Vrijwilligersbeleid en mantelzorgbeleid Cordaan

Transcriptie

1 Vrijwilligersbeleid en mantelzorgbeleid Cordaan juli 2011 Deel 1: Vrijwilligers Kernpunten Ontwikkelingen Coördinatie van vrijwilligerswerk Samenwerking... 4 Bijlage 1: Prisma... 6 Deel 2: Mantelzorgers Kernpunten Ontwikkelingen Ondersteuning Bijlage 2: Markant... 11

2 Deel 1: Vrijwilligers 1. Kernpunten De nota Vrijwilligersbeleid Cordaan is drie jaar geleden opgesteld; kernpunten zijn onverminderd actueel. Het visiedocument is gemaakt in samenwerking met het landelijke expertisecentrum Vilans zodat gedragen inzichten over dit onderwerp optimaal benut zijn. In het voorjaar van 2011 is een geactualiseerde versie van dit visiedocument ontwikkeld. Als definitie van vrijwilligerswerk is gehanteerd: inzet op vrijwillige basis, zonder geldelijke beloning, in enig georganiseerd verband en met enige regelmaat of eenmalig. Vrijwilligers Voor mensen in verpleeg- en verzorgingshuizen van Cordaan zijn op dit moment 1700 mensen actief als vrijwilliger. In tolaal geven zij op jaarbasis omstreeks uren extra aandacht aan cliënten. 1 Het werk van vrijwilligers is van groot belang; zij voegen iets toe aan de kwaliteit van de dienstverlening en zij verhogen het welzijn van de cliënten. Vrijwilligers bieden cliënten persoonlijke aandacht en ontspanning. Ook signaleren ze tekorten, nemen nieuwe initiatieven en slaan vaak een brug tussen onze organisatie en de lokale samenleving. Voor de vrijwilligers zelf is het werk eveneens van grote waarde. Het geeft nieuwe ervaringen, contacten, gevoel van eigenwaarde, waardevolle tijdbesteding. Uitgangspunten Voor beroepskrachten en vrijwilligers gelden dezelfde uitgangspunten in zorg en ondersteuning: We zijn alert op de verbinding die de cliënt heeft met verwanten en vrienden. Waar mogelijk proberen we het netwerk rond de cliënt te versterken. Zorg en ondersteuning zijn aanvullend op wat de cliënt zelf nog kan doen; we vermijden dat onnodig zaken worden overgenomen. Beroepskrachten en vrijwilligers benaderen de cliënt respectvol, belevingsgericht en vraaggericht en met aandacht voor de autonomie van de cliënt. Beroepskrachten (en indien afgesproken ook vrijwilligers) letten op belasting van mantelzorgers die veel hulp bieden aan een cliënt. Feitelijke of dreigende overbelasting willen we vermijden. Informele zorgverleners krijgen de mogelijkheid om extra kennis en vaardigheden op te bouwen indien dat wenselijk is in de zorgende relatie met de cliënt. Afstemming met de cliënt zelf is uiteraard vereist. Vrijwilligers zien we als een waardevolle bijdrage aan de kwaliteit van leven die cliënten nastreven. Ze komen nooit in de plaats van beroepskrachten; zijn evenmin louter ondersteunend voor het werk van de beroepskrachten. Ze krijgen opdrachten die aansluiten op wensen van cliënten en op de aard van de bijdragen die vrijwilligers zelf willen en kunnen bieden. Vrijwilligers hebben evenals beroepskrachten recht op inspraak, op deskundigheidsbevordering en op een veilige en gezonde werkplek. Grenzen aan vrijwilligerswerk De inzet van vrijwilligers is tegelijk aan grenzen gebonden. Die worden bepaald door: 1. Wettelijke grenzen, zoals die volgen uit Arbo-wetgeving; wettelijke en bestuurlijke aansprakelijkheid; Wet Beroepen in de Gezondheidszorg (BIG), regels voor het verrichten van vrijwilligerswerk met behoud van uitkering, de Kwaliteitswet Zorginstellingen. 2. Persoonlijke grenzen, zoals samenhangend met afwegingen van vrijwilligers over het werk dat mensen stellen zelf onbetaald te willen doen (soorten werk; tijdsinzet en tijdstippen; verantwoordelijkheid en bevoegdheden, rechten en plichten). 3. Relationele grenzen, namelijk de geaccepteerde opvattingen in de organisatie over hoe vrijwilligers de relatie met cliënten en met beroepskrachten invullen (respect, erkenning, waardering, samenwerking). 4. Functionele grenzen, die gaan over uit te voeren werkzaamheden (wat kunnen vrijwilligers doen) rekening houdend met specifieke competenties die bij vooral zorgactiviteiten vereist zijn. 1 Niet meegeteld in deze aantallen zijn de vrijwilligers die via Prisma en Markant actief zijn. Dat zijn globaal bezien nog eens 600 mensen. 1

3 Beroepsmatige zorg berust mede op zorgstandaarden, en op expliciete eisen ten aanzien van bevoegd en bekwaam op gebieden van begeleiding, verzorging, verpleging, behandeling. Een deel van de handelingen in de zorg mag alleen worden uitgevoerd door mensen die daartoe via een BIG-registratie bevoegd zijn. Vrijwilligerswerk is doorgaans hiervan te onderscheiden; veel bijdragen zijn verwant aan ondersteuning en hulp die mensen aan elkaar kunnen geven; dus activiteiten in het dagelijks leven die mensen onderling voor elkaar kunnen doen (bijvoorbeeld mee gaan wandelen, hulp bij vrijetijdsbesteding). Vrijwilligers zullen geen taken uitvoeren waarvoor in de zorg speciale competenties nodig zijn, of waarvoor bijzondere eisen van zorginhoudelijke veiligheid gelden. Vrijwilligersovereenkomst Met elke vrijwilliger zal de organisatie de inhoud van het vrijwilligerswerk vastleggen in een contract; daarbij tevens omschrijven welke begeleiding en/of scholing de vrijwilliger krijgt, evenals passende vergoedingen. Cordaan heeft hiervoor een vrijwilligersovereenkomst. Daarin zijn de volgende onderwerpen omschreven: integriteit, werktijden, proeftijd, informatievoorziening, verzekeringen, onkostenvergoedingen, attenties, ziekte, melding incidenten, privacy, deskundigheidsbevordering, voortgangsgesprekken en geschillen. Elke vrijwilliger van Cordaan ontvangt deze overeenkomst en wordt gevraagd deze te ondertekenen. Afspraken over de inhoud van de werkzaamheden worden in een bijlage bij de overeenkomst vastgelegd, zodat niet de overeenkomst gewijzigd hoeft te worden als de werkzaamheden veranderen. Vrijwilligers die met kinderen gaan werken en/of die bij individuele cliënten thuis komen, dienen een verklaring van goed gedrag te overleggen. Maar ook bij andere onderdelen van Cordaan kan zo n verklaring gevraagd worden. 