Verkeers(on)veiligheid: kernbegrippen, risicofactoren en mogelijke maatregelen

Transcriptie

1 Verkeers(on)veiligheid: kernbegrippen, risicofactoren en mogelijke maatregelen dr. Stijn Daniels Universiteit Hasselt, IMOB / Steunpunt Verkeersveiligheid

2 2 DOEL VAN DEZE LESDAG Terminologie verwerven/opfrissen Inzicht verwerven in de aard en de dimensie van verkeersveiligheidsproblemen Kennis opdoen over strategieën en maatregelen om verkeersveiligheid te verhogen

3 3 INHOUD 1. Verkeersonveiligheid als maatschappelijk probleem 2. Risicofactoren 3. Maatregelen

4 4-1 VERKEERSONVEILIGHEID ALS MAATSCHAPPELIJK PROBLEEM

5 IS ONS VERKEER ONVEILIG? 5

6 MEESTAL GAAT HET GOED! 6

7 MAAR NIET ALTIJD! 7

8 8 ONGEVALLEN EN BIJNA- ONGEVALLEN (VLAANDEREN) 381 doden 3610 zwaargewonden lichtgewonden +/ ongevallen zonder letsel (u.m.s.)? bijna-ongevallen Bron: FOD Economie (2012), Mobiliteitsplan Vlaanderen (2003)

9 9 EEN STUKJE GESCHIEDENIS Londen 1896: Eerste verkeersongeval ter wereld: autobestuurder rijdt met 7km/uur voetganger dood I trust this will never happen again

10 10 ONVEILIG DUS, MAAR Tegenstelling maatschappelijk individueel risico Individueel risico is laag => mensen onderschatten probleem

11 VERKEERSDODEN 30 D BELGIË + GEWESTEN 11 Bron: FOD Economie - Algemene Directie Statistiek, Statistiek van de verkeersongevallen

12 12 Evolutie verplaatsingen in België sinds 1970 Bron: FOD Mobiliteit en Vervoer

13 13 doden 30d per miljard vtgkm 120 EVOLUTIE DODEN 30 D/MIA VTGKM VL W BR BEL

14 14 INVLOED OP PUBLIEKE OPINIE WTC New York (2 749 doden) jaarlijks verkeersdoden USA/Europa Cfr. kikker in heet water => conclusie: mensheid in staat om (snel) lering te trekken uit grote rampen, minder eenvoudig uit aanslepende fenomenen zoals verkeersonveiligheid.

15 15 VERKEERSONVEILIGHEID WERELDWIJD Source: WHO (2013)

16 16 Verkeersdoden per miljoen inwoners (EU-27) Bron: EU-CARE

17 WIE ZIJN DE SLACHTOFFERS? 17

18 18

19 19-2 RISICOFACTOREN

20 Waarom wij rijden zoals wij rijden en wat dat zegt over ons 20

21 21 OORZAKEN VAN ONGEVALLEN Mens (94%) Omgeving (28%) 2% 24% 1% 1% 4% 2% 65% Voertuig (8%) Bron: Sabey & Taylor (1980)

22 22 DECOMPOSITIE Blootstelling: blootstelling aan het risico, vb. aantal km per jaar, reistijd per jaar. Risico: kans op een gebeurtenis met een bepaalde afloop per eenheid blootstelling. Letselernst: verhouding letsels met een bepaalde ernst (vb. lichtgewond, zwaargewond, dodelijk) t.o.v. het totaal aantal slachtoffers

23 23 EXPOSITIE Factoren die de expositie beïnvloeden: Demografie Ruimtelijke ordening Samenstelling verkeer (aandeel auto s, vrachtwagens, motor- en bromfietsen, voetgangers, fietsers, ) Economische factoren (inkomen, werkgelegenherid, ) Structuur verkeersnetwerk (vb. integratie vorm, functie, gebruik)

24 24 Factoren die het ongevallenrisico beïnvloeden: Snelheid Alcohol, drugs en geneesmiddelen vermoeidheid Geslacht en leeftijd Tijdstip (nacht, weekend, ) Type weggebruiker (automobilist, fietser, ) Lichtgesteldheid (licht, duisternis, schemer) voertuigdefecten Kwaliteit wegdek, wegontwerp en onderhoud Zichtbaarheid Fysieke vermogens weggebruikers (zicht, gehoor, )

25 Dodelijk verkeersrisico per mia personenkm/mia minuten (Vlaanderen, 2007) 25 motorrijder bromfietser voetganger fietser bestuurder personenwagen passagier personenwagen killed per billion minutes travel killed per billion personkilometer inzittenden trein/tram/bus Bron: Steunpunt MOW-VV

