Bijlage 1: Analyse volgens het gevolgenmodel: hulpvragen en aandachtspunten 66. Bijlage 4: Voorbeeld van behandeldoelen 72

Transcriptie

1 65 Bijlagen Bijlage 1: Analyse volgens het gevolgenmodel: hulpvragen en aandachtspunten 66 Bijlage 2: Copinglijst 68 Bijlage 3: Vicieuze cirkels 71 Bijlage 4: Voorbeeld van behandeldoelen 72 Bijlage 5: Dagboekformulier 73 Bijlage 6: Dagboekformulier van Klaas 74 Bijlage 7: Enkele standaardvragen bij het uitdagen 75 Bijlage 8: Overzicht van veelvoorkomende redeneer- of denkfouten 76 Bijlage 9: Schema voor redeneerfouten en niet-helpende gedachten 77 Bijlage 10: Inventarisatie van veiligheidsmaatregelen die niet helpen om de problemen de baas te worden 78 Bijlage 11: Formulier gedragsexperiment (vrij naar Benett-Levy et al. 2010) 79 Bijlage 12: Formulier om een stappenplan (hiërarchie) te maken voor doen en laten 80 Bijlage 13: Voorbeeld van het stappenplan van Klaas 81 Bijlage 14: Formulier stappenplan (hiërarchie) 82 Bijlage 15: Formulier om successen bÿte houden 83 Bijlage 16: Het noteren van de niet-helpende en helpende gedachten bij de opdrachten 84 Bijlage 17: Checklist bij het uitvoeren van een opdracht 85 Bijlage 18: Formulier voor vaardigheden 86 Bijlage 19: Het maken van een stappenplan (hiërarchie) 87 Literatuur 88 S. Visser, M. Reinders, Cognitieve gedragstherapie bij somatisatie, Protocollen voor de GGZ, DOI / , 2015 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media BV

2 66 Bijlage Bijlage 1: Analyse volgens het gevolgenmodel: hulpvragen en aandachtspunten De therapeut maakt een overzicht van de verschillende aspecten van het klachtenpatroon van de patiënt. De volgende vragen kunnen daarbij als handvat dienen. zz Klacht Wat is de aard, locatie, intensiteit en frequentie van de klacht? Hoe is de klacht ontstaan en wat is het beloop? Wat zijn de begeleidende verschijnselen? Hoe verloopt een gewone doordeweekse dag? zz Ideeën over de klacht Welke ideeën heeft de patiënt over de oorzaak van de klacht? Wat zijn de automatische cognities in reactie op de klachten? Wat is de betekenis van de klacht? Hierbij kan onderscheid gemaakt worden tussen (zie ook Van Rood et al. 2011): 1. catastroferende gedachten, met als gevolg selectieve aandacht, angst, en sterk vermijdingsgedrag; 2. niet-accepterende gedachten, waarbij frustratie over de beperkingen door de klachten centraal staat, met als gevolg het negeren van lichaamssignalen, en doorgaan ondanks toename van de klachten; 3. defaitistische en sombere gedachten, met als gevolg somberheid, inactiviteit, en terugtrekken, onder andere uit sociale situaties; 4. een combinatie van de bovengenoemde soorten gedachten. zz Cognitieve en emotionele gevolgen Welke gevolgen hebben de klachten voor de stemming van de patiënt (is er sprake van angst, boosheid, somberheid)? Als de klacht optreedt of toeneemt, hoe voelt de patiënt zich dan? Zijn er als gevolg van de klachten problemen met aandacht, concentratie of geheugen (kan de patiënt een boek lezen, tv-kijken, huiswerk maken)? zz Gedragsmatige gevolgen Wat voor gevolgen hebben de klachten voor het doen en laten van de patiënt? Wat doet hij als de klachten toenemen? Is de patiënt iemand die stopt met activiteiten als de klachten toenemen? (Vermijden van activiteiten.) Is de patiënt iemand die zo lang mogelijk doorgaat tot het echt niet meer gaat? (Zich verzetten tegen beperkingen/overbelasten.) Wanneer de patiënt veel last heeft van de klachten, wil hij dan bij anderen zijn of juist alleen? Waarom? (Terugtrekken uit sociale situaties.) Let hij veel op zijn lichaam of probeert hij de klachten te negeren? Gebruikt de patiënt medicijnen of hulpmiddelen? zz Lichamelijke gevolgen Welke gevolgen hebben de klachten voor het lichamelijk functioneren van de patiënt. Denk aan: in- en doorslapen, vermoeidheid, verandering van eetpatroon, eetlust en ge-