2. Ontwikkelingen De inzet van vrijwilligers hangt samen met diverse ontwikkelingen in de zorg en de samenleving. Ze leiden tot extra aandachtspunten. Eigen voorkeuren voorop In de zorg worden de eisen en standaarden voor beroepskrachten meer aangescherpt. Er kan een neiging zijn om die tendentie door te trekken naar vrijwilligers. Dat is niet de bedoeling. Belangrijk blijft dat de zorgorganisatie zal uitgaan van wat de vrijwilliger wil doen, wat op zijn of haar interesses aansluit, op momenten waarop de persoon zich wil inzetten. Daarnaast mag de vrijwilliger rekenen op passende ondersteuning vanuit zorgteams. Bijvoorbeeld advies en informatie over de beperkingen van de cliënt en hoe daarmee om te gaan. Een simpel voorbeeld: wie gaat wandelen met een meervoudig gehandicapte cliënt in een rolstoel moet weten hoe die rolstoel werkt en wat te doen bij calamiteiten. De vrijwilliger mag rekenen op correcte en desgewenst herhaalde uitleg. Meer dan aanvullende hulp Vrijwilligerswerk kan een waardevolle aanvulling zijn op de reguliere zorg zo is een veel voorkomende zienswijze. Belangrijk is echter dat we ook de zelfstandige betekenis erkennen. Bezien vanuit de kwaliteit van leven zijn voor mensen met beperkingen zaken als meedoen en zinvolle bezigheid onmisbaar. Bijvoorbeeld het normenkader verantwoorde zorg stelt dat de cliënt mag rekenen op bevordering van zijn sociale redzaamheid en ondersteuning bij de invulling van sociale activiteiten door onder meer vrijwilligersactiviteit en dagbesteding. Uitgangspunt is dat mensen met beperkingen het leven te kunnen leiden zoals ze dat willen en dingen kunnen doen die ze zelf belangrijk en zinvol vinden. Vrijwilligers geven hieraan een waardevolle bijdrage. Primair naar de cliënt zelf. Daarnaast kunnen ze signalen geven naar de zorgorganisatie over alle cliënten waarmee ze contact hebben. Diversiteit van vrijwilligers Veel vrijwilligers verbinden zich voor een langere periode aan cliënten van onze zorgorganisatie. Maar er is ook een nieuwe categorie die wel iets wil doen, maar meer incidenteel. Zo hebben jongeren in Amsterdam bijvoorbeeld initiatieven genomen rond lekker weten, in eenmalige stadsbrede evenementen. Ook de woonlocaties van Cordaan waren erbij betrokken; zowel bewoners als thuiswonende mensen deden mee. 2

4 Zowel de meer langdurige inzet als de meer incidentele inzet van vrijwilligers moeten we goed organiseren; dus ook de af en toe -bijdragen van mensen meer verwelkomen. Wenselijk is daarnaast dat we extra aandacht hebben voor vrijwilligers uit allochtone kringen. Participatie van allochtonen aan vrijwilligerswerk blijft nog steeds achter, vergeleken met de autochtone bevolking. Ouderen Toename van het aantal relatief jonge en gezonde ouderen maakt het mogelijk om meer mensen vanaf de pensioenleeftijd als vrijwilliger aan te trekken. Niet alleen voor oudere cliënten (derde generatie die voor de vierde generatie actief is); eveneens voor kinderen en volwassenen met beperkingen. Daarbij moeten we gerichter werven op interessen van potentiële vrijwilligers; en goed rekening houden met grenzen aan inzet en tijdbesteding. De vergrijzing van de bevolking geeft kansen: er komen steeds meer actieve ouderen. Groei van het aantal 60-plussers is een kans voor organisaties om rijke ondersteuning aan cliënten te geven. De zilveren kracht benutten vereist gerichte werving. Ondersteuning In de Toekomstverkenning Vrijwillige Inzet 2015 signaleert het SCP dat de (potentiële) vrijwilliger steeds meer een kritische burger is, die eisen stelt aan de organisatie waar hij of zij zich vrijwillig wil inzetten. Het management van de zorgorganisatie zal daarom (meer) gericht komen tot periodieke raadpleging van vrijwilligers. Over alles wat met het vrijwilligerswerk te maken heeft, en de setting waarin het plaatsvindt. Daarnaast is er alertheid op de verscheidenheid van ondersteuningsbehoeften. Niet alleen de gevraagde begeleiding, of de verzekeringen en vergoedingen; tevens de behoefte aan informatie over wat er in de zorginstelling gebeurt evenals de ruimte tot meedenken over kwaliteit en vernieuwing. Nieuwe mogelijkheden Nieuwe ontwikkelingen als maatschappelijke stages, werknemersvrijwilligerswerk of online vrijwilligerswerk vragen om alert samenspel met gemeenten, scholen, bedrijven. Er liggen kansen om actief burgerschap te bevorderen; tegelijk aantrekkelijk te zijn voor nieuwe vrijwilligers, waar onder jongere mensen. Aantrekkelijk maken van vrijwilligerswerk is een onderwerp waarmee ook de landelijke organisatie voor vrijwilligerswerk zich heeft beziggehouden. In een beleidsdocument dat VNOV met VNG en VWS heeft gemaakt, is gewerkt met vier kernwoorden: inspireren, verleiden, verbreden en waarderen. De typering is als volgt (citaat): Inspireren: Het doen van vrijwilligerswerk is een verrijking van je leven. Er zijn talloze voorbeelden te