Sociaal Economische Verkenning Waterschap Zuiderzeeland

Transcriptie

1 Sociaal Economische Verkenning Waterschap Zuiderzeeland Waterschap Zuiderzeeland Postbus AE LELYSTAD telefoon: (0320) fax: (0320) Versie 1.0 april 2011 Verseon

2 Inhoudsopgave Hoofdstuk 1 Inleiding Aanleiding Doel en functionaliteit Opzet en leeswijzer... 5 DEEL 1 Uitgangspunten Waterschap Zuiderzeeland... 7 Hoofdstuk 2 Uitgangspunten ontwikkelingen en trends Inleiding Ruimtelijke ordening Stedelijke ontwikkeling Infrastructuur Landelijk gebied Klimaat, milieu en duurzaamheid Ontwikkelingen overheid Hoofdstuk 3 Uitgangspunten economische ontwikkelingen Inleiding Economische groei Algemeen Ontwikkelingen in bedrijvigheid Lonen, koopkrachtontwikkeling en inflatie Grondstoffen Grondprijzen Rente Recreatie DEEL 2 Feiten; wat zien we om ons heen Hoofdstuk 4 Ontwikkelingen en Trends Inleiding Ruimtelijke ordening Stedelijke ontwikkeling Demografie en wonen Duurzame stedenbouw Almere Lelystad Dronten Zeewolde Urk Noordoostpolder Landelijk gebied Klimaat, milieu en duurzaamheid Klimaatverandering, milieu en energievraagstukken Maatschappelijk verantwoord ondernemen Duurzame ontwikkeling Ontwikkelingen overheid Muskusrattenbestrijding en het Hoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP) Regeerakkoord Doelmatig waterbeheer Nationaal Bestuursakkoord Water (NBW) Bestuursakkoord Water Doelmatigheid in de waterketen

3 4.4.7 Regionale uitvoeringsdienst (RUD) Ontwikkelingen gemeenten Normeringen Hoofdstuk 5 Economische ontwikkelingen Inleiding Economische groeiverwachting Algemeen Groeiverwachting beheergebied Bedrijvigheid Bedrijvendynamiek Bedrijventerreinen Bedrijvigheid Almere Bedrijvigheid Lelystad Bedrijvigheid Noordoostpolder Lonen, koopkrachtontwikkeling en inflatie Grondstoffen Grondprijzen Rente Recreatie Hoofdstuk 6 Arbeidsmarktontwikkelingen Inleiding Bevolkings- en beroepsbevolkingsontwikkeling Inleiding Jong Flevoland Pendel Arbeidsparticipatie Geslacht Leeftijd Opleiding Werkgelegenheidsontwikkeling Inleiding Meer banen Vacatures CAO-ontwikkelingen Werkloosheid Inleiding Werklozen Kenmerken werkloosheid Flevoland Literatuurlijst Bronvermeldingen

4 Hoofdstuk 1 Inleiding 1.1 Aanleiding Wat zijn de gevolgen van de economische (krediet)crisis voor Waterschap Zuiderzeeland? Waar staat Waterschap Zuiderzeeland over jaar? Wat gebeurt er in de wereld om ons heen waar Waterschap Zuiderzeeland rekening mee moet houden? Niet alleen deze vragen, maar ook vragen als hoeveel inwoners heeft het beheergebied over jaar, wat is de ontwikkeling van de woningbouw, werkgelegenheid en de bedrijvigheid in dit gebied, vragen om een (beleidsmatig) antwoord. Het werk van de waterschappen gaat tegenwoordig verder dan het beheren van dijken en gemalen. De activiteiten van waterschappen hebben steeds meer raakvlakken met ruimtelijke ordening, natuur- en milieubeheer, recreatie en dergelijke. Waterschappen staan, gezamenlijk met het Rijk, de provincies, de gemeenten en verschillende belangenorganisaties, voor de taak de verschillende, soms tegenstrijdige, belangen binnen het waterbeheer zo goed mogelijk op elkaar af te stemmen. Daarnaast is het beheergebied van Waterschap Zuiderzeeland een gebied met een hoge ontwikkeldynamiek. Er ligt een grote groeiopgave vanuit het Rijk. Door de gemeenten in het gebied en door de provincie Flevoland worden tal van analyses gepresenteerd, maar deze wijken van elkaar af en hebben vaak ook een eigen functionaliteit (bijvoorbeeld in onderhandeling naar gemeentefonds). Om een eigen inzicht te krijgen in de toekomstige situatie van het beheergebied van Waterschap Zuiderzeeland te krijgen, is dan ook besloten tot het schrijven van deze Sociaal Economische verkenning (hierna te noemen: SEV). Waterschap Zuiderzeeland is hiermee het eerste waterschap met een eigen SEV. Aan de hand van de verkenning wil Waterschap Zuiderzeeland een beeld hebben van welke ontwikkelingen er op Waterschap Zuiderzeeland afkomen en wat de consequenties daarvan zijn voor het waterschap, voor zover deze te overzien zijn. De SEV besteedt aandacht aan de actuele en te verwachten sociaal-maatschappelijke en economische situatie in het beheergebied en de randvoorwaarden en kansen die de (fysieke) omgeving aanreikt. 1.2 Doel en functionaliteit Het doel van deze verkenning is inzicht te krijgen in de huidige economische situatie en in de trendmatige gebiedsontwikkelingen en verwachtingen. Deze inzichten maken duidelijk welke onderwerpen op de korte en/of middellange termijn om actie vragen. Op basis van deze informatie is het waterschap in staat om rekening te houden met of in te spelen op de economische situatie en op de relevante ontwikkelingen binnen het beheergebied. De SEV van Waterschap Zuiderzeeland is opgesteld voor het Algemeen Bestuur en voor de beleidsmedewerkers van het waterschap die verantwoordelijk zijn voor het opstellen van beleidsplannen en andere bestuursbesluiten. Het bestuur kan op basis van de SEV richting geven aan beleidsontwikkeling, de medewerkers kunnen de SEV gebruiken als vertrekpunt voor door hen op te stellen beleidsplannen en bestuursvoorstellen. De SEV is een trendanalyse en geen toestandsbeschrijving of scenarioanalyse van de huidige situatie. Op basis van de SEV kunnen door de organisatie verdere onderzoeken en scenarioanalyses worden uitgevoerd, op basis waarvan het bestuur uiteindelijk beleidsmatig richting kan geven. In deze verkenning worden de verwachtingen gepresenteerd voor de korte en middellange termijn: en ten slotte wordt er waar mogelijk een doorkijk gegeven naar

