Raadsvoorstel Uitvoeringsplan Verduurzaming Vastgoedportefeuille

Transcriptie

1 Toelichting over de behandeling van: Raadsvoorstel Uitvoeringsplan Verduurzaming Vastgoedportefeuille Van: Het college van B&W van 14 mei 2013 Doel: Toelichting: Behandeladvies geven voor de besluitronde 1. Besluitvorming Aan de raad wordt voorgesteld een zichzelf terugverdienend krediet Duurzaamheid beschikbaar te stellen voor in de eerste instantie de jaren 2013 en 2014 van 2,0 miljoen per jaar. Tevens wordt voorgesteld een reserve Duurzaamheid in te stellen. Daarnaast wordt aan de raad voorgesteld om de begrotingswijziging BW vast te stellen. 2. Achtergrond Op 5 september 2012 heeft de raad het raadsvoorstel Verduurzaming gemeentelijk vastgoed (99/12) vastgesteld. In dat kader heeft de raad besloten om op basis van een Masterplan Verduurzaming Vastgoedportefeuille alle duurzaamheidsmaatregelen te treffen vanuit het product Maatschappelijk Vastgoed en alle (energie)besparingen bij de diverse beleidsprogramma s af te dragen aan Maatschappelijk Vastgoed. Dit masterplan is inmiddels verder uitgewerkt tot een Uitvoeringsplan Verduurzaming Vastgoedportefeuille dat op 14 mei 2013 het college is vastgesteld. Het raadsvoorstel betreft vaststelling van het benodigde krediet, de instelling van de Reserve Duurzaamheid en de vaststelling van de effecten over de programma s. Naam steller: steller: Bijlagen: E. Cobussen e.cobussen@nijmegen.nl Tel. steller: Raadsvoorstel Uitvoeringsplan Verduurzaming Vastgoedportefeuille 2. Begrotingswijzing BW Ter inzage via dropbox, internet, Raadsgriffie en Informatiebalie 1. Verduurzaming vastgoedportefeuille gemeente Nijmegen Uitvoeringsplan op hoofdlijnen.

2 Voorstel aan de Raad Datum raadsvergadering / Nummer raadsvoorstel 29 mei 2013 / 85/2013 Fatale termijn: besluitvorming vóór: Onderwerp Uitvoeringsplan Verduurzaming Vastgoedportefeuille Programma / Programmanummer Facilitaire diensten / 1043 / Klimaat en Energie / 1022 / Bestuur en Middelen / 1042 Portefeuillehouder H. Kunst, J. van der Meer, B. Jeene Voorstel van het College van Burgemeester en Wethouders d.d. 14 mei 2013 Samenvatting Op 5 september 2012 heeft uw Raad het vliegwielprincipe Duurzaamheid voor Duurzaamheid vastgesteld. In dat kader heeft uw Raad besloten om op basis van een Masterplan Verduurzaming Vastgoedportefeuille alle duurzaamheidsmaatregelen te treffen vanuit het product Maatschappelijk Vastgoed en daarvoor alle (energie)besparingen bij de diverse beleidsprogramma s af te dragen aan Maatschappelijk Vastgoed. Met deze besparingen realiseren we, zonder extra lasten, nieuwe duurzaamheidsmaatregelen die op hun beurt weer extra besparingen opleveren. De besparingen kennen op die manier een exponentiële groei. De budgettair-neutrale duurzaamheidsinvesteringen vereisen een zichzelf terug verdienend krediet van circa per jaar. Met dit krediet kunnen de maatregelen uit het Uitvoeringsplan en de bijbehorende besparingen gerealiseerd worden. Om de vervanging van deze maatregelen te waarborgen moeten duurzaamheidsinvesteringen afzonderlijk van de reguliere investeringen worden gevolgd. We stellen daarom voor om een aparte Reserve Duurzaamheid in te stellen, van waaruit we duurzaamheidsinitiatieven kunnen initiëren, investeren en monitoren. Dit voorstel betreft de formalisering van het benodigde krediet, de instelling van de Reserve Duurzaamheid inclusief de vereiste aanpassingen in onze financieel-administratieve werkwijze en de vaststelling van de meerjarige budgettair-neutrale effecten uit de eerste maatregelen over de programma s. Voorstel om te besluiten 1. Een zichzelf terugverdienend krediet Duurzaamheid beschikbaar te stellen van 2,0 mln. per jaar voor in eerste instantie de jaren 2013 en De Reserve Duurzaamheid in te stellen, inclusief de benodigde aanpassingen in de financieel-administratieve werkwijze, ter uitvoering van het vliegwielprincipe Duurzaamheid voor Duurzaamheid en deze te benutten om de besparingen te reserveren als dekking voor de bijbehorende (kapitaal)lasten en voor toekomstige vervangingsinvesteringen. 3. De meerjarige budgettair-neutrale effecten over de diverse programma s te verwerken in de begroting. 4. Begrotingswijzing BW vast te stellen. Opgesteld door, telefoonnummer, Erik Cobussen, e.cobussen@nijmegen.nl Rvs verduurzaming gemeentelijk vastgoed

3 Voorstel aan de Raad Aan de Raad van de gemeente Nijmegen 1. Inleiding Duurzaamheidsagenda en Gemeentelijk Vastgoed Op 27 april 2011 heeft uw Raad de Duurzaamheidsagenda vastgesteld en op 5 september 2012 het vliegwielprincipe Duurzaamheid voor Duurzaamheid. De verduurzaming van de gemeentelijke vastgoedportefeuille draagt fors bij aan het realiseren van de klimaatneutrale organisatie. In dit kader heeft uw Raad besloten om vanuit het product Maatschappelijk Vastgoed op basis van een Masterplanplan Verduurzaming Vastgoedportefeuille maatregelen in duurzaamheid te treffen we die we terugverdienen door (energie)besparingen. Dit masterplan is inmiddels verder uitgewerkt tot een Uitvoeringsplan Verduurzaming Vastgoedportefeuille Principe Duurzaamheid voor Duurzaamheid (vliegwiel) Investeringen in duurzaamheidsmaatregelen moeten worden terugverdiend door lager energieverbruik. Omdat de besparingen de kapitaallasten van de investeringen overtreffen ontstaat ruimte voor nieuwe duurzaamheidsmaatregelen die op hun beurt weer extra besparingen opleveren. De besparingen kennen op die manier een exponentiële groei. De juiste maatregelen brengen dan een vliegwiel op gang; op basis van gerealiseerde besparingen kunnen nieuwe investeringen worden gedaan, die op hun beurt weer extra besparingen opleveren en nog meer investeringen mogelijk maken enz. enz. Daarmee worden ook investeringen mogelijk die financieel mogelijk niet volledig rendabel zijn, maar wel bijdragen aan een lagere CO 2 -uitstoot en/of betere energielabels. Dit vraagt dus om inzicht in welke maatregelen het meeste effect sorteren. In het Uitvoeringsplan Verduurzaming Vastgoed portefeuille (zie Bijlage 1) initiëren we als eerste de maatregelen die goed uitvoerbaar zijn en financieel het meeste rendement sorteren, de zogeheten quick wins, om op die manier het vliegwiel op gang te krijgen. 1.1 Wettelijk kader of beleidskader Het beleidskader is de Duurzaamheidsagenda die uw Raad op 27 april 2011 heeft vastgesteld. In deze agenda, die voortbouwt op de kadernota Klimaat uit 2008, staan de aangepaste doelstellingen op het gebied van duurzaamheid, klimaat en energie. Het wettelijk kader is het Activiteitenbesluit van de Wet milieubeheer, dat verplicht om nadelige gevolgen voor het milieu zoveel mogelijk te voorkomen. Bedrijven en organisaties met een jaarlijks energieverbruik van meer dan kwh elektriciteit en/of m3 aeq (aardgasequivalenten) dienen alle mogelijke energiebesparende maatregelen te treffen met een terugverdientijd van vijf jaar of minder. In de Duurzaamheidsagenda is opgenomen dat de gemeente de maatregelen neemt die zich binnen tien jaar terugverdienen. Verder zijn diverse (Europese) richtlijnen van kracht die, afhankelijk van het gebruik, eisen stellen aan energielabels van gebouwen en aan rendement en prestaties van installaties. Rvs verduurzaming gemeentelijk vastgoed

