Wat OKAN? kan bij. Onthaalonderwijs voor. anderstalige nieuwkomers in Sint-Niklaas Tijl De Bast, Veerle Germeijs en Sam De Laet

Transcriptie

1 Wat kan bij OKAN? Onthaalonderwijs voor anderstalige nieuwkomers in Sint-Niklaas Tijl De Bast, Veerle Germeijs en Sam De Laet (foto: Martin Walls) Als een leraar te laat komt, profi teren we ervan om te praten, zegt Jef (16 jaar). Mahdi niet, hij herleest zijn les. Klasgenoten als Jef hebben respect voor Mahdi. Toen Mahdi drie jaar geleden uit Afghanistan in België aankwam, zei de mensensmokkelaar die hem begeleidde: Dit is België, je bent er. Voor hij zich goed en wel realiseerde wat er gebeurde, zat hij in een vluchtelingencentrum en was hij ingeschreven in de onthaalklas in Sint-Niklaas. Gedurende een schooljaar kreeg hij daar een taalbad. (uit: Brochure OKAN, de onthaalklas anderstalige nieuwkomers in Sint-Niklaas, 2012) Dat onthaalonderwijs voor anderstalige nieuwkomers (OKAN) veel meer is dan alleen maar een taalbad, blijkt uit het gesprek dat Caleidoscoop had met Karin Polfliet en Wim Sucaet. Karin Polfiet coördineert samen met twee collega s de OKAN- en ex-okanwerking in het Technisch Berkenboom-Instituut en het Sint-Jozef-Klein-Seminarie te Sint-Niklaas. Wim Sucaet werkt momenteel in VCLB Gent, maar begeleidde voordien gedurende negen jaar de OKAN-werking in Sint-Niklaas vanuit VCLB Waas en Dender. BOX 1. ONTHAALONDERWIJS VOOR ANDERSTALIGE NIEUWKOMERS IN HET SECUNDAIR ONDERWIJS Doel van onthaalonderwijs: onthaalonderwijs wil Nederlandsonkundige erla leerlingen die pas in België zijn aangekomen, opvangen, hen zo snel mogelijk Nederlands leren en integreren in het onderwijs. In het secundair onderwijs kunnen nen onthaalklassen n opgericht worden in scholen met minimum 25 nieuwkomers. Programma: na enkele maanden ande in de onthaalklas, waar ar de leerstof zeer sterk gericht is op het verwerven van het Nederlands ds (minstens 28 uren taalbad albad per week), stroomt de leerling door naar het regulier onderwijs. Ook daar kan hij blijven rekenen enen op de ondersteuning van de onthaalklas. Doelgroep: ep: een leerling komt in aanmerking voor de onthaalklas als hij het Nederlands niet voldoende oende beheerst eers als onderwijstaal en: tussen 12 en 18 jaar oud is; maximaal al één jaar in België verblijft; maximaal aal negen maanden ingeschreven even is in het Nederlandstalig onderwijs (juli en augustus s niet inbegrepen). epen). 22

2 Iedere OKAN-werking is uniek Caleidoscoop: Hoe ziet de OKAN-werking in jullie secundaire school eruit? Karin: In het OKAN-onderwijs wordt de focus gelegd op het verwerven van het Nederlands om zo vlug mogelijk te kunnen deelnemen aan het maatschappelijk leven, maar ook om te kunnen instromen in het reguliere onderwijs (zie box 1). Dat is het doel van OKAN, maar hoe een school OKAN concreet invult, daarin krijgt ze carte blanche. De verschillende OKAN-werkingen in Vlaanderen zijn heel divers. Dat heeft te maken met het aantal uren dat een school in OKAN investeert. De leerlingen die op dit moment in OKAN zitten, dat zijn uren die scholen sowieso moeten investeren. Maar de uren die gegenereerd worden van de leerlingen van vorig jaar zijn geen gekleurde uren (daar is een school vrij om mee te doen wat ze wil). Wij hebben altijd het geluk gehad dat onze directie ervoor koos om die uren, of toch een groot deel ervan, terug te koppelen naar de OKAN-werking. Op die manier konden wij echt iets uitbouwen. Verspreid en heterogeen Karin: In totaal hebben wij ongeveer 125 OKAN-leerlingen. Die groep OKANleerlingen is ingedeeld in verschillende groepen, verspreid over de deelnemende