3 Bijlage 67 wicht, verslechtering van conditie, spierspanning (zijn de spieren gespannen in het gebied dat pijn doet?), moeite met ademhalen, seksualiteit. zz Sociale gevolgen Hebben de klachten gevolgen voor werk of opleiding; contacten met familie en vrienden, partner en kinderen; of de financiële situatie? Hoe is het contact met de huisarts of behandelend specialist? Is de patiënt verwikkeld in een juridische procedure die samenhangt met de klachten? Zie hier het gevolgenmodel. lichamelijke klacht betekenis van de lichamelijke klacht cognitieve en emotionele gevolgen gedragsmatige gevolgen lichamelijke gevolgen sociale gevolgen

4 68 Bijlage Bijlage 2: Copinglijst Elke patiënt die last heeft van lichamelijke klachten moet daarmee leren omgaan. Dat is niet makkelijk en vraagt veel meer vaardigheden dan wanneer je gezond bent. In de onderstaande lijst noemen we een aantal veelvoorkomende struikelblokken. Bespreek deze met iemand die u goed kent (uw partner, een ander familielid of een vriend). Beschrijf bij elk punt een situatie waarin het goed is gegaan en een situatie waarbij verbetering mogelijk is. 1. Hulp vragen bij praktische zaken die u niet meer zelf kunt doen zonder dat dit tot een verergering van klachten leidt. Te denken valt aan praktische dingen zoals boodschappen of klusjes doen. Een situatie waarin hulp vragen goed is gegaan is: Een situatie waarin verbetering mogelijk is: 2. Emotionele steun vragen: emotionele steun maakt het vaak makkelijker om met problemen om te gaan. Vraagt u daar gemakkelijk om of houdt u liever uw mond, omdat u zichzelf anders een zeurpiet vindt? Of is het juist andersom: vraagt u zo vaak om hulp dat mensen uit uw omgeving daardoor geïrriteerd raken? Een situatie waarin emotionele steun vragen goed is gegaan: Een situatie waarin verbetering mogelijk is: 3. Grenzen stellen. Kunt u gemakkelijk grenzen stellen? Denk aan meerdere gebieden. Grenzen stellen kan betekenen: op tijd ophouden met een activiteit wanneer u merkt dat deze u te veel wordt. Grenzen stellen kan ook betekenen dat u niet ingaat op vragen van mensen uit uw omgeving, als iemand u bijvoorbeeld om hulp vraagt of wanneer iemand een hele avond op visite wil komen, terwijl u zoiets maximaal een uurtje volhoudt. Een situatie waarin emotionele steun vragen goed is gegaan:

5 Bijlage 69 Een situatie waarin verbetering mogelijk is: 4. Dingen naast u neerleggen. Door de lichamelijke klachten kunnen allerlei dingen niet meer zo goed of zo precies gedaan worden als u misschien gewend bent. Een dosis relativeringsvermogen is nodig. Kunt u makkelijk dingen naast u neerleggen of blijft u zich ergeren omdat het niet gaat zoals u gewend was? Een situatie waarin emotionele steun vragen goed is gegaan: Een situatie waarin verbetering mogelijk is: 5. Omgaan met onzekerheid. Wanneer het lichaam klachten vertoont, kunt u niet altijd rekenen op uw lijf. Wanneer u afspraken maakt, is het niet zeker of ze kunnen doorgaan. Kunt u er tegen deze onzekerheid? Een situatie waarin u de onzekerheid over uw lijf goed kon verdragen: Een situatie waarin verbetering mogelijk is: 6. Uzelf belangrijk genoeg vinden. Sommige mensen cijferen zichzelf weg voor anderen. Wanneer u lichamelijke klachten hebt, is het niet altijd handig om uzelf weg te cijferen, maar is het verstandig rekening met uzelf te houden. Hoe goed kunt u dat? Een situatie waarin het lukte rekening met uzelf te houden: Een situatie waarin verbetering mogelijk is:

6 70 Bijlage 7. Loslaten van het verleden. Sommige mensen blijven treuren over hoe hun leven verslechterd is. Ze zien vooral wat er niet meer kan en hebben weinig oog voor de toekomst. Ze vinden het moeilijk het verleden los te laten en zich aan de huidige situatie aan te passen. Hoe is dat voor u? Een situatie waarin u het verleden met succes los kon laten: Een situatie waarin verbetering mogelijk is: 8. Steunende gedachten. Maakt u zichzelf snel zorgen of kunt u makkelijk een lichtpuntje zien? Een situatie waarin het u goed afging om optimistisch te blijven: Een situatie waarin verbetering mogelijk is: 9. Andere punten waarmee u moeilijk kunt omgaan. Tot slot: kies uit de lijst de drie punten die voor u het belangrijkst zijn