noemen die dit illustreren. Het zichtbaar maken van deze voorbeelden, kan burgers inspireren om vrijwilligerswerk te gaan doen, of in bredere zin, zich actief op te stellen als burger. Verleiden: Het zichtbaar maken van inspirerende voorbeelden van vrijwilligerswerk (achteraf, na gedane arbeid) is niet de enige vorm om burgers te verleiden actief te worden. Ook het proactief, op een laagdrempelige en aantrekkelijke manier verspreiden van kennis op welke gebieden burgers zichzelf kunnen ontplooien, kan ze verleiden om zich actief in te zetten. Verbreden: Voor veel burgers heeft vrijwilligerswerk nog een oubollig imago. Het laten zien van andere, minder bekende, maar net zo inspirerende voorbeelden van vrijwilligerswerk, kan bij burgers de drempel verlagen om mee te doen. Voor organisaties in de hele breedte van het vrijwilligerswerk is het verspreiden van kennis over het georganiseerde ondersteuningsaanbod stimulerend. Waarderen: Het is dus zaak om de gehele breedte van het vrijwilligerswerk in het zonnetje te zetten en niet alleen de door de gemeente meest gewenste sectoren. De uitingen van waardering moeten dan ook niet alleen vanuit de gemeente komen, maar ook vrijwilligersorganisaties en ondersteuners hebben een rol in het waarderen van vrijwilligers en vrijwilligerswerk. Waardering van vrijwilligers heeft een bindende werking. Bron: VNOV, VNG, VWS, Basisfuncties lokale ondersteuning vrijwilligerswerk en mantelzorg 3

5 3. Coördinatie van vrijwilligerswerk Geslaagde werving van potentiële vrijwilligers, cliëntgerichte inzet, voortgaande samenspraak zijn gediend met coördinatie. Binnen Cordaan zijn vrijwilligerscoördinatoren aangesteld. Ze zijn een verbindende schakel tussen (1) cliënten en hun vragen, (2) vrijwilligers en hun voorkeuren, (3) management en beroepskrachten. De coördinatoren zijn gespreid over gebiedsdelen; en kunnen tegelijk een speciaal aandachtsveld hebben voor specifieke woonlocaties. Aandachtspunten in het werk van de coördinatoren zijn: 1. Werving 2. Afstemmen van vraag en aanbod 3. Begeleiden van vrijwilligers 4. Kwaliteit van het vrijwilligerswerk 5. Administratieve aspecten (w.o. vergoedingen). Voortdurend alertheid op de mogelijke inzet van vrijwilligers voor cliënten van Cordaan is een kerntaak. Daarbij horen ook de contacten met (andere) vrijwilligersorganisaties. Vrijwilligers (laten) werven, aansturen en begeleiden is net zo belangrijk als het regelen van voorwaarden waar onder vrijwilligers hun inzet graag doen (communicatie, onkostenvergoedingen, verzekeringen, etc). Aandacht voor samenspel van vrijwilligers en beroepskrachten is eveneens onmisbaar. De coördinator zal bovendien knelpunten in de uitvoering van vrijwilligerswerk signaleren en oplossingen ervoor zoeken. Dat kan ook gaan over tekortkomingen binnen de zorgorganisatie. De coördinator heeft gevoel voor de diversiteit van mensen die bereid zijn om vrijwilligerswerk te doen. Met inbegrip van nieuwe vrijwilligers zoals - de flexwerker (de vrijwilliger die zich inzet voor een korte periode of project), - de herintreder, vaak via de sociale dienst, - de vrijwilliger die tussen twee betaalde banen in vrijwilligerswerk doet, - vrijwilligers via maatschappelijk betrokken bedrijven (meestal eenmalig), - scholieren die gestimuleerd worden om een tijd als vrijwilliger bezig te zijn. De coördinatoren vrijwilligerswerk komen periodiek bij elkaar in het vrijwilligersplatform. Dit platform is bedoeld om beleid te ontwikkelen. 4. Samenwerking De werkzaamheden van vrijwilligers en beroepskrachten liggen soms dicht tegen elkaar. Bovendien is er een gezamenlijk hoofddoel: optimale zorg en ondersteuning van de cliënt plus welbevinden van de cliënt. Goede samenwerking tussen vrijwilligers en beroepskrachten helpt hierbij. Dat begint met respect voor de eigen inzet vanuit beide groepen. Leidinggevenden zullen onderlinge communicatie en afstemming gericht stimuleren. Tegelijk luisteren naar wat er leeft, en vrijwilligers als volwaardige partner in de zorg benaderen. Dus ook tijd nemen voor gesprekken, zicht hebben op kennis en kunde die vrijwilligers inbrengen (zowel de pluspunten als tekorten). Leidinggevenden kunnen naast de al genoemde coördinatoren een coachende rol hebben naar mensen die vrijwilligerswerk doen. Het is aantrekkelijk om daarbij vooral de persoonlijk begeleiders te betrekken; zij hebben een kernrol bij het maken van afspraken met de cliënt over het brede palet van zorg, ondersteuning en participatie. Samen met mantelzorgers Vrijwilligers in de zorg komen regelmatig in contact met mantelzorgers. Uitgangspunt is altijd dat de cliënt en mantelzorger regie houden over hun eigen situatie. Peilingen onder mantelzorgers maken duidelijk dat vrijwilligers onder bepaalde voorwaarden goed ingezet kunnen worden. Vooral als er sprake is van eenzaamheid, een verstandelijke of lichamelijke beperking, een chronische ziekte, of wanneer de verzorgde persoon gebruikmaakt van een rolstoel of slecht ter been is. En hun inzet is vooral welkom bij sociale activiteiten zowel binnen- als buitenshuis, praktische zaken als hulp bij boodschappen doen, vervoer, oppas overdag, maar ook educatieve activiteiten die de cliënt op prijs stelt (bijvoorbeeld leren omgaan met nieuwe media). 4