4 Voorstel aan de Raad Vervolgvel Relatie met programma De initiator van de Duurzaamheidsagenda is het Programma Klimaat & Energie. Insteek bij de verdere uitwerking van de Duurzaamheidsagenda is dat andere beleidsterreinen zoveel mogelijk de trekker zijn voor hun eigen werkveld. Voor de verduurzaming van het gemeentelijk vastgoed, als onderdeel van de klimaatneutrale organisatie, is het Programma Facilitaire diensten, product Maatschappelijk Vastgoed de trekker. De verduurzaming van de panden raakt alle beleidsprogramma s. Zowel de aanpassingen als de besparingen initiëren en monitoren we centraal vanuit Maatschappelijk Vastgoed met een specifieke Reserve Duurzaamheid. 2. Doelstelling Naast de hoofddoelstellingen uit de Klimaatagenda en het verduurzamen van de gemeentelijke vastgoedportefeuille, is de belangrijkste doelstelling van dit voorstel het formaliseren van een zichzelf terugverdienend krediet Duurzaamheid en het instellen van de de Reserve Duurzaamheid. Op die manier kunnen we invulling geven aan de duurzaamheidmaatregelen uit het uitvoeringsplan en de bijbehorende besparingen inzetten voor nieuwe duurzaamheidsmaatregelen. 3. Argumenten Het gemeentelijk vastgoed is een belangrijk speerpunt voor het toepassen van duurzaamheidmaatregelen die moeten leiden tot o.a. energiebesparing en CO 2 -reductie. De gemeente verbruikt ca. 27 miljoen kwh en ca. 2 miljoen m3 gas per jaar. Ca. 65 % van het elektriciteitsverbruik en bijna al het gasverbruik komt voor rekening van het gemeentelijk vastgoed. De door uw Raad op 5 september 2012 vastgestelde budgettair-neutrale principe Duurzaamheid voor Duurzaamheid wordt hierna nader uitgewerkt. Krediet Duurzaamheid Om te kunnen investeren in Duurzaamheid is een door uw Raad beschikbaar te stellen zichzelf terugverdienende krediet vereist. Het totaal van de duurzaamheidsmaatregelen moet minimaal budgettair-neutraal zijn. De investeringen verdienen zich voornamelijk terug door een besparing op de energiekosten en in mindere mate op onderhouds- en beheerskosten. Conform het Raadsbesluit van 5 september 2012 is een belangrijke voorwaarde voor de werking van het Duurzaamheidsvliegwiel dat de gelden niet mogen opgaan in de reguliere investeringen en kapitaallasten, maar beschikbaar blijven voor (nieuwe en vervangings-) maatregelen op het gebied van Duurzaamheid. Reserve Duurzaamheid Met een aparte Reserve Duurzaamheid waarborgen we dat de vrijval van duurzaamheidskrediet en bijbehorende kapitaallasten niet opgaan in de reguliere investeringsgelden. Op deze manier kunnen we de besparingen centraal, vanuit Maatschappelijk Vastgoed, beschikbaar houden voor nieuwe duurzaamheidsinitiatieven, die op hun beurt weer extra besparingen opleveren. Daarmee komen ook duurzaamheidsmaatregelen binnen bereik die financieel minder rendabel zijn maar uit milieu- en klimaatperspectief juist zeer gewenst zijn. Verder kunnen we in deze Reserve de jaarlijkse bijdrage ad vanuit het Programma Klimaat en Energie (bedoeld voor duurzaamheidsaanpassingen in Stadhuis en KKP-panden) opnemen zodat er gemeentelijk in financiële zin één integraal systeem voor Rvs verduurzaming gemeentelijk vastgoed

5 Voorstel aan de Raad Vervolgvel 3 Duurzaamheidsmaatregelen bestaat waarin de relatie tussen de kosten en opbrengsten van de getroffen maatregelen goed in beeld wordt gebracht. Een apart deelproduct Duurzaamheid, binnen het product Maatschappelijk Vastgoed, is een waarborg voor de bewaking en inzichtelijkheid van de duurzaamheidsinvesteringen en bijbehorende kapitaallasten. In combinatie met de Reserve Duurzaamheid kunnen we het vliegwielprincipe op een werkbare manier beheren. 4. Klimaat Eén van de doelstellingen uit de Duurzaamheidsagenda is een CO 2- neutrale gemeentelijke organisatie te zijn in 2015 en energieneutraal in Met het nemen van de energiebesparende maatregelen in het gemeentelijk vastgoed wordt een wezenlijk bijdrage geleverd aan deze doelstelling. 5. Risico s De energiekostenbesparing wordt berekend op basis van de huidige energieprijzen, maar deze kunnen uiteraard fluctueren. Daarnaast kan gewijzigd gebruik van gebouwen leiden tot meer energieverbruik. 6. Financiën De kern van het principe Duurzaamheid voor Duurzaamheid is dat een eenmalige investering op het gebied van duurzaamheid leidt tot besparingen op (energie)lasten die de kapitaallasten van de investering overtreffen. Met de extra besparingen realiseren we, zonder extra lasten, nieuwe duurzaamheidinitiatieven die op hun beurt weer nieuwe besparingen genereren. Voor 2013 en 2014 leveren de maatregelen samengevat het volgende investeringsbeeld: Jaar Hfd Cat Investeringsbedrag 2013 Verduurzamen Stadhuis Glas vervangen Monitoren en Optimalisatie Installaties Zonnepanelen op daken Verduurzamen planmatige aanpassingen gebouwen en installaties Duurz Verlichting o.a. in P-garage Eiermarkt Overige Duurzaamheidsmaatregelen nader te bepalen Totaal Verduurzamen Stadhuis Glas vervangen KKP Monitoren en Optimalisatie Installaties Zonnepanelen op daken Verduurzamen planmatige aanpassingen gebouwen en installaties Overige Duurzaamheidsmaatregelen nader te bepalen Totaal Totaal 2013 en Rvs verduurzaming gemeentelijk vastgoed

