Sturen met organische stof in de Veenkoloniën rol van mest- en reststoffen -

Transcriptie

1 Sturen met organische stof in de Veenkoloniën rol van mest- en reststoffen - Marleen Zanen m.zanen@louisbolk.nl 19 februari 2015 Noord-Sleen

2 Samenwerking PNW-en

3 Bodem = kapitaal

4 De rol van organische stof Gewas Gewasrest, groenbemester, mest, compost, reststoffen Lucht Organische stof Water

5 Belangrijkste bodemeigenschappen (groen) en knelpunten (rood) Schils, 2012 Volgens 188 ondernemers werkzaam in onder andere veehouderij, akkerbouw, vollegrondsgroenten, bloembollen en boomkweekerijen.

6 Organische stof in Drenthe Intensieve bouwplannen, weinig rustgewassen OS% van 3 tot 20% (koolstofrijk, weinig actief) Ca of meer kg EOS/ha/jr nodig voor balans Rekensommetje: Bij 3% OS is voor verhoging met 1% ca kg OS nodig = kg EOS = 1000 ton RDM = lange termijn!! Risico s: verdichting ondergrond, stuifschade, droogte/natheid, uitspoeling nutriënten, weinig bodemleven

7 Werk in uitvoering Bodemvruchtbaarheid/bemesting: maximaliseren OS input, mest- en reststoffen, kwaliteit, optimaliseren ph Water: vochtvasthoudend vermogen, opvang extremen, drainage/egaliseren, voorkomen verdichting Grondbewerking: minder afbraak OS, precisie bewerking (snelheid!), niet-kerend versus spitten/ploegen Bodemweerbaarheid, ziekten&plagen: voeden van het bodemleven, groenbemesters Samenwerking akk-vee Samenwerking landbouw-natuur Sluiten (regionale) kringlopen Vergroening (benutten van biodiversiteit!) Betrek partijen met passende expertise!

8 Vragen voor vandaag Heb ik OS nodig? En waarvoor? Welke organische stof? Wat is de kwaliteit? Waar haal ik het vandaan? Wat levert het me op? Nieuwe ontwikkelingen?. En meer OS

9 Programma 9:30 Ontvangst 9:45 Opening 10:00 Leen Janmaat: sturen op kwaliteit van compost 10:30 Martien de Haas: OS tool en sluiten regionale mineralenkringlopen 11:00-11:15 Koffie pauze 11:15 Arnout Venekamp: nieuwe ontwikkelingen 11:35 Marleen Zanen: naar systeem aanpak 12:00 Afsluiting en Lunch!

10

11 Compost kwaliteit Wat is goede compost? Sturen op kwaliteit Leen Janmaat 19 februari 2015, Noord Sleen

12 Humus & Organische stof Humus is het traag afbreekbare deel van de organische stof in de bodem; organische stof is al het dode organische materiaal dat in de bodem aanwezig is. Humus wordt gevormd door de ontbinding van plantaardig en dierlijk materiaal. Vaak wordt het woord humus gebruikt als synoniem voor compost, dit is onjuist. Humus kan worden ingedeeld naar verschillende criteria, zoals chemische extraheerbaarheid, afbreekbaarheid, vorm en ontstaanswijze. Compost is een resultaat van een door mensen gecontroleerd ontbinding- en opbouwproces.

13 Waarom Compost? Compost geeft body aan lichte zandgrond, maakt deze vruchtbaarder; Compost zorgt voor structuur en lucht in een zware kleigrond; Compost zorgt er voor dat mineralen via levensprocessen door de plant worden opgenomen; Compost bevat micro-organismen die concureren en daarmee enkele bodemziekten onderdrukken. Bemesting Organische stof Structuur & Beworteling Bodemleven Ziektewering

14 Compostering

15 Compostkwaliteit Zware metalen in mg per kg ds Cd (Cadmium) 1 mg/kg ds Cr (Chroom) 50 mg/kg ds Cu (Koper) 90 mg/kg ds Hg (Kwik) 0,3 mg/kg ds Ni (Nikkel) 20 mg/kg ds Pb (Lood) 100 mg/kg ds Zn (Zink) 290 mg/kg ds As (Arseen) 15 mg/kg ds Lage gehalten aan zware metalen Ziektewering Vrij van glas en plastic

16 Compost materialen Verkrijgbaarheid C/Nverhouding Prijs/Vergoeding

17 Structuur Evaluation of the compost structure Compostkwaliteit very fibrous fibrous fibrous / crumbly crumbly very crumbly Water Fist test to control the humidity of compost during the composting process too wet OK too dry

