Het Noorden in de economische storm. Overzicht. Trends. Ontwikkeling aantal arbeidsplaatsen

Transcriptie

1 Het Noorden in de economische storm Presentatie in de lezingenserie De economische crisis voorbij Studium Generale Fryslan Tresoar,, Leeuwarden, maart 2 Prof. dr Jouke van Dijk Hoogleraar regionale arbeidsmarktanalyse Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen SER Noord-Nederland / Waddenacademie Economische trends Overzicht De kredietcrisis: hoe erg wordt het? Hoe staat de economie er nu voor? Wie moet (en kan!) waar wat aan doen? En verder: geluk, methadon, krimp, V of W crisis, roltrapmodel 1 jouke.van.dijk@rug.nl 2 Trends Economische groei stagneert: kredietcrisis Vergrijzing/krimp: beroepsbevolking neemt af Herstructurering: eenvoudige maakindustrie verdwijnt, groei in de dienstensector, vooral zorg Kennisintensivering, opleidingsniveau stijgt Arbeidsmarktrelaties worden flexibeler: uitzendarbeid, detachering, ZZP-ers ers,, thuiswerken, langere pendelafstanden, etc. Nog heel veel mensen in de WW, Bijstand en WAO die buiten het arbeidsproces staan Kwalitatieve mismatch vraag en aanbod Ontwikkeling aantal arbeidsplaatsen (per inwoners van jaar) > < Nederland Noorden Werkgelegenheidsgroei in % in Nederland en in het Noorden Bron: PWR/RUG, Bron: RUG / NAV27 PWR 6 En dan slaat de kredietcrisis toe! Begonnen in de VS in 24 op de huizenmarkt als financiële crisis Via de banken nu recessie in de reële economie De productie krimpt, het aantal vacatures neemt af en de werkloosheid loopt op Oorzaak: minder export, minder investeringen en minder bestedingen Volgens de CPB voorspellingen van februari 29 wordt het HEEL erg! De gevolgen hiervan voor het Noorden zijn door Broersma / Van Dijk van de RUG doorgerekend in opdracht van de SER Noord-Nederland Nederland 1

2 7 Gevolgen voor Noord-Nederland Nederland (1) BRP Banen Werkloosheid Nederland -3,2 -,3-1, -3,8 +122% Noorden -2,8 -,3 -,9-3,5 +92% Fryslân -2,7 -, ,6 +% Deze voorspellingen kennen grote onzekerheidsmarges, zeker voor de provincies 8 Gevolgen voor Noord-Nederland Nederland (2) Werkgelegenheid Werkloosheid Nederland Noorden Fryslân Deze voorspellingen komen waarschijnlijk niet uit: grote onzekerheid over de wereldeconomie of: door adequaat beleid Wat doen bedrijven? Kosten verlagen!! 9 11 Tijdelijk personeel eruit!! 12 Kredietcrisis Ook Fryslân n heeft veel last, maar het verschilt per sector. Fryslân n heeft minder exportgevoelige sectoren, maar meer bouw. Maar ook: meer toerisme, overheid en zorg Sectoren: Landbouw Bouw Industrie: chemie, metaal, transport Transport & logistiek Luxe detailhandel Toerisme Zakelijke en financiële diensten Zorg, onderwijs en overheid 2

3 Mannen of vrouwen? 13 Vooral sectoren waar mannen werken worden getroffen: * meer mannen worden werkloos * daardoor gaan ook meer vrouwen werken 14 De economische crisis: valt het mee? Hoe gaat het verder? Bruto binnenlands product volume Openstaande vacatures Forse daling vacatures tot 122. eind december 29! Daling vooral in industrie, bouw en commerciële dienstverlening, veel minder in zorg en overheid Persbericht CBS, 13 februari 2 Maar: van de 122. vacatures zitten 61. in de commerciele dienstverlening! 3

4 Ontwikkeling NWW en WW Nog steeds veel dynamiek 19 Bron: UWV-Werkbedrijf 2 2 Bron: UWV-Werkbedrijf 2 NWW naar leeftijd Werkloosheid naar leeftijd (in % per groep; NWW januari 29 en 2) 12 NWW januari 29 NWW januari < Bron: UWV-Werkbedrijf Bron: UWV Werkbedrijf Bron: CWI Werkloosheid na leeftijd in de VS In de VS zijn ouderen MINDER vaak werkloos NRC, 4 oktober

5 Werkloosheid naar opleidingsniveau (in % per groep; NWW januari 29 en 2) Werkloosheid per provincie 28 en NWW januari 29 NWW januari Fryslân 5 25 t/m LO VMBO MBO/HAV/VWO HBO WO Bron: UWV Werkbedrijf Bron: CWI Werkloosheid over 29 (NWW( NWW) NEDERLAND: +18% (+78.) FRYSLÂN: +21% (+4.) Bron: UWW Werkplein 28 Crisis lijkt mee te vallen! Centraal Planbureau stelt prognoses steeds bij! Voorspelling werkloze beroepsbevolking: (x ) februari juni september 29 (MEV( MEV) december februari Hoe kan het dat het steeds gunstiger wordt? Voorspellen is moeilijk, zeker van de wereldeconomie! Minder banenverlies marktsector, meer banen in zorg en overheid, deeltijd WW, ZZP-ers ers,, betere internationale ontwikkeling, betere winstgevendheid marktsector Crisis: economische groei Historisch perspectief % volumemutaties ) jaren 3 crisis Koreacrisis oliecrises jaren 8 crisis Internetbubbel ) eerste halfjaar 29 5

