bodemsanering 3-7 0,9 0,0 0,9 Luchtkwaliteit (NSL) 1-6 0,8-0,8 Beheerplannen Natura 2000 en PAS ,2 2,2 Vlietland ,3 0,3 Decentralisatieakkoord natuur 1-3 1,4-1,4 Reserve apparaatslasten DLG 5-1 0,2-0,2 Reserve Natuurcompensatie 3-4 0,0-0,0 Milieuaspecten omgevingbeleid 1-6 0,4-0,4 Reserve UPG 40 Hoofdlijnenakkoord ,3 0,3 Reserve Ontwikkelopgave natuur ,2 11,4 5,2 Programmareserve 2 1%-regeling Kunst 1-4 0,0-0,0 Reserve bereikbaarheid Reserve bereikbaarheid Egalisatiereserve afschrijvingslast ,7-25,4-91,1 Mobiliteit 2-1 3,5 3,4 6,9 Mobiliteit 2-2 5,4-5,4 Egalisatieres.beheer & onderhoud DBI Voorm.Invest.budg.Sted.Vern.3 (ISV3) ,8 - -0,8 Voorm.Invest.budg.Sted.Vern.3 (ISV3) ,1 - -1,1 Voorm.Invest.budg.Sted.Vern.3 (ISV3) ,5 - -0,5 Programmareserve 3 Bedrijventerreinen 3-5 1,2 0,1 1,3 Bedrijventerreinen ,8 - -1,8 EFRO middelen ,0 - -0,0 Alt.locatie Hoeksche Waard 3-5 9,0-9,0 Mitigatie/Energie ,2 1,2 Interreg-cofinanciering EFRO ,3 0,0-0,2 Greendeal Zonnepanelen-asbest 3-2 0,9-0,9 Res Project duurz ontw. Zuidplaspold 1-1 0,1-0,1 Res Project duurz ontw. Zuidplaspold 1-4 0,0-0,0 Res Project duurz ontw. Zuidplaspold 3-3 0,5-0,5 12

13 Reservenaam Doel Onttrekkingen Stortingen Eindtotaal Regionale netwerken topsectoren ,4 0,4 Versterking economie ,0 - -5,0 MIT MKB Innovatiestimulering topsect ,0 8,0 Implementatie Omgevingswet 3-3 1,8-1,8 Opstellen integrale onderzoeksagenda ,1 - -0,1 Regionale gebiedsgerichte projecten ,8 - -0,8 Reserve Zuidelijke Randstad ,1 0,3 0,1 Programmareserve 4 Rest.rijksmonumenten & erfgoedlijnen 3-6 1,7 2,4 4,1 Programmareserve 5 IODS ,0 - -1,0 Groot onderhoud MJOP gebouwen ,1 - -1,1 Egalisatiereserve afschrijvingslst ,1 4,9 3,8 Egalisatiereserve afschrijvingslst ,3 93,3 92,0 Eindtotaal -52,7 116,2 63,6 13

14

15 Programma's 15

16

17 Programma 1 Groen, Waterrijk en Schoon Voor een groen, waterrijk en schoon Zuid-Holland Water De opgave om Zuid-Holland te beschermen tegen overstromingen en wateroverlast blijft onverminderd van kracht. Daarnaast vraagt de noodzaak voor een goede kwaliteit en kwantiteit van het grond- en oppervlaktewater om voortdurende inzet van de provincie en andere overheden. Om burgers bewust te maken van actuele vraagstukken zoals bodemdaling en waterbeschikbaarheid, trekken de provincie en waterschappen gezamenlijk op. Bodemdaling Bodemdaling is een substantiële opgave in Zuid-Holland. Ruim een kwart van de provincie bestaat uit veengronden die gevoelig zijn voor bodemdaling en circa driekwart bestaat uit slappe veen- of kleigronden die gevoelig zijn voor zettingen. Bodemdaling heeft grote gevolgen voor woningen, landbouw en de aanleg en het onderhoud van infrastructuur. De provincie wil de gevolgen van bodemdaling voor de toekomst zichtbaar en bespreekbaar maken en handelingsperspectief voor de toekomst (helpen) bieden. Deze ambitie is vertaald in het programma Bodemdaling. Groen Het sleutelwoord bij het inrichten van onze groene leefomgeving is participatie. Niet langer meer de provincie als betalend en bepalend, maar een provincie die samen met alle belanghebbenden werkt aan een duurzame toekomst voor natuur en landschap in Zuid-Holland. Voldoende mogelijkheden voor de beleving van en ontspanning in het groen blijven belangrijk voor het leef- en vestigingsklimaat van Zuid-Holland. Er is sprake van een accentverschuiving naar het beter beleefbaar maken en beter benutten van bestaande recreatievoorzieningen. De inzet op de realisatie en het beheren van het Natuurnetwerk Nederland, wat onder meer moet leiden tot het stoppen van de teruggang in de biodiversiteit, wordt voortgezet. Zuid-Holland streeft naar verduurzaming van de landbouw- en voedselketen. De provincie stelt daarom financiële ondersteuning beschikbaar voor proeftuinen, waar de provincie samen met koplopers in de voedselketen duurzame landbouw uitprobeert en ontwikkelt. Schoon Economische, ruimtelijke, groene en mobiliteitsambities kunnen alleen vorm krijgen wanneer zij voldoen aan wettelijke eisen inzake de kwaliteit van het milieu, in het bijzonder luchtkwaliteit, geluid en externe veiligheid. De provincie blijft, samen met andere overheden, onverminderd werken aan een gezond(er) en veilig(er) leefmilieu. Door uitvoering van het Europese project Clean Inland Shipping (CLINSH) zetten Gedeputeerde Staten zich samen met Europese partners in om de luchtkwaliteit in stedelijke gebieden te verbeteren door emissiereductie in de binnenvaart te versnellen. De provincie wil een schonere bodem realiseren door de aanpak van de spoedlocaties en herontwikkeling van overige locaties met bodemverontreinigingen. Wat mag dat kosten voor het programma? Bedragen x Primaire begroting Bijstelling Najaarsnota 2017 tm VJN Lasten Baten Totaal saldo baten en lasten Storting in reserve Bijdrage uit reserve Resultaat

18 Doel 1-1 Duurzaam beschermd tegen overstromingen en wateroverlast Wat willen we bereiken? Met dit doel wordt beoogd het volgende te bereiken: Overstromingen en wateroverlast worden voorkomen met preventieve maatregelen, passend bij de gewenste ruimtelijke en economische ontwikkeling van Zuid-Holland Zuid-Holland is waterrobuust ruimtelijk ingericht, zodat bij overstromingen en wateroverlast de gevolgen zo klein mogelijk zijn Bijstelling beleidsrealisatie Er hebben geen bijstellingen plaatsgevonden. Toelichting effectindicator(en) Voor dit doel zijn er geen effectindicatoren. Wat mag dat kosten voor het doel? Bedragen x Primaire begroting Bijstelling Najaarsnota 2017 tm VJN Lasten Baten Totaal saldo baten en lasten Storting in reserve Bijdrage uit reserve Resultaat Toelichting bijstelling Lasten 0,5 mln (v) Nee FR Deze wijziging betreft een bijstelling van het budget. Evaluatie van de budgetten binnen dit doel heeft geleid tot een aframing van 0,5 mln in 2017, waarvan 0,4 mln structureel. Voorgesteld wordt dit in te zetten in doel ,2 mln (v) Ja FR Deze wijziging betreft een bijstelling van het budget. Bij het analyseren van de budgetten van doel 1.1 blijkt voor 2017 een bedrag van 0,2 mln niet nodig en wordt teruggegeven aan de financiële ruimte. 0,2 mln (v) Ja RES Deze wijziging betreft een bijstelling van de planning door het Waterschap Rivierenland. De subsidie voor de Klimaatdijk Streefkerk schuift hierdoor een jaar op van 2017 naar Deze mutatie wordt verrekend met de reserve Groene Ambities. 0,1 mln (n) Nee Deze wijziging betreft een administratieve bijstelling. Deze wijziging betreft de verhoging van de directe loonkosten als gevolg van de nieuwe Cao. De wijzigingen van de totale loonkosten worden nader toegelicht bij de paragraaf Bedrijfsvoering. Financiële mutaties Eenmalig Bron Toelichting / onderbouwing op mutatie Baten Er hebben geen bijstellingen plaatsgevonden. 18

19 Financiële mutaties Eenmalig Bron Toelichting / onderbouwing op mutatie Storting in reserve Er hebben geen bijstellingen plaatsgevonden. Bijdrage uit reserve 0,2 mln (n) Ja N.v.t. De lasten van dit doel worden deels gedekt uit programmareserves. Hierin zijn middelen gereserveerd voor de realisatie van dit doel. Als gevolg van wijzigingen in de lasten wordt de begrote onttrekking uit de programmareserve Groene Ambities bijgesteld. Overzicht reserves Bedragen x Primaire Begroting Bijstelling Najaarsnota 2017 tm VJN Groene ambities Res Project duurz ontw. Zuidplaspold Programmamanagement Kustontwikkeling Zandmotor Totaal bijdrage uit reserve

20 Doel 1-2 Goede kwaliteit en kwantiteit grond- en oppervlaktewater Wat willen we bereiken? Met dit doel wordt beoogd het volgende te bereiken: Evenwicht tussen beschikbaarheid en vraag naar zoet water, met de voorkeursstrategieën uit het Deltaprogramma als leidraad Voldoende drinkwatervoorzieningen en drinkwatervoorraden (kwalitatief en kwantitatief) Alle Kader Richtlijn Water (KRW)-grondwaterlichamen in 2027 in goede toestand (kwantitatief en kwalitatief) Alle KRW-oppervlaktewaterlichamen in 2027 in goede toestand (kwalitatief) Grond- en oppervlaktewater in Natura 2000 gebied voldoet aan eisen van natuurdoelen (kwalitatief en kwantitatief) Voldoende veilige en kwalitatief goede zwemwaterlocaties Omgaan met veenbodemdaling (stoppen, remmen of loslaten) Bijstelling beleidsrealisatie Planning geactualiseerd van POP3 budgetten In de waren de POP3 budgetten gebaseerd op de openstellingsbesluiten. De planning is geactualiseerd waarbij niet de openstelling bepalend is voor de financiële verantwoording, maar de te leveren prestatie. Dit betekent dat de POP3 lasten over meerdere jaren gespreid worden en er een afvlakking van het volume te zien is. In de begroting waren de POP3 budgetten gebaseerd op de openstellingsbesluiten. De planning is geactualiseerd waarbij niet de openstelling bepalend is voor de financiële verantwoording maar de te leveren prestatie. Dit betekent dat de POP3 lasten over meerdere jaren gespreid worden en er een afvlakking van het volume te zien is. Effectindicatoren (= outcome indicatoren) Omschrijving Nulmeting a Aantal KRW-grondwaterlichamen dat aan de KRW-doelen voldoet 3 geen meting 4 geen meting geen meting Toelichting effectindicator(en) Er hebben geen bijstellingen plaatsgevonden. Wat mag dat kosten voor het doel? Bedragen x Primaire Begroting Bijstelling Najaarsnota 2017 tm VJN Lasten Baten Totaal saldo baten en lasten Storting in reserve Bijdrage uit reserve Resultaat

21 Toelichting bijstelling Lasten 4,1 mln (v) Ja BAT 3,6 mln RES 0,4 mln Deze wijziging betreft een bijstelling van planning. Actualisatie POP3 budgetten. In de waren de POP3 budgetten gebaseerd op de openstellingsbesluiten. De planning is geactualiseerd en zal separaat tegelijk met de begroting aan GS/PS worden aangeboden. De gewijzigde planning is verwerkt in de Najaarsnota 2017 en de Begroting 2018 waarbij niet de openstelling bepalend is voor de financiële verantwoording maar de te leveren prestatie (o.b.v. info van subsidieontvanger). Dit betekent dat de POP3 lasten over meerdere jaren gespreid worden en er een afvlakking van het volume te zien is. Het totaal volume van de POP3 subsidies, verdeeld over meerdere doelen, blijft gelijk ( 52 mln). De mutatie wordt verrekend met de reserve Groene Ambities. 0,9 mln (v) Nee BAT Deze wijziging betreft een bijstelling van beleid. Met het GS-besluit van 4 oktober 2016 is het heffingstarief van de Grondwaterheffingen per 1 januari 2017 verlaagd van 0,0113 per kubieke meter naar 0,005 per kubieke meter en worden de inkomsten en uitgaven voor de komende jaren bijgesteld van 1,4 mln naar 0,5 mln. 0,5 mln (n) Nee FR Deze wijziging betreft een bijstelling van het budget. Evaluatie van de budgetten binnen dit doel heeft geleid tot een benodigde ophoging van 0,5 mln voor 2017 waarvan 0,4 mln structureel. Binnen programma 1 is hiervoor dekking gevonden in doel ,1 mln (n) Nee Deze wijziging betreft een administratieve bijstelling. Deze wijziging betreft de verhoging van de directe loonkosten, als gevolg van de nieuwe Cao. De wijzigingen van de totale loonkosten worden nader toegelicht bij de paragraaf Bedrijfsvoering. Baten 3,7 mln (n) Ja BAT Deze wijziging betreft een bijstelling van planning. Als gevolg van de bijstelling van de planning van POP3 zijn de baten verlaagd met 3,7 mln. 0,9 mln (n) Nee BAT Deze wijziging betreft een bijstelling van beleid. Met het GS-besluit van 4 oktober 2016 is het heffingstarief van de Grondwaterheffingen per 1 januari 2017 verlaagd van 0,0113 per kubieke meter naar 0,005 per kubieke meter en worden de inkomsten en uitgaven voor de komende jaren bijgesteld van 1,4 mln naar 0,5 mln. Storting in reserve 0,4 mln (n) Ja N.v.t. De lasten worden gebruikt voor de realisatie van dit doel. Als gevolg van wijzigingen in de lasten wordt de begrote storting in de programmareserve groene ambities bijgesteld. Financiële mutaties Eenmalig Bron Toelichting / onderbouwing op mutatie Bijdrage uit reserve Er hebben geen bijstellingen plaatsgevonden 21

22 Overzicht reserves Bedragen x Primaire Begroting Bijstelling Najaarsnota 2017 tm VJN Groene ambities Totaal storting in reserve

23 Doel 1-3 Groenblauwe structuur versterkt samenhang stad-land en recreatieve gebruiks- en belevingswaarde landschap Wat willen we bereiken? Met dit doel wordt beoogd het volgende te bereiken: Voldoende, toegankelijke en gevarieerde groen- en watergebieden in Zuid-Holland Beleefbaar landschap door recreatieve routenetwerken Grote betrokkenheid van particulieren en bewoners bij versterken groenbeleving (groenparticipatie) Bijstelling beleidsrealisatie Met de totstandkoming van het Programma Zuid-Hollands Groen (PZG) wordt een kwaliteitsslag gemaakt in de programmatische sturing op het groenbeleid van de provincie. Dit zal de sturingsmogelijkheden van GS verbeteren, alsook de informatiebehoefte van PS. Eén van de effecten van invoering van het PZG is dat de geplande programmering van de activiteiten in het kader van het groenbeleid meerjarig budgettair wijzigt. Voor 2017 betekent dit een aframing ten opzichte van de huidige budgetten, te verwerken in de Najaarsnota In de Begroting 2018 wordt de meerjarige (her)programmering budgettair verwerkt. Momenteel worden de businesscases voor het Natuur Netwerk Nederland (NNN) opnieuw doorgerekend. De resultaten van die doorrekening zullen zich vertalen in een aangepaste financiële programmering. Deze voorstellen worden in het kaderbesluit Groen (PZG) en de Voorjaarsnota 2018 aan PS voorgelegd. Effectindicatoren (= outcome indicatoren) Omschrijving Nulmeting a Percentage Zuid-Hollanders dat tevreden is met 73% 73% geen meting 73% geen meting recreatief groen in de buurt (straal van 2 km en/of binnen 10 minuten fietsen) 1.3.b Percentage Zuid-Hollanders dat tevreden is met recreatieve routenetwerken (varen, fietsen, wandelen) 66% 68% geen meting 70% geen meting Toelichting effectindicator(en) Metingen voor de indicatoren 1.3.a en 1.3.b vinden plaats medio september / oktober De onderzoeksresultaten worden medio november 2017 opgeleverd. Wat mag dat kosten voor het doel? Bedragen x Primaire Begroting Bijstelling Najaarsnota 2017 tm VJN Lasten Baten Totaal saldo baten en lasten Storting in reserve Bijdrage uit reserve Resultaat

24 Toelichting bijstelling Lasten 0,3 mln (n) Ja RES Deze wijziging betreft een bijstelling van planning. De verschillende landschapstafels worden met ingang van 2017 apart verantwoord. Daartoe zijn de budgetten herverdeeld. Daarnaast is het kasritme aangepast op basis van de te verwachten realisatie met een uitloop naar Waarbij niet de openstelling bepalend is voor de financiële verantwoording maar de te leveren prestatie (op basis van info van subsidieontvanger). Dit betekent dat de subsidie lasten over meerdere jaren gespreid worden en er een afvlakking van het volume te zien is. Het totaal volume blijft gelijk. Het aanpassen van het kasritme leidt tot een hogere bijdrage van 0,3 mln in 2017 uit de reserve Groene Ambities. 0,2 mln (n) Nee FR Deze wijziging betreft een administratieve bijstelling. Deze wijziging betreft de verhoging van de directe loonkosten, als gevolg van de nieuwe Cao. De wijzigingen van de totale loonkosten worden nader toegelicht bij de paragraaf Bedrijfsvoering. 0,7 mln (v) Ja RES Deze wijziging betreft een bijstelling van planning. Diverse aanpassingen voor de producten met betrekking tot routenetwerken. De wijziging leidt tot een lagere bijdrage uit de reserve Groene Ambities van 0,7 mln. 3,1 mln (n) Ja RES Deze wijziging betreft een bijstelling van planning. Voor de overdracht van provinciale recreatiegebieden (PRG s) is een afkoopsom van oorspronkelijk 10 mln euro beschikbaar gesteld bij het Uitvoeringsprogramma Groen De prognose is dat eind 2017 ruim de helft van de afkoopsom is besteed. De resterende afkopen komen in 2018 en 2019 tot uiting. In eerste instantie was de afkoop van Vlietland niet meegenomen bij de beheerafkoopsom voor de PRG s, omdat dit gebied in de Nota Uitgangspunten Overdracht PRG s (GS april 2013), als voorlopig niet overdragen is aangemerkt. Door meevallers bij de uitvoering wordt de beheerafkoop van Vlietland alsnog opgenomen in de meerjarenraming van de 10 mln. Nadere besluitvorming over de overdracht van Vlietland wordt niet eerder dan in 2019 verwacht.met de begrotingswijziging worden de verwachte bedragen voor 2017, 2018 en 2019 (inclusief Vlietland 2,7 mln )respectievelijk ( 3 mln, 0,8 mln en 3,6 mln) geraamd. Totaal 7,4 mln. Tot en met 2016 is er al 2,6 mln uitgegeven. Totaal komt hiermee op 10 mln. In tegenstelling tot eerdere besluitvorming wordt de afkoop Vlietland niet bekostigd uit de UPG100 maar uit de reserve groene ambities. Dit leidt tot een hogere bijdrage in 2017 van 3,1 mln uit de reserve Groene Ambities. 0,3 mln (v) Ja RES Deze wijziging betreft een bijstelling van budget. Wegens afname van de jaarlijkse bijdrage van deelnemende publieke organisaties aan de recreatieschappen wordt het budget 2017 afgeraamd. De meerjarige raming wordt aangepast bij Kaderbesluit, in samenhang met een bredere afweging van de inzet van middelen voor recreatiebeheer. In de budgetbehoefte voor 2017 is al rekening gehouden met de subsidietoekenning door Gedeputeerde Staten aan de nationale parken NL Delta en Hollandse Duinen, tezamen 0,2 mln per jaar. De niet benodigde middelen van 0,3 mln worden in de reserve Groene Ambities gestort. 24

25 0,3 mln (v) Ja RES Deze wijziging betreft een bijstelling van budget. De kosten voor beheer van provinciale recreatiegebieden door Staatsbosbeheer in opdracht van PZH vallen naar verwachting lager uit. De overeenkomst die eind 2016 met Staatsbosbeheer is afgesloten inzake het beheer, beoogt onder meer een efficiencyslag, mede ingegeven door voortgaande overdracht van provinciale recreatiegebieden. Hiermee werd vanaf 2018 in de begroting rekening gehouden. Inmiddels blijkt deze efficiencyslag al voor 2017 te kunnen worden doorgevoerd. De niet benodigde middelen ad 0,3 mln worden in de reserve Groene Ambities 3,9 mln (v) Ja RES Deze wijziging betreft een bijstelling van de planning. Wijziging van project Bentwoud en recreatiegebieden door derden. Project Bentwoud wordt bijgesteld o.b.v. VGR 2 en overleg AOG naar 0,9 mln (aflaging 0,4 mln) in Er is in overleg tussen AOG & W&G een begroting gemaakt voor de kosten die nog komen voor recreatiegebieden door derden ( 1,7 mln). Voor beheer padenplan (Bentwoud) wordt in ,7 mln gereserveerd op deelproduct Beheer PZH Recreatiegebieden. Er stond ruim meer geraamd dan nodig is, dit wordt afgeraamd. Deze aframingen leidt tot een lagere bijdrage uit de reserve Groene Ambities van 2,5 mln en een lagere bijdrage van 1,4 mln uit de reserve Decentralisatieakkoord natuur. 0,3 mln (v) Ja RES Deze wijziging betreft een bijstelling van planning. Voor groenparticipatie wordt voor 2017, 2018 en 2019 een subsidieplafond van 1 mln ter beschikking gesteld. De lasten worden nu verdeeld over jaren conform de verwachte realisatie van de subsidies (50% beschikkingsjaar, 50% jaar opvolgend). Dat leidt tot een verschuiving van de lasten. De mutaties tussen de jaren lopen administratief via de reserve UPG 40. In 2017 vindt daardoor een storting in de reserve UPG 40 Hoofdlijnenakkoord van 0,3 mln plaats. Baten 0,8 mln (n) Ja RES Deze wijziging betreft een bijstelling van planning. De verschillende landschapstafels worden met ingang van 2017 apart verantwoord. Daartoe zijn de budgetten herverdeeld. Daarnaast is het kasritme aangepast o.b.v. te verwachten realisatie met een uitloop naar Waarbij niet de openstelling bepalend is voor de financiële verantwoording maar de te leveren prestatie (op basis van info van subsidieontvanger). Dit betekent dat de subsidielasten over meerdere jaren gespreid worden en er een afvlakking van het volume te zien is. Het totaal volume blijft gelijk De wijziging van het kasritme leidt tot een hogere bijdrage van 0,8 mln uit de reserve ISV 3 in ,3 mln (v) Ja BAT Deze wijziging betreft een bijstelling van budget. In 2016 is 0,3 mln uit de reserve Vlietland onttrokken in verband met een storting in de voorziening Dubieuze debiteuren inzake project Meeslouwerplas. Deze 0,3 mln valt eind 2017 vrij uit de voorziening en wordt weer terug gestort in de reserve Vlietland. Daarnaast worden de proceskosten meerjarig verdeeld over de juiste jaren conform de planning 2 e kwartaal De vrijval van de voorziening leidt tot een hogere toevoeging aan de reserve Vlietland van 0,3 mln. 25