7 Bijlage 71 Bijlage 3: Vicieuze cirkels De vicieuze cirkel waarbij misinterpretaties van lichamelijke sensaties, angst en overbezorgdheid uitlokken. Selectieve perceptie van het lichaam, vermijding en verhoogde arousal houden de klachten in stand. lichamelijk verschijnsel vermijdingsgedrag fysiologische arousal aandacht interpretaties emoties zoals angst, somberheid of kwaadheid zz Eigen voorbeelden uit het schema die de patiënt invult voorbeeld lichamelijke klachten/verschijnselen niet-helpende of rampzalige gedachten (gedachten waarvan u verder in de put raakt, angstig wordt of waardoor u op een dood spoor terechtkomt) emotionele reacties (bijvoorbeeld: angst, somber, boos, gefrustreerd) aandacht dingen die u extra bent gaan doen of die u laat sinds u de klachten hebt lichamelijke reacties spanningen uit de omgeving

8 72 Bijlage Bijlage 4: Voorbeeld van behandeldoelen Hieronder staat een selectie van cognities en gedragingen die onderwerp van behandeling kunnen zijn. zz Cognities en denkfouten Een gezond lichaam kent geen klachten, je bent of gezond of ziek (zwart-witdenken). Een lichamelijke klacht duidt altijd op iets ernstigs (selectieve abstractie). Ik wil absolute zekerheid over mijn gezondheid (irreële normen). Dit gaat nooit meer over: ik ben de rest van mijn leven een invalide (overgeneralisatie). Ik ben een slappeling, een aansteller (niet-helpende cognitie). zz Gedrag (rituelen) Vragen om geruststelling. Controleren van lichaamsdelen. Informatie opzoeken op internet. Grenzen en klachten negeren. zz Gedrag (vermijdingen) Het vermijden van een bezoek aan dokter of tandarts. Het vermijden van inspanning. Het vermijden van plekken waar hulp niet snel voorhanden is. Het vermijden van alleen zijn.

9 Bijlage 73 Bijlage 5: Dagboekformulier Dagboekformulier voor het bijhouden van gedachten datum en tijdstip: situatie: symptomen: Ο pijn op de borst Ο hartkloppingen of snelle hartslag Ο kortademigheid Ο duizeligheid Ο benauwdheid Ο misselijkheid Ο gevoel van onwerkelijkheid Ο tintelingen of verdoofd gevoel Ο vlagen van warmte of koude Ο beven of trillen Ο transpireren Ο blozen Ο... Ο... gevoel: sterkte van het gevoel (0 100) automatische gedachten en beelden: geloofwaardigheid (0 100) gedrag: uitdaging: rationele gedachte: geloofwaardigheid (0 100) nieuw gedrag:

10 74 Bijlage Bijlage 6: Dagboekformulier van Klaas Dagboekformulier voor het bijhouden van gedachten datum en tijdstip: eergisteren situatie: ik zit thuis op de bank symptomen: Ο pijn op de borst Ο tintelingen of verdoofd gevoel Ο hartkloppingen of snelle hartslag Ο vlagen van warmte of koude Ο kortademigheid Ο beven of trillen Ο x duizeligheid Ο transpireren Ο benauwdheid Ο blozen Ο misselijkheid Ο x vermoeidheid. Ο gevoel van onwerkelijkheid Ο... gevoel: sterkte van het gevoel (0 100) gespannen en moedeloos (70) automatische gedachten en beelden: geloofwaardigheid (0 100) ik kan nooit meer werken met deze klachten (80) ook sporten gaat niet meer want alles gaat me te snel (70) gedrag: blijven zitten en wachten tot mijn vriendin thuis komt uitdaging: ik merk dat ik zwart-wit denk, alles of niks of ik sport en werk weer als vroeger, of ik doe niets is er een tussenweg? rationele gedachte: van niks doen word ik alleen maar slechter (50) geloofwaardigheid (0 100) nieuw gedrag: klein stukje wandelen

11 Bijlage 75 Bijlage 7: Enkele standaardvragen bij het uitdagen Wat zijn de bewijzen of argumenten die deze gedachte ondersteunen? Wat zijn de bewijzen of argumenten die deze gedachte tegenspreken? Hoe zou iemand anders hierover denken (bijvoorbeeld een familielid of de partner)? Wat als het klopt wat u denkt?