scholen van de scholengemeenschap. Onze werking in Sint-Niklaas is anders dan in andere regio s omdat wij samenwerken met bijna elke school in Sint- Niklaas. Onze OKAN-klasgroepen zitten dus niet alleen hier op Berkenboom. Dat geeft als nadeel dat wij heel veel praktische zaken in het oog moet houden. Het voordeel is dat bijna elke school van in het begin geconfronteerd wordt met OKAN-leerlingen, want we zetten in op samenwerking met de reguliere klassen. Zo weet bijna elke vakleerkracht in elke school wat OKAN is. Nog uniek aan onze OKAN-werking is dat we werken met heterogene groepen. Werken met heterogene groepen betekent dat de leerlingen in gemengde groepen zitten qua leeftijd, thuisland, culturele achtergrond, schoolse achtergrond enz. Oorspronkelijk deden wij dat niet. Door met homogene groepen te werken echter, moest een leerling die van groep verhuisde ook van school verhuizen. Dit bracht veel onrust in de groepen. Op een bepaald moment bezochten we een wereldklas in Eindhoven, waar ze werkten met heterogene groepen. Dat hebben we als blauwdruk gebruikt om onze werking te hervormen. Dat bracht heel veel rust in de groepen. Het gros van de leerlingen blijft nu in zijn klasgroep zitten, terwijl ze vroeger elke drie à vier weken een enorme verschuiving meemaakten. Dat legde een serieuze druk op de klassfeer. Wim: Het voordeel van Sint-Niklaas is dat de secundaire scholen vrij gecentraliseerd zitten. Dat zorgt ervoor dat zo een constructie mogelijk is. Als ik de situatie in Gent bekijk, waar ik nu werk, zitten we in het centrum van Gent met veel meer verschillende scholengemeenschappen. Er zijn in Gent ook verschillende netten door elkaar gekruist, terwijl in Sint-Niklaas alle scholen - op een na - van hetzelfde net zijn. Dat maakt het gemakkelijker. Het lijkt in Gent dus praktisch gezien veel moeilijker om het te organiseren dan in Sint-Niklaas. Al voel ik wel dat er iets aan het veranderen is. We gaan nu ook proberen om met meer heterogene groepen te werken om te bekijken of onze werking zo niet verbeterd kan worden. Het is fijn dat je voelt dat die drive er is. Een praktisch probleem moet je niet als een belemmering zien, maar als een uitdaging. Karin: Ik merk dat werken met heterogene groepen inderdaad iets is waar heel wat scholen mee bezig zijn. Wij hebben al bezoek gehad van verschillende scholen om ons te observeren, om te bekijken wat men van onze praktijk mee kan nemen naar zijn eigen werking. Het onthaal van een OKAN-leerling Caleidoscoop: Stel, een OKAN-leerling schrijft zich in bij jullie scholengemeenschap. Welk traject volgen jullie dan met hem of haar? Karin: Als een nieuwe OKAN-leerling zich inschrijft, nemen we een intake af. Daarin bekijken we de voorgeschiedenis van de OKAN er, de schoolse achtergrond, het wettelijk statuut, persoonlijke gegevens, eventuele relevante medische gegevens en talenkennis. De OKAN-werking wordt ook uitgelegd. Instapmoment Karin: Er zijn geen vaste instapdata. Dat betekent dat er elk moment van het schooljaar leerlingen kunnen beginnen. We voorzien dus elke week (indien nodig) een onthaalmoment voor nieuwe leerlingen. Daarin maken de nieuwe leerlingen kennis met de werking van OKAN, het reglement, de schoolgebouwen, directie, personeel In september kennen we de grootste toeloop van nieuwe leerlingen. Zij worden aanvankelijk ingedeeld in even grote groepen, ongeacht de voorkennis. Na de tweede week worden deze leerlingen in verschillende heterogene groepen ingedeeld. Dat gebeurt op basis van onze observatie tijdens de eerste week. Tijdens de eerste weken wordt er vooral mondeling gewerkt