6 Voorwaarden om vrijwilligers in te zetten zijn: de mogelijkheid van een proefperiode, een goede klik tussen mantelzorger, cliënt en vrijwilliger; enige kennis over de specifieke ziekte en beperkingen van de cliënt; en ten slotte ruimte van de zorgorganisatie voor begeleiding en deskundigheidsbevordering. Landelijke documenten over vrijwilligers en mantelzorg attenderen op verschillende rollen: 1. Partner in de zorg: soms zullen mantelzorgers en vrijwilligers samen zorg verlenen aan de cliënt. 2. Vervanger van de mantelzorger: vaak tijdelijk zodat de zorgende persoon op adem kan komen. 3. Signalerend: omdat vrijwilligers dicht bij zijn, kunnen ze zien of het goed blijft gaan met de mantelzorger. 4. Uitlaatklep: de vrijwilliger kan een uitlaatklep zijn voor de mantelzorger die eigen zorgen niet altijd kan delen met de hulpbehoevende persoon, of met familie en vrienden (luisterend oor, steun geven). Steunpunt mantelzorg In relatie tot Cordaan Thuiszorg is het stedelijk steunpunt voor mantelzorg opgezet (Markant); het is tegelijk een expertisecentrum. Markant ondersteunt mantelzorgers door middel van informatie, advies, cursussen, begeleiding, praktische ondersteuning. Ook de inzet van vrijwilligers speelt daarbij een rol. Daarnaast voorlichting, contactgroepen voor lotgenoten. De cliënt en de mantelzorger kunnen er terecht; eveneens de vrijwilliger die ondersteuning biedt naar de cliënt en mantelzorger. Bijvoorbeeld voor deskundigheidsbevordering van vrijwilligers. Stichting Prisma Cordaan werkt nauw samen met de stichting Prisma (waarmee een bestuurlijke fusie is aangegaan). Prisma is een Amsterdamse instelling die een breed geheel aan vrijetijds- en vormingsactiviteiten organiseert; vooral voor kinderen en volwassenen met een verstandelijke of lichamelijke handicap. De activiteiten worden begeleid door vrijwilligers. Een team van beroepskrachten draagt zorg voor de organisatie van dit activiteitenaanbod en de ondersteuning van de vrijwilligers. Cordaan diensten Vrijwilligers kunnen potentiële zorgmedewerkers zijn. De directie Personeelszaken zal daarom met de coördinatoren voor vrijwilligerswerk attent zijn op wensen en mogelijkheden van vrijwilligers. Waar dat zinvol is worden faciliteiten tot scholing geboden. Er is een raakvlak met het domein van reïntegratietrajecten en maatschappelijke stages; in die context krijgen we te maken met nieuwe vrijwilligers. Dat vereist afstemming met de stedelijke dienst DWI, met reïntegratiebureaus en met scholen. Voor vrijwilligersbeleid zal Cordaan actief overleg hebben met het lokale bestuur dat op grond van de Wmo een opdracht heeft rond vrijwilligerswerk en mantelzorg. Dit overleg kan bijdragen tot een gerichte inzet van participatieplaatsen voor mensen die buiten het arbeidsbestel staan. Daarnaast tot (subsidies voor) werving van vrijwilligers, of eigen initiatieven van burgers tot vrijwillige inzet voor mensen met beperkingen. Cordaan geeft ook zelf een financieel kader voor vrijwilligerswerk via begrotingen die per sector en/of regio zijn gepreciseerd. Daarmee zijn middelen beschikbaar voor vergoedingen, verzekeringen, attenties, jubilea, kennisoverdracht, informatiemateriaal. Daarnaast de bekostiging van vrijwilligerscoördinatoren. Maatschappelijke stages We kijken actief naar de inbreng vanuit maatschappelijke stages. Elke leerling die in het schooljaar start in het voortgezet onderwijs (praktijkonderwijs, vmbo, havo en vwo) moet een maatschappelijke stage doen van minimaal 30 uur per jaar. Met die stage geeft de leerling een onbetaalde bijdrage aan de samenleving. Het is vrijwilligerswerk; en het vindt vooral plaats in de non-profitsector. Naast stages op een bepaald adres bijvoorbeeld in de thuiszorg, dagactiviteit, of zorginstelling kan de stage ook een andere invulling krijgen; zoals het opzetten van een sponsoractie, het organiseren van een evenement voor mensen met beperkingen. De school is verantwoordelijk voor de maatschappelijke stage van haar leerlingen. Met de leerling maakt de school afspraken over de uitvoering van de stage, onder andere begeleiding door de zorgorganisatie. 5

7 Bijlage 1: Prisma Meerjarenbeleidsplan Missie Prisma realiseert ontmoeting, ontspanning en ontwikkeling voor mensen met een beperking door op een maatschappelijk geïntegreerde wijze passende vrijetijdsbesteding te organiseren. Het accent heeft steeds gelegen op mensen met een verstandelijke beperking. Vanaf 2012 wordt verbreding naar onder meer ouderen in VVT nagestreefd. Kernwaarden bij deze opdracht: Meedoen: voor mensen met beperkingen is vrijetijdsbesteding van grote waarde, voor persoonlijke ontwikkeling, gezondheid, sociale contacten. Die vrijetijdsbesteding bevordert integratie en participatie. Openheid: Prisma zoekt proactief naar kansen en mogelijkheden. Daarvoor staan wij continu in contact met onze omgeving. Mensen voelen zich welkom en thuis binnen onze organisatie. Ontplooiing: wij vertrouwen op onze eigen kracht en durven onszelf daardoor steeds te vernieuwen. Betrouwbaarheid: afspraak is afspraak en wij doen wat we beloven, zowel naar deelnemers als naar vrijwilligers, medewerkers, samenwerkingspartners en sponsoren toe. Ruimte: wij geven elkaar zoveel mogelijk ruimte, waarbij wij ervan uitgaan dat wij deze ruimte benutten vanuit het eigen kader van taken, bevoegdheden en verantwoordelijkheden. Activiteiten die Prisma organiseert liggen op het gebied van; sport, recreatie, vorming, cultuur, vakantieweken, dagtochten. Bij dit aanbod heeft Prisma een grote betrokkenheid bij projecten in buurten en wijken (integratie en participatie). We stimuleren activiteiten binnen het reguliere