5 Van belang bij het gebruik van de SEV is het erkennen van de onzekere toekomst. Zo is de ruimtelijke inrichting van Nederland (en het beheergebied) sterk afhankelijk van (inter)nationale economische ontwikkelingen, bevolkingsomvang en samenstelling, culturele preferenties, landbouw, energie, verkeer- en infrastructuur, technologie en (inter)nationale politiek. De SEV van Waterschap Zuiderzeeland verschijnt eens in de vier jaar. Indien tussentijds belangrijke veranderingen in de geschetste ontwikkelingen bekend worden, zal er een herziening van de SEV plaatsvinden. Ieder jaar wordt voorafgaand aan de voorjaarsnota getoetst of deel I actualisatie nodig heeft. De SEV geeft richting In de SEV worden ontwikkelingen geschetst van het sociaal economisch klimaat waar het waterschap onderdeel van is en deze ontwikkelingen worden vervolgens vertaald naar het Waterschap Zuiderzeeland-klimaat. Op basis van deze informatie kan de AV vragen om nadere uitwerkingen. Daarmee heeft de SEV een agenderende functie. De informatie uit de SEV kan ook betrokken worden bij de voorbereiding van de voorjaarsnota en de meerjarenbegroting voor het volgend jaar. Door de jaarlijkse check op actualiteit van de gegevens worden de meest relevante ontwikkelingen in het voorjaarsnotaproces betrokken. Bij de voorjaarsnota kan de AV besluiten hoe zij met deze gegevens om wil gaan. Daarnaast heeft de SEV de doelstelling om eenduidigheid over verwachtingen en schattingen te geven, zodat er binnen het waterschap één beeld is van de groei en economische verwachtingen. In verschillende plannen (WBP, beleidsplannen, et cetera), investeringsvoorstellen, andere bestuursvoorstellen en de begroting wordt gerekend met verwachtingen betreffende aantal inwoners, economie en ruimtelijke ontwikkelingen. De SEV is bedoeld als het vertrekpunt voor de verschillende plannen en dient dan ook als basis voor deze plannen. Doel is dat de in de SEV geschetste ontwikkelingen herkenbaar terugkomen in beleidsnota s en plannen. Waar afgeweken wordt van de SEV, wordt dit gemotiveerd. Op basis van de SEV kan Waterschap Zuiderzeeland bewuster kiezen welk traject moet worden afgelegd om in de toekomst de rol te kunnen spelen die de omgeving van Waterschap Zuiderzeeland verlangt én die Waterschap Zuiderzeeland zelf ambieert. 1.3 Opzet en leeswijzer Het waterschap heeft voor haar SEV gebruik gemaakt van informatie die bij andere instanties voorhanden is (denk aan Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), Centraal Planbureau (CPB), Provincie Flevoland, gemeenten). Deze gegevens zijn geanalyseerd en vertaald naar de situatie voor Waterschap Zuiderzeeland. Deze SEV bestaat uit twee delen. In deel I Uitgangspunten Waterschap Zuiderzeeland (hoofdstuk 2 en 3) zijn de uitgangspunten opgenomen voor de onderwerpen waarvan in Deel II de achtergrondinformatie is gegeven. In hoofdstuk 2 en 3 wordt, waar mogelijk, per paragraaf in een kader aangegeven wat de uitgangspunten zijn voor het waterschap en die als basis dienen voor de verschillende plannen. Bijvoorbeeld bij het onderdeel ruimtelijke ordening is het aantal inwoners en het aantal te bouwen woningen per stad opgenomen dat het waterschap de komende jaren in haar plannen en begrotingen als vertrekpunt hanteert. In deel II Feiten, wat zien we om ons heen (hoofdstuk 4, 5 en 6) is informatie opgenomen die afkomstig is van verschillende bronnen, zoals van het huidige regeerakkoord, Rijkswaterstaat, CBS, CPB, gemeentelijke (beleids)plannen en het omgevingsplan van de provincie Flevoland. De informatie in deze hoofdstukken vormt een samengevatte weergave van deze bronnen en 5

6 is enkel en alleen een opsomming van wat andere partijen geschreven hebben. In deze hoofdstukken zijn dan ook vele bronvermeldingen opgenomen. Voor de bedrijfsvoering van het waterschap is ook de ontwikkeling van de arbeidsmarkt relevant. Deze ontwikkeling staat beschreven in hoofdstuk 6 (deel II). Op dit moment geven deze ontwikkelingen geen concrete uitgangspunten voor het beleid van het waterschap. Het waterschap is op dit moment namelijk bezig om deze ontwikkelingen nader uit te werken in organisatie- en personeelsbeleid. Op basis van dit beleid kunnen wellicht bij de volgende SEV van Waterschap Zuiderzeeland wel concrete uitgangspunten worden geformuleerd. De bronvermeldingen, die zowel in deel I als in II zijn opgenomen, zijn aan het einde van deze SEV opgenomen. Toelichtingen op begrippen en/of afkortingen zijn als voetnoot op de betreffende pagina opgenomen. Noot: Bij het samenstellen van deze SEV zijn een beperkt aantal cijfers over het verslagjaar 2010 beschikbaar. Geprobeerd is zo veel mogelijk recent gepubliceerde gegevens te gebruiken. 6

7 DEEL 1 Uitgangspunten Waterschap Zuiderzeeland 7

8 Hoofdstuk 2 Uitgangspunten ontwikkelingen en trends 2.1 Inleiding In dit hoofdstuk worden de uitgangspunten voor trends en ontwikkelingen geschetst die Waterschap Zuiderzeeland hanteert op het gebied van Ruimtelijke Ontwikkeling, milieu, klimaat en overheid. In hoofdstuk vier is een uitgebreider overzicht van de trends en ontwikkelingen te zien. Hierin is ook te lezen dat verschillende instanties verschillende inschattingen hebben. In hoofdstuk twee wordt expliciet gekozen welk beeld Watershap Zuiderzeeland als het meest reëel ziet en daarmee als vertrekpunt voor beleid en bestuursvoorstellen hanteert. Alle informatie in dit hoofdstuk wordt in hoofdstuk vier toegelicht. De bronnen worden in dit hoofdstuk vermeld. De SEV wordt iedere vier jaar opgesteld en jaarlijks getoetst op actualiteit. Terughoudend Voor de ontwikkelingen die in dit hoofdstuk zijn opgenomen, geldt dat zij aansluiten bij het financiële beleid van het waterschap, wat in algemene zin conservatief realistisch te noemen is en gericht is op een duurzaam beheer voor de toekomst. Dat wil zeggen dat het waterschap zich terughoudend opstelt ten aanzien van de ontwikkelingen. Ontwikkelingsprognoses van gemeenten en de provincie neemt het waterschap daarom niet (altijd) een op een over. De ervaring leert dat overheden die een direct belang hebben bij een bepaalde ontwikkeling (bijvoorbeeld woningbouw), deze ontwikkeling regelmatig te positief schatten. Dit is logisch omdat er uit plannen ook een bepaalde ambitie moet spreken. Voor de SEV kiest het waterschap om deze reden, indien er sprake is van verschillende voorspellingen van verschillende overheden, voor de conservatief realistisch ramingen. 8