om jongeren zo vlug mogelijk zelfredzaamheid te bieden. OKAN-leerlingen die tijdens het schooljaar instromen, starten in de instroomgroep. Daar werken we met veel visuele ondersteuning en wordt er vooral mondeling gewerkt. Het leertempo is aangepast en er wordt zo veel mogelijk individuele begeleiding geboden. De leerlingen blijven in de instroomgroep tot er in de andere groepen plaats is. Voor de doorstroom naar die andere groepen houden we de samenstelling in het oog. Zo is het evenwicht jongens-meisjes een van onze criteria, naast bijvoorbeeld de leeftijd en de afkomst. We delen de groepen zo divers mogelijk in. Als we merken dat we een grote instroom hebben, dan proberen we een groep bij te maken. Dat is soms wat puzzelen, en het gebeurt dat er meer leerlingen in een groep zitten dan aan te raden is. Kleurenspel Wim: We werken met kleurnamen voor de verschillende groepen. Je hebt bijvoorbeeld de gele klas of de blauwe klas. 23

3 We voerden de kleurnamen in om de gedachte van onze klas is sterker of beter of slimmer te doorbreken. De blauwe klas kan dit jaar misschien iets sterker zijn en volgend jaar de iets mindere groep zijn. Met zulke kleine dingen proberen we dat hiërarchisch denken te doorprikken. Karin: Al werkte dat niet meteen. Op het moment dat we overschakelden, zaten de analfabete leerlingen in de oranje klas. Dat was al snel bekend bij de andere leerlingen. Daarom zijn we ook andere leerlingen in die klas gaan zetten. Nu voelen die leerlingen zich goed en worden ze aanvaard door de klasgroep. We spreiden nu heel bewust de analfabete leerlingen. Zo maken we de draagkracht een beetje groter. Die leerlingen krijgen dan wel een extra lessenpakket, voor zo lang als het nodig is om te kunnen aansluiten bij de anderen. Wim: Dat laatste is een mooi voorbeeld van een keuze die beleidsmatig gemaakt wordt. Als je die extra uren niet hebt of krijgt van je directie, dan lukt zoiets niet. Het leertraject van een OKAN-leerling Caleidoscoop: Hoe lang zit een leerling gemiddeld in OKAN? Karin: Dat is heel verschillend van leerling tot leerling, waardoor het niet zinvol is om daarvoor een gemiddelde duur op te geven. We werken sinds een viertal jaren namelijk met een individueel leertraject voor elke anderstalige nieuwkomer. De ontwikkelingsdoelen Nederlands voor nieuwkomers in de onthaalklas voor anderstalige nieuwkomers (zie box 2) vormen het kader voor het opstellen van de leertrajecten. De intake met de OKAN-leerling vormt de eerste stap bij het opmaken van het individuele leertraject. Om het individueel traject van elke leerling zo goed mogelijk uit te werken, ontwikkelden we een schoolwerkplan en een fasendocument. Het schoolwerkplan is een registratiedocument op klasniveau. Op het schoolwerkplan duiden de leerkrachten per klas aan op welke manier en welk niveau aan de ontwikkelingsdoelen wordt gewerkt. Het fasendocument is een algemeen document waarin we uitleg geven over de verschillende fasen of niveaus in OKAN. Naargelang de fase waarin een leerling zich bevindt, zullen andere ontwikkelingsdoelen meer klemtoon krijgen. We hebben dus de ontwikkelingsdoelen gekoppeld aan een of meerdere fasen. Wij onderscheiden drie fasen in OKAN: 1) De gewenningsperiode, waarin de leerling evolueert van absolute nieuwkomer tot iemand die aanspreekbaar is in het Nederlands. 2) De fase waarin de leerling aanspreekbaar is in het Nederlands en zelfredzaam wordt in de Nederlandse taal in een veilige schoolse omgeving. 