welzijnswerk en de sportbeoefening in Amsterdam ( gewoon waar mogelijk, speciaal waar nodig ). Het is van belang dat deelnemers keuzes kunnen maken en dat de mogelijkheid bestaat om op bepaalde niveaus aan activiteiten deel te nemen. Vrijwilligers Voor Prisma is de inzet en betrokkenheid van vrijwilligers van groot belang. Met daardoor kunnen we de kerntaken vervullen binnen de financiële mogelijkheden. Vrijwilligers willen hun tijd zinvol besteden, anderen ondersteunen en ervaring op doen die kan leiden tot betaald werk, of naast hun reguliere baan maatschappelijke betrokkenheid tonen door onbetaald werk te doen. De vrijwilliger is voor de deelnemer vaak de schakel naar de samenleving. Specifiek voor Prisma betreft het hier de schakel naar een maatschappelijke invulling van de vrije tijd. Vrijwilligers hebben recht op professionele aandacht en ondersteuning van Prisma. Op aantrekkelijk werk, met aandacht voor veiligheid en welbevinden voor deelnemers en vrijwilligers. Het professionele bureau van Prisma vervult een essentiële rol bij het realiseren van de kerndoelen. De medewerkers werken binnen de kaders van de vastgestelde waarden. Door te werken met een kleine en efficiënte staf, samen met vele vrijwilligers, blijven activiteiten (financieel) toegankelijk voor (gehandicapte) mensen met beperkingen. Prisma doet een beroep op subsidies van de gemeente, stadsdelen en fondsen. Daarnaast bijdragen uit sponsoring en donaties. Prisma realiseert de doelstellingen met een professionele staf van 14 medewerkers en 300 vrijwilligers. Breed gebruik Het huidige gebruik van activiteiten: ruim 1200 deelnemers maken gebruik van het aanbod van 55 structurele vrijetijdsactiviteiten (die in een jaar gemiddeld 300 keer wekelijks worden aangeboden), 1100 deelnemers maken gebruik van projectmatige activiteiten op het terrein van kwartiermaken en sportstimulering, nog eens 900 deelnemers maken gebruik van éénmalige en/of incidentele activiteiten. 6

8 Beleidskader Voor de komende jaren is het beleid gericht op de volgende doelen: A. wij maken het aanbod gedifferentieerd, maatschappelijk waardevol en aantrekkelijk B. wij geven uitvoering aan het doelgroepenbeleid C. wij maken werk van vrijwilligerswerk D. wij spelen adequaat in op toekomstige wet- en regelgeving E. wij maken samenwerken en netwerken tot basisvaardigheden F. wij zorgen (structureel) voor voldoende financiële middelen om de doelen te behalen Het accent zal blijven liggen op mensen met een verstandelijke beperking (kinderen, volwassenen, ouderen). Daarnaast is een verbreding van het structurele aanbod voorzien, waar onder cliënten uit de Verpleging & Verzorging van Cordaan. Voor licht verstandelijk gehandicapten is een eigen aanbod gepland: verlagen van drempel tot meedoen aan activiteiten van Prisma (ondanks de eigen beperking willen velen geen directe associatie met de doelgroep mensen met een verstandelijke beperking). Speciale projecten Naast het vaste activiteitenaanbod organiseert Prisma een projectmatig aanbod, gericht op integratie en participatie. Dit aanbod bestaat uit: Kwartiermaken (500): gehandicapte mensen laten meedoen aan gewone voorzieningen in de wijk Jippie Speciaal (550): kinderen uit speciaal onderwijs in Amsterdam kennismaken met reguliere sport. Johan Neeskens Jeugdsportweekend (30): een leuk weekend met een uitdagend programma Inzet combinatiefunctionarissen binnen het speciaal onderwijs: schakel tussen het speciaal onderwijs en de sportverenigingen, gericht op het naschoolse sportaanbod voor kinderen. Visie op vrijwilligerswerk Mensen met een beperking moeten zoveel mogelijk een leven als iedereen kunnen leiden. Waar nodig biedt Prisma aanvulling, maar neemt niet over. Prisma investeert in de relatie met vrijwilligers en anderen in de sociale omgeving van de deelnemer. Indien wenselijk helpt Prisma bij overdragen van professionele standaarden aan vrijwilligers. Vrijwilligers hebben een ondersteunende rol. Een vrijwilliger vervangt dus nooit een beroepskracht in de zorg De vrijwilliger heeft een eigen verantwoordelijkheid. Vrijwilligers spelen een belangrijke rol bij de maatschappelijke integratie en participatie van mensen met een beperking. Vrijwilligerswerk is maatwerk. Belangrijk is een zorgvuldige match tussen persoonlijke competenties van de vrijwilliger en ondersteuningsvragen van de cliënt. Vrijwilligers werken conform een voor hen opgestelde gedragscode. Zij benaderen de deelnemer respectvol, belevings- en vraaggericht en met aandacht voor de autonomie van de deelnemer. Vrijwilligers hebben recht op inspraak. Vrijwilligers hebben recht op begeleiding en deskundigheidsbevordering. Vrijwilligers hebben recht op een veilige en gezonde werkplek. 7