6 % jaren twintig Crisis: Werkloosheid ) eerste halfjaar 29 % jaren 8 en nu ) Oorzaak Duur Bbp-ontwikkeling Prijsontwikkeling NL vs buitenland Noorden vs NL Bestrijding Internationale samenwerking Werkloosheid 32 Crisis in historisch perspectief jaren dertig financiële crisis 7 jaar hardnekkig negatief deflatie slechter dan Europa beter dan NL begrotingsbeleid, werkverschaffing protectionisme extreem hoog jaren tachtig oliecrisis, loonkosten 3 jaar beperkt negatief hoog slechter dan Europa slechter dan NL loonmatiging, arbeidstijdverkorting automatische stabilisatoren beperkt vrij hoog heden financiële crisis? sterk negatief laag? iets beter dan NL? steun banken automatische stabilisatoren actief vooralsnog laag CRISIS: W of V model: waar zitten we? Na de crisis: scenario s Paul de Beer Beroepsbevolking?? Werkgelegenheid Werkloosheid Jaren dertig 33 Elke crisis is anders: resultaten uit het verleden.. Basisscenario: crisis als in jaren tachtig Krappe arbeidsmarkt verdwijnt uit zicht? Bron: Beer, P. de (29).ESB, 94 (4566), pp Nu: snel herstel?? Arbeidsmarktpositie na massaontslag in van 28. werknemers bij 38 bedrijven 6 maanden en 36 maanden na ontslag 2/3 heeft snel werk Wat bepaald de kans op een baan? Opleiding Leeftijd Duur werkloosheid Etniciteit Persoonlijkheid Regionale arbeidsmarktsituatie Beleid: bemiddeling, re-integratie, etc. 35 Bron: WRR,

7 Beleid noodzakelijk? Meer geld maakt niet steeds gelukkiger 37 Grote veerkracht bij mensen en bedrijven Zelfredzaamheid is groot Eerste half jaar na ontslag is cruciaal Beleid vaak overbodig, wees selectief Re-integratie effectiever in crisisperiode Er zijn nog steeds 122. vacatures! 38 Geluk Bron: Veenhoven, EUR Geld Maar: werkloosheid maakt wel ongelukkig! Het verband tussen inkomen en geluk Reele inkomen per hoofd Werklozen zijn minder gelukkig en vaker ongelukkig Zeer gelukkig % zeer gelukkig Ongelukkig 39 Bron: Richard Layard, 25 4 Hoge werkloosheid leidt tot minder huwelijken en minder geboorten en meer zelfdodingen! Werkloosheid en zelfdodingen

8 43 Wat kan je aan de crisis doen? Bestedingen verhogen, lasten verlagen, naar voren halen geplande projecten en onderhoud maar beperking door begrotingsdiscipline en kans op methadoneconomie Vertrouwen versterken door kredietfaciliteiten bedrijven of voor woningverkopen particulieren Investeren in duurzaamheid, energiebesparing Innovatie stimuleren, bureaucratie verminderen Deeltijd WW: geen kennisverlies Mobiliteitscentrum: van werk-naar naar-werk Investeren in scholing voor werkenden, werkzoekenden, ook van degenen met een grotere afstand tot de arbeidsmarkt i.v.m. de krappe arbeidsmarkt over door vergrijzing 44 Versnellingsagenda Fryslân Versnelling 3 miljoen extra + 18 miljoen geplande investeringen: fte tijdelijk werk? De Centrale As Innovatie Noodzakelijk, maar niet voldoende voor economisch groei Vergelijk de weg Groningen - Eemshaven Esonstad is een succes Krimp en vergrijzing Maar één zwaluw maakt geen zomer! En er is een regionaal concept nodig inclusief restaurants, uitgaan, arrangementen, zorg etc

9 Toekomst: commissie Bakker over vergrijzing en arbeidsparticipatie Ontwikkeling totale bevolking Tekort op de arbeidsmarkt: 375. in 215 en 7. in 24 Geldt ook voor het Noorden!! 49 5 Cumulatief Bron: CBS, bewerking CAB Bevolkingsontwikkeling 2-65 jarigen Vergrijzing groter probleem dan Krimp Komt er echt krimp? Bevolkingsgroei Tot 24: +3% in Fryslân en Groningen!? 51 Cumulatief Bron: CBS, bewerking CAB 52 Groeiende steden in een krimpende regio: Migratie naar leeftijd jarigen 2-25 jarigen het roltrap model

10 Dilemma: Hoe erg wordt de crisis? Producenten vertrouwen Consumenten vertrouwen Omzetverwachting Zak. Dienst. Consumptie Huishouden 6 Conclusie Crisis valt tot nu toe mee, maar de TOEKOMST is erg onzeker, Fryslân n kan het in 2 nog zwaar krijgen De klap is in Fryslân n iets harder dan landelijk, maar in het hele Noorden iets minder hard De overheid kan weinig doen: methadoneconomie Het is maar zeer beperkt mogelijk nieuwe (tijdelijke) banen te creëren via versnellen projecten Op wat langere termijn is iedereen nodig vanwege de vergrijzing: investeer in mensen, onderwijs, innovatie, duurzaamheid, energiebesparing etc. BEZUINIGEN? Wanneer? Hoeveel: 35 miljard? Investeer in de toekomst en niet alleen in de waan van de dag!