12 76 Bijlage Bijlage 8: Overzicht van veelvoorkomende redeneer- of denkfouten selectieve abstractie Eén aspect van de situatie selecteren als basis voor verregaande gevolgtrekkingen ( een dag hoofdpijn betekent dat ik een hersentumor heb ). overgeneralisatie Eén aspect van de situatie gebruiken voor algemene conclusies ( niemand begrijpt mij ). arbitraire gevolgtrekkingen Conclusies trekken op grond van willekeurige, onvoldoende of tegengestelde evidentie ( als ik flauw val, zal iedereen dat belachelijk vinden ). Willekeurige veronderstellingen zijn ook hieronder te rubriceren. Dit zijn veronderstellingen of redeneringen die niet gebaseerd zijn op empirisch vastgestelde of vast te stellen bevindingen ( ik moet eerst de reden of de oorzaak van mijn klachten kennen, voordat ik er iets aan kan doen ). catastrofering Als een specifiek geval van arbitraire gevolgtrekkingen kan het catastroferen aangemerkt worden. Bij deze redeneerfout wordt ervan uitgegaan dat de ergste van een aantal mogelijkheden bewaarheid zal worden ( hartkloppingen betekenen dat ik een hartinfarct krijg ). In dit geval is de automatische gedachte bij hartkloppingen bijvoorbeeld niet opwinding, stress of lichamelijke inspanning, maar een catastrofale afloop. personalisatie Ten onrechte situaties op zichzelf betrekken ( de kans op een hersentumor is erg klein, maar het zal mij wel overkomen ). kansoverschatting Overschatting van de kans dat iets zich voordoet ( als ik nu niet een hersenscan krijg, zaait het uit en ben ik niet meer te helpen ). magisch denken Het eropna houden van een redenering die niet in overeenstemming is met wat de meeste mensen als de werkelijk zouden aanduiden ( als ik het woord kanker uitspreek, krijg ik de ziekte ook, mijn opa is overleden omdat ik een tijdje terug dacht dat hij beter dood kon zijn ). Wanneer er doorlopend of in veel omstandigheden magisch wordt gedacht, kan er sprake zijn van een psychotisch beeld. gedachtelezen Iemand meent te weten wat anderen over hem denken ( hij vindt me een zielige figuur, als ik niet werk, vinden mensen mij een profiteur, mensen lachen me uit vanwege mijn scheve schouder ). dichotoom of zwart/-witdenken Denken in termen van slechts twee mogelijkheden, terwijl er reden is aan te nemen dat een verschijnsel zich in gradaties voordoet ( ik ben óf ziek óf gezond, óf ik heb nergens last van, óf ik heb een ernstige ziekte ).

13 Bijlage 77 Bijlage 9: Schema voor redeneerfouten en niet-helpende gedachten naam: automatische gedachte redeneerfout waarom is dit een niet-helpende gedachte? rationele (helpende) gedachte

14 78 Bijlage Bijlage 10: Inventarisatie van veiligheidsmaatregelen die niet helpen om de problemen de baas te worden De meeste mensen houden niet van angst en spanning en nemen maatregelen om die te voorkomen. Soms gaan mensen dingen uit de weg. Bijvoorbeeld: wanneer iemand bang is dat zijn hart zwak is, kan hij inspanning gaan vermijden. Dit heeft vaak een averechts effect, omdat dan de conditie afneemt en de patiënt bij steeds geringere inspanning hartkloppingen krijgt. Soms gaan mensen juist dingen doen om zichzelf gerust te stellen. Bijvoorbeeld op internet kijken naar symptomen van een ziekte of veelvuldig geruststelling vragen aan hun partner. Ook dit kan een averechts effect hebben, want door de informatie van internet kan de ongerustheid toenemen. Uw partner kan chagrijnig worden van alle vragen, waardoor de spanning toeneemt, en spanning geeft meestal meer klachten. Noteer voor uzelf welke veiligheidsmaatregelen u neemt. Vraag uw partner, een familielid of een vriend u te helpen bij het invullen van de antwoorden. Noem drie dingen die u vanwege de klachten uit de weg gaat: Noem drie extra voorzorgsmaatregelen die u neemt om de angst voor de klachten te bedwingen Beschrijf situaties waarin u deze week deze veiligheidsmaatregelen nam:

15 Bijlage 79 Bijlage 11: Formulier gedragsexperiment (vrij naar Benett-Levy et al. 2010) Datum Welke gedachten gaat u toetsen? Hoe geloofwaardig is deze gedachte? (0 100) Wat is uw alternatieve gedachte? Hoe geloofwaardig is dit alternatief? (0 100) Bedenk een experiment om uit te zoeken of de gedachten kloppen.* Wat gaat u doen? Waar? Wanneer? Waar gaat u op letten? Zijn er problemen die u kunt tegenkomen? Zo ja, hoe gaat u die oplossen? Resultaat: Wat hebt u ervaren? Tot welke conclusie bent u gekomen? Wat hebt u geleerd van het experiment? Geef opnieuw een cijfer voor de geloofwaardigheid van de alternatieve gedachte (0 100). Is de geloofwaardigheid van uw alternatieve gedachte groter geworden? Zo, ja, waarom? Kunt u nog meer experimenten doen? Welke? * Een lijst met tips voor het opzetten van een gedragsexperiment staat in het werkboek voor de patiënt.