9 Deel 2: Mantelzorgers 1. Kernpunten Mantelzorg is de zorg aan een naaste met beperkingen en/of gezondheidsproblemen, voortvloeiend uit een persoonlijke relatie (partner, ouder, kind, kleinkind, familie, vriend). Mantelzorg is geen betaalde arbeid en wordt niet vanuit een beroep verleend. Allerlei vormen van zorg zijn mogelijk; zoals huishoudelijke hulp, praktische steun, verzorging, verpleging, begeleiding, emotionele steun, toezicht. Mantelzorg wordt verleend aan mensen in de nabije omgeving (familie, buren, vrienden); het gaat om extra zorg die meer is dan de onderlinge steun die in een persoonlijke relatie gebruikelijk is. Mantelzorg kan korte tijd duren, maar ook langdurig en intensief. Het is in zekere zin geen vrije keuze; het overkomt mensen. Uitgangspunten voor zorginstellingen en zorgteams zijn: 1. Mantelzorgers zijn belangrijk voor het welzijn van de cliënt (sociaal contact, praktische hulp); 2. Mantelzorg kan alleen als de cliënt dit wil (er is altijd afstemming met de cliënt vereist); 3. Mantelzorg is niet afdwingbaar (en mantelzorgers hebben niet vanzelfsprekend veel tijd beschikbaar). Voor zowel thuiswonende mensen als bewoners van woonvoorzieningen hechten we belang aan de inzet van mantelzorg. In de afspraken met de cliënt en/of nabije verwant(en) proberen we betrokkenheid vanuit de informele kring van de cliënt in stand te houden. Ten aanzien van de mantelzorger nemen wij een open en respectvolle houding aan. Er moet gelegenheid zijn voor contact. Naast de geplande overleggen (intake, zorgplanbespreking), geven wij door onze houding de mantelzorger het gevoel dat wij beschikbaar zijn (mocht het op een zeker moment niet gelegen komen, dan spreken we een ander tijdstip af). Mensen die in een zorginstelling wonen zullen vaak hechten aan blijvende betrokkenheid van de mantelzorger; ook al zal de aard van die betrokkenheid anders zijn dan voor opname. Belangrijk voor die mantelzorgers in deze situatie is het volgende: ze hebben behoefte aan informatie over de situatie van de specifieke bewoner (niet zozeer algemene informatie), ze hebben behoefte aan emotionele ondersteuning, vooral als de ziekte een psychische aandoening is (dementie, psychiatrische problematiek): hoe om te gaan met machteloosheid, ze willen duidelijkheid over wat mantelzorgers kunnen en mogen blijven doen (na opname van de nabije persoon), evenals duidelijkheid over het aanspreekpunt in de zorginstelling. De zorgverlener heeft daarom naar mantelzorgers de volgende taken: informatie geven over de praktische gang van zaken, inzicht bieden in de zorgsituatie van de cliënt, verwachtingen over de professionele zorg helder maken, advies geven aan mantelzorgers, een luisterend oor bieden, een blijk van waardering. Een deel van de mantelzorgers is overbelast. Door goed samen te werken kunnen beroepskrachten taken van mantelzorgers én van henzelf verlichten. Wenselijk is dat de zorgteams gebruik maken van methoden om samenspel te bevorderen; bijvoorbeeld het Impulspakket Samenspel (Expertisecentrum Mantelzorg). 2. Ontwikkelingen In beleid van de overheid komt een sterker accent te liggen op een balans van formele en informele zorg. Betrokkenheid van familie bij een kwetsbare oudere, of gehandicapte persoon krijgt extra nadruk. Onder meer komt dat tot uiting in de zorgindicaties voor langdurige zorg. Daarnaast is binnen de uitgangspunten van de Wmo een sterk accent gelegd op onderlinge hulp en civil society. Mensen met beperkingen moeten de gewenste ondersteuning meer met elkaar, en via vrijwillige verbanden zoeken. De zorgorganisatie zal in deze context niet meer kunnen volstaan met zorgproducten leveren maar zal meer gericht nagaan hoe het netwerk rond de cliënt zo sterk mogelijk kan zijn. Mantelzorg is onderdeel van dat netwerk. 8

10 De zorgorganisatie zal daarnaast alert zijn op (over)-belasting van mantelzorgers. Het SCP signaleert het volgende: - Bij mensen die langdurig mantelzorg bieden en/of dat intensief doen, geeft 40% van de mantelzorgers hulp aan een ouder of schoonouder (in Nederland ruim 1 miljoen mantelzorgers). Daarnaast zorgt 18% voor een partner, 11% voor een (stief/pleeg)kind en 15% voor een ander familielid. Een op de zes geeft hulp aan vrienden, kennissen, collega s of buren. - Het aantal verleners van mantelzorg zal in dit decennium waarschijnlijk licht stijgen. Veel ruimte voor een sterk uitbreidend aanbod van mantelzorg is er niet. - Een beperkt gedeelte van de nantelzorgers ondervindt een ernstige overbelasting. Risicogroepen zijn vooral: helpers van huisgenoten die veel soorten hulp bieden, verzorgers van terminale patiënten, en verzorgers van een naaste die niet lang geleden is overleden. - Inzichten over deze (0ver)-belasting moeten betrokken worden bij de toewijzing van professionele hulp. Zie bijvoorbeeld verkenningen bij mantelzorgers die thuis zorgen voor een ziek persoon in de eindfase van het leven. Die verkenningen laten zien dat intensieve professionele hulp voor de blijvende inzet van de mantelzorger onmisbaar is. - Voor risicogroepen die veel soorten hulp bieden zoals bij veel gezinnen met een ernstig gehandicapt kind, op partners van een oudere persoon met gevorderde dementie is respijtzorg het aangewezen middel om de mantelzorger te ontlasten, zodat die het kan volhouden. In Nederland zijn ruim vrijwilligers actief in de zorg. Ongeveer hiervan bieden intensieve vrijwilligerszorg. Zij bieden hulp en steun aan mensen die een handicap hebben of chronisch ziek zijn, aan mensen die psychische of psychiatrische problemen hebben of mensen op hoge leeftijd. Voor deze kwetsbare groepen burgers vormen de 1-op-1 contacten met de intensieve vrijwilligerszorg een belangrijke soms de enige schakel om te kunnen meedoen aan de samenleving. Zorgvrijwilligers Vrijwilligerswerk is er in alle soorten en maten. Een speciaal soort vrijwilliger is de zorgvrijwilliger. Die is actief op het grensgebied van maatschappelijke ondersteuning en zorg. Taken die zorgvrijwilligers uitvoeren zijn het bieden van praktische hulp, sociaal-emotionele ondersteuning, ondernemen van gezamenlijke activiteiten of het ontlasten van de mantelzorg. Deze hulp kan in de thuissituatie