26 0,1 mln (v) Nee BAT Deze wijziging betreft een bijstelling van budget. Vanwege de versnipperde ligging van de eigendommen in het Bentwoud heeft de provincie in 2013 en 2015 afspraken gemaakt met Staatsbosbeheer en de gemeenten Zoetermeer en Alphen aan den Rijn over gezamenlijk beheer en onderhoud van het recreatiegebied. Daarbij is afgesproken dat de gemeenten respectievelijk (Zoetermeer) en (Alphen aan den Rijn) bijdragen. Deze bijdragen waren nog niet geraamd. Storting in reserve 0,6 mln (n) Ja N.v.t. De lasten worden gebruikt voor de realisatie van dit doel. Als gevolg van wijzigingen in de lasten wordt de begrote storting in de programmareserve groene ambities bijgesteld. 0,3 mln (n) Ja N.v.t. De lasten worden gebruikt voor de realisatie van dit doel. Als gevolg van wijzigingen in de lasten wordt de begrote storting in de programmareserve Vlietland bijgesteld. 0,3 mln (n) Ja N.v.t. De lasten worden gebruikt voor de realisatie van dit doel. Als gevolg van wijzigingen in de lasten wordt de begrote storting in de reserve UPG40 Hoofdlijnenakkoord bijgesteld. Bijdrage uit reserve 0,3 mln (v) Ja N.v.t. De lasten van dit doel worden deels gedekt uit programmareserves. Hierin zijn middelen gereserveerd voor de realisatie van dit doel. Als gevolg van wijzigingen in de lasten wordt de begrote onttrekking uit de programmareserve Groene ambities bijgesteld. 1,4 mln (n) Ja N.v.t. De lasten van dit doel worden deels gedekt uit programmareserves. Hierin zijn middelen gereserveerd voor de realisatie van dit doel. Als gevolg van wijzigingen in de lasten wordt de begrote onttrekking uit de programmareserve Decentralisatieakkoord bijgesteld. 0,8 mln (v) Ja N.v.t. De lasten van dit doel worden deels gedekt uit programmareserves. Hierin zijn middelen gereserveerd voor de realisatie van dit doel. Als gevolg van wijzigingen in de lasten wordt de begrote onttrekking uit de programmareserve Voormalige Investeringen budget Stedelijke Vernieuwingen 3 (ISV3) bijgesteld. Overzicht reserves Bedragen x Primaire Begroting Bijstelling Najaarsnota 2017 tm VJN Groene ambities Vlietland Reserve UPG 40 Hoofdlijnenakkoord Totaal storting in reserve Groene ambities Vlietland Decentralisatieakkoord natuur Reserve UPG 40 Hoofdlijnenakkoord Voorm.Invest.budg.Sted.Vern.3 (ISV3) Frictiekosten algemeen Totaal bijdrage uit reserve

27 Doel 1-4 De biodiversiteit is behouden en waar mogelijk versterkt Wat willen we bereiken? Met dit doel wordt beoogd op termijn het volgende te bereiken: Natuurwaarden in het Natuurnetwerk Nederland (NNN), voorheen de herijkte Ecologische Hoofdstructuur (EHS), blijven voldoen aan de ambitie uit het natuurbeheerplan Het Natuurnetwerk in Zuid-Holland is compleet inclusief de ecologische verbindingen Instandhoudingsdoelen Natura 2000 zijn behaald met behoud van economische ontwikkelruimte (conform PAS) Bijstelling beleidsrealisatie Planning geactualiseerd van POP3 budgetten In de waren de POP3 budgetten gebaseerd op de openstellingsbesluiten. De planning is geactualiseerd waarbij niet de openstelling bepalend is voor de financiële verantwoording, maar de te leveren prestatie. Dit betekent dat de POP3 lasten over meerdere jaren gespreid worden en er een afvlakking van het volume te zien is. Dit leidt tot een verschuiving van middelen uit 2017 naar latere jaren. Bij doel 1.4 betreft dit circa 4,6 mln. Dit wordt ook zichtbaar bij de doelen 1.2 en 1.5. Beschikbaar krijgen gronden voor nieuwe natuur Het beschikbaar krijgen van gronden om nieuwe natuur te realiseren zal in 2017 naar verwachting sterk achterblijven op de streefwaarde. De complexiteit van de gebiedsprocessen waarbij afstemming met en instemming van veel partijen nodig is, vertraagt de deelname aan zelfrealisatie en het beschikbaar krijgen van grond. Ook de realisatie van ecologische verbindingen zal naar verwachting in 2017 achterblijven bij de streefwaarde. Weinig van de lopende projecten waarvoor subsidie is verleend, zullen in 2017 tot afronding komen. Bovendien blijft het aantal projecten die derden met subsidie willen uitvoeren, achter bij het provinciale streven. Nieuwe wet Natuurbescherming In 2017 zijn de omgevingsdiensten Zuid-Holland Zuid en Haaglanden gestart met handhaving en vergunningverlening in het kader van de nieuwe Wet natuurbescherming. De implementatie van de nieuwe taken leidt waarschijnlijk tot hogere (aanloop- en implementatie) kosten. Daarnaast lijken de geraamde baten ten behoeve van vergunningverlening lager uit te vallen als gevolg van een lager aantal aanvragen dan geraamd. Gezien de onzekerheid over de financiële omvang zijn deze niet verwerkt maar zullen indien nodig worden verwerkt en toegelicht in de jaarrekening. Effectindicatoren (= outcome indicatoren) Omschrijving Nulmeting a Biodiversiteitsgraadmeter: Ontwikkeling kenmerkende soorten per ecosysteem (bos, open duin, moeras, natuurlijk grasland, agrarisch gebied) b Kwaliteit SNL-beheertypen (flora, fauna, structuur, abiotiek en ruimtelijke condities) M.i.v afhankelijk van nulmeting in 2019 afhankelijk nulmeting van nulmeting in 2019 afhankelijk van nulmeting in c Kwaliteit habitattypen in Natura 2000 gebied 27% 27% 27% 27% 27% met vastgesteld beheerplan (% met een goede kwaliteit) 1.4.d Kwaliteit leefgebied/populatiegrootte vogel- en habitatrichtlijnsoorten in N2000 gebied met vastgesteld beheerplan (% met goede kwaliteit) 49% 49% 49% 49% 49% 27

28 Toelichting effectindicator(en) Er hebben geen bijstellingen plaatsgevonden. Wat mag dat kosten voor het doel? Bedragen x Primaire Begroting Bijstelling Najaarsnota 2017 tm VJN Lasten Baten Totaal saldo baten en lasten Storting in reserve Bijdrage uit reserve Resultaat Toelichting bijstelling Lasten 0,4 mln (n) Nee Deze wijziging betreft een administratieve bijstelling. Het betreft de verhoging van de directe loonkosten, als gevolg van de nieuwe Cao. De wijzigingen van de totale loonkosten worden nader toegelicht bij de paragraaf Bedrijfsvoering. 0,7 mln (V) Nee FR Deze wijziging betreft een bijstelling van budget. Betreft structurele verhoging decentralisatie middelen Natuur t.b.v. agrarisch natuurbeheer. Conform Meicirculaire 2017 bijgesteld. 0,3 mln (n) Ja RES Deze wijziging betreft een bijstelling van planning. Het budget voor project de Groene Waterparel wordt hiermee op basis van de meest recente voortgangsrapportage tot het einde van de looptijd begroot. De mutatie wordt verrekend met de reserves Ontwikkelopgave Natuur en Project Duurzame Ontwikkeling Zuidplaspolder. 6,7 mln (v) Nee OVP ( 0,7 mln) RES ( 6,0 mln) Deze wijziging betreft een bijstelling van planning. Met deze begrotingswijziging worden de lasten voor Krimpenerwaard meerjarig begroot. Ook de grondaankopen en afwaarderingslasten worden meerjarig begroot. De nieuwe inventarisatie van de totale projectkosten tot einde looptijd die gedaan is in het kader van het PZG is hierin ook verwerkt. De mutatie wordt verrekend met de reserve Groene Ambities en de OVP. 11,8 mln (v) Ja OVP Deze wijziging betreft een bijstelling van budget. ( 17,0 mln (v)) Voor de Najaarsnota 2017 en de Begroting 2018 zijn de grondopbrengsten en - kosten en de pachtopbrengsten en kosten geactualiseerd. RES De mutatie wordt verrekend met de reserve Ontwikkelopgave Natuur ( 5,2 mln (n)) 10,2 mln (v) Ja OVP ( 2,5 mln.) RES ( 2,5 mln) Deze wijziging betreft een bijstelling van planning. Met deze mutatie worden de lasten voor Gouwe Wiericke meerjarig begroot. Ook de grondaankopen en afwaarderingslasten worden meerjarig begroot. De nieuwe inventarisatie van de totale projectkosten tot einde looptijd die gedaan is in het kader van het PZG is hierin ook verwerkt. De mutatie wordt verrekend met de reserve Groene Ambities. FR ( 5,1 mln) 28

29 2,2 mln (v) Ja RES Deze wijziging betreft een bijstelling van planning. Voor Natura2000 / PAS is in 2017 minder budget nodig en dit wordt in de reserve Beheerplannen Natura 2000 en PAS gestort. Dit wordt voornamelijk veroorzaakt omdat ruim begroot is en er wat vertraging optreedt als gevolg van het schuiven van evaluaties waardoor de beheerplannen en daarmee de beheerkosten doorschuiven in de tijd. De planning voor 2018 e.v. is nog niet verwerkt in de begroting omdat hiervoor de financiën nog geactualiseerd moeten worden. 0,2 mln (v) Ja OVP Deze wijziging betreft een bijstelling van planning. ( 2,4 mln (v)) Met deze begrotingswijziging worden de lasten voor Deltanatuur meerjarig begroot. Ook de grondaankopen en afwaarderingslasten worden meerjarig RES begroot. De nieuwe inventarisatie van de totale projectkosten tot einde looptijd ( 2,2 mln (n)) die gedaan is in het kader van het PZG is hierin ook verwerkt. De mutatie wordt verrekend met de reserve Ontwikkelopgave Natuur. 0,5 mln (n) Ja RES Deze wijziging betreft een bijstelling van budget. Voor de actualisatie van de beleidsvisie groen en waterrijk zijn aanvullende middelen benodigd voor onderzoek, werkateliers etcetera. Deze middelen worden onttrokken aan de reserve Groene Ambities. 2,9 mln (v) Ja OVP Deze wijziging betreft een bijstelling van planning. Na aanleiding van meest recente voortgangsrapportage wordt de Begroting 2017 van PMR bijgesteld. Voor 2017 wordt totaal 4,4 mln aan lasten verwacht, waarvan 0,2 mln wordt gedekt uit de reserve bodemsanering (RWB). Middels deze wijziging worden de lasten die gedekt zijn door de OVP op 4,4 mln komen te staan. Huidig budget 7,2 mln, bijstelling dus van 2,9 mln. Bij de Voorjaarsnota 2017 is er teveel overhead terug gegaan naar W&G. Een deel daarvoor wordt ingeleverd ter dekking van P&P, hiervan wordt 0,08 mln teruggedraaid. 4,6 mln (v) Ja BAT ( 2,3 mln) RES ( 2,3 mln) Deze wijziging betreft een bijstelling van planning. Actualisatie POP3 budgetten. In de begroting waren de POP3 budgetten gebaseerd op de openstellingsbesluiten. De planning is geactualiseerd en zal separaat tegelijk met de Begroting 2018 aan GS/PS worden aangeboden. De gewijzigde planning is verwerkt in de najaarsnota en begroting waarbij niet de openstelling bepalend is voor de financiële verantwoording maar de te leveren prestatie (o.b.v. info van subsidieontvanger). Dit betekent dat de POP3 lasten over meerdere jaren gespreid worden en er een afvlakking van het volume te zien is, een wijziging in de systematiek van verantwoording lasten. Het totaal volume blijft gelijk ( 52 mln). De mutatie wordt verrekend met de reserve Groene Ambities. 0,2 mln (n) Ja RES Deze wijziging betreft een bijstelling van beleid. PS hebben een motie 719 ingediend om incidenteel 2 mln beschikbaar te stellen voor 3 jaar voor schade-uitkeringen ganzen. Hiervoor is een separaat behandelvoorstel aan de staten aangeboden. Deze 2 mln is gespreid over 4 jaar te beginnen in 2017 met 0,2 mln. Dekking vindt plaats uit de reserve Groene Ambities. 3,1 mln (v) Ja BAT Deze wijziging betreft een bijstelling van planning. ( 2,5 mln (v)) Met deze begrotingswijziging worden de lasten voor Ecologische OVP verbindingszones en Overig NNN) meerjarig begroot. De nieuwe inventarisatie ( 1,6 mln (v)) van de totale projectkosten tot einde looptijd die gedaan is in het kader van het RES PZG is hierin verwerkt. ( 1,1 mln (n)) De mutatie wordt verrekend met de reserves Groene Ambities en Ontwikkelopgave Natuur. 1,0 mln (n) Ja RES Deze wijziging betreft een bijstelling van planning. De begrote lasten zijn toegenomen omdat een begrote meevaller (retour ontvangen subsidie duurzaam boer blijven) van 1,3 mln niet meer in de maar in de Jaarrekening 2016 is verwerkt 29

30 0,2 mln (v) Nee FR Deze wijziging betreft een bijstelling van budget. De overhead wordt bijgesteld. In het kader van de wijziging BBV is besloten de overhead niet meer te activeren maar ten laste van de exploitatie te brengen. In 1e instantie waren de projecten van W&G aangeslagen voor 1 mln. Dit wordt nu bijgesteld naar 0,7 mln. 0,1 mln (v) Ja BAT Deze wijziging betreft een bijstelling van budget. ( 0,17 mln (v)) De is aangepast op het Trappenhuis (kwartaalrapportage RVO) en de inventarisatie van lopende projecten. In het Trappenhuis staat RES ( 0,06 mln (n)) alleen wat al beschikt is, dat is te beperkt. De provinciale middelen uit het coalitieakkoord zijn volledig ingezet en ook alle decentralisatie-uitkeringen (inclusief de middelen die met de Meicirculaire beschikbaar zijn gekomen) zijn volledig ingezet. Waar dat niet voldoende is, is de reserve Groene Ambities ingezet, zoals ook in voorgaande jaren. 0,1 mln (v) Ja RES Deze wijziging betreft een bijstelling van planning. Met de Voorjaarsnota 2017 is 0,2 mln beschikbaar gesteld,voor Sanering van Rhoonse Stort, hiervan wordt een deel ( 0,1 mln) doorgeschoven naar 2018.Verrekening vindt plaats middels de reserve Meerjarenplan Bodemsanering. Baten 0,7 mln (n) Ja OVP Deze wijziging betreft een bijstelling van planning. Met deze begrotingswijziging worden de lasten voor Krimpenerwaard meerjarig begroot. Ook de grondaankopen en afwaarderingslasten worden meerjarig begroot. De nieuwe inventarisatie van de totale projectkosten tot einde looptijd die gedaan is in het kader van het PZG is hierin ook verwerkt. De mutatie wordt verrekend met de reserve Groene Ambities. 1,4 mln (v) Ja OVP ( 17 mln (n)) RES Deze wijziging betreft een bijstelling van budget. Voor de Najaarsnota 2017 en de Begroting 2018 zijn de grondopbrengsten en kosten en de pachtopbrengsten en kosten geactualiseerd. De mutatie wordt verrekend met de reserve Ontwikkelopgave Natuur. ( 15,6 mln (v)) 2,5 mln (n) Ja OVP Deze wijziging betreft een bijstelling van planning. Met deze mutatie worden de lasten voor Gouwe Wiericke meerjarig begroot. Ook de grondaankopen en afwaarderingslasten worden meerjarig begroot. De nieuwe inventarisatie van de totale projectkosten tot einde looptijd die gedaan is in het kader van het PZG is hierin ook verwerkt. De mutatie wordt verrekend met de reserve Groene Ambities. 2,4 mln (n) Ja OVP Deze wijziging betreft een bijstelling van planning. Met deze begrotingswijziging worden de lasten voor Deltanatuur meerjarig begroot. Ook de grondaankopen en afwaarderingslasten worden meerjarig begroot. De nieuwe inventarisatie van de totale projectkosten tot einde looptijd die gedaan is in het kader van het PZG is hierin ook verwerkt. De mutatie wordt verrekend met de reserve Ontwikkelopgave Natuur. 2,9 mln (n) Ja OVP Deze wijziging betreft een bijstelling van planning. Naar aanleiding van de meest recente voortgangsrapportage wordt de van PMR bijgesteld. Voor 2017 wordt totaal 4,4 mln aan lasten verwacht, waarvan 0,2 mln wordt gedekt uit de reserve Bodemsanering (RWB). Middels deze wijziging worden de lasten die gedekt zijn door de OVP op 4,4 mln komen te staan. Huidig budget 7,2 mln, bijstelling dus 2,9 mln. Bij de Voorjaarsnota 2017 is er teveel overhead terug gegaan naar W&G. Een deel daarvoor wordt ingeleverd ter dekking van P&P, hiervan wordt 0,08 mln teruggedraaid. 30

31 2,3 mln (n) Ja BAT Deze wijziging betreft een bijstelling van planning. Actualisatie POP3 budgetten. In de begroting waren de POP3 budgetten gebaseerd op de openstellingsbesluiten. De planning is geactualiseerd en zal separaat tegelijk met de begroting aan GS/PS worden aangeboden. De gewijzigde planning is verwerkt in de najaarsnota en begroting waarbij niet de openstelling bepalend is voor de financiële verantwoording maar de te leveren prestatie (o.b.v. info van subsidieontvanger), dit is een wijziging in de systematiek. Dit betekent dat de POP3 lasten over meerdere jaren gespreid worden en er een afvlakking van het volume te zien is. Het totaal volume blijft gelijk ( 52 mln). 4,1 mln (n) Ja BAT Deze wijziging betreft een bijstelling van planning. ( 2,5 mln Met deze begrotingswijziging worden de lasten voor Ecologische (n)) verbindingszones en Overig NNN meerjarig begroot. De nieuwe inventarisatie van de totale projectkosten tot einde looptijd die gedaan is in het kader van het OVP PZG is hierin verwerkt. ( 1,6 mln De mutatie wordt verrekend met de reserves Groene Ambities en (n)) Ontwikkelopgave Natuur. 0,2 mln (n) Ja BAT De begroting is aangepast op het Trappenhuis (kwartaalrapportage RVO) en de inventarisatie van lopende projecten. In het Trappenhuis staat alleen wat al beschikt is, dat is te beperkt. De provinciale middelen uit het coalitieakkoord zijn volledig ingezet en ook alle decentralisatie-uitkeringen (inclusief de middelen die met de Meicirculaire beschikbaar zijn gekomen) zijn volledig ingezet. Waar dat niet voldoende is, is de reserve Groene Ambities ingezet, zoals ook in voorgaande jaren. Storting in reserve 12,1 mln (n) Ja N.v.t. De lasten worden gebruikt voor de realisatie van dit doel. Als gevolg van wijzigingen in de lasten wordt de begrote storting in de programmareserve Groene Ambities bijgesteld. 2,2 mln (n) Ja N.v,t, De lasten worden gebruikt voor de realisatie van dit doel. Als gevolg van wijzigingen in de lasten wordt de begrote storting in de programmareserve Natura en PAS bijgesteld. 11,4 mln (n) Ja N.v.t. De lasten worden gebruikt voor de realisatie van dit doel. Als gevolg van wijzigingen in de lasten wordt de begrote storting in de reserve Ontwikkelopgave Natuur bijgesteld. Bijdrage uit reserve 4,7 mln (n) Ja N.v.t. De lasten van dit doel worden deels gedekt uit programmareserves. Hierin zijn middelen gereserveerd voor de realisatie van dit doel. Als gevolg van wijzigingen in de lasten wordt de begrote onttrekking uit de programmareserve Groene Ambities bijgesteld. 0,1 mln (n) Ja N.v.t. De lasten van dit doel worden deels gedekt uit programmareserves. Hierin zijn middelen gereserveerd voor de realisatie van dit doel. Als gevolg van wijzigingen in de lasten wordt de begrote onttrekking uit de reserve Meerjarenplan Bodemsanering bijgesteld. 6,2 mln (v) Ja N.v.t. De lasten van dit doel worden deels gedekt uit programmareserves. Hierin zijn middelen gereserveerd voor de realisatie van dit doel. Als gevolg van wijzigingen in de lasten wordt de begrote onttrekking uit de reserve Ontwikkelopgave Natuur bijgesteld. 31

32 0,05 mln (n) Ja N.v.t. De lasten van dit doel worden deels gedekt uit programmareserves. Hierin zijn middelen gereserveerd voor de realisatie van dit doel. Als gevolg van wijzigingen in de lasten wordt de begrote onttrekking uit de reserve Project Duurzame Ontwikkeling Zuidplaspolder bijgesteld. 1,0 mln (v) Ja N.v.t. De lasten van dit doel worden deels gedekt uit programmareserves. Hierin zijn middelen gereserveerd voor de realisatie van dit doel. Als gevolg van wijzigingen in de lasten wordt de begrote onttrekking uit de programmareserve IODS bijgesteld. Overzicht reserves Bedragen x Primaire Begroting Bijstelling Najaarsnota 2017 tm VJN Groene ambities Beheerplannen Natura 2000 en PAS Reserve Ontwikkelopgave natuur Totaal storting in reserve Groene ambities Meerjarenplan Bodemsanering Beheerplannen Natura 2000 en PAS Decentralisatieakkoord natuur Reserve Natuurcompensatie Reserve Ontwikkelopgave natuur %-regeling Kunst Res Project duurz ontw. Zuidplaspold IODS Totaal bijdrage uit reserve