6 Voorstel aan de Raad Vervolgvel 4 Financieel-technisch realiseren we de vliegwielconstructie als volgt: 1. We hanteren, in eerste instantie voor de jaren 2013 en 2014, een krediet van per jaar. Dit betreft een zichzelf terugverdienend krediet waarbij de besparingen, in combinatie met de vanuit het programma Klimaat en Energie jaarlijks beschikbare voor aanpassingen in Stadhuis en KKP-panden, minimaal gelijk zijn aan de benodigde kapitaallasten van de duurzaamheidsinvesteringen. 2. Zowel het structurele exploitatiebedrag van bij het Programma Klimaat en Energie als de besparingen voortvloeiend uit de duurzaamheidvoorstellen begroten we als storting in de Reserve Duurzaamheid bij Maatschappelijk Vastgoed. De kapitaallasten van de investeringen in duurzaamheid begroten we als onttrekking uit dat fonds bij een hiervoor specifiek te definiëren deelproduct. 3. Via een budgettair-neutrale begrotingswijziging verlagen we de betreffende programmabudgetten met het volledige bedrag van de objectief bepaalde besparingen en zetten dit om naar een storting van de Reserve bij Maatschappelijk Vastgoed. 4. We begroten een onttrekking vanuit genoemde Reserve ter grootte van de kapitaallasten of, in het geval de voorgestelde maatregelen zoals bijvoorbeeld bij gevelisolatie op grond van regelgeving niet als investering mogen worden aangemerkt, ter grootte van de betreffende duurzaamheidsuitgaven. Met BW verwerken we de budgettair-neutrale effecten van de eerste kredietinvulling over de programma s meerjarig in onze Stadsbegroting. De voorgestelde investeringen in de genoemde hoofdcategorieën Verduurzamen Stadhuis, Glasvervanging, Monitoring en optimaliseren installaties, Zonnepanelen, Verduurzamen planmatige aanpassingen, Duurzame verlichting en overige nader te bepalen tellen in 2013 en 2014 op tot een bedrag van in totaal 3,8 miljoen. Met de hieruit in 2014 en 2015 voortvloeiende besparingen en de bijdrage van programma Klimaat en Energie ad per jaar dekken we de bijbehorende kapitaallasten ruimschoots af. Het verloop van de Reserve Duurzaamheid is weergegeven in onderstaande tabel. Het streven is uiteraard om met de beschikbare ruimte optimale besparingen en positieve milieu-effecten te genereren Reserve Duurzaamheid Mutatie Stand Mutatie Stand Mutatie Stand Mutatie Stand Mutatie Stand Stand Reserve duurzaamheid Storting uit gerealiseerde besparingen Storting jaarlijks subsidiebudget Milieu Onttrekking voor kapitaallasten Onttrekking (niet-investering) mutatie op jaarbasis Stand Reserve duurzaamheid De effecten op besparingen en kapitaallasten van de voor de komende jaren nog nader te bepalen maatregelen worden bij volgende invullingsvoorstellen meegenomen. Rvs verduurzaming gemeentelijk vastgoed

7 Voorstel aan de Raad Vervolgvel 5 7. Communicatie Na vaststelling door de Raad zal met de gebruikers en/of beheerders van het betreffende gebouw of de betreffende accommodatie worden overlegd over de uitvoering van de werkzaamheden. Daarnaast gaan we beheerders en gebruikers attenderen op hun energiegedrag. Vanuit programma Klimaat en Energie start de afdeling Milieu in samenwerking met o.a. Facilitaire Zaken en VSA een intern communicatietraject om de medewerkers van de gemeente Nijmegen hierover en overige duurzaamheidsmaatregelen te informeren. Bij dit voorstel hoort ook een persbericht. 8. Uitvoering en evaluatie We starten het uitvoeringsplan met maatregelen die op relatief korte termijn veel effect sorteren, de zogeheten quick wins. Een voorbeeld hiervan is het vervangen van de verlichting en aanbrengen van bewegingssensoren in de parkeergarage Eiermarkt. Verder kunnen aanpassingen aan de luchtbehandelinginstallatie en de verwarminginstallatie van het Stadhuis veel energiekosten besparen en bijdragen aan de verbeteringen om voor het Stadhuis energielabel B te verkrijgen. Ook realiseren we besparingen door optimalisatie van regeltechnische installaties. Wij zullen uw Raad via de reguliere B&V-cyclus of separaat informeren over de voortgang, ontwikkeling en vervolgmaatregelen in het kader van Duurzaamheid voor Duurzaamheid. In 2014 bieden wij Uw Raad een evaluatie en afhankelijk van de uitkomsten een vervolgvoorstel voor 2015 en volgende jaren aan. College van Burgemeester en Wethouders van Nijmegen, De Burgemeester, De Gemeentesecretaris, drs. H.M.F. Bruls drs. B. van der Ploeg Bijlagen: Uitvoeringsplan Verduurzaming Vastgoedportefeuille, begrotingswijzing Rvs verduurzaming gemeentelijk vastgoed

8 Verduurzaming vastgoedportefeuille gemeente Nijmegen Uitvoeringsplan op hoofdlijnen 7 mei 2013

9 INHOUD BLAD 1 INLEIDING 2 2 SELECTIE VAN DE MAATREGELEN Database duurzaamheidsmaatregen per pand Selectie maatregelen en projecten Stadhuis Nijmegen Concertgebouw De Vereeniging De Stadschouwburg Bouwkundige maatregelen bij 10 Quick Win panden, eerste tranche Verlichting vervangen Zonnepanelen plaatsen Verduurzaming Jaarplannen Energiemonitoring en optimalisatie installaties Energielabeling Duurzame energie-opwekkers Bouwkundige maatregelen bij Quick Win panden, tweede tranche Duurzame Monumenten 21 3 ORGANISATIE 23 4 FINANCIËLE UITGANGSPUNTEN 25 BIJLAGE 1: Indicatie gerealiseerde besparingen door duurzaamheidsmaatregelen BIJLAGE 2: Objectprofielen BIJLAGE 3: Overzicht gemeentelijke panden met volledig onderhoud BIJLAGE 4: Mogelijk daken voor zonnepanelen BIJLAGE 5: Panden zonder energielabel - 1 -

10 1 INLEIDING De nieuwe aanpak van de verduurzaming van de vastgoedportefeuille in een notendop De gemeente Nijmegen maakt werk van duurzaamheid. In 2015 wil de gemeente een klimaatneutrale organisatie zijn en in 2030 een energieneutrale organisatie. Een grote uitdaging hierbij vormt de versnelde verduurzaming van de gemeentelijke vastgoedportefeuille. Deze portefeuille bestaat uit meer dan 600 panden, waarvan meer dan 70 panden behoren tot het maatschappelijk vastgoed, o.a. scholen, sportaccommodaties en wijkcentra en uiteraard de dienstgebouwen. De gemeente Nijmegen verbruikt jaarlijks ca. 27 miljoen kwh aan elektriciteit en ca. 2 miljoen m 3 gas, waarvan ongeveer tweederde van het elektriciteitsverbruik en nagenoeg al het gasverbruik voor rekening komt van het gemeentelijk vastgoed. Het huidige planmatig onderhoud van de gemeentelijke panden is gericht op één op één vervangingen. Hierbij wordt uitgegaan van de budgetten die zijn vastgesteld ten behoeve van de meerjarenonderhoudsplannen (MJOPs). Kansen voor verduurzaming van het vastgoed worden daardoor onvoldoende benut. 1 Een andere aanpak om te komen tot verduurzaming van de panden is daarom dringend gewenst en gezien de gemeentelijke financiële situatie moet deze aanpak bij voorkeur zo veel mogelijk budgetneutraal zijn. De oplossing ligt voor de hand: investeringen in duurzaamheidsmaatregelen worden voor een groot deel terugverdiend door een lager energieverbruik en in mindere mate door lagere onderhouds- en beheerkosten. Een ander belangrijk voordeel is dat daardoor tevens een substantiële CO 2-reductie wordt gerealiseerd. Deze nieuwe aanpak vereist een goed inzicht welke duurzaamheidsmaatregelen op korte termijn, d.w.z. binnen 3-5 jaar, het meeste effect sorteren. Het gaat hierbij om zaken als: - selectie van panden, behorend tot het maatschappelijk vastgoed, die prioritair in aanmerking komen voor verduurzaming; - aard van de duurzaamheidsmaatregelen; installatietechnisch en bouwkundig; - vaststelling van de meerkosten ten opzichte van de reguliere één op één vervangingen; - berekening van de besparing op energiekosten en lagere onderhoudskosten; - bepaling van de terugverdientijd 2 van de afzonderlijke duurzaamheidsmaatregelen. In eerste instantie zijn de maatregelen met een relatief korte terugverdientijd het interessantst omdat deze wat betreft de verhouding investeringen en besparingen het meest opleveren. Met gerealiseerde besparingen kunnen, nieuwe investeringen worden gedaan, die op hun beurt weer extra besparingen opleveren en op die manier nog meer investeringen in duurzaamheidsmaatregelen mogelijk maken, enz. (vliegwielwerking) Daarmee komen op termijn ook de minder rendabele investeringen in duurzaamheidsmaatregelen, d.w.z. de maatregelen met een langere terugverdientijd, binnen bereik. 1 De afgelopen jaren zijn door de afdeling Vastgoed, Sportservice en Accommodaties (VSA) in nauwe samenspraak met Royal HaskoningDHV, de managing agent van het gemeentelijk vastgoed, reeds interessante duurzaamheidsmaatregelen in het reguliere onderhoud doorgevoerd. Voor een overzicht van deze besparingen zie Bijlage 1 Indicatie gerealiseerde besparingen door duurzaamheidsmaatregelen In de Duurzaamheidsagenda is opgenomen dat de gemeente Nijmegen de maatregelen neemt die zich binnen tien jaar terugverdienen. In het vervolg van dit document wordt duidelijk dat bij de te nemen duurzaamheidsmaatregelen in eerste instantie de nadruk moet liggen op de maatregelen met een relatief korte terugverdientijd: drie vijf jaar