9 2.2 Ruimtelijke ordening Stedelijke ontwikkeling Aantal inwoners Zowel de provincie Flevoland, als de gemeenten uit ons beheergebied als ook verschillende andere instanties, waaronder het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) en het CBS proberen een inschatting te maken van het aantal inwoners in de toekomst. De provincie Flevoland en de gemeenten Almere en Lelystad hebben zelf groeiprognoses afgegeven tot en met De inschatting van het aantal inwoners van de gemeenten Dronten, Zeewolde, Urk en de gemeente Noordoostpolder wordt door de gemeenten zelf niet op deze lange termijn geraamd. In onderstaande grafieken zijn de door deze gemeenten opgestelde groeiprognoses dan ook geëxtrapoleerd naar In onderstaande grafieken worden de inschattingen van de gemeente en de provincie vergeleken, waarbij voor Almere tevens de inschatting van het PBL is weergegeven. Almere De inschatting van de gemeente Almere is gebaseerd op een bevolkingsprognose van Onderzoek en Statistiek (2009). De inschatting van het PBL/CBS is gebaseerd op het rapport De regionale bevolkings- en huishoudensprognose waarin wordt uitgegaan van een stijging van inwoners in de periode en een stijging van 5% in de periode Inwoners Almere aantal inwoners jaar Provincie Flevoland gemeente Almere PBL/CBS Figuur 2.1: Aantal inwoners Almere. Bron: Bevolkingsprognose Onderzoek en Statistiek De verwachte stijging van het aantal inwoners volgens de gemeente Almere tussen 2025 en 2030 wordt voornamelijk veroorzaakt door de bouw van Almere Pampus. Het waterschap gaat er van uit dat de door het PBL/CBS weergegeven ontwikkeling van het aantal inwoners op dit moment het meest realistisch is. Enerzijds omdat dit de meest recente gegevens zijn (januari 2010) en anderzijds gezien de stand van zaken over de ontwikkeling van Almere en de recente economische ontwikkeling. 9

10 Lelystad In het Structuurplan Lelystad 2015 is de prognose van het aantal inwoners door de gemeente opgenomen. In dit plan zit tevens een doorkijk naar Met de ontwikkeling van het nieuwe stadsdeel Warande verwacht Lelystad rond 2015 het aantal van inwoners te bereiken. aantal inwoners Lelystad aantal inwoners jaar Provincie Flevoland gemeente Lelystad Figuur 2.2: Aantal inwoners Lelystad. Bron: Bevolkingsprognose Onderzoek en Statistiek De werkelijke woningbouw in Lelystad blijft nogal achter bij de groeiambitie van de gemeente. Het is dan ook te verwachten dat het aantal inwoners minder fors zal toenemen. Het waterschap gaat er van uit dat de inschatting van de provincie het meest realistisch is. Dronten De gemeente Dronten denkt te kunnen doorgroeien naar inwoners in De inschatting van het aantal inwoners Dronten in 2020 is volgens de provincie Aantal inwoners gemeente Dronten aantal inwoners Provincie Flevoland Gemeente Dronten jaar Figuur 2.3: Aantal inwoners Dronten. Bron: Bevolkingsprognose Onderzoek en Statistiek De inschattingen wijken niet significant af. Het waterschap gaat uit van de inschattingen van de provincie. 10

11 Zeewolde De gemeente Zeewolde verwacht wanneer de bouw van de Polderwijk is afgerond in 2017, dat Zeewolde ± inwoners zal tellen en in 2030 (de inschatting van het aantal inwoners Zeewolde in 2020 is volgens de provincie ). Aantal inwoners gemeente Zeewolde aantal inwoners jaar Provincie Flevoland Gemeente Zeew olde Figuur 2.4: Aantal inwoners Zeewolde. Bron: Bevolkingsprognose Onderzoek en Statistiek Uit de grafiek blijkt dat de gemeente Zeewolde zelf aanzienlijk positiever is in haar inschatting van het aantal inwoners vanaf 2020 dan de provincie. Het waterschap hanteert als vertrekpunt de inschattingen van de provincie. Urk De gemeente Urk zal naar eigen zeggen doorgroeien naar ongeveer inwoners in De inschatting van het aantal inwoners Urk in 2030 is volgens de provincie Aantal inwoners gemeente Urk aantal inwoners Provincie Flevoland Gemeente Urk jaar Figuur 2.5: Aantal inwoners Urk. Bron: Bevolkingsprognose Onderzoek en Statistiek Aangezien de inschattingen niet significant afwijken, gaat het waterschap, net als voor de gemeente Dronten en Zeewolde, uit van de inschattingen van de provincie. 11

12 Noordoostpolder In september 2010 heeft de gemeente Noordoostpolder (NOP) aangegeven dat zij verwacht dat het aantal inwoners in 2030 circa zal zijn. De inschatting van de provincie Flevoland bedraagt inwoners voor Figuur 2.6: Aantal inwoners Noordoostpolder. Bron: Bevolkingsprognose Onderzoek en Statistiek Uit de grafiek blijkt dat de inschatting van de provincie voor het aantal inwoners van de gemeente NOP positiever is dan de inschatting van de gemeente zelf. Het waterschap gaat uit van de inschatting van de gemeente. Uitgangspunten aantal inwoners In onderstaande tabel is het aantal inwoners opgenomen waar Waterschap Zuiderzeeland de komende jaren van uit gaat. Aantal inwoners Almere Lelystad Dronten Zeewolde Urk Noordoostpolder

13 Aantal woningen In onderstaande tabel zijn het aantal te verwachten woningen die zullen worden gebouwd volgens de provincie vergeleken met de verwachting van de gemeenten zelf voor de periode Provincie Gemeenten* Per jaar Per jaar Almere ** Lelystad Dronten Zeewolde Urk Noordoostpolder (NOP) Tabel 2.1: Te verwachten aantal te bouwen woningen in Flevoland. Bron: Provincie Flevoland * Volgens laatst bekende prognoses van de gemeente (deze wisselen per gemeente) **(Dit is een gemiddelde. Het aantallen woningen per jaar is als volgt: 2010: 1.250; : 1.100; 2014: 2.975) In onderstaande grafiek is het aantal woningen opgenomen dat iedere gemeente verwacht te zullen gaan bouwen in In totaal betreft het circa woningen. Figuur 2.7: Aantal te bouwen woningen per gemeente in