16 80 Bijlage Bijlage 12: Formulier om een stappenplan (hiërarchie) te maken voor doen en laten uw eigen opdrachten om dingen te doen of te laten moeilijkheidsgraad van 0 100

17 Bijlage 81 Bijlage 13: Voorbeeld van het stappenplan van Klaas uw eigen opdrachten om dingen te doen of te laten moeilijkheidsgraad van geen geruststelling meer vragen aan mijn vriendin (als ik het wel doe geeft zij een standaard antwoord, bijvoorbeeld: Je weet dat ik je niet kan geruststellen. ) 80 buiten geen zonnebril dragen als de zon niet schijnt 70 niet iedere week naar de huisarts gaan voor geruststelling (is met de huisarts besproken) 70 binnen geen zonnebril dragen 50 een wandeling maken van een halfuur overdag 40 een wandeling maken van een kwartier s avonds (weinig licht) 30

18 82 Bijlage Bijlage 14: Formulier stappenplan (hiërarchie) Voor het maken van een stappenplan van oefensituaties, volgt u de volgende punten: 1. Bedenk een aantal dingen die u niet meer doet vanwege u klachten of dingen die u daardoor juist wel bent gaan doen. Vaak bent u dit gaan nalaten of juist gaan doen vanwege de onrust of spanning die dit anders zou oproepen. Maak gebruik van de eerder geformuleerde veiligheidsmaatregelen. Bijvoorbeeld: ik doe nauwelijks meer iets aan beweging, om te voorkomen dat ik mijn lichaam forceer of beschadig, en ik controleer mijn hartslag goed of er geen onregelmatigheden zijn. 2. Formuleer het gedrag dat u wel moet doen of juist moet laten. Bijvoorbeeld: ik moet weer iets aan mijn conditie doen. 3. Maak het specifiek. Bijvoorbeeld: ik ga elke dag vijftien minuten fietsen. 4. Varieer in moeilijkheidsgraad. Bijvoorbeeld: ik ga elke dag vijftien minuten rustig fietsen, of:tijdens de fietstocht maak ik het inspannender door ook de dijk (heuvel) op te fietsen. 5. Zorg dat u voldoende verschillende opdrachten hebt, die ook over alle thema s gaan waarover u inzit. Probeer er tien te verzinnen. 6. Zorg dat de opdrachten dagelijks uitvoerbaar zijn. 7. Geef een cijfer tussen de 0 en 100 aan de moeilijkheidsgraad van de opdracht. Het cijfer 100 is het moeilijkste wat u kunt bedenken. 8. Zorg dat er niet alleen opdrachten zijn met een hoge moeilijkheidsgraad (70 of hoger), maar bedenk ook opdrachten die een lagere moeilijkheidsgraad hebben (een cijfer lager dan 50). 9. Maak een afspraak met uzelf hoe vaak en wanneer u de opdracht gaat uitvoeren. Bedenk: oefening baart kunst. Hoe meer u oefent, hoe sneller het genezingsproces gaat. Tip: oefen dagelijks.

19 Bijlage 83 Bijlage 15: Formulier om successen bÿte houden Welke successen hebt u geboekt? datum gelukte opdrachten moeilijkheidsgraad van 0 100

20 84 Bijlage Bijlage 16: Het noteren van de niet-helpende en helpende gedachten bij de opdrachten de opdrachten uit het stappenplan en de ja-maren opdracht niet-helpende gedachte of de ja-maar helpende gedachte