33 Doel 1-5 Sterke positie voor duurzame economisch rendabele grondgebonden landbouw Wat willen we bereiken? Met dit doel wordt beoogd het volgende te bereiken: Verbeteren kwaliteit van de leefomgeving via verduurzaming door o sluiten van kringlopen van grondstoffen o versterken van regionale voedselketens o versterken biodiversiteit bij normale agrarische bedrijfsvoering door nieuwe verdienmodellen Versterken van volhoudbare sterke economische sector door: o Landbouwsector als sterke economisch cluster op lange termijn in stand houden Bijstelling beleidsrealisatie Planning geactualiseerd van POP3 budgetten In de waren de POP3 budgetten gebaseerd op de openstellingsbesluiten. De planning is geactualiseerd waarbij niet de openstelling bepalend is voor de financiële verantwoording, maar de te leveren prestatie. Dit betekent dat de POP3 lasten over meerdere jaren gespreid worden en er een afvlakking van het volume te zien is. Dit leidt tot een verschuiving van middelen uit 2017 naar latere jaren. Bij doel 1.5 betreft dit circa 5,3 mln. Effectindicatoren (= outcome indicatoren) Omschrijving Nulmeting a Barometer Duurzame landbouw (in ontwikkeling) Toelichting effectindicator(en) Er hebben geen bijstellingen plaatsgevonden. Wat mag dat kosten voor het doel? Bedragen x Primaire Begroting Bijstelling Najaarsnota 2017 tm VJN Lasten Baten Totaal saldo baten en lasten Storting in reserve Bijdrage uit reserve Resultaat Toelichting bijstelling Lasten 0,1 mln (n) Nee Deze wijziging betreft een administratieve bijstelling. Deze wijziging betreft de verhoging van de directe loonkosten als gevolg van de nieuwe Cao. De wijzigingen van de totale loonkosten worden nader toegelicht bij de paragraaf Bedrijfsvoering. 5,3 mln (v) Ja BAT Deze wijziging betreft een bijstelling van planning. ( 2,7 mln.) Actualisatie POP3 budgetten. In de begroting waren de POP3 budgetten gebaseerd op de openstellingsbesluiten. De planning is geactualiseerd en zal RES separaat tegelijk met de begroting aan GS/PS worden aangeboden. De 2,6 mln.) gewijzigde planning is verwerkt in de najaarsnota en begroting waarbij niet de 33

34 Financiële mutaties Eenmalig Bron Toelichting / onderbouwing op mutatie openstelling bepalend is voor de financiële verantwoording maar de te leveren prestatie (o.b.v. info van subsidieontvanger), dit betreft een wijziging van de systematiek van verantwoorden. Dit betekent dat de POP3 lasten over meerdere jaren gespreid worden en er een afvlakking van het volume te zien is. Het totaal volume blijft gelijk ( 52 mln). De mutatie wordt verrekend met de reserve Groene Ambities. 0,1 mln (n) Nee FR Deze wijziging betreft een bijstelling van budget. De overhead wordt bijgesteld. In het kader van de wijziging BBV is besloten de overhead niet meer te activeren maar ten laste van de exploitatie te brengen. In 1e instantie waren de projecten van W&G aangeslagen voor 0,95 mln. Dit wordt nu bijgesteld naar 0,71 mln. Baten 2,7 mln (n) Ja BAT Deze wijziging betreft een bijstelling van planning. Actualisatie POP3 budgetten. In de begroting waren de POP3 budgetten gebaseerd op de openstellingsbesluiten. De planning is geactualiseerd en zal separaat tegelijk met de Begroting 2018 aan GS/PS worden aangeboden. De gewijzigde planning is verwerkt in de najaarsnota en begroting waarbij niet de openstelling bepalend is voor de financiële verantwoording maar de te leveren prestatie (o.b.v. info van subsidieontvanger), dit betreft een wijziging van de systematiek van verantwoorden. Dit betekent dat de POP3 lasten over meerdere jaren gespreid worden en er een afvlakking van het volume te zien is. Het totaal volume blijft gelijk ( 52 mln). De mutatie wordt verrekend met de reserve Groene Ambities. Storting in reserve 0,3 mln (n) Ja N.v.t. De lasten worden gebruikt voor de realisatie van dit doel. Als gevolg van wijzigingen in de lasten wordt de begrote storting in de programmareserve Groene Ambities bijgesteld. Bijdrage uit reserve 2,3 mln (n) Ja N.v.t. De lasten van dit doel worden deels gedekt uit programmareserves. Hierin zijn middelen gereserveerd voor de realisatie van dit doel. Als gevolg van wijzigingen in de lasten wordt de begrote onttrekking uit de programmareserve Groene Ambities bijgesteld. Overzicht reserves Bedragen x Primaire Begroting Bijstelling Najaarsnota 2017 tm VJN Groene ambities Totaal storting in reserve Groene ambities Sanering glastuinbouw Decentralisatieakkoord natuur Totaal bijdrage uit reserve

35 Doel 1-6 Een gezond(er) en veilig(er) leefmilieu Wat willen we bereiken? Het milieubeleid richt zich op een gezonde en veilige leefomgeving. Dat betekent dat de provincie wil bereiken dat mensen minder blootgesteld worden aan: Verontreinigde lucht Te hoge geluidbelasting Risico s vanwege risicovolle activiteiten of transport van gevaarlijke stoffen Bijstelling beleidsrealisatie De beleidsrealisatie ligt op koers, er zijn in de najaarsnota geen beleidswijzigingen opgenomen. De bijstellingen zijn vooral van financiële aard, de toelichting hierop is opgenomen in de tabel. Binnen dit doel wordt, als onderdeel van de extra investeringen in een slimmer, schoner en sterker Zuid-Holland, gewerkt aan Extra Impuls Investering nummer 12 Vergunningverlening, Toezicht en Handhaving versneld te versterken Effectindicatoren (= outcome indicatoren) Omschrijving Nulmeting a Aantal blootgestelden aan risicovolle activiteiten % 0% 0% 0% 1.6.b Aantal blootgestelden aan risicovolle activiteiten 27% 61% 62% 63% 64% dat is verantwoord (als percentage van het totaal aantal blootgestelden) 1.6.c Aantal blootgestelden boven de grenswaarde % 0% 0% 0% stikstofdioxide (NO2) 1.6.d Aantal geluidgehinderden langs de provinciale wegen boven de 55 db PM PM PM PM Toelichting effectindicator(en) Er hebben geen bijstellingen plaatsgevonden. Wat mag dat kosten voor het doel? Bedragen x Primaire Begroting Bijstelling Najaarsnota 2017 tm VJN Lasten Baten Totaal saldo baten en lasten Storting in reserve Bijdrage uit reserve Resultaat Toelichting bijstelling Lasten 5,4 mln (v) Ja BAT Deze wijziging betreft bijstelling van budget. De bijdrage aan het Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit (NSL) wordt in 2017 definitief financieel afgerekend met de partners en het Rijk. De lasten en baten zijn in een eerdere jaarrekening reeds verantwoord. 35

36 Financiële mutaties Eenmalig Bron Toelichting / onderbouwing op mutatie Abusievelijk is de raming van 5,4 mln aan lasten en baten in de begroting blijven staan. Dit betreft een administratieve handeling zonder gevolgen voor uitputting van de middelen. 0,4 mln (v) Ja RES Deze wijziging betreft bijstelling van budget. Vanuit de reserve Luchtkwaliteit NSL zijn voor dit jaar subsidies geraamd voor Coolport. Voorzichtigheidshalve worden de bedragen 0,4 mln naar beneden bijgesteld. 0,1 mln (n) Ja BAT Voor de gewijzigde subsidie voor de verduurzaming van de Waterbusvloot wordt 0,1 mln extra ingezet. De subsidie wordt gedekt door een bijdrage uit de OVP NSL. 0,4 mln (v) Ja BAT In afwachting van de afrekening van de subsidie NSL worden de lasten en de baten met 0,4 mln verlaagd. De middelen worden toegevoegd aan de OVP NSL. 1,7 mln (v) Ja BAT ( 1,3 Deze wijziging betreft een bijstelling van planning. mln) Het meerjarige Europese project CLINSH is gestart met de aanbestedingsprocedure voor de demonstratieschepen. De RES ( 0,4 binnenvaartbranche is niet bekend met Europese aanbestedingsprocedures. mln) Het gaat hier om een Europese aanbesteding in 3 lidstaten. De schippers waar het om gaat, dienen in hun eigen taal hun bieding te kunnen doen. De provincie heeft daardoor meer tijd genomen om zo een zorgvuldige en succesvolle procedure te waarborgen. Dit heeft geleid tot een vertraging van 7 maanden. Deze vertraging wordt opgevangen binnen de looptijd van het project, waarbij de einddatum (2020) van het project gehandhaafd blijft. Het tweede voorschot vanuit LIFE vindt plaats nadat de financiële tussenrapportage is ingediend. Dit is voorzien in mei De baten en lasten van de Europese bijdrage van 1,3 mln verschuiven hierdoor naar De provinciale inzet ( 0,4 mln) wordt verdeeld over de looptijd van het project. 0,2 mln (v) Ja FR Deze wijziging betreft een bijstelling van budget. Het programma leren voor duurzame ontwikkeling en Duurzaam door wordt in het najaar afgerekend. Op basis van de huidige inzichten wordt 0,2 mln niet besteed. Het programma heeft in totaal meer dan 10 jaar geduurd, waarbij er ook sprake was van een cofinancieringsconstructie. Op de resterende middelen zit geen terugbetalingsverplichting, zodat deze ten gunste van de financiële ruimte komen. 1,0 mln (v) Ja BAT Deze wijziging betreft een bijstelling van budget. De Wabo leges worden in de najaarsnota zowel voor de baten als de lasten met 1 mln naar beneden bijgesteld. De reden hiervoor is dat er minder gebouwd wordt dan verwacht, met name bij grote bouwprojecten. Hierdoor blijven de baten achter. De Wabo leges zullen voor 2017 naar verwachting niet kostendekkend zijn, wat in 2017 binnen het programma zal worden opgevangen. Voor 2018 is er een onderzoek door een extern bureau gestart. De kostendekkendheid van de regeling is een van de onderwerpen van dit onderzoek. De verwachting is dat ook naar de toekomst de Wabo regeling niet kostendekkend zal zijn, tenzij er sprake is van een forse tariefstijging. De oplevering van het rapport wordt eind september verwacht. Dit betekent dat de uitkomsten van het onderzoek pas in de Voorjaarsnota 2018 meegenomen kunnen worden. 0,4 mln (v) Ja RES Deze wijziging betreft een bijstelling van planning. Vanuit de reserve Milieuaspecten Omgevingsbeleid wordt het project Monitoring stille wegdekken gefinancierd. Daarnaast is gestart met de geluid review Rotterdamse Haven ten behoeve van het actualiseren van modellen en herziening van vergunningen (met het oog op de Omgevingswet). Hiervoor is in 2017 een bijdrage voorzien. Voor de komende jaren wordt vanuit het beleidsterrein Geluid een heroriëntatie stiltegebieden en daaruit voortvloeiend 36

37 Financiële mutaties Eenmalig Bron Toelichting / onderbouwing op mutatie herbebording voorzien. Voorzichtigheidshalve wordt voor dit jaar de bijdrage uit de reserve met 0,4 mln verlaagd. 0,1 mln (n) Ja BAT Deze wijziging betreft een bijstelling van budget. De rijksoverheid, VNG en IPO hebben samen afspraken gemaakt om de knelpunten als gevolg van de invoering van artikel 8 van de Europese Energie-Efficiency Directive (EED) op te lossen. Dit artikel gaat over de uitvoering van energie-audits door grote ondernemingen. De provincies zijn bevoegd gezag voor het toezicht op grote ondernemingen, die om de 4 vier jaar een energie-audit moeten uitvoeren. 0,1 mln (n) Nee FR Deze wijziging betreft bijstelling van budget. Deze wijziging betreft de verhoging van de directe loonkosten, als gevolg van de nieuwe Cao. De wijzigingen van de totale loonkosten worden nader toegelicht bij de paragraaf Bedrijfsvoering. 0,1 mln (v) Ja FR Deze wijziging betreft bijstelling van budget. Diverse kleine bijstellingen. Baten 5,4 mln (n) Ja BAT Deze wijziging betreft een bijstelling van budget. Zie toelichting bij wijziging NSL (administratieve correctie). 0,3 mln (n) Ja OVP Deze wijziging betreft een bijstelling van budget. Zie toelichting bij wijziging NSL (waterbusvloot en afrekening subsidie). 0,2 mln (n) Ja OVP Deze wijziging betreft een bijstelling van budget. Zie toelichting bij leren voor duurzame ontwikkeling. 1,0 mln (n) Ja BAT Deze wijziging betreft een bijstelling van budget. Zie toelichting bij Wabo leges. 1,3 mln (n) Ja BAT Deze wijziging betreft een bijstelling van budget. Zie toelichting bij CLINSH. 2,6 mln (v) Ja FR Deze wijziging betreft een bijstelling van budget. De afwikkeling van de verkoop van het oude kantoorpand van DCMR heeft vertraging opgelopen omdat de projectontwikkelaar en tevens koper van het oude pand failliet is gegaan. Hiervoor is er een bestemmingsreserve huisvesting op de balans van DCMR gevormd. In december 2016 is een vaststellingsovereenkomst afgesloten met de curatoren van de projectontwikkelaar. Er zal een executoriale verkoop of veiling van het pand plaatsvinden. Als gevolg hiervan heeft het Algemeen Bestuur (AB) van de DCMR op 5 juli 2017 besloten om een groot deel van de bestemmingsreserve huisvesting uit te keren aan de deelnemers van de Gemeenschappelijke Regeling. De provincie Zuid-Holland krijgt naar rato van haar bijdrage 2,6 mln. (incidenteel) teruggestort. Dit bedrag wordt toegevoegd aan de financiële ruimte. Om de resterende risico s bij de afwikkeling van de verkoop op te kunnen vangen, staat er nog een bestemmingsreserve van 1,5 mln. op de balans van DCMR. Na de gehele afwikkeling van de verkoop (verwacht in 2018) wordt het restant van deze reserve mogelijk uitgekeerd aan de deelnemers van de Gemeenschappelijke Regeling. Daar zal te zijner tijd een separaat besluit over moeten worden genomen door het AB van DCMR. Financiële mutaties Eenmalig Bron Toelichting / onderbouwing op mutatie Storting in reserve Er hebben geen bijstellingen plaatsgevonden. 37

38 Bijdrage uit reserve 1,2 mln (n) Ja N.v.t. Dit bestaat uit de volgende reservemutaties: Verlaging bijdrage uit de reserve Luchtkwaliteit NSL. Verlaging bijdrage uit de reserve Milieuaspecten omgevingsbeleid. Overzicht reserves Bedragen x Primaire Begroting Bijstelling Najaarsnota 2017 tm VJN Milieuaspecten omgevingbeleid Reserve Omgevingsveiligheid Totaal storting in reserve Luchtkwaliteit (NSL) Milieuaspecten omgevingbeleid Reserve Omgevingsveiligheid Totaal bijdrage uit reserve

39 Programma 2 Bereikbaar en Verbonden Voor een bereikbaar en verbonden Zuid-Holland Verkeer en vervoer Een optimaal functionerend mobiliteitssysteem blijft een essentiële voorwaarde voor de economie van Zuid- Holland. De provincie zet, naast het verbeteren van de bestaande en aanleg van nieuwe infrastructuur ook in op het beter benutten en slimmer gebruiken van de bestaande capaciteit van het mobiliteitssysteem. Dit kan door de vraag naar mobiliteit meer af te stemmen op het aanbod van infrastructuur en vervoermiddelen. Hiertoe wil de provincie de keuzemogelijkheden voor en de combinatie van vervoermiddelen voor reizigers verbeteren. De nadruk komt te liggen op de aansluiting tussen auto, openbaar vervoer, fiets en personenvervoer over water. Een belangrijke stap in de ontwikkeling van het beter bereikbaar maken is het onherroepelijk geworden Provinciaal Inpassingsplan voor de Rijnlandroute. Deze weg lost huidige knelpunten op en garandeert de doorstroming in de regio Holland Rijnland, met name rondom Leiden en Katwijk. In 2017 zullen de werkzaamheden buiten zichtbaar worden. De provincie is met gemeenten en andere regionale belanghebbenden in de regio Drechtsteden / Alblasserwaard / Vijfheerenlanden een interactief proces gestart ter voorbereiding van de aanbesteding voor de volgende concessieperiode. Bij deze aanbesteding zal worden gezocht naar mogelijkheden om innovaties in het openbaar vervoer, bijvoorbeeld op het vlak van zero-emissie vervoer en kleinschalig vervoer, te introduceren. De daadwerkelijke aanbestedingsprocedure vindt, na vaststelling door Provinciale Staten van het beleidskader, in 2017 plaats. Ook de verdere uitrol van het R-net wordt verkend. In het Fietsplan maakt de provincie keuzes voor de provinciale inzet van fietsgebruik in Zuid-Holland voor de periode 2016 tot In dit plan geeft de provincie prioriteit aan de optimalisatie van fietsnetwerken, een goede aansluiting tussen fiets, OV, auto en wandelen en innovatieve, energieneutrale fietspaden. Het Fietsplan is in overleg met medeoverheden, belangenorganisaties, kennisinstellingen, bedrijven en inwoners opgesteld. De provincie wil haar positie als binnenvaartprovincie en economische meerwaarde als logistieke hotspot behouden en versterken. Daarbij is goederenvervoer over water een onmisbare modaliteit. De provincie helpt de slag naar vergroening van vervoer over water door te zetten. Wat mag dat kosten voor het programma? Bedragen x Primaire Begroting Bijstelling Najaarsnota 2017 tm VJN Lasten Baten Totaal saldo baten en lasten Storting in reserve Bijdrage uit reserve Resultaat

40 Doel 2-1 Instandhouding, bereikbaarheid en verkeersveiligheid op orde Wat willen we bereiken? Met dit doel wordt beoogd het volgende te bereiken: Kwaliteit bestaande provinciale infrastructuur op orde Compleet maken mobiliteitsnetwerk Verbeteren Verkeersveiligheid Benutten bestaande infrastructuur door: o Vraag naar mobiliteit afstemmen op het aanbod van infrastructuur en vervoermiddelen o Verbeteren integratie van netwerken Mobiliteit systeem versterken en opwaarderen Bijstelling beleidsrealisatie De bijstellingen zijn vooral van financiële aard, de toelichting hierop is opgenomen in de tabel. Binnen dit doel wordt, als onderdeel van de extra investeringen in een slimmer, schoner en sterker Zuid-Holland, gewerkt aan Extra Impuls Investering nummer 3 Nieuwe impuls voor verduurzaming van onze mobiliteit Effectindicatoren (= outcome indicatoren) Omschrijving Nulmeting a Percentage wegen in goede technische staat op 93% 90% 90% 90% 90% basis van conditiemeting (NEN 2767) 2.1.b Percentage vaarwegen in goede technische 51,6% 55% 58% 61% 64% staat op basis van conditiemeting (NEN 2767) 2.1.c Percentage beweegbare kunstwerken 98% 100% 100% 100% 100% voldoende beschikbaar voor het wegverkeer 2.1.d Percentage beweegbare kunstwerken 94% 100% 100% 100% 100% voldoende beschikbaar voor het vaarwegverkeer 2.1.e Gemiddelde snelheid autoverkeer spits op 50,1 km/uur belangrijke regionale trajecten (km per uur) 2.1.f Gemiddelde snelheid autoverkeer dal op 54,0 km/uur belangrijke regionale trajecten (km per uur) 2.1.g Aantal dodelijke verkeersslachtoffers Zuid Holland 2.1.h Aantal dodelijke verkeersslachtoffers in het regiegebied Zuid-Holland 2.1.i Aandeel fietsgebruik bij afstanden tot 15 km 31% 31% 32% 33% 34% 2.1.j Gebruik provinciale vaarwegen in vaarbewegingen -- Aantal vaarbewegingen (beroepsbinnenvaart) op de Gouwe 2.1.k Gebruik provinciale vaarwegen in tonnages -- Vervoerde tonnages (x ) op de Gouwe Toelichting effectindicator(en) 2.1.c: De Julius Ceasarbrug, in eigendom en beheer van de gemeente Leiden, wordt op verzoek van de gemeente Leiden op afstand bediend door de provincie Zuid-Holland. Door een technische storing en de levertijd van vervangende onderdelen is de brug vijf dagen niet beschikbaar geweest voor fietsers. Met de gemeente Leiden zijn vergevorderde gesprekken om tegen vergoeding deze brug door de provincie Zuid-Holland te laten beheren en onderhouden. Naar verwachting zal de streefwaarde in 2017 om deze reden niet gehaald worden. 40