11 In de nieuwe aanpak zijn bovendien de volgende twee zaken van belang: 1) Met de huidige gebruikers van de panden moeten goede afspraken worden gemaakt over de verrekening van de lagere energiekosten, m.a.w. de nieuwe aanpak werkt niet als de gebruikers, in casu de verschillende gemeentelijke beleidsterreinen, eenzijdig van het voordeel van een lagere energierekening genieten. 2) De jaarlijkse besparingen op vooral de energielasten worden uitsluitend aangewend voor het uitvoeren van de verduurzaming van de gemeentelijke vastgoedportefeuille. Hiertoe wordt een apart fonds, een zogeheten revolverend fonds, opgezet. Bovenstaande twee punten zijn opgenomen in het Raadsbesluit van 5 september 2012: aan de Raad is voorgesteld dat beleidsterreinen, zoals Sport, Zorg & Welzijn, Onderwijs, Cultuur en Mobiliteit, bijdragen door de besparing op energiekosten af te dragen aan product Maatschappelijk Vastgoed ten behoeve van duurzaamheid. In het vervolg van dit document zal het Uitvoeringsplan Verduurzaming vastgoedportefeuille nader worden toegelicht. Het Uitvoeringsplan geeft op zowel strategisch, tactisch als operationeel niveau de onderbouwing en richting aan van de verduurzaming van het vastgoed van de gemeente Nijmegen. Het Uitvoeringsplan kenmerkt zich door zijn integrale aanpak, waarbij de nadruk ligt op de duurzaamheidsmaatregelen voor de korte termijn, d.w.z. de periode Het Uitvoeringsplan is voldoende flexibel om alert in te kunnen spelen op o.a. nieuwe markt- en technologische ontwikkelingen. Het Uitvoeringsplan Verduurzaming vastgoedportefeuille is een coproductie van de afdeling Vastgoed, Sportservice en Accommodaties (VSA) van de gemeente Nijmegen en Royal HaskoningDHV. Sinds 2008 is Royal HaskoningDHV de managing agent en strategisch partner van de gemeente Nijmegen wat betreft het technisch onderhoud van de gemeentelijke vastgoedportefeuille. Beleidskader: gemeente Nijmegen wil koploper zijn op het gebied van klimaat en energie De gemeente Nijmegen wil koploper zijn op het gebied van klimaat en energie. In het Coalitieakkoord Nijmegen Werken aan een duurzame toekomst voor de periode (april 2010) is de ambitie opgenomen om als gemeente koploper in Nederland te worden op het gebied van klimaat en energie. De Duurzaamheidsagenda geeft aan de hand van een vijftal sporen hieraan nadere invulling. De Duurzaamheidsagenda is door de Raad op 27 april 2011 vastgesteld en vormt daarmee de opstap naar een nieuw Uitvoeringsprogramma Duurzaamheid met daarin de kaders en prioriteiten voor de periode Daarnaast heeft de gemeente recent samen met overige gemeenten, corporaties en marktpartijen in de Stadsregio Arnhem-Nijmegen het Groene Akkoord ondertekend. Met dit Akkoord zetten de partijen in op het werken met GPR Gebouw en GPR Stedenbouw. Dit om gezamenlijk dezelfde taal te spreken als het gaat over duurzaamheid en het verduurzamen van het gemeentelijk vastgoed. Het spoor Klimaatneutrale organisatie in de Duurzaamheidsagenda bouwt voort op de doelstellingen uit de Kadernota Klimaat (2008). De huidige, aangepaste doelstellingen zijn: - een klimaatneutrale gemeentelijke organisatie in 2015; - een energieneutrale organisatie in Door de implementatie van duurzaamheidsmaatregelen geeft de gemeente Nijmegen tevens het goede voorbeeld richting burgers en bedrijfsleven. Het gemeentelijk vastgoed, zowel bestaand als nieuw vastgoed, is een belangrijk speerpunt voor het toepassen van duurzaamheidmaatregelen die moeten leiden tot o.a. energiebesparing en CO 2-reductie