14 Hieronder volgt een nadere toelichting op de prognoses van de gemeenten. Almere In onderstaande tabel worden de prognoses van de gemeente Almere en de provincie met elkaar vergeleken. aantal te bouwen woningen Almere Provincie Flevoland Almere Tabel 2.2: Aantal te bouwen woningen Almere. Bron: Gemeente Almere De inschatting van de gemeente Almere over de periode is veranderd van woningen per jaar naar en vervolgens naar woningen per jaar. Deze laatste bijstelling is opgenomen in de technische begroting , gedateerd april 2010 (met deze bijstelling is in bovenstaande tabel geen rekening gehouden). In de begroting is aangegeven dat door de economische crisis de woningmarkt fors gestagneerd is en dat de afnemende vraag naar woningen ook doorwerkt op de woningproductie. Het waterschap gaat uit van deze laatste inschatting. Voor de overige jaren is het volgens het waterschap van belang eerst af te wachten of de Schaalsprong Almere daadwerkelijk doorgaat, voordat een inschatting kan worden gemaakt van het aantal te bouwen woningen. Lelystad Om haar groeiambitie te kunnen verwezenlijken had de gemeente Lelystad het doel tot 2014 circa 650 woningen per jaar op te leveren. Door de economische crisis en een terugloop in het aantal mensen dat naar Lelystad verhuisd, heeft de gemeente noodgedwongen het aantal te bouwen woningen bijgesteld tot gemiddeld 400 woningen per jaar. De provincie Flevoland heeft in haar prognose voor de gemeente Lelystad opgenomen dat het jaarlijkse aantal te bouwen woningen in de periode bedraagt. Dronten In de Woonvisie - Ruimte voor Wonen van de gemeente Dronten (2009) staan de ingrediënten voor een groei naar inwoners in Ook is in de Woonvisie opgenomen dat voor de jaren 2009 t/m 2020 uitgegaan wordt van een woningbehoefte van nieuwe woningen (gemiddeld 225 woningen per jaar). 14

15 Zeewolde Zeewolde is bezig met het opstellen van de structuurvisie Zeewolde. Met het Koersdocument structuurvisie Zeewolde is een eerste stap gezet. Zeewolde is de afgelopen 25 jaar geleidelijk gegroeid en zal dit blijven doen. Inmiddels is Zeewolde uitgegroeid tot een gemeente met een inwoneraantal van bijna Wanneer de bouw van de Polderwijk is afgerond (verwachting 2017), dan telt Zeewolde naar verwachting ongeveer inwoners. In totaal zullen er maximaal woningen worden gebouwd met een bouwtempo van circa 200 woningen per jaar. Urk Door de gemeente Urk is in 2003 de Structuurvisie Urk opgesteld, deze visie geeft een antwoord op de vraag hoe de ruimte binnen de gemeentegrens kwalitatief ingevuld gaat worden. In oktober 2003 bedroeg het aantal inwoners op Urk Ruim zes jaar later telt Urk per 1 januari inwoners en zal doorgroeien volgens eigen verwachting naar ongeveer inwoners in Om al deze inwoners op Urk te kunnen huisvesten zijn naar eigen zeggen naar verwachting tot het jaar 2025 ruim nieuwe woningen nodig. Daarbij wordt uitgegaan van een woningbouwproductie van gemiddeld 150 woningen per jaar. Noordoostpolder In januari 2010 is de structuurvisie van de gemeente Noordoostpolder Behoud door ruimte voor ontwikkeling vastgesteld. In deze structuurvisie is vastgelegd dat de verwachting is dat de bevolking van 2010 ( inwoners) tot 2020 zal blijven groeien met circa 5 procent en dat er na 2028 wellicht sprake zal zijn van krimp van het aantal inwoners. In september 2010 heeft de gemeente Noordoostpolder aangegeven dat zij verwacht dat het aantal inwoners in 2030 circa zal bedragen). Afgaande op de deze prognoses zijn tot woningen per jaar nodig, daarna loopt dat verder af naar 50 woningen per jaar. Uitgangspunten aantal te bouwen woningen In onderstaand overzicht is de jaarlijkse toename van het aantal woningen opgenomen voor de periode waar het waterschap van uit gaat. Almere Lelystad Dronten Zeewolde Urk Noordoostpolder (2014: 2.975) Tabel 2.3: Toename aantal woningen Bron: 2015 en verder Voor de overige jaren (tot en met 2020 of 2030) zijn voor de gemeenten, behalve Almere, geen cijfers bekend. Voor Almere is de schaalsprong relevant. Echter, voor de toekomstige jaren ( ) is het volgens het waterschap van belang eerst de mate van herstel van de economie af te wachten en in relatie hiermee af te wachten of de Schaalsprong Almere daadwerkelijk doorgaat, voordat een inschatting kan worden gemaakt van het aantal te bouwen woningen. 15

16 2.2.2 Infrastructuur Binnen de provincie Flevoland zijn een aantal belangrijke infrastructurele werken aan te duiden, waarvan hieronder een samenvatting wordt weergegeven: Verbreding A6: De verwachting van Rijkswaterstaat is dat de verbreding van de A6 langs Almere (onderdeel van het gebied Schiphol-Amsterdam-Almere) in 2020 gereed zal zijn 1. Hanzelijn: De vijftig kilometer lange spoorlijn is naar verwachting in 2012 klaar en zal op om uur in gebruik worden genomen. N50: Het traject Ramspol Ens (6 kilometer) wordt ongeveer 250 meter verlegd in westelijke richting, verbreed van 2x1 naar 2x2 rijstroken en de Rampspolbrug wordt opnieuw gebouwd. Het gehele project moet eind 2013 klaar zijn. IJmeerverbinding: Het kabinet neemt in 2012 een besluit over deze eventuele openbaar vervoerverbinding tussen Almere en Amsterdam. Uitgangspunten infrastructuur Voor het waterschap geven de ontwikkelingen met betrekking tot de Hanzelijn en de N50 wellicht aanleiding om de kostentoedelingsverordening in 2013 te herzien. Dit betekent dat in maart 2012 de besluitvorming in het Algemeen Bestuur moet zijn afgerond om de verordening tijdig aan de provincie Flevoland te kunnen voorleggen zodat de nieuwe verordening per januari 2013 in werking kan treden Landelijk gebied Oostvaarderswold Indien Oostvaarderswold doorgaat, heeft dit gevolgen voor het waterschap. Er vindt dan namelijk een uitbreiding plaats van hectare natuurgebied. Peilstijging IJsselmeer (Delta programma) Als het peil van het IJsselmeer wordt aangepast is dit van invloed op zowel de waterkeringen, de waterafvoer en het regionale watersysteem (kwel). In 2015 wordt een besluit genomen over de mate van peilstijging en het tempo daarvan. Als gevolg van het uitbreiden van de spuicapaciteit op de afsluitdijk is peilstijging voor meegroeien met de zeespiegelstijging de eerste decennia niet nodig. Afhankelijk van de zoetwatervraag zal er wel gekeken worden naar een seizoensopzet van het IJsselmeerpeil. Dit heeft geen directe gevolgen voor de veiligheidsopgave van het waterschap. Waterveiligheidsbeleid In september 2009 is begonnen met de voorbereiding van de berekening van overstromingskansen, -gevolgen en -risico s voor een aantal belangrijke dijkringen. Aangezien in de periode de uitkomsten bekend worden gemaakt, bestaat op dit moment nog geen inzicht in de gevolgen hiervan voor het waterschap. De verwachting is wel dat de veiligheidsnormering (voor een deel) van ons beheergebied zal wijzigen. Dit heeft gevolgen voor de veiligheidstaak van het waterschap. 16