41 2.1.d: De sluizen in Vianen, Leidschendam en Gorinchem zijn in het eerste half jaar meer dan 17,5 uur ongepland in storing geweest en voldoen daarmee niet aan de norm. Bij de sluis Gorinchem vinden de storingen hun oorzaak in het opnieuw afstellen van de regelsystemen na het uitgevoerde groot onderhoud. Bij de sluizen Vianen en Leidschendam is geen eenduidige oorzaak van de diverse storingen aan te wijzen. De gemiddelde duur van een storing is circa 2 uur. Naar verwachting zal de streefwaarde in 2017 om deze reden niet gehaald worden Wat mag dat kosten voor het doel? Bedragen x Primaire Begroting Bijstelling Najaarsnota 2017 tm VJN Lasten Baten Totaal saldo baten en lasten Storting in reserve Bijdrage uit reserve Resultaat Toelichting bijstelling Lasten 0,4 mln (v) Ja Doel 2-2 en Deze wijziging betreft een bijstelling van budget. Doel 3-3 Het budget voor Verkeer en Vervoerbeleid wordt ingezet voor het uitvoeren van extra werkzaamheden ten behoeve van de verkenning naar draagvlak voor een nieuw luchthavenbeleid van Rotterdam The Hague Airport ( 0,3 mln, doel 2-2) en het Gebiedsprogramma Westland ( 0,1 mln, doel 3-3). 0,2 mln (n) Nee BAT Deze wijziging betreft een bijstelling van budget. De provincie en Metropoolregio Rotterdam Den Haag werken samen aan de verbetering en bewustwording van de verkeersveiligheid. Dit resulteert in de Samenwerkingsovereenkomst Regionaal Ondersteuning Verkeersveiligheid. Op basis van het recent vastgestelde Meerjarenprogramma Regionaal Ondersteuningsbureau Verkeersveiligheid (ROV) worden de bijdragen van de MRDH en de lasten voor het ROV met 0,2 mln verhoogd. 3,8 mln (v) Ja RES Deze wijziging betreft een bijstelling van budget. De wijziging in budget betreft de administratieve verwerking van het in PS van oktober 2014 behandelde besluit invulling vrije ruimte Brede Doel Uitkering (BDU). Voor functionele verbeteringen aan het bestaande areaal is in 2016 en ,8 mln beschikbaar. Aangezien de bijdrage uit reserve niet ten gunste van de projecten mag worden geboekt, wordt de bijdrage in de reserve Afschrijvingslasten (Programmareserve 5) gestort ter dekking van toekomstige afschrijvingslasten 2,7 mln (v) Ja RES 3,5 mln (v) BAT 0,8 mln (n) Deze wijziging betreft een bijstelling van planning. In het Bestedingsplan Mobiliteit worden bijdragen aan regionale en provinciale projecten en infra duurzaam veilig opgenomen. De tot op heden ontvangen verzoeken tot een bijdrage voor regionale projecten i.h.k.v. het fietsplan blijven achter bij de verwachting; we hebben hier met de regio s contact over. Voorzichtigheidshalve wordt de raming met 2,7 mln naar beneden bijgesteld. 0,2 mln (n) Ja RES Deze wijziging betreft een administratieve bijstelling. In 2017 is een tweejarige subsidie verstrekt aan de TU Delft voor het project Realtime monitoring Dashboard mobiliteit. De subsidielasten van 0,2 mln worden gedekt uit het budget energietransitie binnen programmareserve 2 Bereikbaar en Verbonden en komen ten laste van de exploitatie. Zodoende wordt minder geactiveerd en kan de dekking uit de reserve Kapitaallasten worden gehaald. 41

42 0,9 mln (n) Nee FR Deze wijziging betreft een administratieve bijstelling. Deze wijziging betreft de verhoging van de directe loonkosten, als gevolg van de nieuwe Cao. De wijzigingen van de totale loonkosten worden nader toegelicht bij de paragraaf Bedrijfsvoering. Baten 0,2 mln (v) Ja BAT Deze wijziging betreft een bijstelling van budget. Zie toelichting bij de lasten ROV. 0,8 mln (v) Ja OVP Deze wijziging betreft een bijstelling van budget. Zie toelichting bij de lasten voor regionale en provinciale projecten en infra duurzaam veilig. Storting in reserve 25,4 mln (v) Ja N.v.t. De geraamde storting van de vrijval kapitaallasten wordt op nul gesteld. De vrijval wordt nu gestort in de nieuwe Egalisatiereserve afschrijvingslasten in programmareserve 5. Voor een nadere toelichting zie het Financieel Beeld. 1,1 mln (n) Ja N.v.t. Vanuit reserves mogen geen bijdragen in mindering worden gebracht op investeringen. Voorgesteld wordt het in de reserve ISV 3 beschikbare aandeel voor het Kwaliteitsnet goederenvoer vrij te laten vallen en te storten in de egalisatiereserve Afschrijvingslasten ter dekking van de stijgende afschrijvingslasten. 3,3 mln (n) Ja N.v.t. Via de Meicirculaire is in het Provinciefonds een bedrag van 3,3 mln ontvangen voor het programma Beter Benutten. Het ontvangen bedrag wordt gestort in de reserve Mobiliteit. 3,8 mln (n) Ja N.v.t. Het voordeel bij de lasten voor de functionele verbeteringen wordt in de reserve Egalisatiereserve Afschrijvingslasten gestort. Bijdrage uit reserve 2,2 mln (n) Ja N.v.t. Dit bestaat uit de volgende reservemutaties: Lagere bijdrage uit de reserve mobiliteit van 3,5 mln i.v.m. regionale en provinciale projecten en infra duurzaam veilig. Bijdrage uit de reserve ISV3 van 1,1 mln. Bijdrage uit de egalisatiereserve afschrijvingslasten van 0,2 mln t.b.v. het project Realtime monitoring Dashboard mobiliteit. 66,6 mln (n) Ja N.v.t. Betreft de egalisatiereserve afschrijvingslasten. Voor een nadere toelichting zie Financieel Beeld. 42

43 Overzicht reserves Bedragen x Primaire Begroting Bijstelling Najaarsnota 2017 tm VJN Egalisatiereserve expl proj PZI Reserve bereikbaarheid Egalisatiereserve afschrijvingslast Mobiliteit Egalisatieres.beheer & onderhoud DBI Egalisatiereserve afschrijvingslst Totaal storting in reserve Egalisatiereserve expl proj PZI RijnGouwelijn Reserve bereikbaarheid Egalisatiereserve afschrijvingslast Mobiliteit Voorm.Invest.budg.Sted.Vern.3 (ISV3) Coolport middelen Egalisatiereserve afschrijvingslst Totaal bijdrage uit reserve

44 Doel 2-2 Een adequaat aanbod van openbaar vervoer Wat willen we bereiken? Met betrekking tot een adequaat aanbod van openbaar vervoer wordt beoogd het volgende te bereiken: Goed functionerende dienstverlening OV voor bus, regionaal spoor en waterbus Infrastructuur openbaar vervoer op orde Verbeterde kwaliteit openbaar vervoer Bijstelling beleidsrealisatie De bijstellingen zijn vooral van financiële aard, de toelichting hierop is opgenomen in de tabel. Binnen dit doel wordt, als onderdeel van de extra investeringen in een slimmer, schoner en sterker Zuid-Holland, gewerkt aan: Extra Impuls Investering nummer 3 Nieuwe impuls voor verduurzaming van onze mobiliteit Extra Impuls Investering nummer 9 Behoud aanbod en verbetering van openbaar vervoer Extra Impuls Investering nummer 10 Oplossen van knelpunten openbaar vervoer Effectindicatoren (= outcome indicatoren) Omschrijving Nulmeting a Aantal instappers in de busconcessies 27,9 mln nulmeting nulmeting nulmeting nulmeting 2.2.b Aantal reizigerskilometers in de busconcessies 277,5 mln nulmeting nulmeting nulmeting nulmeting 2.2.c Aantal instappers R-net lijnen 1,5 mln d Aantal reizigerskilometers R-net lijnen 13,1 mln e Aantal instappers spoordiensten 3,0 mln f Aantal reizigerskilometers spoordiensten 42,0 mln g Aantal instappers Waterbus 1,5 mln h Waardering Openbaar Vervoer obv Klantenbarometer 7,5 landelijk gemiddelde 2017 landelijk gemiddelde 2018 landelijk gemiddelde 2019 landelijk gemiddelde i Waardering van de sociale veiligheid in het openbaar vervoer obv klantenbarometer 7,7 landelijk gemiddelde 2017 landelijk gemiddelde 2018 landelijk gemiddelde 2019 landelijk gemiddelde k Bezettingsgraad fietsenstallingen bij OV-haltes 79,7% nulmeting nulmeting nulmeting nulmeting 2.2.l Bezettingsgraad P&R-plaatsen bij OV-haltes 86,2% nulmeting nulmeting nulmeting nulmeting Toelichting effectindicator(en) Er hebben geen bijstellingen plaatsgevonden. Wat mag dat kosten voor het doel? Bedragen x Primaire Begroting Bijstelling Najaarsnota 2017 tm VJN Lasten Baten Totaal saldo baten en lasten Storting in reserve Bijdrage uit reserve Resultaat

45 Toelichting bijstelling Lasten 3,4 mln (v) Ja RES Deze wijziging betreft een bijstelling van planning. In de Visie Ruimte en Mobiliteit is de ambitie opgenomen dat het openbaar vervoer binnen twee concessieperiodes (15-20 jaar) energie-neutraal is. Energietransitie is een belangrijk speerpunt in het Hoofdlijnenakkoord Een onderdeel hiervan is de bijdrage aan het project 3E-motion voor de aanschaf van 4 brandstofcel-bussen op waterstof. De levering van de bussen vindt plaats in 2018, daarom verschuiven de lasten van 3,4 mln voor 3Emotion naar ,0 mln (v) Ja RES Deze wijziging betreft een bijstelling van planning. De geraamde bijdragen uit de reserve aan regionale en provinciale projecten verschillen jaarlijks. Voor de exploitatie van het OV 2017 was in het bestedingsplan Mobiliteit 2017een raming van 80,9 mln opgenomen. Op basis van bijgestelde prognoses bedraagt de raming 78,9 mln. De bijdrage uit de reserve Mobiliteit wordt uit voorzichtigheidsoverweging met dit verschil verlaagd. 1,1 mln (v) Ja BAT Deze wijziging betreft een bijstelling van planning. In 2017 is incidenteel voor subsidies onderhoud en vervanging veren 1,4 mln opgenomen. Naar verwachting wordt in 2017 beperkt gebruik gemaakt van deze regeling. Aangezien de uitgaven afhankelijk zijn van (uitblijvende) subsidieaanvragen worden de lasten en de baten met 1,1 mln verlaagd. 0,3 mln (n) Ja Doel 2-1 Deze wijziging betreft een bijstelling van budget. Uit het budget voor Verkeer en Vervoerbeleid wordt 0,3 mln ingezet voor het uitvoeren van extra werkzaamheden ten behoeve van de verkenning naar draagvlak voor een nieuw luchthavenbeleid van Rotterdam The Hague Airport. 0,1 mln (n) Nee FR Deze wijziging betreft een bijstelling van budget. Deze wijziging betreft de verhoging van de directe loonkosten, als gevolg van de nieuwe Cao. De wijzigingen van de totale loonkosten worden nader toegelicht bij de paragraaf Bedrijfsvoering. Baten 1,1 mln (n) Ja OVP Deze wijziging betreft een bijstelling van planning. Zie toelichting bij de lasten vervanging veren. Financiële mutaties Eenmalig Bron Toelichting / onderbouwing op mutatie Storting in reserve Er hebben geen bijstellingen plaatsgevonden. Bijdrage uit reserve 5,4 mln (n) Ja N.v.t. Dit bestaat uit de volgende reservemutaties: Lagere bijdrage uit de reserve Mobiliteit voor project 3E-motion van 3,4 mln. Lagere bijdrage uit de reserve Mobiliteit voor regionale en provinciale projecten van 2 mln Overzicht reserves Bedragen x Primaire Begroting 2017 tm VJN Bijstelling Najaarsnota 45

46 Mobiliteit Revolverend Verenfonds Totaal storting in reserve Reserve bereikbaarheid Mobiliteit Totaal bijdrage uit reserve

47 Programma 3 Aantrekkelijk en Concurrerend Voor een aantrekkelijk en concurrerend Zuid-Holland Economie Om aantrekkelijk en concurrerend te blijven, zet de provincie zich samen met partners in om de economische kracht van het gebied rond Rotterdam en Den Haag veel beter te benutten. De basis hiervoor is het investeringsprogramma Investeren in Vernieuwen. Dit programma is opgesteld door de Metropoolregio Rotterdam Den Haag, de Economische Programmaraad Zuidvleugel, de rovincie Zuid-Holland, Holland Rijnland en Drechtsteden en heeft als doel de economie in het dichtstbevolkte stuk van Nederland te vernieuwen en te verduurzamen. Investeren in Vernieuwen bestaat uit 150 concrete projecten die zijn aangedragen door de betrokken gemeenten, de provincie, kennisinstellingen en het bedrijfsleven. Energie De provincie wil snel meer energie besparen en de overgang naar schone energie slimmer en sneller realiseren. Ruim 200 betrokkenen van bedrijven, kennisinstellingen, maatschappelijke organisaties en overheden hebben bijgedragen aan het opstellen van de Zuid-Hollandse Energieagenda. In deze agenda staan ambities en acties voor industrie, glastuinbouw, stedelijke omgeving, mobiliteit en infrastructuur en productie van duurzame energie. De provincie en samenwerkingspartners werken aan vijf strategieën: innovatie, gebruik rest- en aardwarmte, duurzaam investeren, energietransitie ruimtelijk mogelijk maken en samen werken met de regio s. Omgevingsbeleid De opgave om een Omgevingsvisie, een Omgevingsverordening en Omgevingsprogramma s binnen de kaders van de Omgevingswet te ontwikkelen is één van de prioriteiten van het college. Voor de ontwikkeling van het provinciale omgevingsbeleid heeft Zuid-Holland een adaptieve werkwijze ontwikkeld. Op deze manier kan de provincie blijven inspelen op ontwikkelingen in de maatschappij en constructief meedenken met de opgaven op gemeentelijk niveau. Actieprogramma Slim ruimtegebruik De provincie Zuid-Holland werkt met gemeenten en organisaties samen om de schaarse ruimte in onze dichtbevolkte provincie beter te benutten. Eén van de vier actielijnen uit het in 2016 vastgestelde actieprogramma Slim ruimtegebruik betreft het uitvoeren van gebiedsgerichte pilots, waarover op dit moment met meerdere gemeenten gesprekken worden gevoerd. Het gaat dan om gebieden die om herontwikkeling vragen, maar waar zich problemen voordoen om dit mogelijk te maken. De provincie wil in de pilots de betrokken partijen helpen om een doorbraak te forceren, bijvoorbeeld door het beschikbaar stellen van deskundigheid. Cultureel erfgoed Het beleid voor cultureel erfgoed krijgt vanaf 2017 nieuwe accenten in een nieuwe beleidsvisie cultureel erfgoed. Deze accenten betreffen de kwaliteitsverbetering van erfgoedlijnen, meer inzet op herbestemmingen gekoppeld aan slim ruimtegebruik, monumentale gebouwen en landschapslijnen centraal stellen in transformatie-opgaven. Daarnaast wordt de intensivering op publieksbereik archeologie, molenonderhoud en monumentrestauraties voortgezet. 47

48 Wat mag dat kosten voor het programma? Bedragen x Primaire Begroting Bijstelling Najaarsnota 2017 tm VJN Lasten Baten Totaal saldo baten en lasten Storting in reserve Bijdrage uit reserve Resultaat

49 Doel 3-1 Een groeiende, duurzame en innovatieve economie Wat willen we bereiken? Met dit doel wordt beoogd het volgende te bereiken: Vergroten van de innovatiekracht van het kennisintensieve MKB Vergroten van het organiserend vermogen van het kennisintensieve MKB Vergroten van het organiserend vermogen in de Greenports en in het Haven Industrie Complex (HIC) Duurzame transitie van de Greenports en het Haven industrie Complex (HIC) Bijstelling beleidsrealisatie Binnen dit doel wordt, als onderdeel van de extra investeringen in een slimmer, schoner en sterker Zuid-Holland, gewerkt aan: Investering nummer 2 Transitie chemiecluster Rotterdams Havengebied Het voorstel rondom de financiële bijdrage voor project Waste to chemicals is vastgesteld in de PS vergadering van 31 mei Bij voorjaarsnota is een bedrag van 7,5 mln vanuit de extra investeringen in een slimmer, schoner en sterker Zuid-Holland beschikbaar gesteld en toegevoegd aan de reserve Versterking economie. Investering nummer 4 Transitiecampus Zuid-Holland Het voorstel rondom de financiële bijdrage voor de Transitiecampus Zuid-Holland is vastgesteld in de PS vergadering van 25 juni Bij Voorjaarsnota 2017 is een bedrag van 5 mln vanuit de extra investeringen in een slimmer, schoner en sterker Zuid-Holland beschikbaar gesteld en toegevoegd aan Versterking economie. Investering nummer 5 Investeren in vernieuwing Het voorstel van GS voor de inzet van de extra middelen voor het Regionaal Investeringsprogramma en Gebiedsgericht Werken is in een aparte brief van medio mei aan PS aangeboden. Bij Voorjaarsnota 2017 is een bedrag van 5 mln Investeren in vernieuwing' toegevoegd aan de reserve Versterking economie Investering nummer 6 Modernisering glastuinbouwcluster Westland Investering nummer 6 Modernisering glastuinbouwcluster Westland Het betreft een versterking van de herstructurering en modernisering van de glastuinbouw zoals bedoeld in het Impulsprogramma van de provincie Zuid-Holland voor 4mln. Door de gemeente Westland een subsidie te verlenen voor het opkopen en uitplaatsen van de in de weg liggende woningen/obstakels kunnen 200 hectare tuinbouwareaal worden vrijgespeeld voor modernisering en herstructurering die de provincie voor ogen staat. De provincie werkt in coalitieverband (HOT) samen met het bedrijfsleven om te komen tot een duurzaam tuinbouwcluster voor de toekomst. Investering nummer 7 Cofinanciering van de innovatiestimulering MKB. De verhoging van het Subsidieplafond 2017 regeling MKB Innovatiestimulering Topsectoren Zuid-Holland (MIT ZH) is vastgesteld in de PS vergadering van 22 februari Bij Voorjaarsnota 2017 is een bedrag van 1 mln beschikbaar gesteld en toegevoegd aan de reserve Versterking economie. MKB innovatieondersteuning topsectoren (MIT) Uitvoering van de samenwerkingsagenda 'Gezamenlijke innovatie ondersteuning MKB' Door middel van de samenwerking met het Rijk (samenwerkingsagenda 'Gezamenlijke MKB innovatieondersteuning') en via de subsidieregeling MKB innovatieondersteuning topsectoren (MIT) Zuid-Holland stimuleert de provincie innovatie in het MKB. Het Rijk heeft de MIT regeling recent geëvalueerd. Uit het rapport blijkt onder meer dat de regeling toegankelijk is, voorziet in een duidelijke behoefte en ondersteunt het MKB in de eerste fase van innovatietrajecten. Voorts bevestigt de evaluatie dat innovatieve mkb ers baat hebben bij het gezamenlijk optrekken van het Rijk en de provincies in de MIT. In 2017 is er voor deze MIT regeling 10 mln begroot, 3 mln voor Haalbaarheids- en innovatieadviesprojecten en 7 mln voor R&D samenwerkingsprojecten (50% rijks-cofinanciering). Meer dan 50% van de MIT aanvragen wordt afgewezen omdat er niet voldoende 49

50 budget is. Binnen programma 3 Economie is een reservering voor het afdekken van het risico van de investering in InnovationQuarter. Deze reservering is destijds gebaseerd op een schatting en niet op een risico analyse. Deze analyse is ondertussen wel uitgevoerd en gebleken is dat op dit moment de huidige reservering hoger is dan nodig. 3 mln die begroot is voor het afdekken van dit risico kan op een andere wijze worden ingezet. Deze 3 mln wordt ingezet voor MIT in Bij voorjaarsnota/kadernota is door Provinciale Staten over een investeringsimpuls van in totaal 48 mln. toegekend, met daarin een bedrag van 5 mln. voor innovatie. Daarbinnen is 3,5 mln. bestemd voor Fieldlabs. Voor Fieldlabs is beoogd zo middelen beschikbaar te stellen voor projecten die net niet passen binnen een EFRO call, maar wel goed passen binnen de Roadmap Next economy. In het kader hiervan is ook het Fieldlab Composite Automation Development Center (CADC ) genoemd van TU Delft. In het Voortgangsbericht Regionaal Investeringsprogramma dat GS onlangs aan PS zond, is een nadere beschrijving van dit Fieldlab opgenomen. De aanvraag van TU Delft voor het CADC is 12 mei jl. ingediend bij EFRO Kansen voor West II en is als kansrijk aangemerkt, maar er moest volgens de onafhankelijke deskundigencommissie EFRO Kansen voor West II nog wel aan geschaafd worden. In september 2017 volgt een nieuwe openstelling voor de EFRO. Hierna, in het laatste kwartaal van 2017, zal de deskundigencommissie de aangepaste aanvraag van het CADC opnieuw beoordelen. In het geval van het fieldlab CADC speelt dat TU Delft, betrokken bedrijven en regionale consortiumpartners van het CADC (w.o. de provincie) het belangrijk vinden dat het CADC per 1 januari 2018 van start gaat. Dit omdat de betrokken bedrijven vanaf begin 2018 in het CADC aan hun automatiseringsvragen en digitaliseringsvragen met betrekking tot composietproductie willen werken. Vanwege het belang van de start begin 2018 en omdat we op dit moment niet kunnen voorspellen dat EFRO wordt toegekend, wordt voorgesteld om max. 1,75 mln. te reserveren als een achtervang om die, bij een afwijzing binnen EFRO, op dat moment in de vorm van een incidentele subsidie aan het CADC toe te kunnen kennen. Dit gaat dan ten laste van de investeringsimpuls, onderdeel Fieldlabs. De provincie gaat dan ook in gesprek met de betrokken gemeenten om, op basis van de gezamenlijke intentieverklaring# voor de vestiging van het CADC, te bezien wat zij bijdragen aan de achtervangfinanciering (ad. maximaal 1,75 mln.). Voorts wordt in het kader van de eventuele verlening van een incidentele subsidie aan TU Delft ten behoeve van het CADC (achtervangfunctie) aan PS gevraagd om GS hiervoor te mandateren om zodat GS de benodigde snelheid in het proces kan waarborgen. Naast deze eventueel benodigde incidentele subsidie speelt er een liquiditeitstekort in de opstartfase van het fieldlab CADC. Om dit liquiditeitstekort weg te nemen en zo een tijdige opstart mogelijk te maken, vraagt GS aan PS toestemming om een lening te verstrekken aan TU Delft van maximaal 2,4 mln. Deze lening, die dient te voldoen aan de regels voor staatssteun, kent een maximale looptijd van 5 jaar. Zodra GS een besluit neemt met betrekking tot de incidentele subsidie van maximaal 1,75 mln. en/of de lening van maximaal 2,4 mln. wordt PS per ommegaande geïnformeerd over deze besluitvorming. Indien er geen besluitvorming heeft plaatsgevonden voor de behandeling van de Voorjaarsnota 2018 vervallen bovengenoemde besluiten. Effectindicatoren (= outcome indicatoren) Omschrijving Nulmeting a Procentuele jaarlijkse groei van het inkomen van de prioritaire clusters 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 50