26 DE MENS 26

27 27 RISICO S I.F.V. GESLACHT dodelijk risico per mld km mannen/vrouwen man vrouw

28 28 Risico in functie van leeftijd Bron: FOD Economie, Steunpunt MOW Verkeersveiligheid, cijfers Vlaanderen

29 29 Alcohol Source: WHO, 2004

30 Bron: FOD Economie ADSEI / Infografie: BIVV RIJDEN ONDER INVLOED EN LETSELONGEVALLEN : EVOLUTIE 80% 70% 0,8 0,5 % geteste autobestuurders 60% % autobestuurders onder invloed 50% 40% 30% 20% 10% 0% 30

31 31 RIJGEDRAG EN RIJVAARDIGHEID Rijgedrag rijvaardigheid Rijgedrag = waargenomen gedrag bij bestuurders (= wat DOEN ze effectief) Rijvaardigheid = vermogen om te besturen en aan het verkeer deelnemen (= KUNNEN) (bv. reactievermogen, stuurvaardigheid, beoordeling complexe situaties, )

32 32 RIJGEDRAG EN RIJVAARDIGHEID Betere vaardigheid leidt niet noodzakelijk tot beter gedrag vb. slipcursus Bij gelijke taakbelasting leidt betere vaardigheid wel tot betere prestaties

33 33 SNELHEID EN RISICO Snelheid invloed op Ongevalsrisico Letselernst

34 34 Snelheid/Alcohol Bron: WHO, 2004

35 Tel het aantal keren dat het witte team de bal doorgeeft 35

36 36 Aandacht: We zien niet alles! Complexiteit situatie mag niet groter zijn dan onze vermogens toelaten Maar ook routine doet aandacht verslappen en kan daardoor risicovol worden

37 37 ONGEVALSFACTOREN aantal vermeldingen per 1000 ongevallen rood licht rijden 25 geen voorrang verlenen 271 doorlopende witte lijn overschrijden 19 verkeerd inhalen 25 in extremis uitwijkmaneuver uitvoeren 65 niet-reglementaire plaats op de rijbaan 95 controleverlies over stuur 396 volgafstand onvoldoende 57 val 38 Bron: FOD Economie

38 38 Factoren die het letselrisico beïnvloeden: Menselijke tolerantie snelheid Gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen (veiligheidsgordel, helm, kinderzitje, ) Aanwezigheid en aard van obstakels langs de weg Voertuigkenmerken Alcohol, drugs en geneesmiddelen Kwaliteit en snelheid hulpverlening Aanwezigheid gevaarlijke stoffen, brandgevaar,

39 Source: WHO,

40 40 GEDRAGSMETING GORDELDRACHT EVOLUTIE VAN HET % GORDELDRACHT VOORIN DE WAGEN 40

41 41-3 MAATREGELEN

42 42 INTERNATIONALE CONCEPTEN Vision Zero (Zweden) Duurzaam Veilig (Nederland)

43 43 VISION ZERO Grondslag = ethisch principe dat niemand zou gedood of gewond mogen geraken in het verkeer Menselijke fouten mogen niet met de dood bestraft worden (mens heeft wel de verantwoordelijkheid om basisregels na te leven) Verkeerssysteem moet aangepast zijn aan de menselijke beperkingen Systeemelementen zijn onderling verbonden (mens voertuig omgeving) Belangrijkste verantwoordelijkheid ligt bij ontwerpers van het systeem

44 VISION ZERO 44

45 DUURZAAM VEILIG 45

46 DUURZAAM VEILIG 46

47 47 AANGRIJPINGSPUNTEN 3 E s: Education (educatie en sensibilisatie) Engineering (infrastructuur en voertuigtechniek) Enforcement (wetgeving en handhaving)

48 48 DE HADDON-MATRIX Mens Voertuig en uitrusting Omgeving Voor het ongeval Ongevalpreventie Informatie Attitudes Stoornissen Politiehandhaving Technische uitrusting Verlichting Remmen Bediening Snelheidscontrole Weginrichting Snelheidsbeperkingen Voorzieningen voor zwakke weggebruikers Tijdens het ongeval Letselpreventie tijdens ongeval Gebruik beveiligingsmiddelen Stoornissen Beveiligingsmiddelen Letselvermijdende vormgeving Beschermende elementen in het wegontwerp Na het ongeval levensbehoud Eerste hulp Gespecialiseerde hulp Toegankelijkheid Brandgevaar Oproepfaciliteiten hulpdiensten Congestie Bron: WHO, UHasselt-IMOB

49 49 OPLEIDING EN BEWUSTMAKING

50 50 Educatie Rij-opleiding (auto, motor, vrachtwagen, bus, ) Verkeersopvoeding in het onderwijs: eindtermen L.O./S.O. Paradox jonge bestuurders: beste vaardigheden (cognitief, motorisch, perceptueel), maar toch hoogste ongevallenbetrokkenheid => leeftijd en onervarenheid spelen mee

51 51 Sensibilisatie Gedragsbeïnvloeding via communicatie Middelen: straataffiches, folders, demonstraties, lezingen, TV/radiospots, advertenties, websites, Op zichzelf of in combinatie met andere maatregelen (vb. handhaving, wetgeving) Fear appeal?