21 Bijlage 85 Bijlage 17: Checklist bij het uitvoeren van een opdracht Wat wil de patiënt bereiken. Is het gewenste gedrag duidelijk en positief geformuleerd? Gaat de oefening patiënt helpen om beter om te gaan met zijn lichamelijke klachten? Kan patiënt de komende week voldoende vaak oefenen? Kan de patiënt zelf regelen dat de oefensituatie optreedt? Oefen, zoveel mogelijk, de situatie in de sessie, bijvoorbeeld in een rollenspel. Wat heeft de patiënt nodig om de opdracht uit te voeren (bijv. steun van iemand). Zijn er problemen te verwachten voor de uitvoering van de opdracht? Hoe groot is de kans dat de opdracht slaagt? Wat te doen als de opdracht toch te moeilijk blijkt? zz Voorbeelden van een opdracht Hulp vragen: het inschakelen van partner of kinderen bij taken die tot overbelasting leiden en daarmee tot verergering van klachten. Hulp vragen: bij geleidelijke activering iemand vragen om samen te gaan zwemmen. Grenzen aangeven: wanneer iemand op visite komt, aangeven dat u het op prijs stelt dat iemand langskomt, maar dat u het bezoek maar een uurtje volhoudt. Rustpauzes inlassen en niet pas stoppen als u volledig uitgeput bent. Uzelf belangrijk vinden: iets leuks voor uzelf doen terwijl er nog zoveel andere dingen moeten gebeuren. Loslaten en minder puntjes op de i: de kamer stofzuigen in een kwartier in plaats van een uur. De wc kan wellicht twee keer per week schoongemaakt worden in plaats van vier keer. Accepteren van beperkingen: als voetballen met uw zoon niet meer lukt vanwege de lichamelijke klachten, bedenk dan een andere activiteit om met uw zoon te doen. Accepteren van beperkingen: vanwege de klachten kan het zijn dat u de drukte van de kinderen slecht kunt verdragen. Ga voor het slapen voorlezen als de kinderen rustig op bed liggen.

22 86 Bijlage Bijlage 18: Formulier voor vaardigheden vaardigheid: situatie waarin dat goed gaat situatie die voor verbetering vatbaar is idee voor verbetering

23 Bijlage 87 Bijlage 19: Het maken van een stappenplan (hiërarchie) Het is de bedoeling dat u een stappenplan (ook wel hiërarchie genoemd) maakt om situaties te oefenen die u normaal gesproken uit de weg gaat, en te oefenen met het nalaten van gedrag dat u nu doet om u rustiger te voelen, zoals controleren en geruststelling zoeken. Voor het maken van een stappenplan van oefensituaties, volgt u de volgende punten: 1. Bedenk een aantal dingen die u niet meer doet vanwege uw klachten of dingen die u daardoor juist wel bent gaan doen. Vaak bent u dit gaan nalaten of juist gaan doen vanwege de onrust of spanning die dit anders zou oproepen. Maak gebruik van de eerder geformuleerde veiligheidsmaatregelen. Bijvoorbeeld: ik doe nauwelijks meer iets aan beweging, om te voorkomen dat ik mijn lichaam forceer of beschadig, en ik controleer mijn hartslag goed of er geen onregelmatigheden zijn. 2. Formuleer het gedrag dat u wel moet doen of juist moet laten. Bijvoorbeeld: ik moet weer iets aan mijn conditie doen. 3. Maak het specifiek. Bijvoorbeeld: ik ga elke dag vijftien minuten fietsen. 4. Varieer in moeilijkheidsgraad. Bijvoorbeeld: ik ga elke dag vijftien minuten rustig fietsen, of: tijdens de fietstocht maak ik het inspannender door ook de dijk (heuvel) op te fietsen. 5. Zorg dat u voldoende verschillende opdrachten hebt, die ook over alle thema s gaan waarover u inzit. Probeer er tien te verzinnen. 6. Zorg dat de opdrachten dagelijks uitvoerbaar zijn. 7. Geef een cijfer tussen de 0 en 100 aan de moeilijkheidsgraad van de opdracht. Het cijfer 100 is het moeilijkste wat u kunt bedenken. 8. Zorg dat er niet alleen opdrachten zijn met een hoge moeilijkheidsgraad (70 of hoger), maar bedenk ook opdrachten die een lagere moeilijkheidsgraad hebben (een cijfer lager dan 50). 9. Maak een afspraak met uzelf hoe vaak en wanneer u de opdracht gaat uitvoeren. Bedenk: oefening baart kunst. Hoe meer u oefent, hoe sneller uw klachten zullen afnemen. Tip: oefen dagelijks.