51 Toelichting effectindicator(en) Er hebben geen bijstellingen plaatsgevonden. Wat mag dat kosten voor het doel? Bedragen x Primaire Begroting Bijstelling Najaarsnota 2017 tm VJN Lasten Baten Totaal saldo baten en lasten Storting in reserve Bijdrage uit reserve Resultaat Toelichting bijstelling Financiële mutaties Lasten Eenmalig 4,15 mln (v) Ja Bron Doel 5.1 RES RES Toelichting / onderbouwing op mutatie Deze wijziging betreft een bijstelling van budget. Vanwege de grote belangstelling voor de MIT-regeling wordt het budget 2017 verhoogd: het Rijk heeft via het Provinciefonds 0,4 mln extra toegezegd; vanuit de Impulsgelden is 1 mln toegekend aan de MIT regeling (via reserve Versterking Economie). Daarnaast wordt 2,5 mln extra beschikbaar gesteld voor de MIT regeling 2017 (uit de reserve Versterking Economie). De lasten 2017 stijgen hierdoor met 3,9 mln. Voor 2018 wordt 1,3 mln. extra beschikbaar gesteld. In totaal derhalve 5,1 mln. Er wordt verwacht dat van de eerder verleende bedragen 2017 in voor-en RES najaarsnota mln pas in 2018 door subsidieontvangers zal worden besteed. Daarom wordt dit bedrag in de reserve gestort. Per saldo dalen de lasten 2017 hierdoor met 4,15 mln. 1,3 mln (n) Ja RES Deze wijziging betreft een bijstelling van budget. Voor het onderwerp Versterking economie wordt 1,3 mln voor het jaar 2017 uit de reserve onttrokken. De uitgaven hebben betrekking op proceskosten als gevolg van projecten en opdrachten gericht op de versterking van de economie. 0,4 mln (v) Ja RES Deze wijziging betreft een bijstelling van planning. Van de verleende bedragen 2017 Regionale Net werken Topsectoren (RNT) - regeling zal door de subsidieontvangers 0,4 mln pas in 2018 en 2019 worden besteed. Dit bedrag wordt in de reserve RNT gestort. 0,5 mln (n) Ja OVP Deze wijziging betreft een bijstelling van budget. De eindafrekening van de OVP middelen Clusterregeling met derden is volledig afgerond. Van de resterende middelen kan 0,5 mln worden ingezet voor Innovatie Prestatie Contracten (IPC) kosten. 0,1 mln (n) Ja OVP Deze wijziging betreft een administratieve bijstelling. De activiteiten voor het programma Voordelta zijn in 2017 afgerond. Het restbedrag van wordt vanuit de OVP Voordelta toegevoegd, ter bestemming in ,3 mln (n) Ja RES Deze wijziging betreft een bijstelling van planning. De EFRO uitgaven zijn, door wijziging in de fasering, in 2017 hoger dan geraamd. Daarom wordt 0.3 mln. aan de reserve EFRO onttrokken. 51

52 Financiële mutaties Eenmalig Bron Toelichting / onderbouwing op mutatie 0,4 mln (v) Ja FR Deze wijziging betreft een bijstelling van budget. 0,2 mln (n) Ja Paragraaf Bedrijfs- voering De subsidieafrekening van de cofinanciering watercentrum Delft leidt tot een vrijval van 0,4 mln. Deze wijziging betreft een administratieve bijstelling. Als gevolg van wijzigingen in de wetgeving wordt de overhead op een andere wijze verdeeld over de organisatie. Het betreft hier een actualisering van de eerder berekende taakstelling. 0,2 mln (v) Ja Doel 3.5 Deze wijziging betreft een administratieve bijstelling van budget. Het budget Greenports wordt overgebracht naar 3.5. In doel 3.1 was het abusievelijk onder de middelen schaalsprong begroot. 0,2 mln (n) Ja RES Deze wijziging betreft een bijstelling van budget. 0,1 mln (n) Nee Paragraaf Bedrijfs- voering Onderdeel van de investeringsimpuls van 48 mln vormt de fasering Glas Westland (totaal 4 mln). In de Begroting 2018 wordt voor de komende jaren 3,8 mln. onttrokken aan de reserve Versterking Economie, waarin de middelen tijdelijk zijn verantwoord. Nu wordt 0.2 mln. onttrokken in verband met voorbereidingskosten in Deze wijziging betreft een administratieve bijstelling. Deze wijziging betreft de directe loonkosten, als gevolg van de nieuwe CAO. De wijzigingen van de totale loonkosten worden nader toegelicht bij de paragraaf Bedrijfsvoering. Baten 0,08 mln (v) Ja OVP Deze wijziging betreft een administratieve bijstelling. De activiteiten voor het programma Voordelta zijn in 2017 afgerond. Het restbedrag van wordt vanuit de OVP Voordelta toegevoegd. 0,5 mln (v) Ja OVP Deze wijziging betreft een bijstelling van budget. De eindafrekening van de OVP middelen Clusterregeling met derden is volledig afgerond. Van de resterende middelen kan 0,5 mln worden ingezet voor IPC kosten. (zie lasten) Storting in reserve 8,5 mln (n) N.v.t. De lasten worden gebruikt voor de realisatie van dit doel. Als gevolg van wijzigingen in de lasten wordt de begrote storting in de programmareserve bijgesteld. Bijdrage uit reserve 5,2 mln (v) N.v.t. De lasten van dit doel worden deels gedekt uit programmareserves. Hierin zijn middelen gereserveerd voor de realisatie van dit doel. Als gevolg van wijzigingen in de lasten wordt de begrote onttrekking uit de programmareserve bijgesteld. 52

53 Overzicht reserves Bedragen x Primaire Begroting Bijstelling Najaarsnota 2017 tm VJN Interreg-cofinanciering EFRO Regionale netwerken topsectoren Versterking economie MIT MKB Innovatiestimulering topsect WorldExpo Totaal storting in reserve EFRO middelen Interreg-cofinanciering EFRO Regionale netwerken topsectoren Versterking economie MIT MKB Innovatiestimulering topsect IRP Goeree-Overflakkee Totaal bijdrage uit reserve

54 Doel 3-2 Schone en toekomstbestendige energie Wat willen we bereiken? Bijdragen aan de afspraken die in Parijs zijn gemaakt om de CO 2-uitstoot terug te brengen met 80 tot 95% in 2050 Bevorderen van energiebesparing in de industrie en de gebouwde omgeving Faciliteren van de opwekking van duurzame energie Activeren, faciliteren en motiveren van partijen ten aanzien van de ontwikkeling, levering, inzet en gebruik van duurzame warmte. Bijdragen aan leveringsbetrouwbare schone energie Ervaring opdoen met CO 2-afvang en -opslag Benutten van kansen voor innovatie en economie Bijstelling beleidsrealisatie Binnen dit doel wordt, als onderdeel van de extra investeringen in een slimmer, schoner en sterker Zuid-Holland, gewerkt aan: Extra Impuls Investering nummer 1 Fonds ter financiering van kleinschalige, maatschappelijke energieprojecten De subsidieregeling voor lokale energie-initiatieven beoogt de bewustwording van de noodzakelijke energietransitie in de maatschappij te vergroten en deze te versnellen. Lokale initiatieven zorgen er voor dat het eigenaarschap van de energietransitie tot in de haarvaten van de samenleving doordringt. De regeling biedt initiatiefnemers de mogelijkheid om hun project professioneel voor te bereiden, waarmee de slagingskans ervan groter wordt. Het al beschikbaar gestelde budget ad 2 mln wordt over 3 kalenderjaren verdeeld (waarvan 0,8 mln voor 2017). De subsidieregeling "asbest eraf, zon erop" bevordert het verwijderen en verantwoord afvoeren van asbestdaken in combinatie met het stimuleren van duurzame energieopwekking. De regeling is verruimd naar een bredere doelgroep, na afloop van een oude regeling die specifiek was toegesneden op de landbouw. De nog beschikbare middelen worden onttrokken aan de reserve (zonnepanelen / asbest) en ter begroting gebracht voor de jaren Effectindicatoren (= outcome indicatoren) Omschrijving Nulmeting a Aandeel duurzame energie in Zuid Holland (%) 3.1 % 5% 6% 7% 9% 3.2.b Geleverde duurzame energie in Zuid Holland 13.4 PJ (PJ) 3.2.c Vermeden CO2 uitstoot door duurzame energie inzet in Zuid Holland (in Mton) 3.2.d Absolute energiebesparing ten opzichte van -34 PJ (PJ) 3.2.e Vermeden CO2 uitstoot door energie-efficiëntie, -4 Mton besparing en transitie ten opzichte van 1990 (Mton) 3.2.f Totale emissie van CO2 door finaal energiegebruik in Zuid Holland (Mton) Toelichting effectindicator(en) Er hebben geen bijstellingen plaatsgevonden. 54

55 Wat mag dat kosten voor het doel? Bedragen x Primaire Begroting Bijstelling Najaarsnota 2017 tm VJN Lasten Baten Totaal saldo baten en lasten Storting in reserve Bijdrage uit reserve Resultaat Toelichting bijstelling Lasten 1,2 mln (v) Ja RES Deze wijziging betreft een bijstelling van planning. In het Impulsprogramma van 48 mln is 2 mln opgenomen voor Kleinschalige, maatschappelijke energieprojecten. Dit bedrag is in de Voorjaarsnota 2017 verwerkt. De nadere verdeling van deze middelen over de jaren wordt nu verwerkt via de reserve. De verdeling is respectievelijk 0,8 mln 0,6 mln - 0,6 mln. 0,17 mln (n) Ja Doel 5.1 Deze wijziging betreft een bijstelling van budget. Het ministerie van Economische Zaken heeft een bedrag van toegekend voor het project Warmte Koude Het bedrag wordt via het Provinciefonds overgemaakt, via de baten bij doel ,9 mln (v) Ja RES Deze wijziging betreft een bijstelling van planning. De nieuwe subsidieregeling zonnepanelen is in de Voorjaarsnota 2017 verwerkt. Het budget van 0,9 mln wordt grotendeels verdeeld over de periode Het deel voor 2018 en verder wordt in deze najaarsnota in de reserve Asbest / zonnepanelen gestort. Financiële mutaties Eenmalig Bron Toelichting / onderbouwing op mutatie Baten Er hebben geen bijstellingen plaatsgevonden. Storting in reserve 1,2 mln (n) N.v.t. De lasten worden gebruikt voor de realisatie van dit doel. Als gevolg van wijzigingen in de lasten wordt de begrote storting in de programmareserve bijgesteld. Bijdrage uit reserve 0,9 mln (n) N.v.t. De lasten van dit doel worden deels gedekt uit programmareserves. Hierin zijn middelen gereserveerd voor de realisatie van dit doel. Als gevolg van wijzigingen in de lasten wordt de begrote onttrekking uit de programmareserve bijgesteld. 55

56 Overzicht reserves Bedragen x Primaire Begroting Bijstelling Najaarsnota 2017 tm VJN Mitigatie/Energie Risicoreserve Energiefonds Totaal storting in reserve Mitigatie/Energie Greendeal Zonnepanelen-asbest Programma Warmte-Koude Z-H Versterking economie Totaal bijdrage uit reserve

57 Doel 3-3 Beter benut (bebouwd) gebied Wat willen we bereiken? Met dit doel wordt beoogd het volgende te bereiken: Nieuwe stedelijke ontwikkelingen concentreren binnen bebouwd gebied Nieuwe stedelijke ontwikkelingen concentreren nabij haltes Hoogwaardig Openbaar Vervoer (HOV) Hergebruik en transformatie leegstaande kantoren, detailhandel en ander leegstand vastgoed Versterken interactiemilieus (hotspots, campussen en binnensteden) Bijstelling beleidsrealisatie Slechts marginale financiële bijstellingen bij najaarsnota (terugboekingen naar reserves) zonder politiek relevante gevolgen voor beleidsrealisatie. Toelichting effectindicator(en) Voor dit doel zijn er geen effectindicatoren. Wat mag dat kosten voor het doel? Bedragen x Primaire Begroting Bijstelling Najaarsnota 2017 tm VJN Lasten Baten Totaal saldo baten en lasten Storting in reserve Bijdrage uit reserve Resultaat Toelichting bijstelling Lasten 0,5 mln (v) Ja RES Deze wijziging betreft een bijstelling van budget. De subsidieaanvraag voor het Energieweb Glasparel+ is ingediend maar nog niet volledig genoeg om in 2017 al tot toekenning over te gaan, waardoor de uitgaven in 2017 lager zullen zijn. De hiervoor gereserveerde middelen worden daarom teruggestort in de betreffende reserve en zullen op een later moment weer worden onttrokken. 0,6 mln (v) Ja RES Deze wijziging betreft een bijstelling van budget. Voor de aanpak van verspreide glastuinbouw werd nog een businesscase en een subsidieaanvraag verwacht. Inmiddels is bekend dat deze aanvraag niet meer zal komen en wordt de begrote onttrekking teruggestort in de reserve. 0,1 mln (n) Ja RES Deze wijziging betreft een bijstelling van budget. Ten behoeve van niet eerder begrote onderwerpen (Gezonde Leefomgeving, Masterclass en Trendpublicatie) in het kader van de Toekomstagenda worden middelen onttrokken aan de reserve Toekomstagenda. 0,1 mln (v) Ja FR Deze wijziging betreft een administratieve bijstelling. Als gevolg van wijzigingen in de wetgeving wordt de overhead op een andere wijze verdeeld over de organisatie. Het betreft hier een actualisering van de eerder berekende taakstelling. 0,1 mln (n) Ja BAT Deze wijziging betreft een bijstelling van budget. Voor de externe detachering gedurende 2017 van 2 provinciale medewerkers worden baten ontvangen. Deze baten waren nog niet eerder begroot en mogen worden ingezet ten behoeve van eventuele vervanging. Het arbeidskostenbudget wordt met deze boeking verhoogd. 57

58 1,8 mln (v) Ja RES Deze wijziging betreft een bijstelling van planning. De implementatie van de Omgevingswet heeft in het landelijke traject vertraging opgelopen. Hierdoor worden de geraamde lasten over een langere tijd uitgestreken. 0,1 mln (n) Nee Deze wijziging betreft een administratieve bijstelling. Deze wijziging betreft de verhoging van de directe loonkosten, als gevolg van de nieuwe Cao. De wijzigingen van de totale loonkosten worden nader toegelicht bij de paragraaf Bedrijfsvoering. Baten 0,1 mln (v) Deze wijziging betreft een bijstelling van budget. Voor de externe detachering van 2 provinciale medewerkers worden baten ontvangen. Deze baten waren nog niet eerder begroot en kunnen binnen het arbeidskostenbudget worden ingezet voor eventuele vervanging. Financiële mutaties Eenmalig Bron Toelichting / onderbouwing op mutatie Storting in reserve Er hebben geen bijstellingen plaatsgevonden. Bijdrage uit reserve 2,9 mln (n) Ja N.v.t. De lasten van dit doel worden deels gedekt uit programmareserves. Hierin zijn middelen gereserveerd voor de realisatie van dit doel. Als gevolg van wijzigingen in de lasten wordt de begrote onttrekking uit de programmareserve bijgesteld. Overzicht reserves Bedragen x Primaire Begroting Bijstelling Najaarsnota 2017 tm VJN Opstellen integrale onderzoeksagenda Totaal storting in reserve Sanering glastuinbouw Res Project duurz ontw. Zuidplaspold Implementatie Omgevingswet Opstellen integrale onderzoeksagenda IRP Goeree-Overflakkee Totaal bijdrage uit reserve

59 Doel 3-4 Goede ruimtelijke kwaliteit Wat willen we bereiken? Met dit doel wordt beoogd het volgende te bereiken: Zorgvuldig ruimtegebruik buiten Bestaand stads- en dorpsgebied (BSD), waarbij aandacht is voor de kwaliteit van de ontwikkeling en zijn omgeving Beschermen van specifieke waarden Behouden en ontwikkelen van waardevolle landschapselementen Bijstelling beleidsrealisatie Slechts marginale financiële bijstelling bij najaarsnota (terugstorting naar financiële ruimte) zonder politiek relevante gevolgen voor beleidsrealisatie. Toelichting effectindicator(en) Voor dit doel zijn er geen effectindicatoren. Wat mag dat kosten voor het doel? Bedragen x Primaire Begroting Bijstelling Najaarsnota 2017 tm VJN Lasten Baten Totaal saldo baten en lasten Storting in reserve Bijdrage uit reserve Resultaat Toelichting bijstelling Lasten ,- Er stonden nog ten onrechte lasten begroot ad ten laste van de reserve natuurcompensatie binnen dit doel. Deze begrote lasten worden verlaagd naar nul. Overige is herverdeling directe loonkosten. Financiële mutaties Eenmalig Bron Toelichting / onderbouwing op mutatie Baten Er hebben geen bijstellingen plaatsgevonden. Financiële mutaties Eenmalig Bron Toelichting / onderbouwing op mutatie Storting in reserve Er hebben geen bijstellingen plaatsgevonden. Bijdrage uit reserve 9.000,- N.v.t. Er stonden nog ten onrechte lasten begroot ad 9 duizend mln ten laste van de reserve natuurcompensatie binnen dit doel. Deze begrote lasten worden verlaagd naar nul. Daarmee wordt ook de bijdrage uit de reserve verlaagd naar nul. 59

60 Overzicht reserves Bedragen x Primaire Begroting Bijstelling Najaarsnota 2017 tm VJN Groene ambities Totaal storting in reserve Reserve Natuurcompensatie Totaal bijdrage uit reserve

61 Doel 3-5 Vraag en aanbod wonen, werken en voorzieningen in balans Wat willen we bereiken? Met dit doel wordt beoogd het volgende te bereiken: Levendige en krachtige stads- en dorpscentra Vraag naar en aanbod van woningen in balans (kwantitatief en kwalitatief) Bedrijfslocaties realiseren die de vitaliteit en kracht van het bedrijfsleven versterken Vraag naar en aanbod van werklocaties in balans (kwantitatief en kwalitatief) Bijstelling beleidsrealisatie Verlaging exploitatiemiddelen Planvorming bedrijventerreinen Het overschot planvorming bedrijventerreinen betreft: Middelen voor de planvorming binnen de greenports; Middelen voor planvorming op overige bedrijventerreinen, waarvan in de jaren 2014/2015 geen gebruik is gemaakt; De regeling voor de Greenports past niet meer bij de manier waarop we nu onze werkzaamheden hebben ingericht. Daarom hebben we ervoor gekozen om deze middelen terug te storten in de algemene reserve. De planvormingsregeling voor overige bedrijventerreinen is inmiddels weer opgesteld en er wordt ook goed gebruik van gemaakt. De beschikbare middelen zijn toereikend voor de uitvoering, waardoor we geen aanspraak meer willen doen op de middelen die nog in de reserve staan. Effectindicatoren (= outcome indicatoren) Omschrijving Nulmeting a Aantal gemeenten dat in het kader van de rapportage Interbestuurlijk toezicht op het domein huisvesting vergunninghouders rood scoort 3.5.b Leegstandspercentage kantoren in Zuid-Holland mag niet oplopen t.o.v. het leegstandspercentage kantoren in Nederland 1,7% 1,7% 1,7% 1,7% 1,7% Toelichting effectindicator(en) Er hebben geen bijstellingen plaatsgevonden. Wat mag dat kosten voor het doel? Bedragen x Primaire Begroting Bijstelling Najaarsnota 2017 tm VJN Lasten Baten Totaal saldo baten en lasten Storting in reserve Bijdrage uit reserve Resultaat

62 Toelichting bijstelling Lasten 9,0 mln (v) Ja RES Deze wijziging betreft een bijstelling van planning. Uit recente informatie van EZ is gebleken dat de activiteiten voor de alternatieve locatie Hoeksche Waard naar verwachting niet in 2017 maar in 2018 zullen plaatsvinden. Het desbetreffende budget wordt daarom in de reserve gestort en in 2018 ter begroting gebracht. 0,5 mln (v) Nee FR Deze wijziging betreft een bijstelling van budget. Vanuit de exploitatiemiddelen Planvorming bedrijventerreinen valt met ingang van 2017 structureel 0,5 mln vrij aan de algemene middelen. 1,3 mln (v) Ja RES Deze wijziging betreft een bijstelling van planning. Op basis van actuele dossiergegevens wordt de onttrekking 2017 aan de reserve Bedrijventerreinen neerwaarts bijgesteld met 1,2 mln. De storting wordt met 0,1mln verhoogd. 0,2 mln (n) Ja Doel 3.1 Deze wijziging betreft een administratieve bijstelling van budget. Het budget Greenports wordt overgebracht van Doel 3.1, waar het abusievelijk onder de middelen schaalsprong was begroot. 0,1 mln (v) Ja Doel 3.3 Deze wijziging betreft een bijstelling van budget. De bijdrage 2017 van doel 3.5 aan de Gebiedsverkenning Westland-HOT- GPWO bedraagt 0,1 mln. 0,1 mln (n) Nee Paragraaf Bedrijfsvoering Deze wijziging betreft een administratieve bijstelling. Deze wijziging betreft de verhoging van de directe loonkosten, als gevolg van de nieuwe CAO. De wijzigingen van de totale loonkosten worden nader toegelicht bij de paragraaf Bedrijfsvoering. Financiële mutaties Eenmalig Bron Toelichting / onderbouwing op mutatie Baten Er hebben geen bijstellingen plaatsgevonden. Storting in reserve 0,1 mln (n) N.v.t. De lasten worden gebruikt voor de realisatie van dit doel. Als gevolg van wijzigingen in de lasten wordt de begrote storting in de programmareserve bijgesteld. Bijdrage uit reserve 10,2 mln (n) N.v.t. De lasten van dit doel worden deels gedekt uit programmareserves. Hierin zijn middelen gereserveerd voor de realisatie van dit doel. Als gevolg van wijzigingen in de lasten wordt de begrote onttrekking uit de programmareserve bijgesteld. 62

63 Overzicht reserves Bedragen x Primaire Begroting Bijstelling Najaarsnota 2017 tm VJN Bedrijventerreinen Totaal storting in reserve Bedrijventerreinen Manden maken Alt.locatie Hoeksche Waard Bedrijventerreinen:IRP Oude Rijnzone Totaal bijdrage uit reserve

