prof. dr. Sako Visser dr. Michel Reinders Cognitieve gedragstherapie bij somatisatie

Transcriptie

1

2 prof. dr. Sako Visser dr. Michel Reinders Cognitieve gedragstherapie bij somatisatie

3 Dit boek, Cognitieve gedragstherapie bij somatisatie, is onderdeel van de reeks Protocollen voor de GGZ. Bij deze titel is tevens het werkboek voor cliënten te bestellen: Werkboek omgaan met lichamelijke klachten. Serie Protocollen voor de GGZ De boeken in de reeeks Protocollen voor de GGZ geven een sessiegewijze omschrijving van de behandeling van een specifieke psychische aandoening weer. De theorie is beknopt en gestoeld op wetenschappelijke evidentie voor zover deze bekend is. Protocollen voor de GGZ is bedoeld voor psychologen, psychotherapeuten, psychiaters en andere hulpverleners. Bestellen De boeken zijn te bestellen via de boekhandel of rechtstreeks via de webwinkel van uitgeverij Bohn Stafleu van Loghum: 7 Redactie Dr. Marieke Pijnenborg is werkzaam als universitair hoofddocent aan de afdeling Klinische psychologie en experimentele psychopathologie van de Rijksuniversiteit Groningen. Daarnaast werkt zij als gz-psycholoog en cognitief gedragstherapeut bij de TOPGGz afdeling Psychosecircuit van Drenthe. Drs. Willemijn Scholten is gz-psycholoog, psychotherapeut, cognitief gedragstherapeut en onderzoeker. Zij werkt op de TOP klinische academische polikliniek angst- en dwangstoornissen en op de onderzoeksafdeling van GGZ ingeest in Amsterdam.

4 prof. dr. Sako Visser dr. Michel Reinders Cognitieve gedragstherapie bij somatisatie

5 ISBN DOI / ISBN (ebook) 2015 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media BV Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet j het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. NUR 777 Basisontwerp omslag: Studio Bassa, Culemborg Automatische opmaak: Crest Premedia Solutions (P) Ltd., Pune, India Bohn Stafleu van Loghum Het Spoor 2 Postbus GA Houten

6 V Inhoud 1 Inleiding Wetenschappelijk onderzoek naar somatisatie en somatoforme stoornissen Sessie 1: Breng de klachten in kaart Sessie 2: Wat gaan we behandelen? Sessie 3: Start cognitieve therapie Sessie 4: Relativeren en uitdagen Sessie 5: Experimenten en een hiërarchie Sessie 6: Stoppen met vermijding en controles Sessie 7: Blootstellen en nalaten Sessie 8: Blootstellen en nalaten Sessie 9: Vaardigheden in het omgaan met klachten Sessie 10: Vaardigheden in het omgaan met klachten Sessie 11: Zorgen voor jezelf Sessie 12: Evaluatie: hoe blijf ik op de rails? Bijlagen Bijlage 1: Analyse volgens het gevolgenmodel: hulpvragen en aandachtspunten Bijlage 2: Copinglijst Bijlage 3: Vicieuze cirkels Bijlage 4: Voorbeeld van behandeldoelen Bijlage 5: Dagboekformulier Bijlage 6: Dagboekformulier van Klaas

7 VI Inhoud Bijlage 7: Enkele standaardvragen bij het uitdagen Bijlage 8: Overzicht van veelvoorkomende redeneer- of denkfouten Bijlage 9: Schema voor redeneerfouten en niet-helpende gedachten Bijlage 10: Inventarisatie van veiligheidsmaatregelen die niet helpen om de problemen de baas te worden Bijlage 11: Formulier gedragsexperiment (vrij naar Benett-Levy et al. 2010) Bijlage 12: Formulier om een stappenplan (hiërarchie) te maken voor doen en laten Bijlage 13: Voorbeeld van het stappenplan van Klaas Bijlage 14: Formulier stappenplan (hiërarchie) Bijlage 15: Formulier om successen bÿte houden Bijlage 16: Het noteren van de niet-helpende en helpende gedachten bij de opdrachten Bijlage 17: Checklist bij het uitvoeren van een opdracht Bijlage 18: Formulier voor vaardigheden Bijlage 19: Het maken van een stappenplan (hiërarchie) Literatuur

8 VII Over de auteurs Prof. dr. Sako Visser, klinisch psycholoog, is hoogleraar gezondheidspsychologie aan de Universiteit van Amsterdam en de hoofdopleider voor de GZ-opleidingen te Amsterdam. Daarnaast is hij hoofd somatoforme stoornissen bij Pro Persona GGZ en doet hij onderzoek naar de diagnostiek en behandeling van somatoforme stoornissen en angststoornissen. Dr. M. (Michel) J. Reinders is klinisch psycholoog en psychotherapeut. Momenteel werkt hij op de Polikliniek Psychosomatiek van GGZINGEEST en als praktijkopleider. Hij publiceerde onder meer over psychosomatiek en geeft ook postdoctoraal onderwijs op dit gebied.

9 IX Toelichting bij het extra materiaal Het aanvullende materiaal bij dit boek is te vinden op: 7 Vul op deze website in het zoekveld Search ISBN het ISBN van het boek in: Let op: het is belangrijk om precies deze schrijfwijze aan te houden, dus met tussenstreepjes. U treft op de website extras.springer.com de volgende fragmenten aan, die gebaseerd zijn op de casus Klaas Datema: 1. Inventarisatie van de klachten en gevolgen In dit fragment wordt getoond hoe de lichamelijke klachten worden uitgevraagd en samen met de patiënt tot een gemeenschappelijke opvatting van de lichamelijke klachten wordt gekomen. 2. Cognitieve herstructurering In dit fragment wordt aan de hand van een ingevuld dagboekformulier het uitdagen van de automatische gedachten om tot meer helpende gedachten te komen besproken. 3. Exposure en responspreventie Er worden met de patiënt exposure- en responspreventieopdrachten afgesproken. In dit fragment wordt een responspreventieopdracht uitgewerkt ten aanzien van het geruststelling vragen aan de partner. 4. Reactivatie Veel patiënten worden passief door vermijding. Dit fragment laat zien hoe er afspraken worden gemaakt om de patiënt weer te reactiveren. Hierbij worden realistische doelen afgesproken over het bewaken van de grenzen door de patiënt. 5. Nieuwe copingvaardigheden Vaak hebben patiënten die belemmerd worden door hun lichamelijke klachten inadequate copingstrategieën. Dit fragment laat zien hoe de therapeut samen met de patiënt alternatieve copingstijlen bespreekt in een voor hem belangrijke situatie. 6. Omgaan met terugval: hoe het niet moet! In veel behandelingen komt terugval voor. In dit fragment wordt een voorbeeld getoond hoe een therapeut op een verkeerde manier de terugval bespreekt, waardoor de patiënt uiteindelijk weer in het medische circuit terecht dreigt te komen. 7. Omgaan met terugval: hoe het anders kan In dit fragment kiest de therapeut voor een andere benadering om terugval te bespreken. De cognities worden geëxploreerd en hij plaatst de terugval in het cognitiefgedragstherapeutisch kader.