Werken aan organische stof en bodemvruchtbaarheid: ervaringen vanuit de praktijk in Zuidoost Nederland

Transcriptie

1 Nutriënten Management Instituut B.V. Postbus 250, 6700 AG Wageningen T: E: I: Werken aan organische stof en bodemvruchtbaarheid: ervaringen vanuit de praktijk in Zuidoost Nederland Romke Postma

2 Bodemvruchtbaarheid weer actueel! Oorzaak: nieuwe mestbeleid Doel: verbeteren kwaliteit grond- en oppervlaktewater gebruiksnormen voor N en P aangescherpt lagere aanvoer van N, P en organische stof Consequentie voor bodemvruchtbaarheid??? Veel berichten in agrarische vakpers in najaar 2013 Strekking: door lagere aanvoer ontstaan knelpunten Realiseren goede opbrengst en kwaliteit gewas Op peil houden bodemvruchtbaarheid Organische stof Fosfaat-toestand

3 Knelpunten het grootst in Zuidoost Ned. Landbouw op zandgronden in Zuidoost Nederland: Hoge nitraatgehalten in grondwater Hoge fosfaattoestanden bodem 5 e Nitraatactieprogramma: N-gebruiksnormen voor uitspoelingsgevoelige gewassen 20% verlaagd Mogelijk bedreigend voor Organische stofgehalte Goede opbrengst en kwaliteit van gewassen Uitdaging: combineren van uiteenlopende doelen

4 Nitraat grondwater Op zuidelijke zandgronden is NO 3 -gehalte in grondwater nog hoger dan de norm van 50 mg NO 3 /l Ca % van bedrijven voldoet aan norm Bij akkerbouw- en hokdierbedrijven zijn NO 3 -concentraties 1,5-2,5 x zo hoog dan bij melkveebedrijven Uit Evaluatie meststoffenwet 2012:

5 Fosfaattoestand landbouwgronden P-toestand vooral op zandgrond in Zuidoost Nederland hoog Vooral onder natte omstandigheden leidt dat tot P-emissies naar grond- en oppervlaktewater Lagere P-bemesting leidt niet direct tot lagere P-emissie door bufferende werking grote P-voorraad Bron: BLGG AgroXpertus

6 SKB-showcase: De bodem als basis voor duurzame landbouw en schoon water Partners: NMI ZLTO Brabantse Milieufederatie showcasehouders Waterschap Aa en Maas Waterschap De Dommel Provincie Noord Brabant Van Iersel compost BLGG AgroXpertus PPO Link met Europees LIFE-project DEMETER:

7 Doel en vragen in SKB-showcase Laten zien dat het mogelijk is om ogenschijnlijk tegenstrijdige doelen te verenigen: Goede bodemkwaliteit / via handhaving of verhoging organische stofgehalte Schoon water: verlaging N- en P-emissies Goede opbrengst en kwaliteit gewassen Hoe doen we dat??? Deelvragen: Inventarisatie en evaluatie technische innovaties Implementatie op praktijkbedrijven in akkerbouw en tuinbouw Kwantificeren effecten maatregelen Telers verleiden om met maatregelen aan slag te laten gaan

8 Onderdelen showcase 1. Kennisontwikkeling en beschrijving maatregelpakketten 2. Praktijkdemo s akkerbouw 3. Praktijkdemo s tuinbouw 4. Kennisuitwisseling onderzoek praktijk 5. Gebiedsproces met stakeholders met agrarische praktijkbedrijven 6. Communicatie en verankering maatregelen, bijvoorbeeld via GLB, ketenafspraken en/of certificaat Voorbeeld: compostering op eigen bedrijf

9 Praktijkdemo s akkerbouw en tuinbouw Selectie bedrijven met ZLTO Ligging deelnemende akker- en tuinbouwbedrijven

10 Kenmerken praktijkbedrijven Bedrijfstype Vee akkerbouw groep 6x akkerbouw, 1x melkvee, 1x graszoden 4x varkens, 3x koeien / jongvee, 2x niet Tuinbouwgroep 4x boomteelt, 3x groenten, 1x vaste planten Grondsoort 7 x Zand; 1 x rivierklei 8x zand, 1x zand & klei Areaal/bedrijf ha 0, ha Kortdurende pacht Gewassen 4x 5x snijmaïs, 5x tarwe, 4x suikerbiet, 4x gras, 2x cons.aard, 2x ccm, suikermais, graszaad, graszoden, etc. - 5x Bomen (spillen, laanbomen, onderstammen), vaste planten, prei, spinazie, sla, peen, prei, kool,