worden geboden, maar ook in verzorgings- en verpleeghuizen, in woon- of dagvoorzieningen voor gehandicapte mensen, in hospices, of bij begeleid wonen. Vrijwilligers kunnen een uiteenlopende inzet hebben: tijdelijk of langdurig, af en toe of intensief. Binnen de intensieve vrijwillige inzet bestaan diverse werkvormen. Eén-op-eén zorg bij thuiswonende cliënten met ernstige ziekte en beperkingen. Bij hen kan door de ziekte isolement, eenzaamheid, uitsluiting ontstaan. Ondersteuning hierbij is een aandachtsgebied van de vrijwilliger. Vrijwillige thuishulp die tijdelijk of langdurend de cliënt en/of mantelzorger bijstaat. Een mantelzorger kan behoefte hebben aan tijdelijke overname van de informele zorg; de vrijwilliger kan praktische hulp geven, of begeleiding bij activiteiten buitenshuis. Er kan ook behoefte zijn aan gezelschap of gezellig met elkaar iets doen. Vriendendiensten zijn vaak gericht op mensen met psychische of psychiatrische problemen. Hier geeft de vrijwilliger ondersteuning bij deelname aan de samenleving. Het tweetal onderneemt activiteiten met elkaar. Er zijn is het vertrekpunt en wederkerigheid staat centraal. Buddyzorg biedt steun aan cliënten bij het omgaan met ziekte, het doorbreken van sociaal isolement en het vergroten van de zelfstandigheid en/of de leefwereld van de cliënt. Deze vorm van vrijwilligerszorg is vaak gericht op mensen met een chronische of levensbedreigende ziekte zoals kanker, multiple sclerose, niet-aangeboren hersenletsel of HIV/aids. Vrijwillige Palliatieve Terminale Zorg (VPTZ) is bedoeld voor mensen die niet meer kunnen genezen en volgens prognose in de laatste drie tot zes maanden van hun leven staan. Vrijwilligers kunnen in deze fase ondersteuning geven in relatie tot zorg thuis of hospices en bijna-thuis-huizen. Mogelijk ook om in de nacht bij de patiënt te waken. Tekst op basis van websites Mezzo, Tympaan Instituut, VPTZ. 9

11 3. Ondersteuning Met het instandhouden van mantelzorgsteunpunten willen we bijdragen aan ondersteuning van mensen die langdurige voor een naaste persoon zorgen. Die ondersteuning omvat allerlei functies: 1. informatie en advies 2. begeleiding (w.o. emotionele steun) 3. educatie 4. praktische hulp 5. respijtzorg 6. financiële tegemoetkoming en toegang tot materiële hulp. De functies Informatie en advies kan vanuit de steunpunten komen, evenzeer door gerichte verwijzing naar cliëntenen patiëntenorganisaties of overheidsinstanties (regelingen). Mantelzorgers hebben behoefte aan informatie op diverse terreinen: over ziekten en beperkingen, over het aanbod van zorg en ondersteuning, over regelingen rond het combineren van mantelzorg en betaald werk. Vanuit het steunpunt zelf kan informatie & advies bestaan uit één of meer persoonlijke gesprekken onder meer een luisterend oor bieden, de vraag verhelderen, hulp bieden bij aanvragen (zorgindicatie, Wmo, etc). Begeleiding is vaak een langer traject dan kortdurend advies. Het kan bijvoorbeeld gaan om hulp bij het organiseren van een ondersteunend netwerk, zoeken naar een combinatie van arbeid en mantelzorg, de geschikte tijdbesteding/ontspanning te vinden. Naast individuele begeleiding kunnen groepsbijeenkomsten zinvol zijn. Onder meer voor het samen delen van ervaringen. De bijeenkomsten kunnen algemeen van strekking zijn, ze kunnen ook gericht zijn op een specifieke doelgroep zoals mensen met dementie, of gezinnen met een gehandicapt kind. Educatie is bedoeld als: (a) instructie voor het juiste gebruik van hulpmiddelen of een praktische training (denk maar aan tillen ), en (b) cursussen over een bepaalde ziekte en het omgaan met die ziekte. Praktische hulp waaraan mantelzorgers behoefte hebben kan zeer divers zijn. Zoals huishoudelijke hulp, ondersteuning bij participatie, welzijnsdiensten, maaltijdservice, administratieve hulp, extra kinderopvang. Respijtzorg is voor mantelzorgers vaak onmisbaar om de informele ondersteuning vol te houden. Toegang tot respijtzorg moet duidelijk zijn. Mogelijke vormen zijn: vrijwillige hulp thuis (bijv. oppas, bezoekservice, vrijwillige thuishulp) professionele hulp thuis (begeleiding, persoonlijke verzorging, verpleging) dagvoorziening of ontmoetingscentrum; logeerhuis of kortdurende opname aangepaste vakantie, samen-op-vakantie; activiteiten ter ontspanning voor de mantelzorger (bijvoorbeeld meerdaagse respijtarrangementen). Advies over financiële tegemoetkomingen, daarnaast materiële hulp, behoort ook tot de taken van een steunpunt. Bijvoorbeeld tegemoetkomingen via fiscale compensatie (buitengewone uitgaven), of via de bijzondere bijstand. Of toegang bij materiële hulp in de vorm van woningaanpassing, hulpmiddelen, aangepast vervoer. Steunpunt mantelzorg In relatie tot Cordaan Thuiszorg is het stedelijk steunpunt voor mantelzorg opgezet (Markant); het is tegelijk een expertisecentrum. Markant ondersteunt mantelzorgers door middel van informatie, advies, cursussen, begeleiding, praktische ondersteuning. Ook de inzet van vrijwilligers speelt een rol. Daarnaast voorlichting, contactgroepen voor lotgenoten. De cliënt en de mantelzorger kunnen er terecht; eveneens de vrijwilliger die ondersteuning biedt naar de cliënt en mantelzorger. Bijvoorbeeld voor deskundigheidsbevordering van vrijwilligers. 10