3) De leerling bezit de basiswoordenschat maar moet die uitbreiden, liefst met woorden binnen het vakdomein waar de jongere zal terechtkomen. De overgang naar regulier onderwijs wordt in deze fase voorbereid. Er wordt gewerkt aan zelfredzaamheid in een onbekende schoolse omgeving en maatschappelijke context. Gebruikmakend van de ontwikkelingsdoelen en het fasendocument werken we voor elke leerling dus een individueel leertraject uit. Daarin wordt een strategie uitgestippeld om de ontwikkelingsdoelen na te streven. Het aspiratieniveau doorheen het traject wordt voor elke leerling bijgesteld, rekening houdend met zijn mogelijkheden en resultaten. We hebben daardoor leerlingen die maar enkele weken bij ons zitten en we hebben leerlingen die een heel schooljaar blijven. Als een leerling in fase 3 zit dan bekijken we bijvoorbeeld of hij klaar is om te gaan snuffelen in het reguliere onderwijs, eerst op vrijdagnamiddag, dan een langere periode. Leerlingenbegeleiding in OKAN Caleidoscoop: Naast de reguliere aanpak in de klas voorzien jullie ook extra begeleiding voor de OKAN-leerlingen. Wat houdt dat in? Trajectbegeleiding Karin: We houden vijf keer een trajectgesprek tussen de leerling, OKAN-coördinator en klasleerkracht. Het eerste trajectgesprek is een individu- BOX 2. ONTWIKKELINGSDOELEN NEDERLANDS VOOR OKAN Vanaf het schooljaar gelden voor het onthaalonderwijs de ontwikkelingsdoe- len Nederlands voor nieuwkomers in de onthaalklas voor anderstalige nieuwkomers. Deze ontwikkelingsdoelen beschrijven en het minimum m waaraan met elke leerling wordt gewerkt. Ze worden overschreden en voor wie dat aankan. De ontwikkelingsdoelen bestaan uit 1) Taaldoelen Bv. De leerlingen kunnen gericht informatie opzoeken oe en informatiebronnen en -kanalen adequaat at gebruiken. Bv. De leerlingen kunnen nen in voor or hen relevante evan en concrete taalgebruikssituaties uaties waar ar nodig en op hun niveau taalstrategieën inzetten waaronder: eigen taalgebruik algebru sturen door or te vragen of het correct is en indien nodig bijstellen. en. 2) Algemene e doelen en Bv. De leerlingen en kunnen n op vlak van informatie- en communicatietechnologie met behulp van ICT digitale informatie opzoeken. Bv. De leerlingen n kunnen op vlak van gezondheid d het belang inzien voor zichzelf en voor or anderen n en de basisprincipes pes toepassen van: lichaamshygiëne, gezonde voeding, lichaamsbeweging. egin 3) Attitudes tude Bv. De leerlingen n ontwikkelen n een en realistisch sch en positief zelfbeeld. Bv. De leerlingen erlin ontwikkelen kelen een positieve houding om deel te nemen aan hun nieuwe maatschappelijke e context in al zijn diversiteit teit. 24

4 ele kennismaking waarin we peilen naar het welbevinden van de leerling. Vragen als Hoe gaat het? Voel jij je hier goed? Zijn er zaken die je hier tegenhouden om je goed te voelen? Kunnen we daar iets aan doen? willen we beantwoord zien. Het tweede trajectgesprek is een groepsgesprek. Dan zitten de leerlingen per drie of vier samen en evalueren ze elkaar. Dat gesprek gaat vooral over leeren leefattituden. We willen daarbij komen tot zelfevaluatie en coaching door de andere leerlingen. Het derde trajectgesprek gaat over het polsen van welke richting ze willen uitgaan, aangevuld met observaties van leerkrachten. Wat zijn hun sterktes? Hoe zien ze hun toekomst? Waarin zijn ze geïnteresseerd? En wat vinden de ouders daarvan? Eigenlijk worden ze op dat moment al betrokken bij hun verdere oriëntering. Ze hebben op het moment van dat trajectgesprek al informatie gekregen van de CLB-medewerkers in de klassen en zijn al naar het beroepenhuis geweest. Wij hebben ook een bundel Wat na OKAN waar ze al mee aan het werk gegaan zijn. De leerlingen hebben ook al met Onderwijskiezer