11 Aanpak praktijkdemo s akker- en tuinbouw Doel: duurzaam bodem- en nutriëntenbeheer op bedrijven 1 e jaar (2013) Bodem- en nutriëntenbeheer op gangbare wijze uitvoeren Monitoring: grondonderzoek op 3 tijdstippen in seizoen Evaluatie van bodem- en nutriëntenbeheer met tools Groepsbijeenkomsten / bespreken maatregelen 2 e jaar (2014) Uitvoeren aangepast bodem- en nutriëntenbeheer (maatregelen) Monitoring: grondonderzoek Evaluatie maatregelen (effectiviteit, inpasbaarheid, etc.) Groepsbijeenkomsten

12 Tools / hulpmiddelen Het begin: opstellen bodem- en bemestingsplan Zelf doen met stappenplan of gebruik software Bodemgerichte maatregelen: lange termijn Gewasgerichte bemesting: korte termijn Onderdeel: bemestingsadviezen op basis van grondonderzoek B.v. door laboratoria, zoals BLGG AgroXpertus Doorrekening van effecten: OS-balans en/of rekenmodel Meerdere modellen beschikbaar Voorspelling verloop OS-gehalte In modellen koppeling met nutriënten (N en P) en emissies Te gebruiken voor evaluatie

13 Opstellen bodem- en bemestingsplan Bodemplan (lange termijn; strategisch niveau): Keuze gewassen in bouwplan/rotatie, incl. groenbemesters Gewasrestenbeheer (b.v. achterlaten / verwijderen stro), Wijze van grondbewerking/-berijding en Gebruik bodemverbeteraars en/of organische meststoffen Bemestingsplan (korte termijn; tactisch en operationeel niveau): Bemestingsadviezen Gewasbehoefte en bodemlevering Bodem- en gewasgericht (o.a. voor P en K) Precisiebemesting Rijenbemesting Bijbemesting Plaatsspecifieke bemesting Speciale meststoffen Toetsen aan wetgeving (gebruiksnormen)

14 Rekenmodel voor organische stof, N en P Voorbeeldberekening voor verloop C-gehalte (in %) voor akkerbouwrotatie met aardappelen, suikerbieten, wintertarwe Bij aanvang: C-gehalte= 1,5% / OS= 3% Scenario s met lage en hoge aanvoer van organische stof Hoge aanvoer OS: maximaal groenbemesters (gbm), achterlaten stro en gebruik compost Lage aanvoer OS: geen gbm, afvoeren stro en gebruik DVM Resulteert in verschil in C-gehalte van 0,7% (~1,4% OS)

15 Actuele OS-gehalten praktijkpercelen Metingen op percelen in voorjaar 2013: Advies voor praktijkbedrijven? Streefwaarden voor gewenste OS-gehalten ontbreken Koppeling met OS-balans en/of rekenmodel Streven naar handhaving moeilijk voor hoge gehalten

16 Actuele P-toestanden praktijkpercelen Metingen op percelen in voorjaar 2013: streeftraject Bevindingen: P-toestand vaak hoger dan landbouwkundig gewenst Hierdoor is wettelijk toegestane P-bemesting lager Dit beperkt mogelijkheden aanvoer organische meststoffen

17 Praktijkbedrijven: vruchtwisseling Bedrijven vaak intensief Nauwe vruchtwisseling problemen met bodemgezondheid Vaak worden percelen geruild / kortdurende gepacht Soms wordt aandeel graan verhoogd lager saldo Groenbemesters kunnen problemen geven met aaltjes Bij hoog renderende teelten (tuinbouw) vaak rustjaar met groenbemester, zoals Tagetes goed voor OS en aaltjes

18 Bodemverbeteraars en organische mest Bedrijven gebruiken eigen mest eerst vaak niet optimaal Bij perceelshuur worden vaak afspraken gemaakt over afname mest vaak niet optimaal Gebruik organische mest wordt beperkt door P-aanvoer Gehalte aan (stabiele) organische stof is hoog in composten en rundveemest en laag in varkensmest Aantal ondernemers kiest heel bewust voor compost en/of rundveemest

19 Conclusies Uitdagingen op het gebied van bodem- en nutriëntenbeheer in Zuidoost Nederland zijn groot Beschikbare tools voor ondernemers, zoals: Opstellen bodem- en bemestingsplan OS-balans en rekenmodellen Veel ondernemers zijn er bewust mee bezig: Vruchtwisseling verruiming moeilijk / perceelsruil Gewasresten achterlaten stro op land Groenbemesters organische stof en aaltjes Bodemverbeteraars en organische mest aanvoer beperkt door hoge P-toestand door eigen mest of afspraken niet altijd optimaal Invulling afhankelijk van bedrijf en persoonlijke voorkeur

20 Dank voor uw aandacht!