17 Hoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP) Het HWBP zorgt ervoor dat de belangrijkste waterkeringen van Nederland goed worden onderhouden. Deze waterkeringen beschermen tegen overstromingen en zijn dus belangrijk voor de veiligheid. Aan de hand van een wettelijke, vijfjaarlijkse toetsing wordt bepaald of waterkeringen voldoen of dat ze verbeterd moeten worden. De Minister van Verkeer en Waterstaat heeft op 10 september 2010 een wetsvoorstel tot wijziging van de Waterwet en de Waterschapswet aan de Tweede Kamer gestuurd. Het doel hiervan is wettelijk te regelen dat de waterschappen financieel participeren in het Hoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP). Het voorstel is op 23 november 2010 met algemene stemmen aangenomen door Tweede Kamer. Het wetsvoorstel regelt dat alle waterschappen een bijdrage leveren aan het HWBP op basis van een in de wet geregelde verdeelsleutel: elk waterschap levert voor 50 procent op basis van het aantal ingezetenen en voor 50 procent op basis van de totale waarde van de gebouwde onroerende zaken een aandeel in de bijdrage aan de financiering van het HWBP. De financiële bijdrage van de waterschappen aan maatregelen ter verbetering van primaire waterkeringen vindt plaats door zowel de Waterwet als de Waterschapswet te wijzigen. Uitgangspunten landelijke gebiedsontwikkelingen Afhankelijk van de nieuwe veiligheidsnormering kan een opgave voor Waterschap Zuiderzeeland ontstaan. In relatie tot het Hoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP) betekent dit dat het waterschap een (deel) van de kosten van het eventuele aanpassen van de primaire keringen voor haar rekening moet nemen. In het HWBP is namelijk opgenomen dat alle waterschappen een bijdrage leveren aan het HWBP op basis van een in de wet geregelde verdeelsleutel: elk waterschap levert voor 50 procent op basis van het aantal ingezetenen en voor 50 procent op basis van de totale waarde van de gebouwde onroerende zaken een aandeel in de bijdrage aan de financiering van het HWBP. 17

18 2.3 Klimaat, milieu en duurzaamheid De maatschappelijke trend is duurzaamheid en duurzame energie. Het waterschap wordt in toenemende mate gevraagd en uitgedaagd om te participeren in initiatieven van derden met een duurzaamheidsambitie. Zo heeft de gemeente Almere al eigen duurzaamheidcriteria opgesteld. Airport Lelystad heeft duurzaamheiddoelstellingen geformuleerd en heeft het waterschap gevraagd om mee te denken hoe hier mee om te gaan. Een belangrijk gevolg van de klimaatverandering is dat Nederland warmer en natter wordt en er vaker weersextremen zullen optreden. Wat betekent dat voor het waterschap? Minder problemen met waterbeheer of juist meer? Het waterschap pleegt met gemeenten en provincie veelvuldig overleg over het oplossen van toekomstige problemen met betrekking tot de wateropgave. Een voorbeeld waarover overleg plaatsvindt, zijn de gebieden Noord West Emmeloord, Schokland en de Zuidlob. Met de huidige watersystemen kunnen de huidige functies in de toekomst wellicht niet meer worden gefaciliteerd en dienen ofwel technische oplossingen te worden gevonden (investeren in gemalen en duikers bijvoorbeeld) ofwel dient bekeken te worden of sprake kan zijn van andere vormen van landbouw voor bepaalde gebieden. Uitgangspunten klimaat, milieu en duurzaamheid Het waterschap is een belangrijke gesprekspartner met betrekking tot klimaatveranderingen en duurzame ontwikkeling. 2.4 Ontwikkelingen overheid Regeerakkoord In het huidige regeerakkoord is een aantal punten met betrekking tot het onderwerp bestuur opgenomen, die voor het waterschap van belang zijn. Eén van de punten die direct gevolg kan hebben voor de relatie tussen het waterschap en de provincie en/of het Rijk is dat per terrein ten hoogste twee bestuurslagen betrokken zijn bij hetzelfde onderwerp. In het concept Bestuursakkoord Water (versie 17 februari 2011) is het volgende opgenomen: wij achten het gewenst dat dit voor alle overheden in samenhang wordt voorbereid. De ministeries van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en van Infrastructuur en Milieu bereiden in overleg met betrokken partijen voorstellen voor, vóór Vervolgens wordt bepaald via welk wettelijk kader dit voor waterschapsbesturen vorm krijgt. De inzet is om dit ruim voor de waterschapsverkiezingen van 2014 geëffectueerd te hebben. Wat concreet de gevolgen zullen zijn, is op dit moment nog niet te overzien. Doelmatig waterbeheer Op 23 april 2010 hebben de provincies aangekondigd dat er door het overdragen van de taken van de waterschappen aan andere overheden grote besparingen kunnen worden gerealiseerd. De waterschappen verwachten dat zij hun belastingen niet extra zullen hoeven te laten stijgen als gevolg van het feit dat zij de begrotingen van andere overheden gaan ontlasten. In het rapport van 18