18 Compost samenstelling PARAMETER ANALYSE RESULTAAT in g / kg op basis van droge stof ANALYSE RESULTAAT in kg / ton van het ongedroogd product Droge stof 589 Totaal-stikstof (N) Fosfaat (P2O5) Kali (K20) Magnesium (MgO) Zwavel (S) PARAMETER ANALYSERESULTATEN EIS: COMPOST Organische stof % van de d.s > 10 Zware metalen *) Cadmium (Cd) Chroom (Cr) Koper (Cu) Kwik (Hg) Nikkel (Ni) Lood (Pb) Zink (Zn) < Arseen (As) 4.7 CONCLUSIE VOOR DEZE PARTIJ COMPOST: 15 VOLDOET AAN EISEN COMPOST

19 C/N Een hogere C:N verhouding vraagt meer stikstof en tijd om verteerd te worden en heeft dus langer effect op de bodemstructuur. Een lagere C:N verhouding vraagt minder stikstof maar is eerder verteerd. Groencompost 20/1 GFT 10/1 Stro 60/1

20 Doel: Toepassing Organische stof, zie samenstelling Bemesting, zie analyse - hoeveel fosfaat bevat de compost? - C/N verhouding, prijs per kg N Structuur, zeefmaat en rijpheid Bodemleven versterken Betere opkomst na zaaien/winderosie

21 GFT Modelberekening Uitgangspunt akkerbouwbedrijf op zandgrond met granen, aardappel, bieten/conc. Door meeropbrengsten en besparing beregening geschatte rendement 17% (30 jaar) (sterk afhankelijk van kosten ofwel verschil drijfmest versus compost/gft)

22 Keuze Compost Afhankelijk van doel: Voor bemesting compost (GFT) met hogere gehalten; Voor organsche stof, structuurhoudende compost (hout); Voor bodemleven, goed uitgerijpte compost na gecontroleerd proces; Schimmel of Bacterie dominant?

23 Bokashi? Fermentatie in een anaeroob proces; Basis biomassa in lagen C/N rond 20:1, voldoende vocht; Toevoegen: zeeschelpenkalk, kleimineralen en Microferm; Na inkuilen verdichten en luchtdicht afsluiten; Bevat direct afbreekbare koolstof (= voer voor het bodemleven) Welke voordelen?

24 Hoe duurzaam is compost/bokashi? Gedurende compostering verdwijnt 50% van de koolstof CO2 Bij Bokashi blijft koolstof tijdens proces behouden, wat gebeurt er na toediening? Beiden dragen bij aan bodemvruchtbaarheid langere termijn

25 Hoe kiest u? Wat kiest u? Compost Bokashi

26

27 Nutriënten Management Instituut B.V. Postbus 250, 6700 AG Wageningen T: E: I: Toolkit organische mest- en reststoffen Praktijknetwerk Toolkit sluiten regionale mineralenkringlopen Martien de Haas, Gerard Ros & Romke Postma 19 februari 2015

28 Aanleiding Ontwikkelingen: Hoge opbrengstniveaus stellen hoge eisen aan bodemvruchtbaarheid (organische stof én nutriënten) Schaarste grondstoffen => zuinig gebruik Sluiten nutriëntenkringlopen => ook op regioniveau Toenemend aanbod mest- en reststoffen Klimaatvriendelijke landbouw beperken GHG Vraag: Wat kan een akkerbouwer hier mee?

29 Doel praktijknetwerk Duurzaam bodem- en mineralenbeheer via een optimale inzet van organische mest- en reststoffen in akkerbouw op zand- en dalgronden Aandacht voor: People: wat wil / kan de ondernemer / akkerbouwer Planet: nutriënten, organische stof en CO 2 -voetafdruk Profit: economisch rendement, prijzen producten

30 Activiteiten praktijknetwerk Ontwikkeling toolkit voor toepasbaarheid organische mest- en reststoffen uit regio in akkerbouw Studiegroep-bijeenkomsten Praktijkproef Regiobijeenkomst Rapportage / artikel / Flyer

31 De toolkit: schematische opzet Rekenmodel in Excel Hulp bij keuze uit organische mest- en reststoffen Gebruiker geeft aan waarop hij wil sturen

32 De toolkit: hoe te gebruiken? Optie 1: advies over best passende organische mest- of reststof op bedrijf op basis van criteria Optie 2: organische mest (b.v. op eigen bedrijf) is voorkeursmeststof advies over beste organische mest- of reststof voor aanvulling