12 De gemeente verbruikt jaarlijks ca. 27 miljoen kwh en 2 miljoen m 3 gas. Ongeveer tweederde (65%) van het elektriciteitsverbruik en nagenoeg al het gasverbruik komt voor rekening van het gemeentelijk vastgoed, lees is de verantwoordelijkheid van de afdeling VSA. Daarmee heeft de afdeling VSA als spin in het web binnen de gemeente Nijmegen een belangrijke initiërende en faciliterende taak voor de realisering van de gemeentelijke duurzaamheidsdoelstellingen om te komen tot een klimaatneutrale organisatie in Wettelijk kader: energiebesparing moet Het Uitvoeringsplan Verduurzaming vastgoedportefeuille dient ook te voldoen aan en anticiperen op weten regelgeving. Te noemen vallen o.a. : - Activiteitenbesluit van de Wet milieubeheer, dat verplicht de nadelige gevolgen voor het milieu zo veel mogelijk te voorkomen. Bedrijven en organisaties met een jaarlijks energieverbruik van meer dan kwh elektriciteit en/of m3 aeq (aardgasequivalenten) dienen alle mogelijke energiebesparende maatregelen te treffen met een terugverdientijd van vijf jaar of minder of alle energiebesparende maatregelen die een positieve netto contante waarde hebben bij een interne rentevoet van 15%; - Energielabeling: vanaf eind 2012 is in Nederland de Europese Richtlijn Energy Performance of Buildings Directive van kracht. De wetswijzigingen houden onder andere in dat overheidsgebouwen met een oppervlakte van >500 m 2 en zichtbaar energielabel moeten hebben. Vanaf medio 2015 wordt deze grens aangescherpt naar gebouwen met een oppervlakte van 250 m 2. ; - Vanaf 2013 worden eisen gesteld aan het rendement en reguliere onderhoud van bestaande verwarmings- en koelingsinstallaties. Hiertoe is het Bouwbesluit en Regeling Energieprestatie gebouwen (Reg) in 2012 aangepast. De Nieuwe Richtlijn Energie Efficiëntie die door het Europese Parlement op 13 september 2012 is aangenomen is eveneens van belang: - De EU-lidstaten moeten hun energieconsumptie terugbrengen, dit betekent dat in 2020 het energiegebruik met 20% verminderd moet zijn. Het gaat onder meer om renovatie van openbare gebouwen. Opmerking: deze besparing van 20% op het energiegebruik komt overeen met het streefcijfer voor 2020, zoals genoemd in de Duurzaamheidsagenda ; - Overheden zullen jaarlijks 3% van de oppervlakte van hun gebouwen moeten renoveren en energiezuiniger maken. Het gaat hierbij om gebouwen met een totaaloppervlak van meer dan 500 m 2. Vanaf juli 2015 wordt dit criterium verlaagd naar 250 m 2. Het is lidstaten overigens wel toegestaan om met alternatieve middelen dezelfde besparingen te halen. Conclusie: vigerende en toekomstige wet- en regelgeving dwingt tot het doorvoeren van vergaande duurzaamheidsmaatregelen, liefst nog in 2013 en in het bijzonder op energiebesparende maatregelen. Bovendien wordt de controle op de naleving van wet- en regelgeving de komende jaren stringenter. Huidige situatie instandhouding gemeentelijke vastgoedportefeuille Vooraleer in te gaan op de uitgangspunten van het Uitvoeringsplan Verduurzaming vastgoedportefeuille wordt kort aangegeven hoe nu het onderhoud van de panden is georganiseerd. Leidraad bij het onderhoud is het meerjarenonderhoudsplan (MJOP). Voor elk kalenderjaar wordt een gedetailleerd jaarplan opgesteld. Bij het onderhoud is sprake van duidelijk vastgestelde kaders en een sterke sturing op budget. Vervangingen in het kader van planmatig onderhoud zijn in principe één op één begroot en worden, zoals contractueel vastgesteld en zoals dit volgens vigerende normering usance is, als zodanig - 4 -

13 doorgevoerd. Kansen met betrekking tot toepassing van duurzaamheidsmaatregelen worden daardoor onvoldoende verzilverd. Uitgangspunten voor een duurzame onderhoudsstrategie Het Uitvoeringsplan Verduurzaming vastgoedportefeuille is gebaseerd op een duurzame onderhoudsstrategie. De volgende uitgangspunten zijn daarbij gehanteerd: 1. Een vastgoedobject is duurzaam wanneer het gedurende de exploitatietijd kan voldoen aan de gestelde functionele, economische en technische prestatie-eisen en waarbij zo weinig mogelijk energie en andere natuurlijke bronnen nodig zijn om het vastgoedobject te gebruiken en te onderhouden. 2. De beheerdoelen van de gemeente Nijmegen zijn leidend. Deze beheerdoelen, gedifferentieerd naar de verschillende groepen van panden en ook voor de afzonderlijke panden. De beheerdoelen bestaan uit de voorziene exploitatietijd, het gewenste kwaliteitsniveau en eventueel energielabel en alle functionele eisen van toepassing op desbetreffend vastgoedobject. 3. Onderhoud is gericht op instandhouding d.w.z. het voorkomen van onnodig weggooien van bouwdelen en installatieonderdelen. Geen nieuwe bouwdelen en installatieonderdelen gebruiken wil zeggen geen onnodige aanslag op grondstoffen, geen energieverspilling en geen onnodig transport. 4. Indien vervangingen niet voorkomen kunnen worden, wordt gekozen voor duurzame materialen die niet milieubelastend zijn en die een relatie hebben met de exploitatietermijn van het betreffende vastgoedobject. 5. We optimaliseren planmatige onderhoudsmomenten door waar mogelijk tegelijkertijd energetische, isolerende of overige maatregelen te treffen die het milieu en het energieverbruik ten goede komen m.a.w. we maken actiever gebruik van kennis uit de meerjarenonderhoudsplanning. 6. Gebaseerd op financiële en juridische kaders, daarbij wordt ook geanticipeerd op nieuwe wet- en regelgeving. De gehanteerde principes van het Uitvoeringsplan zijn: Bij het vastgoedonderhoud is door de afdeling VSA samen met Royal HaskoningDHV actief gezocht naar kansen voor toepassing van duurzaamheidsmaatregelen; Maatregelen moeten op relatief korte termijn, d.w.z. binnen één tot drie jaar, al veel effect sorteren, de zogeheten quick wins met, bij voorkeur, een hoge zichtbaarheid. Deze maatregelen zwengelen de verduurzaming van het vastgoed aan ( vliegwiel werking ). Uiteraard zijn ook maatregelen die op de wat langere termijn (vier tien jaar) tot verduurzaming en interessante kostenbesparingen leiden meegenomen; Maatregelen moeten zoveel mogelijk budgetneutraal zijn, bijvoorbeeld door gerealiseerde besparingen op energiekosten; Maatregelen moeten voldoen en anticiperen op nieuwe wetgeving en afspraken, bijvoorbeeld m.b.t. energielabeling; Brede invulling van duurzaamheid; maatregelen m.b.t. verduurzaming hebben niet alleen betrekking op energiebesparing en CO 2-reductie maar ook op bijvoorbeeld het schilderwerk, materiaal(her)gebruik, waterbesparingsmaatregelen en afkoppelen van hemelwaterafvoer en niet te vergeten: beïnvloeding van het gedrag van de gebruikers. Opgemerkt moet worden dat er natuurlijk ook duurzaamheidsmaatregelen zijn die geen besparing opleveren