19 COELO (Centrum voor Onderzoek naar de Economie van de Lagere Overheden van de Rijksuniversiteit Groningen) staat het volgende: COELO tekent hierbij aan dat nu nog niet met zekerheid kan worden aangegeven in welke mate de burgers en bedrijven via de waterschapsbelastingen van de plannen van de waterschappen zullen profiteren 1. Op dit moment zijn geen grote/ belangrijke gevolgen bekend. Nationaal Bestuursakkoord Water (NBW) In 2011 evalueert de Landelijke Werkgroep Watertoets -in opdracht van het Nationaal Water Overleg (NWO) en het Directeurenoverleg Water (DWO), conform de afspraak in het NBW-actueel van 2008-, voor de 3e keer de werking van de watertoets 2. Het NBW-actueel moet worden gezien als een procesdocument met een agenderingsfunctie, zodat de waterschappen, gemeenten en provincies gestimuleerd en gefaciliteerd worden om de wateropgave gezamenlijk op te pakken. De focus van de evaluatie ligt voornamelijk op het functioneren van de watertoets op regionaal, strategisch niveau. Naar aanleiding van de uitkomsten van de evaluatie zal worden bezien of het wettelijke instrumentarium alsnog verder moet worden aangescherpt. Bestuursakkoord Water Het Bestuursakkoord Water is één van de vijf onderdelen die vallen onder het Hoofdlijnenakkoord tussen rijk en decentrale overheden over decentralisatie. Het Bestuursakkoord Water gaat uit van de algemene uitgangspunten van het kabinet: rijk, provincies, gemeenten, waterschappen en drinkwaterbedrijven beperken zich tot hun kerntaken; taken worden op een niveau zo dicht mogelijk bij de burger gelegd; per terrein zijn ten hoogste twee bestuurslagen betrokken bij hetzelfde onderwerp. Het Nationaal Bestuursakkoord Water en het Bestuursakkoord Waterketen hebben de basis gelegd voor het Bestuursakkoord Water. De rapportage over de voortgang van het Nationaal Bestuursakkoord Water zal onderdeel worden van de rapportage over dit nieuwe Bestuursakkoord Water. Over de voortgang van de uitvoering van dit Bestuursakkoord Water zal jaarlijks in de voortgangsrapportage voor het waterbeheer worden gerapporteerd. Tevens wordt jaarlijks gerapporteerd over de lokale lastenontwikkeling. De benchmarks van de drinkwaterbedrijven, de gemeenten en de waterschappen zullen worden gecontinueerd en driejaarlijks worden gehouden. De frequentie zal op elkaar worden afgestemd. Voor 1 november 2011 wordt een voorstel uitgewerkt om mede op basis van de drie benchmarks de ontwikkeling van de lokale lasten en de bereikte doelmatigheidswinst door de jaren heen, inclusief een nulmeting, in beeld te brengen. Bestaande monitoringssystematieken worden hierbij betrokken. Eind 2013 wordt het Bestuursakkoord Water geëvalueerd. Doelmatigheid in de waterketen 1 Rapport COELO: Besparingsmogelijkheden in het waterbeheer (rapport 2010). 2 Watertoets: Het is de bedoeling dat bij bouwplannen en bij ruimtelijke plannen er rekening wordt gehouden met de wensen van de waterbeheerder. Het gaat bijvoorbeeld om de afvoer van regenwater (helpdeskwater). 19

20 De doelmatigheid in de Waterketen is in het regeerakkoord opgenomen ( 100 miljoen besparen op de rijksbegroting). Afhankelijk voor de ontwikkeling van de gekozen variant voor samenwerking kan dit grote gevolgen hebben voor het waterschap. Denk bijvoorbeeld aan het aantal medewerkers dat betrokken is bij deze taak. Echter, wat concreet de gevolgen zullen zijn, is op dit moment niet te overzien. Regionale Uitvoeringsdienst Medio 2010 is de stand van zaken binnen de provincie Flevoland dat de provincie in gesprek is met gemeenten om een Regionale Uitvoeringsdienst (RUD) te vormen. Het waterschap heeft uitgesproken betrokken te willen zijn bij de oprichting en zijn toezichtstaken met betrekking tot de indirecte lozingen onder te willen brengen in een eventueel op te richten RUD. Dit zal de komende jaren verder worden uitgewerkt. Op dit moment zijn nog geen concrete gevolgen voor het waterschap aan te geven. 20

21 Hoofdstuk 3 Uitgangspunten economische ontwikkelingen 3.1 Inleiding In dit hoofdstuk zijn de uitgangspunten betreffende de economische ontwikkelingen opgenomen. Op 22 maart 2011 presenteert het CPB de raming voor 2011 en De voorlopige raming (d.d. 22 februari 2011) laat voor 2011 een iets hogere groei van het bruto binnenlands product (BBP) zien (1¾ procent) dan tot op heden werd geraamd. Het was anderhalf procent in de meest recente raming van 14 december Economische groei Algemeen Volgens de voorlopige raming van het CBS (februari 2011) is de Nederlandse economie in 2010 met 1,7 procent gestegen. De verwachting is dat de groei in 2011, mede onder invloed van bezuinigingen op overheidsuitgaven in Nederland en andere landen, licht terugvalt tot 1,5 procent. Daarmee zal het BBP-volume eind 2011 nog altijd onder het niveau van begin 2008, vlak voordat de kredietcrises toesloeg, liggen. De economie van Flevoland groeit sterker dan landelijk. De bovengemiddelde bevolkingsgroei is in 2010 de belangrijkste reden dat de economische groei van Flevoland boven het landelijk gemiddelde uitkomt. Dit wordt voornamelijk veroorzaakt door de groei van Almere. Door de snelle groei van de beroepsbevolking is er ondanks de forse toename van de werkgelegenheid nog een kloof tussen de beroepsbevolking en de werkgelegenheid dat zich vertaalt in een lager BBP per inwoner. In 2011 wordt herstel van de zakelijke dienstverlening verwacht, met een procent. In een macroomgeving waarbij de economische groei in Nederland in 2011 een stapje terug zal doen, zal op basis van ramingen van ING Economisch Bureau, de economie van Flevoland met 2,1 procent het hardst groeien (zie ook figuur 3.1). Figuur 3.1: Groeiverwachting Bron: ramingen ING Economisch Bureau 21