33 De toolkit: benodigde invoer Invoer bedrijfsgegevens: Locatie / provincie, gemeente gebruikt voor bodem-gegevens en CO 2 -voetafdruk (via transportafstand) Bedrijfsgrootte Invoer rotatiegegevens: Rotatie Aandeel gewassen, incl. groenbemesters Invoer bodemgegevens: Bodemgegevens grondsoort en resultaten grondonderzoek Flexibele invoer mogelijk: gebruik gebiedsgemiddelde bodemgegevens en/of bouwplan als input

34 Wat is er nodig: de bedrijfsbehoefte Stap 1 NPK-bemesting volgens landbouwkundig advies wettelijke normen op bedrijfsniveau Benodigde onderhoudsbekalking EOS volgens OS-balans Stap 2 Bereken of een meststof geschikt is voor het bedrijf (waarbij gebruiker kan sturen op relevantie)

35 Databank org. mest- en reststoffen Producten: Verschillende soorten dierlijke mest Fracties mestverwerking (dun, dik) en digestaat GFT- en groencomposten Reststoffen (protamylasse, betacal, betafert, vinassekali) Eigenschappen DS, OS, nutriënten (N, P, K, etc.), NW, prijs, CO 2 -voetafdruk extra: hulp berekening CO 2 -voetafdruk Optie: zelf product(en) toevoegen

36 Variatie in hoeveelheid en stabiliteit OS

37 Variatie in meststoffen: stikstof

38 Verschillen in P- en K-gehalte

39 Databank eenvoudig uit te breiden Invoer mogelijk van eigen producten waarvan de samenstelling bekend is

40 De toolkit: instellen criteria Gebruiker geeft aan hoe zwaar hij criteria mee laat wegen voor het maken van de meststofkeuze. Zie voorbeeld:

41 De toolkit: een aantal illustraties Aantal scenario s advies voor beste meststofkeuze Resultaten zijn afhankelijk van bodem en bouwplan Scenario Criteria OS N P K NW CO 2 Prijs

42 Een illustratie van het advies-scherm

43 Zand: sturen op OS en NPK en prijs Vervulling bedrijfsbehoefte (%) Top-4 EOS N-wz P K N-dm Prijs Rund drijfmest (-28) Rundvee dunne fractie (-36) Betafert digestaat Rundvee dikke fractie (-17) Als je stuurt op maximalisatie EOS én NPK én prijs: lastig met organische meststoffen. Behoeftevervulling varieert. Belemmeringen zijn product-specifiek

44 Zand: sturen op OS alleen Vervulling bedrijfsbehoefte (%) Top-4 EOS N-wz P K N-dm NW GFT compost Champost Rundvee dik LACO compost Als je stuurt op maximalisatie EOS zonder aanvullende voorwaarden: composten en dikke fracties zijn belangrijkste producten voor dit bedrijf. Hier belangrijk: sturen op P versus OS

45 Zand: sturen op werkzame N P K Vervulling bedrijfsbehoefte (%) Top-4 EOS N-wz P K N-dm Betafert digestaat Rundvee dunne fractie Zeugen gier Runder drijfmest Als je stuurt op maximalisatie NPK zonder EOS dan levert dit voor dit bedrijf met name vloeibare bewerkte mestproducten op en RDM Hier belangrijk: sturen op P versus OS

46 Zand: NW, CO2, N en K Welke meststoffen als nadruk op NW en CO2? Kalkmeststoffen (uiteraard) Betacal Natte kalkslib Composten met hoog NW Welke als nadruk op N, K en CO2? digestaten/ mineralenconcentraten => N-dm beperkend

47 Conclusies Nieuwe tool is praktisch handvat om keuzes te maken uit divers aanbod aan organische mest- en reststoffen voor beheer organische stof en nutriënten o Aanbod organische mest- en reststoffen is groot o Eigenschappen verschillen sterk o Organische stof bevatten nutriënten gekoppeld o OS en nutriënten moeten in samenhang worden beschouwd Flexibiliteit is voordeel: o Database met organische mest- en reststoffen kan worden uitgebreid en aangepast

48

49 Drents landbouwkapitaal De inzet van de provincie Drenthe om uw kapitaal te verzekeren Arnout Venekamp 19 februari 2015

50

51

52 Bodembeleid EU Kaderrichtlijn Bodem Concept Kaderrichtlijn Bodem Nationaal Beleidsbrief duurzaam bodembeheer Provincie Drenthe Bodemvisie

53 Agro Agenda NN Rode draad voor Agri Business Icoonprogramma Bodem Van kennis naar kunde Bodem APK Kringloop, meer uit minder Versnellingsagenda mvh Samenwerking akk - mvh

54 Aardkundige waarden Bodemsanering Archeologie Ontgrondingen Diepe ondergrond Grondwater Natuur Landbouw (concept)

55 Wat doet Drenthe? Implementeren Uitvoeren Verordenen Stimuleren Agenderen Onderzoeken

56 Onderzoeken Drenthe NMI 2004 Quickscan organische stof NMI 2009 Afbraaksnelheid en inzicht in management NMI 2010 Verbeteren monitoring OS

57

58

59

60 Conclusies onderzoeken Geen eenduidig beeld Lichte daling Grote verschillen tussen percelen Gunstige startwaarden OS Invloed bodemmanagement Let op de (te) krappe bemesting!