14 2 SELECTIE VAN DE MAATREGELEN Bij de selectie van de duurzaamheidsmaatregelen ten behoeve van het Uitvoeringsplan Verduurzaming vastgoedportefeuille kan een onderscheid worden gemaakt in: 1. Vaststellen en uitvoeren van duurzaamheidsmaatregelen die in principe buiten het planmatig onderhoud vallen. Dit zijn vooral maatregelen die interessant zijn omdat ze fors bijdragen aan het op korte termijn realiseren van de doelstelling klimaatneutrale organisatie (2015). Deze maatregelen worden in de vorm van projecten in het Uitvoeringsplan opgenomen. Opmerking: deze projecten, te denken valt aan o.a. het installeren van zonnepanelen, kunnen overigens ook afkomstig zijn van andere gemeentelijke afdelingen, bijvoorbeeld de afdeling Milieu. 2. Planmatig onderhoud, dat in het Uitvoeringsplan voortaan is geschoeid op verduurzaming. Hiertoe behoren ook het in de tijd naar voren halen van geprogrammeerde onderhoudsmaatregelen. De aandacht gaat daarbij vooral uit naar de zogeheten quick wins, d.w.z. maatregelen die met relatief geringe kosten het meeste effect sorteren wat betreft energiebesparing en CO 2-reductie; Een volledig overzicht van de mogelijke duurzaamheidsmaatregelen is te vinden in de beschrijving van de database van de duurzaamheidsmaatregelen die voor de meest interessante panden is opgesteld. De vaststelling van de mogelijke duurzaamheidsmaatregelen voor de gemeentelijke panden is gebaseerd op de navolgende bronnen: - uitgevoerde herinspecties van de betreffende gemeentelijke panden; - bestaande rapporten, o.a. EPA-U rapporten van enkele gemeentelijke panden; - informatie van aannemers en leveranciers, o.a. Accocare, DSK, Imtech en Kropman; - expertise van Royal HaskoningDHV op het gebied van duurzaam vastgoedonderhoud. 2.1 Database duurzaamheidsmaatregelen per pand Door Royal HaskoningDHV is ten behoeve van de verduurzamingsopgave voor de gemeente Nijmegen een database gemaakt met de panden waarvan contractueel het volledig onderhoud wordt uitgevoerd en waarvan de gemeente Nijmegen zowel de eigenaar is als de exploitatie voor haar rekening neemt. Het gaat hierbij om zowel dienstgebouwen als maatschappelijk vastgoed, in het bijzonder scholen, sportaccommodaties en wijkcentra. Enkele panden waarvan de gemeente de exploitatie niet voor haar rekening neemt zijn hieraan toegevoegd, zoals de Keizer Karel Podia. Het zijn deze gemeentelijke panden waar relatief snel resultaat kan worden geboekt, benodigd om de doelstelling van een klimaatneutrale organisatie in 2015 te halen. De database bestaat per december 2012 uit 76 panden, waarmee het overgrote deel aan gemeentelijke panden is opgenomen. De database bevat 27 panden die als wijkcentra zijn aangemerkt, waar ook de voorzieningenharten en de podia onder vallen. Daarnaast zijn er 20 gym- en sportzalen, 12 kantoorgebouwen, zes scholen en nog tien overige objecten, waaronder parkeergarages. Het totale vloeroppervlak van deze panden is circa m 2. De database kan in de toekomst uiteraard uitgebreid worden met panden waarvan de gemeente (nog) niet het volledige onderhoud en/of exploitatie voor haar rekening neemt

15 Van de meeste panden in de database zijn gebouwopnames uitgevoerd, waarmee de bouwkundige en installatietechnische staat is vastgesteld en bovendien de energieverbruiksgegevens zijn opgenomen. Daarnaast is geïnventariseerd welke mogelijke duurzaamheidsmaatregelen, met de nadruk op energiebesparingen, realiseerbaar zijn in het desbetreffende pand. Bijlage 3 Overzicht gemeentelijke panden met volledig onderhoud bevat de complete lijst van panden die in de database zijn opgenomen. De duurzame maatregelen zijn in te delen in zes hoofdcategorieën, te weten: 1. Bouwkundig gevel 2. Bouwkundig dak 3. Bouwkundig binnen 4. Installatie verlichting 5. Installatie verwarming 6. Installatie luchtbehandeling / koeling De vaak toepasbare maatregelen met (redelijk) korte terugverdientijden worden hieronder toegelicht. 1a. Bouwkundig gevel na-isoleren gevel Panden met een bouwjaar van na 1930 en vóór 1980 hebben vaak wel een spouwmuur maar de spouw bevat geen isolatiemateriaal. Door middel van een eenvoudige techniek is het mogelijk de spouwmuur na te isoleren. Hierbij worden gaten in de buitenmuren geboord en wordt vervolgens een isolerend materiaal in de spouw gespoten. Dit heeft als groot voordeel dat de gebouwgebruikers nauwelijks overlast ondervinden tijdens de werkzaamheden. De gemiddelde investeringskosten hiervoor zijn 30 per m 2 geveloppervlak. Bij gebouwen met een relatief hoog gasverbruik is deze maatregel al binnen vier jaar terugverdiend. Gevelisolatie valt niet onder planmatig onderhoud, maar kan wel gecombineerd worden met andere onderhoudswerkzaamheden. 1b. Bouwkundig gevel na-isoleren plaatmateriaal Net als bij het na-isoleren van spouwmuren kunnen panden met plaatmateriaal tegen de gevels of in kozijnen worden nageïsoleerd. Hiervoor moet wel het huidige plaatmateriaal verwijderd of aangepast worden om hoogwaardige isolatie terug te kunnen plaatsen. De gemiddelde investeringskosten hiervoor bedragen circa 48 / m 2 plaatmateriaal. Met deze maatregel kan een grotere besparing op het gasverbruik worden gerealiseerd, zodat terugverdientijden vanaf 2,5 jaar al haalbaar zijn. Deze maatregel valt goed te combineren met het na-isoleren van de gevel maar kan ook als planmatig onderhoud aan plaatwerk en/of kozijnen worden gezien. Deze maatregel is nog sneller terug te verdienen als dit in het planmatig onderhoud wordt meegenomen. 1c. Bouwkundig gevel enkel glas vervangen door HR++ glas Enkel glas heeft een zeer lage isolatiewaarde, waardoor panden met veel enkel glas een veel hogere energierekening hebben dan een vergelijkbaar pand met isolerend HR++ glas. De hiermee gemoeide investering is relatief hoog met circa 185 per m 2 glas, maar de besparing op energiekosten is navenant. Terugverdientijden beginnen vanaf circa zes jaar. Aangezien glas geen planmatig onderhoud nodig heeft, kan er geen voordeel behaald worden op een besparing op de onderhoudskosten. Wel kan het vervangen van enkel glas goed worden gecombineerd met vervanging van of onderhoud aan kozijnen en eventueel plaatmateriaal. Deze maatregel dient daarom opgenomen te worden in het planmatig onderhoud. 1d. Bouwkundig gevel dichten van kieren Een relatief kleine maatregel met echter grote besparingen en korte terugverdientijden. Door kieren in verwarmde ruimten te dichten, bijvoorbeeld tussen gevel en kozijn of plafond, kan het pand beter luchtdicht worden gemaakt. Dit scheelt in de winter veel onnodige toetreding van koude. Met een - 7 -