22 3.2.2 Ontwikkelingen in bedrijvigheid In juni 2010 is het onderzoeksrapport Visie Werklocaties Flevoland opgesteld. Het onderzoeksrapport wordt momenteel aan de gemeenten, de Kamer van Koophandel en aan de Provinciale Omgevingsplan Commissie Flevoland (POCF) voorgelegd. Op basis van de reacties zal de provincie een besluit nemen over de Visie Werklocaties en de consequenties daarvan bekend maken. In dit onderzoeksrapport is opgenomen dat de hoeveelheid bedrijventerreinen die in de toekomst nodig zal zijn afhangt van onder andere een aantal bovenregionale ontwikkelingen zoals de Schaalsprong van Almere, de uitbreiding van Lelystad Airport, de ontwikkeling van het gebied bij de A6- A27 en de ontwikkeling van Flevokust. Het rapport voorziet dat er in de toekomst nog een aanzienlijke uitbreiding van ruimte voor kantoren en bedrijventerreinen nodig is. Concrete aanwijzingen dat grote bedrijven (die niet zelf voorzuiveren) zich op korte termijn zullen vestigen in het beheergebied van Waterschap Zuiderzeeland zijn er niet. De Kamer van Koophandel, net als de provincie Flevoland, heeft wel gegevens over de bedrijvendynamiek (aantal vestigingen, starters en opheffingen), over het soort bedrijf (handel, landbouw etc.), over de benodigde hectares bedrijventerrein en m2 bedrijfsvloeroppervlakte voor kantoren. Prognoses met betrekking tot startende ondernemers naar grootte zijn niet beschikbaar. Een ontwikkeling die zich op dit moment voordoet is de zogenaamde herstructurering. Bestaande bedrijven trekken weg uit woonwijken en vertrekken naar bedrijventerreinen. Dit blijkt ook uit de Schaalsprong Almere. In de Structuurvisie Almere 2.0 is aangegeven dat het kabinet aan Almere heeft gevraagd om te groeien. Er moeten woningen en arbeidsplaatsen worden gerealiseerd. Van de te verwachten extra banen betreft 1/3 verplaatsing van bedrijven van woonwijken naar bedrijventerreinen, 1/3 is een toename van het aantal bedrijven en 1/3 betreft uitbreiding van bestaande bedrijven. De toename van het aantal arbeidsplaatsen in Almere zal leiden tot een verhoogde vervuilingslast. Echter, alleen de komst van nieuwe bedrijven zal leiden tot nieuw op te leggen ve s. Er bestaat momenteel nog onvoldoende zekerheid over hoe Almere zich gaat ontwikkelen om hier een uitspraak over te kunnen doen. In 2009 is er 700 hectare aan ontwikkelplannen voor bedrijventerreinen, verdeeld over de zes Flevolandse gemeenten. In dit planareaal neemt het bedrijventerrein A6/A27 een groot deel van de ruimte voor zijn rekening. Deze toekomstige werklocatie ligt op het grondgebied van de gemeenten Almere en Zeewolde. De eerste gronduitgifte wordt na 2015 verwacht. Het bedrijventerrein Larserknoop/OMALA, gelegen tussen Lelystad Airport en de A6 komt mogelijk sneller op de markt. In eerste instantie wordt uitgegaan van een netto uitgeefbaar gebied van circa 205 hectare, met een mogelijke start van de uitgifte in 2011/2012. Het gebied moet onder meer plek bieden aan luchthavengebonden en gerelateerde bedrijven, logistieke en specifieke industriële clusters. Uitgangspunten economische groei Algemeen Het waterschap gaat voor 2011 uit van een economische groei voor Flevoland van 2,1 procent. Bedrijvigheid De komende jaren is een aanzienlijke uitbreiding van de bedrijvigheid voorzien. De realisatie van deze ambitie is in grote mate afhankelijk van bovenregionale ontwikkelingen als de Schaalsprong van Almere en Lelystad Airport. 22

23 3.3 Lonen, koopkrachtontwikkeling en inflatie In de Economische Verkenning van het Centraal Planbureau (CPB) is opgenomen dat de inflatie, de loonstijging en de koopkracht zich de komende jaren naar verwachting relatief gematigd ontwikkelen. Dit zijn de naweeën van de kredietcrisis. De consumenteninflatie (consumentenprijsindex (cpi)) bedraagt volgens de laatste cijfers van het CPB (d.d. 22 februari 2011) circa 2 procent (voorlaatste inschatting CPB van december 2010 bedroeg 1,5 procent) en de loonontwikkeling loopt op naar 1,5 procent. Deze loonontwikkeling is ongeveer gelijk aan het inflatieniveau, waardoor de verwachte reële loonstijging in 2011 hoogst waarschijnlijk ongeveer nul zal zijn. Daarnaast staat in het regeerakkoord, dat het kabinet voornemens is om de lonen in de collectieve sector (exclusief zorg) in 2011 te bevriezen (nominaal nul). Het kabinet noemt zelfs de mogelijkheid van een loonmaatregel. De loonkosten van het waterschap zijn van meerdere elementen afhankelijk. Onder andere moet rekening worden gehouden met veranderingen in sociale lasten, CAO-ontwikkelingen en groei in het loongebouw. Ieder kwartaal publiceert het CBS de prijsindexcijfers van verschillende deelgebieden van Grond, Water en Wegenbouw (GWW). De prijzen worden berekend op basis van de drie belangrijkste kostenbestanddelen van de GWW, namelijk het materiaal, het materieel en de loonkosten. In oktober 2010 bedroeg de GWW-inflatie 4,2 procent. De GWW-inflatie fluctueert sterk per kwartaal. Gemiddeld was de GWW-inflatie over de afgelopen vijf jaar 4,3 procent en over de afgelopen drie jaar 2,7 procent. Aangezien de GWW-index uitgaat van voor het waterschap van belang zijnde onderdelen, wordt door het waterschap zowel naar de consumenteninflatie als naar de GWW-inflatie gekeken. Uitgangspunten lonen, koopkrachtontwikkeling en inflatie Inflatie Het waterschap gaat uit van zowel de consumenteninflatie als van de GWW-inflatie. Loonontwikkeling Het is niet bekend wat de effecten zullen zijn op de loonontwikkeling van Waterschap Zuiderzeeland. Dit moet jaarlijks worden geactualiseerd. 3.4 Grondstoffen Stijgende grondstofprijzen zorgen er hoe dan ook voor dat het leven duurder zal worden. Bedrijven kunnen met innovatieve oplossingen komen. Cradle-to-cradle, recycling en ander materiaalgebruik zijn goede manieren om de grondstoffenproblematiek het hoofd te bieden. Een belangrijke ontwikkeling wordt de terugwinning van fosfaat uit rioolwater; een efficiënte en milieuvriendelijke manier om fosfaat terug te winnen. Door de toenemende wereldbevolking, vleesconsumptie en de verbouw van energiegewassen voor biobrandstof neemt ook de vraag naar fos- 23