12 Bijlage 2: Markant (beleidskader ) Missie De inzet van mantelzorgers die vaak langdurig onbetaald zorg geven aan een naaste met chronische ziekte of beperkingen is van onschatbare waarde. Mantelzorgers helpen op vele manieren, praktisch en ook emotioneel. Markant is een organisatie die ondersteuning biedt aan mantelzorgers; als een onderdeel van Cordaan Thuiszorg. Iedereen kan er terecht voor informatie en advies, cursussen, voorlichting en lotgenotencontactgroepen; ook voor de inzet van vrijwilligers die de mantel zorgtaak tijdelijk kunnen overnemen. Daarnaast biedt Markant palliatieve zorg: ongeneeslijk zieken en hun naasten kunnen er terecht voor informatie, emotionele en praktische ondersteuning, het inzetten van een vrijwilliger en nazorg. De mantelzorgmakelaars van Markant kunnen regeltaken overnemen, zoals het aanvragen van een PGB, een parkeervergunning of aanpassing van de woning. Zij houden spreekuur in de Loketten Wonen, Zorg en Samenleven van diverse stadsdelen in Amsterdam; daarnaast het Servicepunt Diemen. Het Expertisecentrum Mantelzorg is een bijzonder onderdeel van Markant. Het is een centrum voor professionals. Het is ontwikkeld in opdracht van de dienst Wonen, Zorg en Samenleven Amsterdam, en ondergebracht bij Markant. Het expertisecentrum adviseert de gemeente, de stadsdelen, de zorgaanbieders, en de organisaties op het terrein van mantelzorg. Naast deze advisering heeft het expertisecentrum de volgende taken: bundelen en verspreiden van kennis over mantelzorg, signaleren van trends en knelpunten, deskundigheidsbevordering, stimuleren van innovatie en ontwikkeling nieuwe producten. Steunpunt voor mantelzorgers Markant is in 1996 opgericht als zelfstandig onderdeel van Cordaan Thuiszorg. Bij Markant werken 20 professionals. De vaste kern bestaat uit mantelzorgmakelaars, consulenten, coördinatoren vrijwilligers, projectmanagers en ondersteunend personeel. Markant heeft omstreeks 250 vrijwilligers die ingezet kunnen worden voor de ondersteuning van mantelzorgers. Als gezegd: Markant ondersteunt mantelzorgers door middel van informatie, advies, cursussen, begeleiding en praktische ondersteuning; daamaast de inzet van vrijwilligers. Doel is dat mantelzorgers een balans vinden tussen zorgen voor de ander en zorgen voor zichzelf. De ondersteuning vindt op verschillende plekken plaats: in de loketten Zorg en Samenleven (informatie en advies door onze mantelzorgmakelaars); in de stadsdelen (cursussen, voorlichtingsbijeenkomsten en gespreksgroepen die Markant in opdracht van derden organiseert); rechtstreeks bij Markant (informele respijtzorg, palliatieve terminale zorg). Met deze combinatie van vrijwilligers en beroepskrachten bestaat het aanbod uit: Informatie en advies (mantelzorgspreekuren). Informele respijtzorg (vrijwilligers die de zorgtaak van de mantelzorger tijdelijk kunnen overnemen). Palliatieve terminale zorg (informatie, emotionele en praktische ondersteuning, inzet van vrijwilliger). Cursussen, voorlichting en gespreksgroepen. Beroepskrachten in de zorg, zo ook vrijwilligers, kunnen bij Markant terecht voor: deskundigheidsbevordering; helpdesk; voorlichtingbijeenkomsten; casuïstiekbesprekingen; zicht op vernieuwingen rond mantelzorg. 11

13 Vrijwilligers Net als iedereen hebben mantelzorgers ook behoefte aan tijd voor zichzelf. Een vrijwilliger kan soms de taak van de mantelzorger tijdelijk overnemen ( op adem komen ). 2 En daardoor kan de mantelzorger zijn dierbare langer thuis verzorgen. Vrijwilligers van Markant zijn net zo verschillend als de mantelzorgers die zij ondersteunen: studerend, werkend of zonder betaald werk, mannen en vrouwen. Bij het aantrekken van vrijwilligers komen de volgende aspecten naar voren: het werk is leuk; het is dankbaar werk, brengt gezelligheid, geeft een goed gevoel, zorgt dat u sociaal actief blijft, is goed voor uw persoonlijke ontwikkeling, staat goed op uw CV, levert nieuwe contacten op. Voor vrijwilligerswerk bij Markant is geen specifieke ervaring en kennis nodig. Motivatie is het belang-rijkst. Na de kennismaking wordt de vrijwilliger uitgenodigd voor een introductiecursus; er is altijd de mogelijkheid tot deelname aan trainingen en bijeenkomsten voor vrijwilligers. Eenmaal ingezet bij een cliënt, heeft de vrijwilliger regelmatig contact met de coördinator bij Markant. Gemeentelijk beleid De uitvoering van mantelzorgondersteuning daarnaast de rol van expertisecentrum steunt mede op bijdragen van de lokale overheid. De gemeente Amsterdam heeft een beleid gericht op Ondersteuning van Mantelzorg en Vrijwilligerswerk. Belangrijke speerpunten zijn onder meer: de infrastructuur van vrijwilligerswerk en van mantelzorgondersteuning, deskundigheidsbevordering, versterken van eigen regie, specifieke projecten gericht op mensen met complexe problematiek, mensen in isolement of eenzaamheid. Daarnaast het enthousiasmeren van nieuwe (nog niet bereikte) groepen om vrijwilligerswerk te verrichten. Evenals de inzet van nieuwe media onder meer zorg-op-afstand om mantelzorgers te ondersteunen en tevens onderlinge steun mogelijk te maken. 2 Mantelzorg geeft veel mensen voldoening en kan vaak zonder problemen verleend worden. Maar omstreeks 200 duizend mantelzorgers in Nederland voelen zich zwaar belast tot overbelast. Sommige categorieën mensen hebben een verhoogd risico: centrale mantelzorgers zonder meerdere andere helpers, vijfenzeventig plussers die voor een partner zorgen, ouders en partners van mensen met psychiatrische aandoeningen, werkende mantelzorgers die zorg voor een partner of kind met een chronische ziekte of handicap, allochtone mantelzorgers, jonge mantelzorgers. 12