16 investering van nog geen 9 per m 2 gebruiksoppervlak, is deze maatregel in veel gevallen al binnen twee tot vijf jaar terugverdiend. Dit is eveneens een maatregel die in principe niet onder planmatig onderhoud valt, maar zich prima laat combineren met onderhoud aan kozijnen en ook bij het na-isoleren van gevels en plaatmateriaal. 2. Bouwkundig dak dakisolatie Evenals het isoleren van gevels, kan het aanbrengen van dakisolatie veel gasverbruik besparen. Daken worden met planmatig onderhoud meegenomen, dus het aanbrengen van dakisolatie kan hierbij goed gecombineerd worden. Hierdoor is de investering circa 60 per m 2. en terugverdientijden beginnen vanaf zes jaar. Daarnaast is deze maatregel ook te combineren met het aanbrengen van zonnepanelen of zonnecollectoren op het dak, zie paragraaf Bouwkundig binnen vloerisolatie Panden met een (gedeeltelijke) kruipruimte waarvan de vloeren niet geïsoleerd zijn kunnen op twee manieren worden nageïsoleerd. In een kruipruimte van voldoende hoogte kan de onderkant van de vloer geïsoleerd worden door er schuim tegenaan te spuiten. Bij lage kruipruimtes wordt de gehele kruipruimte volgespoten met een soort piepschuimbolletjes. De eerste optie heeft een hogere investeringsprijs, maar levert ook de meeste energiebesparing op. De terugverdientijden van beide opties beginnen daardoor vanaf circa vijf jaar. Deze maatregel komt niet terug in het planmatig onderhoud, en zal dus als aanvullend project gezien moeten worden. Opmerking: Alle bovengenoemde bouwkundige maatregelen komen als apart project terug in paragraaf Quick Win panden. 4a. Installatie verlichting TL-verlichting In veel gemeentelijke panden kan de huidige verlichting worden vervangen door energiezuinigere varianten. Te denken valt aan de vervanging van gloei- en halogeenlampen door spaarlampen en oude TL-verlichting door hoogfrequente TL5- of LED-verlichting. Daglichtafhankelijke regeling en bewegingsschakelaars kunnen voor een extra besparing zorgen op het elektriciteitsverbruik. De vervanging van Tl-armaturen wordt in veel gevallen al tussen anderhalf tot drie jaar terugverdiend. Aangezien verlichting opgenomen is in het planmatig onderhoud, valt deze maatregel uitstekend te combineren met het geplande onderhoud. Hierbij moet wel worden opgemerkt dat het vervangen van een afzonderlijke defecte lamp door een duurzamere variant niet zo veel zoden aan de dijk zet als het eenmalig vervangen van alle lampen. Deze maatregel zou daarom ook als eenmalig project gezien kunnen worden voor een groter aantal panden, zie paragraaf a. Installatie verwarming vervanging oude ketels door HR-ketels Er zijn verschillende gemeentelijk panden met een oude VR-ketel. Op een natuurlijk vervangmoment ligt het voor de hand te kiezen voor een nieuwe HR-ketel. Er kan echter ook worden besloten alle huidige VRketels te vervangen voor HR-ketels, ook als deze nu nog niet volledig zijn afgeschreven. Deze maatregel is eveneens binnen enkele jaren terugverdiend. Oude ketels kunnen ook vervangen worden voor een HRe ketel. Deze ketels produceren naast warmte ook elektriciteit. Hier staat echter wel een grotere investering tegenover. 5/6. Installaties - functioneel controleren en energiemonitoring De ervaring leert dat veel klimaatinstallaties (verwarming, luchtbehandeling en koeling) niet optimaal zijn ingeregeld en/of niet de rendementen halen volgens het oorspronkelijke ontwerp. Door wisselende gebruikers en bedrijfstijden en / of niet optimaal ingeregelde installaties wordt bovendien niet het gewenste - 8 -

17 comfort bereikt en gaat veel energie verloren. Bovendien is het vaak volstrekt onduidelijk waar een groot gedeelte van het elektriciteitsverbruik naar toe gaat. Door het controleren van de instellingen in het gebouwbeheersysteem kunnen de eerste problemen en verbetermogelijkheden worden gesignaleerd. Met behulp van monitoring kan het functioneren van de installatie voor langere tijd worden gevolgd en geanalyseerd. Instabiele regelingen worden opgemerkt en kunnen door onderhoudsfirma s nog worden opgelost voordat dit leidt tot uitval of onnodig hoog energieverbruik. De investering voor het monitoren van een groot aantal panden is gering en de besparing op het totale energieverbruik bedraagt in veel gevallen minstens 10%. Energiemonitoring is daarmee één van de maatregelen waarmee snel interessante besparingen kunnen worden behaald. In paragraaf is deze maatregel verder beschreven. In onderstaande tabel worden de bovengenoemde categorieën van duurzaamheidsmaatregelen samengevat. Tabel 1 Duurzaamheidsmaatregelen met terugverdientijden Maatregelen TVT [jaren] In combinatie met planmatig onderhoud Na-isoleren gevel 4 20 Nee Na-isoleren plaatmateriaal 2,5 13 Ja Kieren dichten 2 10 Ja Plaatsing HR++ glas 3 30 Ja Dakisolatie 5,5 30 Ja Vloerisolatie 2 11 Nee TL-verlichting vervangen 0,2 7 Ja HR-ketel plaatsen 0,5 7 Ja Inregelen en monitoren 1 4 Nee TVT= terugverdientijd Bron: Royal HaskoningDHV Andere duurzaamheidsmaatregelen uit de database die echter slechts voor enkele gemeentelijke panden toepasbaar zijn of een langere terugverdientijd kennen staan hieronder beknopt weergegeven. Deze maatregelen worden op dit moment nog niet apart behandeld, maar zullen wel op het moment dat bovenstaande maatregelen aan de orde zijn worden meegenomen. Het gaat om de volgende maatregelen: - Warmteterugwinning toepassen in luchtbehandelingskasten; - Toepassing toerenregeling bij ventilatoren; - Tijdschakelaars toepassen op boilers, ventilatoren e.d.; - CV-leidingen, appendages en luchtkanalen voldoende isoleren; - Radiatorknoppen vervangen door thermostaatknoppen; - Buitentemperatuurafhankelijke regeling CV-ketel; - Grote ketel vervangen voor meerdere kleine in cascade-opstelling; - Frequentieregelaars aanbrengen op circulatiepompen

18 2.2 Selectie maatregelen en projecten Uit de opgestelde database, onderhoudsplanningen en ervaringen die de afdeling VSA en Royal HaskoningDHV hebben met het gemeentelijk vastgoed, zijn onderstaande duurzaamheidsmaatregelen en projecten geselecteerd. 1. Stadhuis Nijmegen 2. Concertgebouw De Vereeniging 3. De Stadschouwburg 4. Bouwkundige maatregelen bij 10 Quick Win panden, eerste tranche 5. Verlichting vervangen 6. Zonnepanelen plaatsen 7. Verduurzaming Jaarplannen 8. Energiemonitoring en optimalisatie installaties 9. Energielabeling 10. Duurzame energie-opwekkers 11. Bouwkundige maatregelen bij Quick Win panden, tweede tranche 12. Duurzame Monumenten Het bovengenoemde pakket aan projecten zal in de volgende subparagrafen nader worden beschreven Stadhuis Inleiding Als eerste duurzaamheidsproject is het Stadhuis geselecteerd. Dit gebouw heeft als prominent pand o.a. een voorbeeldfunctie voor de rest van het gemeentelijk vastgoed. Opmerking: het project heeft alleen betrekking op Korte Nieuwstraat 6, het historische gedeelte wordt buiten beschouwing gelaten. De reden is dat het doorvoeren van duurzaamheidsmaatregelen in het historische gedeelte relatief hoge kosten met zich meebrengt en de ermee gemoeide besparingen geringer zijn dan in de nieuwbouw. In een latere fase zullen we wel de verduurzaming van het historische gedeelte ter hand nemen 3. Voor het Stadhuis zijn al diverse energiestudies gedaan. Zo is in 2010 bepaald dat het pand het op één na meest ongunstige energielabel F heeft en is in 2008 door het bedrijf Cycle Systems een EPA-U adviesrapport opgesteld met daarin een groot aantal energiebesparende maatregelen. De meeste maatregelen zijn echter (nog) niet uitgevoerd (stand eind 2012). Tevens is vastgesteld dat het Stadhuis een gasverbruik heeft van meer dan m 3 en een elektraverbruik van ruim 2 miljoen kwh per jaar. Vooral het elektraverbruik is hiermee fors hoger dan gemiddeld. Feitelijk is de situatie dat ongeveer een kwart van het elektraverbruik niet afdoende kan worden verklaard. 3 Te overwegen valt de verduurzaming van het historische gedeelte van het Stadhuis als pilot project, ondanks de langere terugverdientijden, eerder uit te voeren. De gemeente Nijmegen maakt namelijk onderdeel uit van het landelijk kennisnetwerk Duurzame Monumenten (DuMo). De beleidsnota Cultureel Erfgoed geschreven door de afdeling Monumentenzorg en Archeologie van de gemeente Nijmegen schenkt ook aandacht aan de verduurzaming van gemeentelijke monumenten