24 faat enorm toe. Volgens experts kunnen we met de huidige voorraad nog ongeveer 75 jaar vooruit. Ondertussen is er in de meeste Europese landen, met Nederland voorop, een teveel aan fosfaat in de bodem en het oppervlaktewater. Overbemesting met vooral dierlijke mest is daarvan de belangrijkste oorzaak. In Europa wordt bijna al het fosfaat geïmporteerd. Uiteindelijk belandt echter weer 15 procent daarvan in het rioolwater. Door efficiënter te bemesten en fosfaat terug te winnen kan Europa een stuk minder afhankelijk worden van de import van fosfaaterts. Een andere belangrijke ontwikkeling is dat er rekening mee moet worden gehouden dat de vindplaatsen van zeldzame aardmetalen wellicht snel uitgeput raken. Zware zeldzame aardmetalen worden onder andere gebruikt in de schone energie-industrie. Een gevolg daarvan is dat de opwekking van duurzame energie daardoor ernstig in de problemen komt. Zoals in paragraaf 2.3 is aangegeven is een trend dat waterschappen meer klimaatneutraal gaan werken, primair door zo zuinig mogelijk om te gaan met energie en optimaal gebruik te maken van eigen mogelijkheden om energie terug te winnen of op te wekken. Uitgangspunten grondstoffen De ontwikkeling met betrekking tot de terugwinning van fosfaat en het wellicht uitgeput raken van de zeldzame metalen is een ontwikkeling die het waterschap onderkent, maar nog niet concreet uitgangspunten op formuleert. 3.5 Grondprijzen Waterschap Zuiderzeeland heeft geen eigen grondbedrijf functie. Waterschap Zuiderzeeland is afhankelijk van de normen die door anderen worden vastgesteld. Dienst Landelijk Gebied (DLG) 3 publiceert jaarlijks de Grondprijsmonitor. Deze monitor schetst de ontwikkelingen in prijs en mobiliteit van de agrarische grondmarkt in Nederland. Om een reële prijs te bepalen voor aan te kopen grond, schakelt DLG een onafhankelijke en gecertificeerde taxateur in. Deze taxateur taxeert een marktconforme waarde voor de grond. Vervolgens toetst DLG de taxatie. Landbouwgrond wordt goedkoper. Dit zeggen de drie brancheverenigingen van agrarische makelaars. Uit de grondprijsmonitor 2009 (publicatiedatum juli 2010) van DLG kan worden opgemaakt dat de grondprijzen de komende tijd gaan stabiliseren. Daar waar de stedelijke vastgoedmarkt al in 2008 en 2009 de gevolgen van de economische neergang ondervond, zal de agrarische grondmarkt naar verwachting de komende periode stabiliseren. De voortekenen daarvoor levert de grondprijsmonitor van dit jaar al: de mobiliteit in de markt is ten opzichte van 2008 met een kleine 10 procent afgenomen. De grondprijs steeg in 2010 nog wel flink, met gemiddeld 16 procent. Verwacht wordt dat de economische neergang nu ook zijn weerslag gaat vinden op de agrarische grondmarkt. Voor het eerst sinds 2005 brengt een perceel landbouwgrond minder op. Dit bevestigen de drie brancheorganisaties van agrarische makelaars. Dit zijn de Nederlandse Vereniging van Makelaars (NVM), VBOmakelaars en VastgoedPRO. 3 DLG is een agentschap van het ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie (EL&I). 24

25 De daling van de grondprijs past in de historische trend. Landbouwgrond is in een rap tempo fors in waarde gestegen. Van 2005 tot en met 2008 liep de prijs op, vooral doordat boeren toen al inspeelden op de verwachte afschaffing van de melkquotering door grond te kopen 3. Volgens de grondmonitor van DLG is de gemiddelde grondprijs in de NOP eind en de gemiddelde grondprijs in de overige IJsselmeerpolders Uitgangspunt grondprijzen Het waterschap kiest bij de aankoop van grond als vertrekpunt de door de Dienst Landelijk Gebied (DLG) vastgestelde grondprijsmonitor. 25

26 3.6 Rente De officiële rente van de Europese Centrale Bank (ECB) is op 7 april 2011 verhoogd naar 1,25%. Met deze verhoging neemt de ECB afscheid van het beleid dat bij het uitbreken van de kredietcrisis in september 2008 werd ingezet. Na het faillissement van de Amerikaanse zakenbank Lehman Brothers zagen de centrale banken in Europa en de Verenigde Staten zich genoodzaakt de rente extreem te verlagen - in Europa tot het historisch lage niveau van 1 procent. De president van de ECB heeft op 8 april 2011 tevens aangekondigd dat zeer waarschijnlijk de rente in juni 2011 nogmaals zal worden verhoogd. Euribor 4 : driemaands Analisten verwachten dat de economische groei in Europa de komende maanden licht toeneemt en dat de inflatie de komende maanden stabiel blijft. Op basis hiervan verwachten de experts dat de kortlopende rente de komende periode gelijk zal blijven tot licht zal stijgen. De actuele renteprognose van de driemaandse Euribor over twaalf maanden is thans (maart 2011) 2,2 procent. Lange rente Sinds medio november 2010 is de kapitaalmarktrente behoorlijk gestegen en beweegt zich weer naar de normale waarde van iets boven de vier procent. Tenor is een onafhankelijke organisatie op gebeid van treasury en publiceert maandelijks de korten langlopende renteontwikkelingen in de markt. Daarnaast publiceren zij maandelijks de verwachtingen van de zes grootste kredietverstrekkers in Nederland ten aanzien van de kort- en langlopende rente. In het algemeen geldt dat verwachtingen ten aanzien van de renteontwikkeling moeilijk zijn in te schatten. Het waterschap kiest er daarom voor om de meest betrouwbare bron op dit gebied te volgen, in casus de maandelijkse rentenotie van Tenor. Uitgangspunten rente Waterschap Zuiderzeeland Voor de renteontwikkelingen en -verwachtingen gaat het waterschap uit van de grootste kredietverstrekkers van Nederland, zoals weergeven in de maandelijkse rentenotitie van Tenor. 4 Euribor (European Interbank Offered Rate). Euribor is de interbankenrente die in Europa wordt toegepast. Euribor vervangt de nationale interbankenrente van de landen die sinds 1 januari 1999 deel uitmaken van de eurozone. 26

27 3.7 Recreatie In het uitvoeringskader van het Beleids- en Actieplan Recreatie & Toerisme (BART) van de provincie Flevoland is het volgende opgenomen: De toeristisch-recreatieve sector in Flevoland heeft veel potentie om verder uit te groeien tot een belangrijke economische pijler. De combinatie van stedelijk gebied, groene ruimte en water biedt de mogelijkheid voor een sterk aanbod van vrijetijdsactiviteiten. Succesvolle trekpleisters zijn bijvoorbeeld Batavia werf, Batavia stad, het Aviodrome, het Nieuw Land Erfgoedcentrum, FlevOnice, Walibi World, Schokland, Urk, de Orchideeënhoeve, Oostvaardersplassen en de Randmeren. Dankzij de centrale ligging en haar goede bereikbaarheid is Flevoland voor veel toeristen aantrekkelijk. Voor Waterschap Zuiderzeeland is het van belang dat zij betrokken is bij deze ontwikkelingen enerzijds in haar rol van waterbeheerder en anderzijds als gesprekspartner bij de gebiedsontwikkeling. Ontwikkelingen op recreatiegebied hebben vaak een relatie met waterbeheer en leiden vaak tot de vraag welke rol het waterschap wil spelen of zou moeten hebben. 27