24 88 Literatuur Literatuur Allen, L. A., Escobar, J. L., Lehrer, P. M., Gara, M. A., & Woolfolk, R. I. (2002). Psychological treatments for multiple unexplained physical symptoms: a review of the literature. Psychosomatic Medicine, 64(6), Allen, L. A., Woolfolk, R. L., Escobar, J. I., Gara, M. A., & Hamer, R. M. (2006). Cognitive-behavioral therapy for somatization disorder. A randomized controlled trial. Archives of Internal Medicine, 166, APA (2014). DSM-5. Handboek voor de classificatie van psychische stoornissen. Amsterdam: Boom. Barsky, A. J., & Ahern, D. K. (2004). A cognitive behavior therapy for hypochondriasis: A randomized controlled trial. Journal of the American Medical Association (JAMA), 24, 291(12), Barsky, A. J., & Borus, J. F. (1999). Functional somatic symptoms. Annals of Internal Medicine, 130(11), Beck, A. T., & Emery, G. (1985). Anxiety Disorders and Phobias: A Cognitive Perspective. New York: Basic Books. Bennett-Levy, J., Butler, G., Fennel, M., Hackman, A., Mueller, M., & Westbrook, D. (2010). Gedragsexperimenten in cognitieve therapie handboek. Amsterdam: Pearson. Blok, A., & Houtveen, J. (2011). Omgaan met onverklaarde lichamelijke klachten. Houten: Bohn Stafleu van Loghum. Bouman, T. K., & Visser, S. (1998). Cognitive and behavioural treatments of hypochondriasis. Psychotherapy and Psychosomatics, 436, Bouman, T. K., Visser, S., & Vervaeke, G. (2011). Protocollaire behandeling van patiënten met hypochondrie. In G. P. J. Keijsers, A. Van Minnen, & C. A. L. Hoogduin (red.), Protocollaire behandelingen voor volwassenen met psychische klachten. Amsterdam: Boom. Buwalda, F. M., Bouman, T. K., & Duin, M. van der (2007). Psychoeducation for hypochondriasis: a comparison of a cognitive behavioral approach and a problem-solving approach. Behaviour Research and Therapy, 45, Clark, D. M., Salkovskis, P. M., Hackmann, A., et al. (1998). Two psychological treatments for hypochondriasis. A randomised controlled trial. The British Journal of Psychiatry, 173, Cox, M. F. (1992). De vroegtijdige herkenning van somatisatie in de huisartspraktijk. Dissertatie Rijks Universiteit Leiden, Den Haag: Pasmans Offsetdrukkerij. Dickinson, W. P., Dickinson, L. M., degruy, F. V., Main, D. S., Candib, L. M., & Rost, K. (2003). A randomized clinical trial of a care recommendation letter intervention for somatization in primary care. The Annals of Family Medicine, 1(4), Escobar, J. I., Gara, M. A., Diaz-Martinez, A. M., et al. (2007). Effectiveness of a timelimited cognitive behavior therapy type intervention among primary care patients with medically unexplained symptoms. Annals of Family Medicine, 5, Fava, G. A., Grandi, S., Rafanelli, C., et al. (2000). Explanatory therapy in hypochondriasis. The Journal of Clinical Psychiatry, 61, Greeven, A., Balkom, A. J. van, Visser, S., Merkelbach, J. W., Rood, Y. R. van, Dyck, R., Does, W. van der, Zitman, F. G., & Spinhoven, Ph. (2007). Cognitive behavior therapy and paroxetine in the treatment of hypochondriasis. A randomized controlled trial. American Journal of Psychiatry, 164, Greeven, A., Spinhoven, P., & Balkom, A. J. van (2010) Hypochondriasis Y-BOCS: A study of the psychometric properties of a clinical-administered semi-structured interview to asses hypochondriacal thoughts and behaviours. Clinical Psychology & Psychotherapy, 16(5), Hare, D. L., Toukhsati, S. R., Johansson, P., & Jaarsma, T. (2013). Depression and cardiovascular disease: A clinical review, European Heart Journal, 35(21), Hiller, W., Fichter, M. M., & Rief, W. (2003). A controlled study of somatoform disorders including analysis of healthcare utilization and cost-effectiveness. Journal of Psychosomatic Research, 54(4), Keijsers. G. P. J., Minnen, A. Van, & Hoogduin, C. A. L. (red.) (2011). Protocollaire behandelingen voor volwassenen met psychische klachten. Amsterdam: Boom. Kroenke, K. (2007). Efficacy of treatment for somatoform disorders: a review of randomized controlled trials. Psychosomatic Medicine, 69, Lange, A. (2000). Gedragsverandering in gezinnen. Groningen: Wolters Noordhoff. Lidbeck, J. (2003). Group therapy for somatization disorder in primary care: maintenance of treatment goals of short cognitive-behavioural treatment one-and-a-half-year follow-up. Acta Psychiatrica Scandinavica, 107(6), Lipowski, Z. J. (1988). Somatization: the concept and its clinical application. The American Journal of Psychiatry, 145,