61 Projecten Bedreven Bedrijven Drenthe Duurzaam boer blijven Veldleeuwerik Drenthe Bodemkwaliteit Drenthe Credits for Carbon Care Boeren op goede gronden Grondig boeren met mais Agenda voor de Veenkoloniën

62 Toekomst Biobased Economy Relatie biobased economy en bodemvruchtbaarheid Gevolgen Melkveewet Actieprogramma Samenwerking akkerbouw mvh POP 3 Nieuwe projectmogelijkheden EIP

63 BEDANKT VOOR DE AANDACHT

64

65 Groenbemesters Marleen Zanen, Louis Bolk Instituut, Zijn onmisbaar voor goede bodem conditie Leveren organische stof ( EOS/ha) Verbeteren bodemvruchtbaarheid (nutriënten) Bevorderen een goede structuur Verminderen verlies van nutriënten

66 Vanggewassen in Spelregels: Vanggewas = minimaal 2 soorten (lijst met 30 gewassen), geen verhouding tussen soorten. Vóór 1 okt zaaien en minimaal 10 weken laten staan (b.v. 1 september t/m 10 november) Klepelen of maaien mag niet, bemesten wel. Doodspuiten aaltjesbestrijder v.a. 31 dec 5% Ecologisch Aandachtsgebied: weegfactor 0,3 (150 ha = 25 ha vanggewas).

67 Maar

68 Hoewel.. Akkerbouwrotatie Vredepeel P.p. besmetting in bio (lees meer EOS!) systematisch lager! Oorzaak? Meer organische mest? Visser, Molendijk, Korthals (PPO)

69 Naar een robuust landbouwsysteem 69

70 Casus Bladrammenas Penwortel Snelle bovengrondse groei, onkruid onderdrukking Vrij vorstgevoelig Lage C/N (ca. 17), snelle vertering in voorjaar Aaltjes: Matige vermeerdering wortellesieaaltje (P. penetrans) en wortelknobbelaaltje (M. hapla). Vrijlevende trichodoriden: slechte vermeerdering P.teres, sterke vermeerdering T. primitivus. Geen waardplant voor tabaksratelvirus, dus afname van de infectiedruk.

71 Casus Bladrammenas Demo akkerbouwer Oranje 3 bemestingsvarianten: 15m 3 VDM (77 kg N), 250kgKAS (67 kg N), nul Zaaidatum: 29 aug 2014 Voorvrucht: zomergerst Bodem: OS 5,9, ph 5,1 Bewortelingsbeeld Biomassa (o & b) NPK inhoud

72 Casus Japanse Haver Intensief wortelstelsel (60% van totale DS!) Snelle opkomst en beworteling Weinig vorstgevoelig Hogere C/N (ca. 20), tragere vertering in voorjaar Aaltjes: Afname van wortellesieaaltje (P. penetrans) en wortelknobbelaaltje (M. hapla). Vermeerdering: M. chitwoodi, vrijlevende trichodoriden, rhizoctonia solani

73 Casus Japanse Haver Demo 2 akkerbouwers, Witteveen en Nieuw Weerdinge Stroken, met en zonder bemesting (ca. 30 kg N) Zaaidatum: 23 en 29 aug 2012 Voorvrucht: zomergerst Bewortelingsbeeld Biomassa (o & b) N inhoud

74

75 Totale biomassa Bladrammenas vooral bovengrond, Japanse haver vooral ondergronds Tussen 2200 en 5000 kg DS/ha

76 Stikstof kg Kali via wortels + 10 kg Fosfor via wortels En via wortels? - VDM: 76 kg N toegevoegd, 72 kg meer opgenomen dan NUL - KAS: 67 kg N toegevoegd, 30 kg meer opgenomen dan NUL, 37 kg verlies?

77 Van symptoom naar systeem Meer focus op systeem en beworteling, benutting van gehele bodemprofiel. Toets in de praktijk, neem ondernemers mee in proces expertise LBI! Lastig traject, maar voldoende aanwijzingen dat er mogelijkheden zijn!