64 Doel 3-6 Beschermd, bekend en beleefbaar cultureel erfgoed Wat willen we bereiken? Met dit doel wordt beoogd het volgende te bereiken: Erfgoedlijnen ontwikkelen en versterken en het verhaal vertellen Onderhoudsachterstand monumenten wegnemen en nieuwe functies geven Presenteren en toegankelijk maken van de Zuid-Hollandse archeologische vondsten Beschermen cultureel erfgoed Bijstelling beleidsrealisatie Er zijn in beperkte zin wijzigingen t.o.v. de begroting. Die worden bij de financiële mutaties toegelicht. Het verschuiven van budget t.b.v. publieksbereik archeologie van 2018 naar 2017 is te zien als een versnelling. Effectindicatoren (= outcome indicatoren) Omschrijving Nulmeting a Percentage bestemmingsplannen cultureel erfgoed zonder zienswijze 3.6.b Aantal omwentelingen Zuid-Hollandse molens c Aantal bezoekers iconen erfgoedlijnen d Waardering bezoekers iconen erfgoedlijnen e Aantal vrijwilligersuren erfgoedlijnen f Aantal bezoekers website geschiedenis van Zuid-Holland.nl 3.6.g Aantal bezoekers Archeologiehuis h Waardering bezoekers Archeologiehuis i Aantal bruiklenen Archeologisch Depot Toelichting effectindicator(en) 3.6.e: Het aantal vrijwilligersuren erfgoedlijnen komt in 2017 waarschijnlijk hoger uit dan begroot: ongeveer Dit was bij voorjaarsnota nog niet bekend; de aanvragen zijn in de afgelopen maanden binnen gekomen. Wat mag dat kosten voor het doel? Bedragen x Primaire Begroting Bijstelling Najaarsnota 2017 tm VJN Lasten Baten Totaal saldo baten en lasten Storting in reserve Bijdrage uit reserve Resultaat Toelichting bijstelling Lasten 4,1 mln (v) Ja RES Deze wijziging betreft een bijstelling van planning. Op basis van de ingediende subsidieaanvragen 2016 en 2017 voor erfgoed en monumenten is de fasering over de jaren herberekend. Op basis hiervan wordt 2.4 mln in de reserve gestort en wordt 1,7 mln minder onttrokken. Onderdeel van de fasering naar 2018 is Fort Wierickerschans, waarvan de schatting is dat er voor 1 mln in 2018 zal worden uitgevoerd. 64

65 0,2 mln (n) Ja FR Deze wijziging betreft een bijstelling van planning. Voor publieksbereik Archeologie wordt niet in 2018 maar al in 2017 besteed. Verlaging van het budget 2018 vindt in de Begroting 2018 plaats. 0,1 mln (n) Ja Doel 5.1 Deze wijziging betreft een bijstelling van budget. Het Rijk heeft aan het Provinciefonds toegevoegd voor de monumentenmonitor. Dit bedrag wordt toegevoegd aan het budget restauraties rijksmonumenten. 0,1 mln (n) Nee Paragraaf Bedrijfsvoering Deze wijziging betreft een administratieve bijstelling. Deze wijziging betreft de verhoging van de directe loonkosten, als gevolg van de nieuwe CAO. De wijzigingen van de totale loonkosten worden nader toegelicht bij de paragraaf Bedrijfsvoering. Baten 0,5 mln (n) Ja RES Deze wijziging betreft een administratieve bijstelling van budget. Betreft administratieve overboeking van baten ISV3 naar Reserve ISV3. De baten worden daarom verlaagd. De middelen worden aan de reserve onttrokken. Storting in reserve 2,4 mln (n) N.v.t. De lasten worden gebruikt voor de realisatie van dit doel. Als gevolg van wijzigingen in de lasten wordt de begrote storting in de programmareserve bijgesteld. Bijdrage uit reserve 1,2 mln (v) N.v.t. De lasten van dit doel worden deels gedekt uit programmareserves. Hierin zijn middelen gereserveerd voor de realisatie van dit doel. Als gevolg van wijzigingen in de lasten wordt de begrote onttrekking uit de programmareserve bijgesteld. Overzicht reserves Bedragen x Primaire Begroting Bijstelling Najaarsnota 2017 tm VJN Rest.rijksmonumenten & erfgoedlijnen Totaal storting in reserve Voorm.Invest.budg.Sted.Vern.3 (ISV3) DP Molens CVT groot onderhoud Rest.rijksmonumenten & erfgoedlijnen Totaal bijdrage uit reserve

66 Doel 3-7 Schonere bodem en beter benutte bodem en ondergrond Wat willen we bereiken? Met dit doel wordt beoogd het volgende te bereiken: Saneren of beheersen spoedlocaties en adequate nazorg van restverontreiniging Herontwikkelen locaties met bodemverontreiniging en herontwikkelen voormalige vuilstortplaatsen Beheersen van verontreinigingen stortlocaties Duurzaam gebruik van de ondergrond en toepassing 3D-ordening Bijstelling beleidsrealisatie Slechts marginale financiële bijstellingen bij najaarsnota (terugboekingen naar reserves) zonder politiek relevante gevolgen voor beleidsrealisatie. Effectindicatoren (= outcome indicatoren) Omschrijving Nulmeting a Aantal spoedlocaties (MTR-lijst 2013) waarvan % 40% 60% 80% de risico s zijn gesaneerd dan wel zijn beschikt als niet-spoed locatie. 3.7.b Aantal grondwater locaties met invloed op een KRW kwetsbaar object waarvan de risico s zijn gesaneerd dan wel alsnog als niet-spoed - locatie zijn beschikt. 0% 10% 20% 50% 100% Toelichting effectindicator(en) Er hebben geen bijstellingen plaatsgevonden. Wat mag dat kosten voor het doel? Bedragen x Primaire Begroting Bijstelling Najaarsnota 2017 tm VJN Lasten Baten Totaal saldo baten en lasten Storting in reserve Bijdrage uit reserve Resultaat Toelichting bijstelling Lasten 0,5 mln (v) Ja RES Deze wijziging betreft een bijstelling van budget. Voor zover de provincie de jaarstukken 2016 met accountantsverklaring van de omgevingsdiensten heeft ontvangen, worden deze afgewikkeld en de lasten gecorrigeerd. Eventuele verschillen tussen stand opgenomen bij jaarrekening 2016 en daadwerkelijke eindstand worden bij Najaarsnota ten gunste of laste van de reserve afgewikkeld. Op basis van de nu beschikbare definitieve cijfers en prognose worden de lasten bijgesteld en de eerder begrote onttrekkingen aan de reserve Bodemsanering bijgesteld. 0,2 mln (v) Ja RES Deze wijziging betreft een bijstelling van planning. De begrote onttrekking aan de reserve Bodemsanering voor de bijdrage aan de voetgangersbrug op het Sluiseiland wordt teruggedraaid. Gemeente Gouda zal de aanvraag voor de bijdrage aan de voetgangersbrug niet in

67 Financiële mutaties Eenmalig Bron Toelichting / onderbouwing op mutatie indienen. Door Midden Holland wordt momenteel aan een vervolgverkenning en een projectvoorstel gewerkt voor de locatie van een containeroverslagpunt. Afhankelijk van de uitkomst van het projectvoorstel kan de gemeente Gouda de bijdrage voor de voetgangersbrug alsnog aanvragen. Dit zal niet eerder dan in 2018 plaatsvinden. 0,1 mln (n) Ja RES Deze wijziging betreft een bijstelling van budget. Voor de locaties Schanspolder en Geitenwei binnen het programma Hollandsche IJssel is geconstateerd dat zaken nog niet optimaal functioneren, waardoor deze locaties nog niet kunnen worden overgedragen aan de omgevingsdienst Midden-Holland. Voor beide locaties zijn nu adviesbureaus ingeschakeld om de oorzaken te onderzoeken en de herstelwerkzaamheden in gang te laten zetten. Hiervoor worden de middelen onttrokken aan de reserve Bodemsanering. 0,1 mln (v) Ja RES Deze wijziging betreft een bijstelling van budget. Op basis van de accountantsverklaring wordt het restant van de in 2013 door de provincie betaalde bijdrage aan Capelle aan den IJssel voor de kwaliteitsimpuls IJsseloevers teruggegeven door de gemeente en gestort in de reserve Bodemsanering. 0,2 mln (v) Ja RES Deze wijziging betreft een bijstelling van planning. De verkoop van de bouwkavels binnen het project Gouda-Zuider IJsseldijk heeft plaatsgevonden, maar het woonrijp maken van de kavels heeft vertraging opgelopen door de latere voltooiing van de villa s hierdoor worden de begrote lasten bijgesteld. 0,1 mln (n) Ja BAT Deze wijziging betreft een bijstelling van budget. De subsidie voor de Cantineweg Katwijk is verleend en zal na vaststelling bij het Rijk worden verhaald in het kader van de Bedrijvenregeling. Baten 0,2 mln (v) Ja RES Deze wijziging betreft een bijstelling van budget. De subsidieverlening voor de Cantineweg Katwijk wordt verhaald bij het Rijk en gestort in de reserve. Deze ontvangst wordt nu begroot. 0,1 mln (n) Ja RES Deze wijziging betreft een bijstelling van budget. De verwachting is dat de baten voortvloeiend uit de liquidatie van de Stichting Herontwikkeling Zellingwijk lager zullen uitvallen dan oorspronkelijk begroot. De stichting is in de afrondende fase van het afhandelen van de bankzaken en het restant bedrag van de bankrekening zal worden overgemaakt aan de provincie. Storting in reserve ,- N.v.t. Diverse kleine bijstellingen. Bijdrage uit reserve 0,9 mln (n) N.v.t. De lasten van dit doel worden deels gedekt uit programmareserves. Hierin zijn middelen gereserveerd voor de realisatie van dit doel. Als gevolg van wijzigingen in de lasten wordt de begrote onttrekking uit de programmareserve bijgesteld. 67

68 Overzicht reserves Bedragen x Primaire Begroting Bijstelling Najaarsnota 2017 tm VJN Meerjarenplan Bodemsanering Totaal storting in reserve Meerjarenplan Bodemsanering Totaal bijdrage uit reserve

69 Programma 4 Bestuur en Samenleving Voor een goed bestuur, gezonde financiën en een toekomstbestendige organisatie Kwaliteit lokaal bestuur De provincie blijft zich inzetten voor krachtige en slagvaardige gemeenten. In 2017 zal een herindelingsadvies Hoeksche Waard aan Provinciale Staten worden aangeboden en zullen ook benodigde stappen worden gezet om te komen tot een fusie van Leerdam, Zederik en Vianen. In een groot aantal regio s zijn gemeenten met elkaar in gesprek over de toekomst. De provincie zal dit waar nodig ondersteunen. Integrale gebiedsaanpak De provincie wil op steeds meer plekken komen tot een integrale gebiedsaanpak. In de Hoeksche Waard roepen Gedeputeerde Staten iedereen op om de discussie over de bestuurlijke vorm om te zetten in het denken en werken aan de inhoudelijke kansen en opgaven van deze regio. De samenwerking tussen de gemeente Goeree-Overflakkee en de provincie met als doel het realiseren van nieuwe economische impulsen om de sociale en economische vitaliteit van het landelijk gebied inclusief de dorpen en kernen te versterken en te behouden, wordt voortgezet binnen het Integraal Gebiedsprogramma Goeree-Overflakkee. Transparante en Open Provincie De provincie wil in Nederland voorop lopen in het transparant maken van de provincie: open overheid, open spending en open data. Zij investeert daartoe in de ICT-infrastructuur en werkprocessen die een grotere transparantie mogelijk maken. Wat mag dat kosten voor het programma? Bedragen x Primaire Begroting Bijstelling Najaarsnota 2017 tm VJN Lasten Baten Totaal saldo baten en lasten Storting in reserve Bijdrage uit reserve Resultaat

70 Doel 4-1 Slagvaardig, toekomstbestendig en transparant bestuur Wat willen we bereiken? Met dit doel wordt beoogd het volgende te bereiken: Robuuste gemeenten en waterschappen Een slagvaardige provincie Bijstelling beleidsrealisatie Binnen dit doel is bij voorjaarsnota een reservering ondergebracht voor de investeringsimpuls Regionale gebiedsgerichte economische werken (investering nummer 8). Aan de hand van recente plannen per deelproject zijn nu de bijbehorende kosten voor de komende jaren in beeld gebracht, aan de reserve onttrokken en ter begroting van die jaren gebracht. Vanuit de reservering wordt voor beschikbaar gesteld bestemd voor de daadwerkelijk snelle uitvoering van een aantal gebiedsgerichte projecten in de regio s Goeree-Overflakkee, Hoeksche Waard, Alphen- Gouda-Woerden en Alblasserwaard-Vijfheerenlanden. De middelen zullen via een incidentele subsidie beschikbaar worden gesteld aan de betrokken regionale partners. Programma Transparante en Open Provincie (TOP) Het zwaartepunt van de investeringen die voortvloeien uit de ambitie uit het Hoofdlijnenakkoord om voorop te lopen in het transparant maken van de provincie ligt in Daarom wordt een deel van het budget dat gereserveerd is voor 2017 naar 2018 verschoven. Binnen dit doel wordt, als onderdeel van de extra investeringen in een slimmer, schoner en sterker Zuid-Holland, gewerkt aan: Extra Impuls Investering nummer 8 Ophoging budget voor regionale gebiedsgerichte economische werken Effectindicatoren (= outcome indicatoren) Omschrijving Nulmeting a Klanttevredenheid (schaal 1-10) 6,84 geen meting >7,0 geen meting >7,0 Toelichting effectindicator(en) Er hebben geen bijstellingen plaatsgevonden. Wat mag dat kosten voor het doel? Bedragen x Primaire Begroting Bijstelling Najaarsnota 2017 tm VJN Lasten Baten Totaal saldo baten en lasten Storting in reserve Bijdrage uit reserve Resultaat

71 Toelichting bijstelling Lasten 0,8 mln (n) Ja RES Deze wijziging betreft een bijstelling van planning. In het Impulsprogramma is 5 mln opgenomen in programma 4 (Bestuur) voor regionale gebiedsgerichte projecten. Eerder was er al 2 mln voor dit onderwerp vrij gemaakt. In totaal is 7 mln beschikbaar in de reserve regionale gebiedsgerichte projecten. Aan de hand van recente plannen per deelproject kunnen de jaarbudgetten aan de reserve worden onttrokken en ter begroting van die jaren gebracht. In de begroting zal 6,2 mln worden verwerkt. Voor 2017 betreft het een onttrekking van 0,8 mln aan de reserve. 0,3 mln (v) Ja FR Deze wijziging betreft een bijstelling van planning. Op basis van de recente inschatting van de activiteiten TOP wordt de fasering van de kosten over de jaren aangepast. Er wordt nu 1,4 mln voorzien voor 2017 (geraamd was 1,7 mln). In de najaarsnota wordt daarom 0,3 mln naar 2018 verschoven. Het TOP-budget is in het hoofdlijnenakkoord beschikbaar gesteld. De fasering van middelen over de jaren verloopt daarom via de Financiële Ruimte. 0,1 mln (n) Ja RES Deze wijziging betreft een bijstelling van planning Met het wegvallen van een terugbetalingsverplichting aan de partners op de OVP Zuidvleugel, wordt het saldo ( ) overgeboekt naar de nieuw gevormde reserve Zuidvleugel. Op basis van een prognose wordt daaraan onttrokken in 2017 en in ,6 mln (n) Nee Paragraaf Bedrijfsvoering Deze wijziging betreft een administratieve bijstelling. Deze wijziging betreft de verhoging van de directe loonkosten, als gevolg van de nieuwe CAO. De wijzigingen van de totale loonkosten worden nader toegelicht bij de paragraaf Bedrijfsvoering. Baten 0,3 mln (v) Ja OVP Deze wijziging betreft een bijstelling van planning Met het wegvallen van een terugbetalingsverplichting aan de partners op de OVP Zuidvleugel, wordt het saldo ( ) overgeboekt naar de nieuw gevormde reserve Zuidvleugel. Op basis van een prognose wordt daaraan onttrokken in 2017 en in Storting in reserve 0,3 mln (n) N.v.t. De lasten worden gebruikt voor de realisatie van dit doel. Als gevolg van wijzigingen in de lasten wordt de begrote storting in de programmareserve bijgesteld. Bijdrage uit reserve 0,9 mln (v) N.v.t. De lasten van dit doel worden deels gedekt uit programmareserves. Hierin zijn middelen gereserveerd voor de realisatie van dit doel. Als gevolg van wijzigingen in de lasten wordt de begrote onttrekking uit de programmareserve bijgesteld. 71

72 Overzicht reserves Bedragen x Primaire Begroting Bijstelling Najaarsnota 2017 tm VJN Regionale gebiedsgerichte projecten Reserve Zuidelijke Randstad Totaal storting in reserve Regionale gebiedsgerichte projecten Reserve Zuidelijke Randstad Totaal bijdrage uit reserve

73 Doel 4-2 Cultuurparticipatie en bibliotheken Wat willen we bereiken? Met dit doel wordt beoogd het volgende te bereiken: Waarborgen van basisvoorzieningen cultuurparticipatie (Kunstgebouw, Jeugdtheaterhuis, Popunie, Stichting Educatieve Orkestprojecten (SEOP) en onderhouden van regionale cultuurnetwerkers (tot 2017) Ondersteunen van bibliotheken Bijstelling beleidsrealisatie Er hebben geen bijstellingen plaatsgevonden. Toelichting effectindicator(en) Voor dit doel zijn er geen effectindicatoren. Wat mag dat kosten voor het doel? Bedragen x Primaire Begroting Bijstelling Najaarsnota 2017 tm VJN Lasten Baten Totaal saldo baten en lasten Resultaat Toelichting bijstelling Financiële mutaties Eenmalig Bron Toelichting / onderbouwing op mutatie Lasten Er hebben geen bijstellingen plaatsgevonden. Financiële mutaties Eenmalig Bron Toelichting / onderbouwing op mutatie Baten Er hebben geen bijstellingen plaatsgevonden. Financiële mutaties Eenmalig Bron Toelichting / onderbouwing op mutatie Storting in reserve Er hebben geen bijstellingen plaatsgevonden. Financiële mutaties Eenmalig Bron Toelichting / onderbouwing op mutatie Bijdrage uit reserve Er hebben geen bijstellingen plaatsgevonden. Overzicht reserves Voor dit doel zijn er geen reserves. 73

74 Doel 4-3 Borgen kennis sociaal domein en afbouw subsidies maatschappelijke participatie Wat willen we bereiken? Met dit doel wordt beoogd het volgende te bereiken: Borgen van kennis van het sociale domein en maatschappelijke ontwikkelingen in Zuid-Holland ten behoeve van de provinciale kerntaken Afbouwen van subsidies voor maatschappelijke participatie Bijstelling beleidsrealisatie Er zijn beperkte wijzigingen t.o.v. de begroting. Deze zijn hieronder aangegeven. De wijzigingen hebben betrekking op de boekjaarsubsidie JSO vanwege het gewijzigd goedgekeurd werkplan 2017 en borging van beleidsinformatie voor maatschappelijke ontwikkelingen (borging kennis sociaal domein). Toelichting effectindicator(en) Voor deze taak zijn er geen effectindicatoren. Wat mag dat kosten voor het doel? Bedragen x Primaire Begroting Bijstelling Najaarsnota 2017 tm VJN Lasten Baten Totaal saldo baten en lasten Resultaat Toelichting bijstelling Lasten 0,6 mln (v) Ja FR Deze wijziging betreft een bijstelling van budget. Door een gewijzigd goedgekeurd werkplan 2017 voor het boekjaarsubsidie voor JSO wordt de subsidie ,00 lager dan geraamd. Dit bedrag wordt aan de algemene middelen toegevoegd. Financiële mutaties Eenmalig Bron Toelichting / onderbouwing op mutatie Baten Er hebben geen bijstellingen plaatsgevonden. Financiële mutaties Eenmalig Bron Toelichting / onderbouwing op mutatie Storting in reserve Er hebben geen bijstellingen plaatsgevonden. Financiële mutaties Eenmalig Bron Toelichting / onderbouwing op mutatie Bijdrage uit reserve Er hebben geen bijstellingen plaatsgevonden. Overzicht reserves Voor dit doel zijn er geen reserves. 74

75 Doel 4-4 Afbouw taken jeugdzorg Doel 4-4 is per 1 januari 2015 vervallen. De wettelijke taak in het kader van de Jeugdwet is per 1 januari 2015 gedecentraliseerd naar gemeenten. De provinciale taak is per dezelfde datum beëindigd. Wel spelen nog 2 beroepszaken tussen een jeugdinstelling en de provincie. De beroepszaken staan op de rol van de Rechtbank voor eind september Mocht in deze beroepszaken de provincie geen gelijk krijgen, dan heeft dit geen gevolgen voor de provinciale begroting. De gelden die hiervoor zijn gereserveerd en zijn beschikbaar via de toenmalige doeluitkering jeugdzorg. 75

76

77 Programma 5 Middelen Wat mag dat kosten voor het programma? Bedragen x Primaire Begroting Bijstelling Najaarsnota 2017 tm VJN Lasten Baten Totaal saldo baten en lasten Storting in reserve Bijdrage uit reserve Resultaat Resultaat Programma 5 is inclusief overzicht onvoorzien en overzicht algemene dekkingsmiddelen, beide worden hieronder nog apart gepresenteerd. Provinciefonds De Meicirculaire 2017 bevat de meest recente inzichten over de ontwikkeling van het Provinciefonds. Op basis hiervan wordt de raming bijgesteld. Dit is de eerste circulaire die gebaseerd is op het nieuwe (begin 2017 door de Eerste Kamer bekrachtigde) door provincies zelf ontwikkelde verdeelmodel voor het Provinciefonds. Dit model maakt het verdelen van middelen over provincies transparanter en eenvoudiger. Tegelijkertijd met de invoering van het nieuwe model zijn ook een aantal bestaande geldstromen van het Rijk naar provincies overgeheveld naar de algemene uitkering van het Provinciefonds. Dit betreft structurele middelen voor natuur, verkeer & vervoer (voormalige BDU) en BRZO (besluit risico zware ongevallen). Ten opzichte van de Voorjaarsnota 2017 (die gebaseerd is op de Septembercirculaire 2016) stijgen de inkomsten uit het Provinciefonds in 2017 voor de provincie met een bedrag van 3,3 mln. Dit is opgebouwd uit een toename van 5 mln waar voor de provincie ook extra uitgaven tegen overstaan (en daarom budgetneutraal is) en een afname van 1,7 mln door diverse autonome ontwikkelingen. Overzicht onvoorzien Bedragen x Primaire Begroting Bijstelling Najaarsnota 2017 tm voorjaarsnota Lasten Baten Totaal saldo baten en lasten Toelichting overzicht onvoorzien In de Begroting 2008 is een structurele post onvoorzien ad 0,5 mln ingesteld. Dit budget was bedoeld voor incidentele tegenvallers binnen de programma s. In de afgelopen jaren is deze post onvoorzien niet aangesproken, want incidentele tegenvallers kon binnen het betreffende programma worden opgevangen. Ook vanuit de huidige risicomanagement methodiek is er geen behoefte meer aan een dergelijke algemene post onvoorzien. 77