25 Literatuur 89 Multidisciplinaire richtlijn Somatisch Onvoldoende verklaarde Lichamelijke Klachten (SOLK) en Somatoforme Stoornissen (2010). Utrecht: CBO/Trimbos-Instituut. Reinders, M. & Visser, S. (1997) Gedragsexperimenten binnen cognitieve therapie. Directieve therapie, 16, Rood, Y. van, Ravesteijn, H. van, Roos, C. de, Spinhoven, Ph., & Speckens, A. (2011). Protocol voor de diagnostiek en behandeling van patiënten met onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten. In G. P. J. Keijsers, A. Van Minnen, & C. A. L. Hoogduin (red.), Protocollaire behandelingen voor volwassenen met psychische klachten. Amsterdam: Boom. Salkovskis, P. M. (1991). The importance of behaviour in the maintenance of anxiety and panic: A cognitive account. Behavioural Psychotherapy, 19, Speckens, A. E. M., Hemert, A. M. van, Spinhoven, P., Hawton, K. E., Bolk, J. H., & Rooijmans, H. G. M. (1995). Cognitive-behavioral therapy for medically unexplained physical symptoms. A randomized controlled trial. British Medical Journal, 311, Sumathipala, A., Hewege, S., Hanwella, R., & Mann, A. H. (2000). Randomized controlled trial of cognitive behaviour therapy for repeated consultations for medically unexplained complaints. A feasibility study in Sri Lanka. Psychological Medicine, 30, Sumathipala, A. (2007). What is the evidence for the efficacy of treatments for somatoform disorders? A critical review of previous intervention studies. Psychosomatic Medicine, 69, Smith, G. R. Jr., Monson, R. A., & Ray, D. C. (1986). Psychiatric consultation in somatization disorder. A randomized controlled study. The New England Journal of Medicine, 314, Smith, G. R. Jr., Rost, K., & Kashner, T. M. (1995). A trial of the effect of a standardized psychiatric consultation on health outcomes and costs in somatizing patients. Archives of General Psychiatry, 52, Sorensen, P., Birket-Smith, M., Wattar, U., Buemann, I., & Salkovskis, P. (2011). A randomized clinical trial of cognitive behavioural therapy versus short-term psychodynamic psychotherapy versus no intervention for patients with hypochondriasis. Psychological Medicine, 41(2), Speckens, A. E. M., Hemert, A. M. van, Spinhoven, Ph., Hawton, K. E., Bolk, J. H., & Rooymans, H. G. M. (1995). Cognitive behavioural therapy for medically unexplained physical symptoms: A randomised controlled trial. British Medical Journal, 311, Thomson, A., & Page, L. (2007). Psychotherapies for hypochondriasis. Cochrane Database of Systematic Reviews, 4, CD Visser, S., & Bouman, T. K. (2001). The treatment of hypochondriasis: exposure and response prevention vs. cognitive therapy. Behaviour Research and Therapy, 39, Visser, S., & Reinders, M. (2011) Cognitieve therapie bij hypochondrie en andere somatoforme stoornissen. In S. M. Bogels & P. van Oppen (red.), Cognitieve therapie. Theorie en praktijk. Houten: Bohn Stafleu Van Loghum. Visser, S. (2012). Hypochondrie. Diagnostiek en behandeling. Amsterdam: Hogrefe. Warwick, H. M., Clark, D. M., Cobb, A. M., & Salkovskis, P. M. (1996). A controlled trial of cognitive behavioural treatment of hypochondriasis. The British Journal of Psychiatry, 169, Wolburg, E., Voigt, K., Braukhaus, C., Herzog, A., & Löwe, B. (2013). Construct validity and descriptive validity of somatoform disorders in the light of the proposed changes for the DSM-5. Journal of Psychosomatic Research, 74, Woolfolk, R. L., & Allen, L. A. (2007). Treating somatization, a cognitive-behavioral approach. New York: Guilford Press. Zonneveld, L. N. L. (2011). Draaiboek van de cursus Omgaan met de gevolgen van onverklaarde lichamelijke klachten, Vol. deel I en II. Gouda: Zonneveld. Zonneveld, L. N., Spijker, A. van t, Passchier, J., Busschbach, J. J. van, & Duivenvoorden, H. J. (2009). The effectiveness of a training for patients with unexplained physical symptoms. Protocol of a cognitive behavioral group training and randomized controlled trial. BMC Public Health, 9, 251. Zonneveld, L. N. L., Rood, Y. R. Van, Timman, R., Kooiman, C. G., Spijker, A. Van t, & Busschbach, J. J. V. Van (2012). Effective group training for patients with unexplained physical symptoms: a randomized controlled trial with a non-randomized one-year follow-up. PLoS One, 7(80), e42629.