19 Duurzaamheidsmaatregelen Recent zijn er door o.a. Imtech en Kropman voorstellen gemaakt voor het Stadhuis, met daarin bouwkundige en installatietechnische duurzaamheidsmaatregelen. Daarnaast is de gemeente verplicht tot het nemen van besparingsmaatregelen die volgens het Activiteitenbesluit (artikel 2.15) getroffen moeten worden als het een terugverdientijd binnen vijf jaar betreft of die een positieve netto contante waarde hebben bij een interne rentevoet van 15%. Deze voorgestelde maatregelen vormen samen met de hierboven beschreven database het uitgangspunt voor de verduurzaming van het Stadhuis. De haalbare maatregelen met de meeste potentie worden hier kort toegelicht. Vloerisolatie Enkele jaren geleden is de vloer tussen het Stadhuis en de parkeergarage daaronder al geïsoleerd. Dit heeft volgens de berekening een besparing van en kg CO 2-uitstoot per jaar opgeleverd. Vervanging bestaande luchtbehandelingskast hoogbouw voor nieuwe met warmtewiel De bestaande luchtbehandelingskast van de hoogbouw is 32 jaar oud en moet in 2013 vervangen worden. Dit is het uitgelezen moment om te investeren in een duurzamere luchtbehandelingskast, mét warmteterugwinning. Door middel van een warmtewiel wordt tenminste 70% warmte uit de afgezogen lucht teruggewonnen en wordt daarnaast ook vocht teruggewonnen. Dit geeft een forse besparing op het gasverbruik voor verwarming en stoombevochtiging. Er wordt hiermee tevens voldaan aan de verplichte maatregelen warmteterugwinning uit ventilatielucht en 100% recirculatie bij opwarming gebouw. Door energiezuinige en frequentiegeregelde ventilatoren toe te passen wordt tevens minder elektriciteit verbruikt. Vervangen diverse luchtbehandelingskasten en elektrische stoombevochtigers Ook de vijf kleinere luchtbehandelingskasten zijn al 32 jaar oud. Bij vervanging kunnen energiebesparende maatregelen worden toegepast, zoals frequentiegeregelde motoren en ultrasoon bevochtiging. Nu gebeurt de bevochtiging nog met elektrische stoombevochtigers dat veel energie kost. Het ligt voor de hand tegelijk met vervanging van de grote luchtbehandelingskast deze kleinere luchtbehandelingskasten ook te verduurzamen. Zo zou het ook nog mogelijk zijn de Twincoil warmteterugwinning van de grote LBK te gebruiken in een of meerdere kleine LBK s. Toepassing van energiezuinige verlichting In het bedrijfsrestaurant van het Stadhuis worden de kolommen verlicht met 16 halogeenspots. Deze 300W spots zullen vervangen worden voor energiezuinige LED-verlichting. Ook andere verlichting, zoals de zeven spots in de Dodenherdenkingshoek, noodverlichting en alle overige PL armaturen zouden vervangen kunnen worden voor energiezuinigere varianten. Dit wordt geadviseerd te doen op een natuurlijk vervangingsmoment. Plaatsing zonnepanelen op het dak van het Stadhuis Op het dak van het Stadhuis liggen al 24 zonnepanelen, welke in principe uit te breiden zijn met 150 panelen. Met deze uitbreiding erbij kan ongeveer 2% van het jaarlijkse elektriciteitsverbruik van het Stadhuis met zonnepanelen worden opgewekt. Er staat echter onderhoud aan het dak gepland voor Het is dan ook niet verstandig nu zonnepanelen op te plaatsen als het dak over enkele jaren wordt gerenoveerd. Voorgesteld wordt op de korte termijn alleen zonnepanelen te plaatsen op het beschikbare dakdeel waar nu al zonnepanelen liggen omdat dit dak in goede staat verkeert. Aan de overige dakdelen kan waarschijnlijk beter eerst onderhoud gepleegd worden alvorens zonnepanelen erop te plaatsen. Dit wordt in paragraaf nader toegelicht

20 Energieregistratie en Energiemonitoring van de klimaatinstallatie In het eerder genoemde EPA-U adviesrapport werd al opgemerkt dat ongeveer een kwart van het elektriciteitsverbruik van het Stadhuis niet direct toewijsbaar is. Energieregistratie zal het verbruik inzichtelijk maken. Daarnaast is de gemeente begonnen met Energiemonitoring van de klimaatinstallaties. Met een analyse van het gebouwbeheersysteem (GBS), waarmee de klimaatinstallatie wordt aangestuurd, worden instellingen en dergelijke gecontroleerd en verbeterpunten gesignaleerd. Door het volgen van trends aan de hand van de meetdata kan de prestatie van de installatie over een langere periode nauwkeuriger worden geanalyseerd. Hiermee worden inefficiënte en instabiele regelingen opgemerkt en kan door de onderhoudsfirma worden opgelost nog voordat dit leidt tot uitval of een onnodig hoge energierekening. Naar verwachting wordt hiermee minimaal 10% op de energierekening bespaard. Andere duurzaamheidsmaatregelen die voldoende potentie hebben voor het Stadhuis zijn: - Waar mogelijk gevels isoleren, enkel glas en oud isolatieglas vervangen door HR++ glas en vervangen van de houten ventilatieluiken door geïsoleerde luikjes; - Toepassing toerengeregelde circulatiepompen, welke overigens vanaf 2015 verplicht zijn; - Warmteoverlast bij apparatuur, zoals kopieermachines, afzuigen; Dit is een verplichte maatregel uit het Activiteitenbesluit van de Wet Milieubeheer. - Realisatie van koude en warme gangen in de serverruimten 4. Ook dit is een verplichte maatregel uit het Activiteitenbesluit en zal nader onderzocht moeten worden door afdeling ICT; - Bevordering gedragsveranderingen, zoals bewuster omgaan met energieverbruik, o.a. waar mogelijk uitschakelen van de verlichting en het vrijhouden van verwarmingselementen. Investeringen en besparingen De kosten voor de vervanging van de luchtbehandelingsinstallatie bedragen circa De meerkosten t.o.v. één op één vervanging zijn , plus nog aan bouwkundige maatregelen. Met de te verwachten energiebesparingen zijn de meerkosten van de nieuwe luchtbehandelingskast in acht jaar terugverdiend. De vervanging staat gepland voor Bij de vervanging van de luchtbehandelingskast worden de volgende energiebesparende maatregelen toegepast: - Plaatsing energiezuinige motoren; - Gebruik frequentiegeregelde motoren; - Vergroting buitenluchtaanzuiging (verkleining luchtweerstand, deels via het dak); - Vochtterugwinning toepassen met warmtewiel; - Warmteterugwinning met warmtewiel; - Luchtsnelheid in luchtbehandelingskast verkleinen naar < 2 m/s. De vervanging van de halogeenspots in het bedrijfsrestaurant zal ongeveer gaan kosten. Deze investering is binnen enkele jaren terugverdiend. De plaatsing van 150 zonnepanelen op het dak van het Stadhuis zou circa kosten. Gezien het relatief lage elektriciteitstarief dat de gemeente Nijmegen betaalt, is de terugverdientijd 15 jaar. 4 Maatregelen Kenniscentrum InfoMil: Voor aanvullende mogelijke maatregelen wordt hier verwezen naar de rapportages Energieprestatie-advies (EPA-U) van Cycle Systems Projects (2008) en Plan van Aanpak Renovatie Stadhuis Nijmegen van Imtech (2012)