52 52

53 53

54 INFRASTRUCTUUR 54

55 55

56 INFRASTRUCTUUR 56

57 57 INFRASTRUCTUUR Wordt (te) vaak genoemd als oorzaak van een ongeval, vb.: Te krap bemeten Verkeerde plaatsing obstakels Te glad wegdek Bijdrage verkeersveiligheid op 2 vlakken: Voorkomen ongevallen Beperken letselernst

58 58 INFRASTRUCTUUR Ontwerpaandachtspunten: zichtbaarheid, herkenbaarheid, begrijpelijkheid Vergevingsgezinde wegen? Van autogericht naar multimodaal Vb. doortochten, drempels, plateaus, rotondes, vangrails, aanpak gevaarlijke punten, vrijliggende fietspaden, fysieke scheiding rijrichtingen,

59 59 Verschillende doelstellingen: veiligheid leefbaarheid bereikbaarheid => kunnen conflicteren! Hoe meer en aangenamer de wegen meer verkeer meer wegen aanleggen meer verkeer

60 Hoge snelheden ontmoedigen 60

61 of bevorderen? 61

62 Voorzieningen voor zwakke weggebruikers 62

63 63 VOERTUIGTECHNIEK/- TECHNOLOGIE

64 Bron: BOSCH 64

65 INTELLIGENTE SNELHEIDSAANPASSING (ISA) 65

66 EURO NCAP 66

67 67 Voertuigtechniek/-technologie Personenwagen, vrachtwagen, (brom)fiets, motor, Actief passief Veiligheid verkoopsargument Veiligheid inzittende veiligheid andere verkeersdeelnemers Risicocompensatie: veilig voelen, onveilig rijden? Nuttig bij correct gebruik

68 68 WETGEVING EN HANDHAVING

69 69 WETGEVING Doel: verkeer efficiënt afwikkelen en veiligheid garanderen Effect wetgeving op verkeersveiligheid? Combinatie met sensibilisatie en handhaving belangrijk Wetgeving kan ook invloed hebben op sociale normen Wetgeving relatief eenvoudig, goedkoop en snel Populair bij beleid Belg. wetgeving verschilt relatief weinig van de verkeersveiligste landen (vb. alcohol, gordel, snelheid, gsm, )

70 70 HANDHAVING Vaststelling door politie, afhandeling door justitie. 3 speerpunten: snelheid, alcohol, gordeldracht Andere: helm, agressie, rij- en rusttijden, inhaalverbod, foutparkeren, fietsverlichting, afstand houden, kinderzitjes, boorddocumenten, technische uitrusting, Effectiviteit: Bewezen effect: mensen die veel verkeersboetes krijgen hebben ook vaker ongevallen Gunstig effect op verkeersveiligheid indien iedereen alle regels zou naleven Vb. in Vl = onbemande camera s: 7-9% daling letselongevallen

71 EFFECT NALEVEN BELANGRIJKE REGELS 71

72 72 HANDHAVING 2 basisproblemen bij klassieke verkeershandhaving: Realisatie hoge pakkans moeilijk haalbaar Kostprijs inzet mensen en middelen Overvloed aan verkeersbewegingen en mogelijke overtredingen (Perceptie dat) boetes dienen voor verhoging overheidsinkomsten

73 73 HANDHAVING Alternatief= automatische handhaving: Vooral ivm detectie snelheid en roodrijden Aan sterke opmars bezig Effectief Kosten-efficiënt Objectief Billijk => pakkans voor overtreders is ho(o)g(er) Nadeel: (nog) niet toepasbaar voor alle soorten overtredingen vb. alcohol, drugs, inhalen,

74 74 SANCTIONERING Wat is een redelijke boete? Niet enkel hoogte boete, ook pakkans belangrijk Invloed hogere boetes op rijgedrag is onzeker Maatschappelijk draagvlak voor ogen houden

75 ELEMENTEN HANGEN SAMEN 75

76 76 VOOR WIE MÉÉR WIL WETEN Mobiliteitsplan Vlaanderen, Verkeersveiligheidsplan Vlaanderen, Cijfers verkeersongevallen FOD Economie, lachtoffers/ BIVV, Steunpunt Verkeersveiligheid, SWOV Europees actieplan verkeersveiligheid