78 Overzicht algemene dekkingsmiddelen Bedragen x Primaire Begroting begroting tm Bijstelling Najaarsnota 2017 voorjaarsnota Lasten Baten Totaal saldo baten en lasten Overzicht overhead De overhead maakt geen deel uit van het resultaat van Programma 5. Maar wordt hier als een los overzicht gepresenteerd. Bedragen x Primaire Begroting Bijstelling Najaarsnota 2017 tm voorjaarsnota Lasten Baten Totaal saldo baten en lasten Storting in reserve Bijdrage uit reserve Resultaat Toelichting overhead Financiële mutaties Toelichting / onderbouwing op mutatie Eenmalig Bron Lasten 1,1 mln (n) Ja Res Deze wijziging betreft een bijstelling van budget. Uit de reserve MeerJarig Onderhouds Programma Huisvesting (MJOP) wordt 1,1 mln onttrokken voorde uitgaven voor de verbouwing van gebouw D. Deze verbouwing is medio 2e kwartaal 2017 afgerond. 0,8 mln (v) Ja Deze wijziging betreft een bijstelling van budget. De middelen voor de versterking van de kwaliteit organisatie, zoals beschikbaar gesteld in het Hoofdlijnenakkoord, worden in 2017 niet geheel ingezet omdat niet alle verachte profielen in 2017 zijn uitgewerkt. De verwachting is dat in 2018 alle profielen zullen zijn uitgewerkt en dat hiermee een groot deel van het budget voor kwaliteit van de organisatie nodig zal zijn. Het budget wordt doorgeschoven naar ,7 mln (v) Ja Deze wijziging betreft een bijstelling van budget. In de bedrijfsvoeringsbudgetten zal naar verwachting 0,7 mln niet worden besteed. Dit wordt deels veroorzaakt door vacatures die niet ingevuld raken omdat er tot op heden geen goede match heeft plaatsgevonden, deels wordt hiervoor wel extern ingehuurd. Daarnaast is er ook sprake van organisatorische ontwikkelingen die deels vertraging hebben opgelopen zoals de vorming van concerncontrol. 0,4 mln (v) Ja Deze wijziging betreft een bijstelling van budget. De niet bestede middelen gedifferentieerd belonen van voorgaande jaren dienen beschikbaar te blijven voor het personeel en worden gestort in de reserve. In 2018 zal dit budget worden gebruikt voor het aantrekken van jonge ambtenaren (kick-starters) en ontwikkelen van vitaliteitscentrum 0,8 mln (n) Ja Deze wijziging betreft een bijstelling van budget. Loon (deel overhead), zie toelichting paragraaf Bedrijfsvoering onderdeel arbeidskosten 78

79 Financiële mutaties Toelichting / onderbouwing op mutatie Eenmalig Bron Baten 0,2 mln (v ) Ja Deze wijziging betreft een bijstelling van budget. Betreft opbrengsten van derden in het kader van arbeidskosten. Storting in reserve 0,4 mln (v) Ja Deze wijziging betreft een bijstelling van budget. De niet bestede middelen gedifferentieerd belonen van voorgaande jaren dienen beschikbaar te blijven voor het personeel en worden gestort in de reserve. In 2018 zal dit budget worden gebruikt voor het aantrekken van jonge ambtenaren (kick-starters) en ontwikkelen van vitaliteitscentrum Bijdrage uit reserve 1,1 mln (n) Ja RES Deze wijziging betreft een bijstelling van budget. Uit de reserve MeerJarig Onderhouds Programma Huisvesting (MJOP) wordt 1,1 mln onttrokken voorde uitgaven voor de verbouwing van gebouw D. Deze verbouwing is medio 2e kwartaal 2017 afgerond. Voorfinanciering Houdstermaatschappij Zuid-Holland B.V. Bij besluit van 12 oktober 2016 hebben de staten ter beschikking gesteld ten behoeve van de beheerskosten voor de eerste vijf jaar van enkel de Houdstermaatschappij Zuid-Holland B.V. (hierna HZH). Het betreft hier de aanloopkosten voor het bestuur tot Na deze datum moeten deze kosten worden gedragen door de onderliggende werkmaatschappijen. Op 22 maart 2017 is de HZH opgericht en op 4 juli 2017 is door de Provincie besloten om - via de HZH de eerste werk BV onder de HZH te plaatsen, te weten het Energiiq Energie Innovatiefonds Zuid-Holland. Onder de HZH kunnen nu de eerste stappen worden gezet om te komen tot de voorgestane energie-transitie. Met het actief worden van het construct, zijn en worden extra en nieuwe kosten gemaakt De nieuwe kosten betreffen zowel incidentele kosten (ca ) als jaarlijks terugkerende kosten (ca ). Het betreft hier o.a. een aantal incidentele advies - en andere opstartkosten zoals de searchkosten voor een Raad van Commissarissen en het doorbelasten van initiële kosten vanuit de Provincie naar de HZH. De jaarlijkse kosten bestaan o.a. uit het in de opstartfase werken met één accountkantoor voor zowel de HZH als voor de werkmaatschappijen, de Raad van Commissarissen en de benodigde ambtelijk-secretariële ondersteuning. De extra kosten worden veroorzaakt door de BTW, aangezien op basis van recent fiscaal-juridisch advies blijkt dat de BTW voor het construct en de werkmaatschappijen zeer waarschijnlijk niet compensabel is. Al deze kosten worden gemaakt binnen de houdstermaatschappij, maar zijn uiteindelijk (ook) ten behoeve van de huidige en toekomstige werk BV s. Het uitgangspunt dat de werk BV s deze kosten op termijn zullen dragen blijft intact. In de aanloopperiode heeft de HZH echter te weinig inkomsten zijn om alle exploitatiekosten van de houdstermaatschappij te dekken en is er sprake van een tijdelijk liquiditeitstekort. Deze kapitaalbehoefte kan worden opgelost door een agiostorting richting HZH te doen van 1,55 mln.. 79

80 Na vijf jaar zal gefaseerd deze agio worden teruggestort naar de provincie. Het tempo en fasering van deze terugstorting zal afhangen van de hoogte van de positieve baten van de werkmaatschappijen en de werkmaatschappijen zullen ieder naar rato van het uitstaand vermogen moeten bijdrage. Hierbij wordt er vanuit gegaan dat onder de Houdstermaatschappij meerdere werk B.V. s komen te hangen die de kosten voor de Houdster naar rato kunnen opbrengen. Mocht door voortschrijdend inzicht of andere omstandig-heden geen nieuwe werk B.V. s onder de houdster worden gebracht, dan zal de doorbelasting naar redelijkheid en billijkheid plaatsvinden waarbij gekeken wordt naar de oorspronkelijke opzet. 80

81 Doel 5-1 Financieel gezonde huishouding Wat willen we bereiken? Met dit doel wordt beoogd het volgende te bereiken: Financieel gezonde huishouding Een belastingdruk voor de burger die past bij het provinciale voorzieningenniveau Bijstelling beleidsrealisatie Provinciefonds Ten opzichte van de Voorjaarsnota 2017 (die gebaseerd is op de Septembercirculaire 2016) stijgen de inkomsten uit het Provinciefonds in 2017 voor de provincie met een bedrag van 3,3 mln. Dit is opgebouwd uit een toename van 5 mln waar voor de provincie ook extra uitgaven tegenover staan (en daarom budgetneutraal is) en een afname van 1,7 mln door diverse autonome ontwikkelingen. Hieronder wordt ingegaan op de budgetneutrale ontwikkelingen. Het betreft vier decentralisatie-uitkeringen en één taakgerelateerde ontwikkeling in de algemene uitkering. De provincie ontvangt extra middelen voor: beter benutten ( 3,4 mln incidenteel): Rijk, regio en bedrijfsleven nemen in dit programma samen innovatieve maatregelen om de bereikbaarheid van de drukste regio s te verbeteren. De middelen worden toegevoegd aan programma 2; hydrologische maatregelen ( 0,5 mln incidenteel): conform het zogenaamde begrotingsakkoord 2013 ontvangen provincies middelen voor de bekostiging van hydrologische maatregelen. De middelen worden toegevoegd aan programma 1; MKB Innovatiestimulering Topsectoren ( 0,4 mln incidenteel): provincies ontvangen in 2017 het restant van de middelen die in 2016 zijn overgebleven. De middelen worden toegevoegd aan programma 3; erfgoed & ruimte ( 0,05 mln incidenteel): provincies ontvangen via het Provinciefonds verschillende uitkeringen voor het programma erfgoed & ruimte. Daaronder zijn eveneens begrepen uitkeringen voor nominatie werelderfgoed en de erfgoedmonitor provincies. De middelen worden toegevoegd aan programma 3; natuur ( 0,7 mln structureel): via de algemene uitkering ontvangt de provincie structureel extra middelen voor natuur (agrarisch natuurbeheer en kleine natuurbeheerders). De middelen worden toegevoegd aan programma 1. Omdat het structurele middelen betreft, komen deze ook terug in de Begroting De resterende afname van 1,7 mln betreft de overige (niet budgetneutrale) ontwikkelingen in de algemene uitkering. Dit nadeel werkt structureel door en is daarom ook in de Begroting 2018 opgenomen. Het bedrag is als volgt opgebouwd: 1,9 mln voordeel door een hoger accres. Dit komt hoofdzakelijk door een hogere loon- en prijsontwikkeling op de rijksbegroting. 0,9 mln nadeel door de eindafrekening van het BTW-compensatiefonds (BCF) over Gemeenten en provincies hebben in 2016 meer BTW gedeclareerd dan eerder door het Rijk geraamd. Hierdoor voegt het Rijk minder middelen toe aan het Provincie- (en Gemeente)fonds. 2,7 mln nadeel door ontwikkelingen in de verdeling van het Provinciefonds. Dit komt vooral door de relatief sterke groei van de inkomsten uit de opcenten (ten opzichte van het gemiddelde van alle provincies tezamen). Bij het ramen van de inkomsten uit het Provinciefonds hanteert de provincie een behoedzaamheidsmarge van 2 mln (bijna 1% van de algemene uitkering). Deze behoedzaamheid is bedoeld als buffer voor het opvangen van (relatief beperkte) nadelige ontwikkelingen in het accres, de verdeelmaatstaven en het BCF. Dit is in 2017 niet nodig en valt vrij in het resultaat. 81

82 Effectindicatoren (= outcome indicatoren) Omschrijving Nulmeting a Weerstandsvermogen (>2.0) 2,0 2,0 2,0 2,0 Toelichting effectindicator(en) Er hebben geen bijstellingen plaatsgevonden. Wat mag dat kosten voor het doel? Bedragen x Primaire Begroting Bijstelling Najaarsnota 2017 tm VJN Lasten Baten Totaal saldo baten en lasten Storting in reserve Bijdrage uit reserve Resultaat Toelichting bijstelling Lasten 2,0 mln (v) Nee Deze wijziging betreft een administratieve bijstelling. Directe loonkosten zijn verdeeld naar de desbetreffende programma's. 0,5 mln (v) Nee FR In voorgaande jaren is een structurele post onvoorzien ingesteld ad 0,5 mln. Dit budget was bedoeld voor incidentele tegenvallers binnen de programma s. Vanuit de huidige risicomanagement methodiek is er geen behoefte meer aan een dergelijke algemene post onvoorzien. Voorgesteld is om het bedrag van 0,5 mln structureel vrij te laten vallen ten gunste van de financiële ruimte. 0,9 mln (n) Nee FR Gemeenten en provincies hebben in 2016 meer BTW gedeclareerd dan eerder door het Rijk geraamd. Hierdoor voegt het Rijk minder middelen toe aan het Provincie- (en Gemeente)fonds. De provincie heeft hierdoor 0,9 mln nadeel uit deze eindafrekening van het BTW-compensatiefonds (BCF) over ,7 mln (n) Nee FR De provincie heeft een structureel nadeel van 2,7 mln door ontwikkelingen in de verdeling van het Provinciefonds. Dit komt vooral door de relatief sterke groei van de inkomsten uit de opcenten (ten opzichte van het gemiddelde van alle provincies tezamen). In zowel de oude als nieuwe systematiek van het Provinciefonds, wordt een deel van de meeropbrengsten uit de opcenten ten opzichte van het landelijke gemiddelde, verevend via de inkomstenmaatstaf in het Provinciefonds. Baten 1,8 mln (v) Ja FR Deze wijziging betreft een bijstelling van budget. De eindafrekening van de OVP middelen Clusterregeling met derden is volledig afgerond. De resterende middelen ad 1,8 mln worden aan de algemene middelen toegevoegd. 0,05 mln (v) Ja FR De provincie ontvangt via het Provinciefonds een uitkering ad 0,05 mln voor de nominatie werelderfgoed en de erfgoedmonitor provincie. 0,4 mln (v) Ja FR Voor het MKB Innovatiestimulering Topsectoren is in 2017 incidenteel ( 0,4 mln ontvangen van de restantmiddelen die in 2016 zijn overgebleven. 0,5 mln (v) Ja FR Voor hydrologische maatregelen is incidenteel ( 0,5 mln) ontvangen conform het zogenaamde begrotingsakkoord

83 0,7 mln (v) Nee FR Via de algemene uitkering ontvangt de provincie structureel 0,7 mln extra middelen voor natuur (agrarisch natuurbeheer en kleine natuurbeheerders). 3,4 mln (v) Ja FR Samen met het Rijk, regio en bedrijfsleven wordt in het programma Beter benutten innovatieve maatregelen genomen om de bereikbaarheid van de drukste regio s te verbeteren. Hiervoor wordt incidenteel 3,4 mln ontvangen. 1,9 mln (v) Nee FR De provincie ontvangt 1,9 mln door een hoger accres. Dit komt hoofdzakelijk door een hogere loon- en prijsontwikkeling op de rijksbegroting 0,2 mln (v) Nee FR Het programma leren voor duurzame ontwikkeling en Duurzaam door wordt in het najaar afgerekend. Het programma heeft in totaal meer dan 10 jaar geduurd, waarbij er ook sprake was van een cofinancieringsconstructie. Op de resterende middelen zit geen terugbetalingsverplichting waarmee deze ten gunste van de financiële ruimte komen. Op basis van de huidige inzichten zal er een bedrag van 0,2 mln (vrijval OVP gelden ad 0,15 mln en provinciale middelen ad 0,04 mln) niet meer worden besteed.. Storting in reserve 93,3 mln (v) N.v.t. Deze wijziging betreft een bijstelling van budget De gereserveerde vrijval afschrijvingslasten wordt overgeboekt naar de nieuwe reserve Egalisatiereserve afschrijvingslasten. Bijdrage uit reserve 1,8 mln (v) Ja N.v.t. In de reserve planvorming bedrijventerreinen is sprake van een overschot ter hoogte van 1,8 mln. De vrijval komt ten gunste van de algemene middelen. 0,17 mln (v) Ja N.v.t. Deze wijziging betreft bijstelling van budget. In de bedrijfsvoeringsbudgetten zal naar verwachting 0,7 mln niet worden besteed. Dit wordt deels veroorzaakt door vacatures moeilijk ingevuld kunnen worden. Daarnaast is er ook sprake van organisatorische ontwikkelingen die vertraging hebben opgelopen. Tevens zijn opdrachten naar volgend jaar verschoven, waardoor onderbesteding van budget plaatsvindt. De vrijval komt ten gunste van de algemene middelen. 1,1 mln (n) Ja N.v.t. Deze wijziging betreft een bijstelling van budget. Voor de aanpak van verspreide glastuinbouw werden nog een aantal laatste subsidieaanvragen ( incl. businesscase) verwacht. Inmiddels is bekend dat deze aanvragen niet meer zullen komen en wordt de begrote onttrekking verlaagd en teruggestort in de reserve. Gelet op de reeds begrote onttrekkingen kan het niet benutte deel van de reserve Glastuinbouw vrijvallen ten gunste van de financiële ruimte. 1,8 mln (n) Ja N.v.t. Deze wijziging betreft bijstelling van budget. Overschot in reserve Planvorming bedrijventerreinen wordt overgeheveld naar algemene middelen. 1,3 mln (n) Ja N.v.t. Deze wijziging betreft bijstelling van budget. De gereserveerde vrijval afschrijvingslasten wordt overgeboekt naar de nieuwe reserve Egalisatiereserve afschrijvingslasten. Overzicht reserves In 2016 is een deel van de reserve Sanering Glastuinbouw ter beschikking gesteld binnen het doel voor Beter benut (bebouwd) gebied. Tot op heden is slechts een beperkt aantal aanvragen ontvangen die ten laste van deze middelen konden worden gebracht. Voor het restant van dit deel van de reserve worden in de nabije toekomst geen aanvragen meer verwacht, daarom kan het binnen dit doel niet benutte deel van de reserve voor een 83

84 bedrag van vrijvallen ten gunste van de algemene middelen. Mochten in de toekomst alsnog middelen benodigd zijn voor dit onderwerp dan zal er te zijner tijd een beroep worden gedaan op de financiële ruimte. Bedragen x Primaire Begroting Bijstelling Najaarsnota 2017 tm VJN Algemene reserve Reserve apparaatslasten DLG Egalisatiereserve afschrijvingslst Egal.kaplast Nota IWA Bedrijfsvoer Totaal storting in reserve Algemene reserve Sanering glastuinbouw Reserve apparaatslasten DLG Bedrijventerreinen Egalisatiereserve afschrijvingslst Frictiekosten algemeen Jonge ambtenaren Totaal bijdrage uit reserve

85 Paragrafen 85

86

87 Paragraaf Bedrijfsvoering Doel 1: De omvang en kwaliteit van de organisatie van de provincie Zuid-Holland moet in overeenstemming zijn met het door ons voorgestane takenpakket. Wij werken aan een innovatieve, lerende en op de uitvoering gerichte organisatie die effectief en efficiënt is. Effectenindicator 1.1 : Werken aan een op de uitvoering gerichte organisatie die effectief en efficiënt is Prestatie-indicator Nulmeting Percentage overhead Toelichting Percentage overhead In de is voor het eerst een indicator voor overhead volgens de nieuwe BBV-definitie opgenomen. De streefwaarde van het percentage overhead is constant gehouden op 38%. Met de overdracht van de uitvoeringsorganisatie Groenservice Zuid-Holland naar Staatsbosbeheer is gebleken dat de cijfers wat anders komen te liggen aangezien G.Z-H als uitvoeringsorganisatie een lager percentage aan overhead kent. De ambitie is om wel het percentage van 38% aan te houden. Gelet op de koers waarin opgavegericht werken leidend is, zullen medewerkers uit de ondersteuning steeds meer direct betrokken zijn bij de uitvoering van de primaire taken. Met deze ombuiging blijft het percentage overhead naar verwachting stabiel. Het gaat om een ombuiging van ongeveer 35 fte van indirecte naar directe taken. Conform de toepassing van de BBV-definitie is zo n 20 fte aan administratieve ombuiging gerealiseerd. Het betreft met name formatie onder de noemer projectcommunicatie en klantcontactcentrum. Daarbij is de directe formatie gestegen zoals verwoord in het onderdeel arbeidskosten, ad a). Dit resulteert medio 2017 in een percentage overhead van 39%. In het kader van opgavegericht werken is vanuit de bedrijfsvoering initiatief genomen om inzichtelijk te maken welk deel van de indirecte formatie in 2017 feitelijk directe taken heeft uitgevoerd binnen een maatschappelijke opgave. Medio 2017 komt deze inventarisatie uit op 15 fte. Als deze ombuiging wordt vertaald naar het overheadpercentage komt het uit op 37,8%. Effectenindicator 1.2 : Kwaliteit dienstverlening Prestatie-indicator Nulmeting Afhandeling facturen binnen 30 dagen in % PM PM PM Doorlooptijd bezwaar- en beroepsprocedures (niet zijnde belastingen) en klachten (percentage binnen termijn) Doorlooptijd advisering bezwaren en klachten Doorlooptijd belasting bezwaren Klanttevredenheid (rapportcijfer op tienpuntsschaal) 6, Informatie is beschikbaar op jaarbasis 99,8% 99,7% 99,7% 99,7% 99,7% Toelichting Afhandeling facturen binnen 30 dagen in % De afhandeling van de facturen binnen 30 dagen ligt op dit moment op 87% en derhalve boven de gestelde indicator van 85% voor het jaar Doorlooptijd bezwaar- en beroepsprocedures (niet zijnde belastingen) en klachten (% binnen termijn) Er heeft geen bijstelling plaatsgevonden. 87

88 1.2.3 Doorlooptijd advisering bezwaren en klachten Er heeft geen bijstelling plaatsgevonden Doorlooptijd belasting bezwaren Er heeft geen bijstelling plaatsgevonden Klanttevredenheid (rapportcijfer op tienpuntsschaal) In het afsprakenkader Samen werken, Samen leven (2007) tussen Rijk en provincies is opgenomen dat de overheidsdienstverlening minimaal een 7 moet scoren naar het oordeel van klanten. Provincies meten daarom sinds 2010 in gezamenlijkheid elke twee jaar de klanttevredenheid, gemeten in een rapportcijfer (6,8 in 2014). In december 2016 is het 3e klanttevredenheidsonderzoek (KTO) uitgevoerd met het rapportcijfer 7,1 als resultaat. In de tweede helft van 2017 worden de onderzoeksresultaten samen met de resultaten uit het reputatieonderzoek aan Provinciale Staten gepresenteerd Informatie is beschikbaar op jaarbasis Informatie op de corporate website en op het SIS (Staten Informatie Systeem) is voor de Staten beschikbaar. Het SIS wordt extern gehost en is beschikbaar voor alle Statenleden. De beschikbaarheid wordt gemeten op basis van 24 uur x 7 dagen, met uitzondering van het geplande en met de gebruikersorganisatie afgestemde onderhoud. 88

89 Doel 2: We zijn een aantrekkelijk en goed werkgever Effectenindicator 2.1 : We zijn maatschappelijk betrokken en streven naar een divers personeelsbestand Prestatie-indicator Nulmeting Aantal trainees Aantal participatiebanen Aantal stageplaatsen Aantal werkervaringsplaatsen (voor o.a. statushouders & mbo'ers) Aantal uitwisselingen van personeel tussen mede-overheden Toelichting Aantal trainees Op dit moment zijn er 20 trainees aan de organisatie verbonden. Hiervan maken 12 trainees onderdeel uit van een generalistisch programma en 8 zijn verbonden aan specialistische programma's (technisch, bodem en financieel) Aantal participatiebanen Op dit moment zijn er 19,25 fte aan participatiebanen gecreëerd. Om de wettelijke verplichting van 22 fte gecreëerde participatiebanen te behalen, wordt een aantal stimulerende maatregelen getroffen om aan de inspanningsverplichting te voldoen. In 2017 geldt het uitgangspunt dat elke afdeling aan het einde van het jaar óf een participant in dienst heeft óf een deel van het afdelingsbudget ter grootte van een arbeidsplaats voor een participant ter beschikking heeft gesteld ten gunste van de realisatie van een plaats voor iemand met een arbeidsbeperking elders in de organisatie Aantal stageplaatsen Medio 2017 zijn er 26 stagiaires aan de organisatie verbonden. Nog eens 13 stagiaires zijn via studieopdrachten aan de provincie verbonden. Bekend is dat er in het 3 e kwartaal 20 stageopdrachten door de organisatie zijn toegezegd. De verwachting is dat de doelstelling wordt behaald Aantal werkervaringsplaatsen (voor o.a. statushouders & mbo'ers) In de eerste helft van 2017 zijn 7 extra werkervaringsplaatsen gecreëerd. Het totaal aantal werkervaringsplaatsen dat, via het project kickstart, door de provincie beschikbaar is gesteld aan statushouders met een vluchtachtergrond en recent afgestudeerde mbo'ers komt hiermee op 24. Bekend is dat in 3e kwartaal de organisatie 5 extra werkervaringsplaatsen beschikbaar heeft gesteld. De verwachting is dat de doelstelling wordt gehaald Aantal uitwisselingen van personeel tussen mede-overheden IIn het eerste half jaar van 2017 zijn er 35 uitwisselingen tussen mede-overheden gerealiseerd. De verwachting is dat het aantal uitwisselingen verder zal toenemen als gevolg van de vergroting en intensivering van het overheidsbrede mobiliteitsnetwerk die zal gaan plaatsvinden. De verwachting is dat de doelstelling wordt gehaald. Effectenindicator 2.2 : We doen onderzoek naar en werken actief aan het werkgeversmerk 'provincie Zuid-Holland' bij werkzoekenden en personeel Prestatie-indicator Nulmeting Rapportcijfer beste werkgever / werkplezier 6,7-7,0-7,3 89

90 Toelichting Rapportcijfer beste werkgever / werkplezier Het project ter bevordering van 'beste werkgever' is in het tweede kwartaal van 2017 geïnitieerd. In het project is aandacht voor verbetering van de dienstverlening van de werkgever om het werkplezier te vergroten en inspanningen worden verricht om de medewerkers zich bewust te laten zijn in hun eigen verantwoordelijkheid ten aanzien van het werkplezier. Bovendien is aandacht voor een betere profilering van de provincie Zuid-Holland als aantrekkelijk en maatschappelijk betrokken werkgever voor zowel werkzoekende als medewerkers van de provincie. Een nieuwe meting in het kader van beste werkgever staat medio 2018 gepland. 90

91 Doel 3: De provincie voert een duurzaam inkoop- en aanbestedingsbeleid Effectenindicator 3.1 : Bij het voeren van een duurzaam inkoop-en aanbestedingsbeleid gaat provincie Zuid-Holland verder dan alleen het oorspronkelijke uitgangspunt, te weten: de minimumeisen. Prestatie-indicator Nulmeting Aanpak Duurzaam GWW is binnen de ROVK ingenieursdiensten uitgangspunt bij alle uitvragen Toelichting Aanpak Duurzaam GWW is binnen de ROVK ingenieursdiensten uitgangspunt bij alle uitvragen Duurzaam inkopen wordt ook wel maatschappelijk verantwoord inkopen (MVI) genoemd. Maatschappelijk verantwoord inkopen (MVI) betekent dat, naast op de prijs van de producten, diensten of werken ook gelet wordt op de effecten van de inkoop op milieu en sociale aspecten. Op de volgende site vindt u alle informatie die u nodig heeft om duurzaam in te kopen ( Relevante thema's voor maatschappelijk verantwoord inkopen: Internationale sociale voorwaarden Social return Milieuvriendelijk inkopen Biobased inkopen Circulair inkopen Innovatiegericht inkopen Kansen voor MKB Op landelijk niveau wordt gestreefd naar het door alle overheden ondertekenen van het manifest Maatschappelijk Verantwoord Inkopen. Onderdeel hiervan is het opstellen en concretiseren van een actieplan. PZH heeft het voornemen om dit in het najaar van 2017 mede te ondertekenen. Voor het inkopen van werken is samen met de markt, kennisinstituten en de overheid de Aanpak Duurzaam Grond Weg en Waterbouw (GWW) ontwikkeld. In 2014 is het convenant Duurzaam GWW ondertekend en in 2017 de nieuwe versie GWW 2.0 De kern van de Aanpak Duurzaam GWW is het meewegen van duurzaamheidsaspecten vanaf een vroege planfase, met een focus op de hele levenscyclus van de aan te leggen infrastructuur of object(en) (inclusief beheer en onderhoud). Zodat in elk project een goede afweging wordt gemaakt tussen People, Planet en Profit. Een gezamenlijk instrumentarium is ontwikkeld om duurzaamheid op uniforme wijze te toetsen en innovatie te stimuleren. De aanpak heeft een link met het programma Energietransitie. De Aanpak Duurzaam GWW 2.0 is uitgangspunt binnen al de aanbestedingen van werken en Ingenieursdiensten. Een van de instrumenten die gebruikt wordt voor het maken van een goede afweging bij het toepassen van elk van de duurzaamheidsthema s is het Ambitieweb. Dit Ambitieweb kent al zijn toepassing in de GWW en zal uitgebreid worden naar alle inkoopgroepen. 91

92 Arbeidskosten (loonkosten en inhuur) Inleiding In dit deel van de paragraaf Bedrijfsvoering wordt ingegaan op arbeidskosten. De hieronder opgenomen bedragen voor loonkosten en kosten van inhuur zijn de bijstellingen op de door Provinciale Staten toegekende budgetten die zijn opgenomen in de meerjarenramingen van de. De hier bedoelde middelen voor arbeidskosten bestaan uit a. formatiebudget; b. materiële budgetten voor personele inzet (personeel in dienst van de provincie) en c. materiële budgetten voor inhuur. Ad a: Arbeidskosten, onderdeel formatiebudget Implementatie nieuwe cao Per 1 juli 2017 is er een nieuwe cao overeengekomen voor 2017 en verder. Deze cao, die tot stand is gekomen met de inbreng van alle partijen, kent zowel financiële als beleidsmatige effecten. De consequenties van de beleidsmatige effecten worden op korte termijn verder uitgewerkt. De directe financiële gevolgen worden in de najaarsnota 2017 en de begroting 2018 verwerkt. Voor 2017 betekent dit een structurele salarisverhoging van 2% per 1 juli 2017 ( 1,1 mln) en wordt een eenmalige uitkering van 500,- per medewerker in vaste of tijdelijke dienst (deeltijders naar rato) toegekend ( 0,7 mln), zoals opgenomen in voorliggende najaarsnota. Voor 2018 is een verdere structurele loonsverhoging verwerkt in de begroting 2018 van 3,6 mln, bestaande uit 2,2 mln structurele doorwerking van de verhoging die per 1 juli 2017 is ingegaan en een structurele verhoging van 1,4 mln per 1 januari Variabele loonkosten Dit betreft een technische overzetting van middelen van gedifferentieerd belonen naar variabele loonkosten van 0,1 mln. Gedifferentieerde loonkosten Het restant aan gedifferentieerd belonen over de jaren 2014, 2015 en 2016 van 0,4 mln is tijdelijk gestort in de reserve Jong Ambtenaren. Voor 2018 zijn er concrete plannen op welke manier deze middelen worden ingezet (kickstart jonge ambtenaren, vitaliteitscentrum) waardoor het noodzakelijk is dat deze middelen hun bestemming houden en niet vrijvallen aan de algemene middelen. Er wordt momenteel gewerkt aan een reserve Gedifferentieerd Belonen waar deze middelen naar zullen worden overgeheveld (inclusief een eventueel restant over 2017) ten tijde van het vaststellen van de jaarrekening. Tabel Formatiebudget Omschrijving 2017 Formatie (fte) 0 fte Vaste loonkosten 1,8 Variabele loonkosten 0,1 Gedifferentieerde loonkosten -0,5 Totaal formatiebudget 1,4 92

93 Ad b: Arbeidskosten, onderdeel materiële budgetten voor personele inzet Dit onderdeel betreft de medewerkers in dienst van de provincie, waarvan de loonkosten worden gedekt uit materiële budgetten. De najaarsnota bijstellingen hebben hoofdzakelijk betrekking op het aanwenden van reeds bestaande budgetten zoals de kwaliteitsimpuls en het budget voor frictie personeelsgerelateerde kosten ter versterking van de kwaliteit van de organisatie ( 0,3 mln verhoging). De opzet van de Kwaliteitsimpuls is om versnelde instroom mogelijk te maken van nieuwe collega s die met hun kennis en vaardigheden de richting en de ontwikkeling van de organisatie verder brengen. Het budget is verdeeld binnen een aantal prioritaire opgaven. In de praktijk blijkt het voor opgaven afzonderlijk echter een grote inspanning te vragen om in contact te komen met deze groep potentieel nieuwe collega s. Het type vaardigheden dat wij via de Kwaliteitsimpuls proberen binnen te halen is schaars. Betreffende kandidaten zijn bovendien niet uit zichzelf op de provinciale organisaties gericht. Om die reden wordt een gedeelte van het budget ad 0,8 mln doorgeschoven naar In de resterende maanden van 2017 worden diverse specifieke wervingsacties ingezet om dit contact tot stand te brengen. Het gaat dan onder meer om het versterken van onze arbeidsmarktcommunicatie, op vernieuwende manieren het contact met de doelgroep organiseren, het inzetten van onze bestaande netwerken en toegang krijgen tot nieuwe netwerken. Tabel Materieel budget ten behoeve van personele inzet Omschrijving (bedragen x 1 mln) 2017 Materieel budget t.b.v. personele inzet* 0,3 Ad c: Arbeidskosten, onderdeel inhuur Inhuur (gedekt door inzet materieel budget) wordt met een bedrag van 0,2 mln verlaagd op basis van minder inzet ( 0,2 mln verlaging). Tabel: Materieel budget ten behoeve van inhuur Omschrijving (bedragen x 1 mln) 2017 Materieel budget t.b.v. inhuur -0,2 Opbrengsten detachering en UWV Rondom arbeidskosten realiseert de provincie ook opbrengsten. Enerzijds betreft dit opbrengsten voor medewerkers die elders zijn gedetacheerd (maar waarvoor bij de provincie wel loonkosten bestaan) en waarvoor een vergoeding in rekening wordt gebracht, anderzijds betreft dit uitkeringen van het UWV bij zwangerschap en dergelijke. Bij najaarsnota worden opbrengsten detacheringen verhoogd met een bedrag van 0,2 mln. Tabel: Opbrengsten detachering en UWV Omschrijving (bedragen x 1 mln) 2017 Detachering opbrengsten 0,2 93

94 Investeringskredieten Inleiding Investeringen en afschrijvingen voor 2018 en verder zijn opgenomen conform de beleidsuitgangspunten zoals opgenomen in de op 14 december 2016 door Provinciale Staten vastgestelde herziene beleidsnota Investeringen, waarderingen en afschrijvingen (nota IWA 2017). Programma 2 Mobiliteit De wijzigingen voor programma 2 zijn opgenomen in het nieuwe PZI dat in november gelijktijdig met de Begroting 2018 wordt behandeld. In onderstaande tabel staan de belangrijkste wijzigingen voor Het betreft projecten waarvan het projectbudget is gewijzigd en/of waarvan de activering in 2017 wordt aangepast. De gegevens in de kolommen was en jaar oud zijn gebaseerd op het vastgestelde PZI De gegevens in de kolommen wordt en jaar nieuw zijn gebaseerd op het nieuwe PZI , waarin ook de besluiten uit het Kaderbesluit Infrastructuur 2017 zijn verwerkt. Project (bedragen x 1 mln) Uitg/ Ink Te activeren was Te activeren wordt Jaar activeren was Jaar activeren wordt Opgenomen in Paragraaf Wegen HWN/OWN aansluiting N57/N218 U 9,1 9, PZI I 3, PZI (On)gelijkvloerse kruising N214/216 U 0,6 0, PZI N207-Corridor, aanleg Bentwoudlaan en Vredenburghlaan (rotonde Bredeweg) U 0,9 0, PZI N208 Verbeteren leefbaarheid Hillegom U 0,7 0, PZI N207 - Reconstructie Rotterdamse Brug U 2, Kaderbesluit Infra ,2 mln PZI verrekend met N207 ZW Randweg + 1,4 mln Dynamisch Verkeersmanagement (Uitrol opwaarderen VRI's) U 0,3 0, PZI Energietransitie infrastructuur (Plant-E) U 0,4 0, PZI Paragraaf Openbaar vervoer Ontwikkeling buscorridors: Goeree Overflakkee - Rotterdam (N498 B Haltepaar Schaapsweg GO-R'dam) U 1,5 1, PZI Paragraaf Fietspaden Uitvoeringsprogramma fiets U 0,5 0, PZI Uitvoeringsprogramma fiets U 8, / / 2018 PZI Uitvoeringsagenda Samen verder fietsen U 0,8 0, PZI Paragraaf Verkeersveiligheid Rotondes Ammerstol en Wetering (rotonde De Wetering) Aanpassing hoofdrijbaan N223 (Duurzaam veilig fase 2) U 1, PZI I 1,4 1, PZI I PZI

95 Project (bedragen x 1 mln) Uitg/ Ink Te activeren was Te activeren wordt Jaar activeren was Jaar activeren wordt Opgenomen in Paragraaf Vaarwegen Julianasluis loswal U 1,5 1, PZI I 0,4 0, PZI Beheer en onderhoud Programma Beheer en onderhoud U 6,7 6, PZI I 1,8 1, PZI U 16,8 16, PZI Totaal uitgaven 52,9 53,3 Totaal inkomsten 7 7,2 Totaal netto 45,9 46,1 Paragraaf Bedrijfsvoering In onderstaande tabel staan de belangrijkste wijzigingen voor Het betreft projecten waarvan het projectbudget is gewijzigd en/of waarvan de activering in 2017 wordt aangepast. De gegevens in de kolommen was betreft de stand uit de Najaarsnota Projectnaam (bedragen x 1.000) Fase V/U Was Wordt Jaar oud Jaar nieuw Programma Continuïteit 2017 U 3 2, Programma ICT Vernieuwingen U 2 1, Programma E-HRM U 1.8 2, ,8 6,2 MJOP Provinciehuis- Bouwkundig/Installaties U

96 Kijklijn Wat is een kijklijn De begroting is opgebouwd vanuit een structuur die bestaat uit programma's, doelen en taken. Echter, er zijn steeds meer onderwerpen die bestuurlijk van belang zijn die binnen verschillende programma's, doelen en taken terugkomen. Deze onderwerpen zullen binnen de kijklijnen terugkomen. Extra investeringen in een slimmer, schoner en sterker Zuid-Holland In de bestuurlijke inleiding van de is aangegeven dat de provincie ruimte en vertrouwen heeft om de ambities verder te versnellen, te verdiepen en te versterken door middel van incidentele en structurele inzet van middelen. Hierbij is welbewust naar kansen gekeken die nog in de resterende collegeperiode kunnen worden uitgevoerd (of verplicht). In de zijn 12 voorstellen benoemd, waarover bij de Voorjaarsnota 2017 een afweging is gemaakt. In deze kijklijn wordt een totaaloverzicht gegeven van de 12 voorstellen gevolgd door een nadere toelichting op een eventuele afwijking ten opzichte van hetgeen in de voorjaarsnota is opgenomen. Totaaloverzicht extra investeringen in slimmer, schoner en sterker Zuid-Holland Nr. Onderwerp Besluit I/S R/B Programmadoel (bedragen in ) voorjaarsnota Actualisatie t.o.v. de voorjaarsnota voorjaarsnota Versnellen transitie naar innovatieve en duurzame toekomst 1 Fonds ter financiering kleinschalige, maatschappelijke energieprojecten I R 3.2 Ja 2 Bijdrage aan de transitie van het chemiecluster in de Rotterdamse haven I R 3.1 Ja 3 Nieuwe impuls voor verduurzaming mobiliteit I B 2.1 Nee I B 2.2 Nee 4 Bijdrage aan een Zuid-Hollandse transitiecampus - echt groene groei I R 3.1 Ja Versterken Zuid-Hollandse economie 5 Reservering voor de uitvoering van 'Investeren in vernieuwing' I R 3.1 Ja 6 Bijdrage aan de modernisering van het glastuinbouwcluster in het Westland I R 3.1 Ja 7 Extra bijdrage t.b.v. cofinanciering van de innovatiestimulering MKB I R 3.1 Ja 8 Ophoging budget voor regionale gebiedsgerichte economische werken I R 4.1 Ja Verdiepen van bestaande ambities 9 Behoud aanbod en verbetering van het openbaar vervoer (m.i.v ,5 mln) S B 2.2 Nee 10 Oplossen knelpunten openbaar vervoer I B 2.2 Nee 11 Beperkte verlaging opcenten op de MRB (m.i.v mln) S 5 Nee 12 Extra impuls om Vergunningverlening, Toezicht en Handhaving versneld te versterken I R 1.6 Nee I B 1.6 Nee Totaal I/S = Incidenteeel / Structureel R/B = toevoeging aan Reserve of Budget 96

97 Toelichting Onderstaand wordt een toelichting gegeven op de voorstellen waarbij sprake is van een actualisatie ten opzichte van hetgeen in de voorjaarsnota is opgenomen. 1. Fonds ter financiering van kleinschalige, maatschappelijke energieprojecten De subsidieregeling voor lokale energie-initiatieven beoogt de bewustwording van de noodzakelijke energietransitie in de maatschappij te vergroten en deze te versnellen. Lokale initiatieven zorgen er voor dat het eigenaarschap van de energietransitie tot in de haarvaten van de samenleving doordringt. De regeling biedt initiatiefnemers de mogelijkheid om hun project professioneel voor te bereiden, waarmee de slagingskans ervan groter wordt. Het al beschikbaar gestelde budget ad 2 mln wordt over 3 kalenderjaren verdeeld (waarvan 0,8 mln voor 2017). 2. Bijdrage aan de transitie van het chemiecluster in de Rotterdamse haven Het voorstel rondom de financiële bijdrage voor project Waste to chemicals is vastgesteld in de PS vergadering van 31 mei Bij voorjaarsnota is een bedrag van 7,5 mln vanuit de extra investeringen in een slimmer, schoner en sterker Zuid-Holland beschikbaar gesteld en toegevoegd aan de reserve Versterking economie. 4. Transitiecampus Zuid-Holland Het voorstel rondom de financiële bijdrage voor de Transitiecampus Zuid-Holland is vastgesteld in de PS vergadering van 25 juni Bij Voorjaarsnota 2017 is een bedrag van 5 mln vanuit de extra investeringen in een slimmer, schoner en sterker Zuid-Holland beschikbaar gesteld en toegevoegd aan Versterking economie. 5. Reservering voor de uitvoering van Investeren in vernieuwing Het voorstel van GS voor de inzet van de extra middelen voor het Regionaal Investeringsprogramma en Gebiedsgericht Werken is in een aparte brief van medio mei aan PS aangeboden. Bij Voorjaarsnota 2017 is een bedrag van 5 mln Investeren in vernieuwing' toegevoegd aan de reserve Versterking economie 6. Bijdrage aan de modernisering van het glastuinbouwcluster in het Westland Investering nummer 6 Modernisering glastuinbouwcluster Westland Het betreft een versterking van de herstructurering en modernisering van de glastuinbouw zoals bedoeld in het Impulsprogramma van de provincie Zuid-Holland voor 4mln. Door de gemeente Westland een subsidie te verlenen voor het opkopen en uitplaatsen van de in de weg liggende woningen/obstakels kunnen 200 hectare tuinbouwareaal worden vrijgespeeld voor modernisering en herstructurering die de provincie voor ogen staat. De provincie werkt in coalitieverband (HOT) samen met het bedrijfsleven om te komen tot een duurzaam tuinbouwcluster voor de toekomst. 7. Extra bijdrage t.b.v. cofinanciering van de innovatiestimulering MKB De verhoging van het Subsidieplafond 2017 regeling MKB Innovatiestimulering Topsectoren Zuid-Holland (MIT ZH) is vastgesteld in de PS vergadering van 22 februari Bij Voorjaarsnota 2017 is een bedrag van 1 mln beschikbaar gesteld en toegevoegd aan de reserve Versterking economie. 8. Ophoging budget voor regionale gebiedsgerichte economische werken Aan de hand van recente plannen per deelproject zijn de bijbehorende kosten voor de komende jaren in beeld gebracht, aan de reserve onttrokken en ter begroting van die jaren gebracht. Vanuit de reservering wordt voor beschikbaar gesteld bestemd voor de daadwerkelijk snelle uitvoering van een aantal gebiedsgerichte projecten in de regio s Goeree-Overflakkee, Hoeksche Waard, Alphen-Gouda-Woerden en Alblasserwaard-Vijfheerenlanden. De middelen zullen via een incidentele subsidie beschikbaar worden gesteld aan de betrokken regionale partners. 97

98

99 Bijlagen 99

100

101 Bijlage 1 Voordracht en Besluit 101

102 102

103 103

104 104

105 105

106 106

107 107