gewerkt. Ze hebben dus zelf al een aantal stappen genomen naar het derde trajectgesprek toe. Het vierde en laatste individuele - trajectgesprek is in het kader van de snuffelperiodes. Snuffelperiodes zijn momenten van twee of meerdere weken waarbij de leerlingen in het regulier onderwijs actief les volgen. Tijdens die trajectgesprekken is ook de CLB-medewerker aanwezig. In dat gesprek komen we te weten hoe zij niet alleen die snuffelperiode maar ook de hele OKANperiode ervaren hebben. Welke toekomst willen ze uit? Hebben ze al een idee van welke school of richting? Soms krijgen we dan heel rechtstreekse vragen als: Ik zit nog met twijfel. Ik ga volgend jaar naar Antwerpen verhuizen, welke scholen zijn er daar dan allemaal? We nemen die vragen op en proberen tegen het oudercontact in juni alles te beantwoorden. We nemen die trajectgesprekken ook op in het CLB-dossier van die leerling. Zo kunnen we later als het moet daarnaar teruggrijpen en weten wat de sterktes van die leerling zijn, hoe hij zijn toekomst ziet Op die manier heeft een CLBcollega bij een vraag naar heroriëntering meteen heel die achtergrond mee. We evalueren ook de OKAN-werking in dat laatste gesprek. Dan krijgen de leerlingen een enquête mee voor de ouders waarin we vragen naar feedback. Zo kunnen we blijven evolueren. We hebben bijvoorbeeld op vraag van de ouders een extra oudercontact in oktober ingelast en in maart leggen we meer de focus op individuele vragen. We vinden het wel belangrijk dat deze trajectgespreken geen oudercontacten zijn. Soms hebben wij graag dat ouders erbij zijn, maar als de leerling dat niet wil, houden we daar rekening mee. Wim: We vragen bijvoorbeeld ouders bij een trajectgesprek als wij voelen dat een ouder zijn kind heel hoog of anders inschat dan wij. Ik vind het heel belangrijk om dan in dialoog te kunnen gaan en hen mee te geven dat ik begrijp dat ze een zo goed mogelijke toekomst willen voor hun kind. Tegelijkertijd kan je verwijzen naar de knelpuntberoepen van de VDAB, en die linken aan de capaciteiten van hun kind. Op die manier kan je hun perceptie een beetje verbreden, met heel veel respect voor wat ze zeggen. Dat is af en toe de sleutel geweest om die mensen tot inzicht te doen komen dat er ook een goede toekomst ligt bij andere beroepen dan advocaat of dokter. Soms is er ook veel geld betaald om de jongere de overtocht te laten maken. Dan is het heel normaal dat die jongere wil voldoen aan de verwachtingen van zijn ouders, die zo veel voor hem hebben overgehad. Dan kan je in gesprek gaan en hen vragen wat ze denken dat hun ouders willen. Vaak gaat het dan om een goede toekomst, zelfstandig zijn. En dat kan je ook bereiken met iets anders dan een diploma van advocaat. Interne leerlingenbegeleider Karin: De taak van interne leerlingenbegeleider wordt opgenomen door mijn twee collega s van de OKAN-werking, in nauwe samenwerking met het CLB. Bij vermoeden van achterliggende problemen (bv. thuissituatie, leerstoornis) of als de klasleerkracht het probleem niet alleen kan oplossen wordt de leerlingenbegeleider ingeschakeld. Cel leerlingenbegeleiding Wim: Er is ook een tweewekelijks celmoment met het CLB. We overleggen dan met de coördinatoren en met de klastitularissen van de verschillende kleuren over mogelijke problematisch afwezigheden, gedragsmoeilijkheden, evolutieproblemen. Zo leer je als CLB er leerkrachten en leerlingen (nog) beter kennen. We geven later immers infosessies aan die leerlingen over bepaalde richtingen of interesses. Door zo betrokken te zijn, kunnen we als dat nodig is kort op de bal spelen. Karin: De samenwerking tussen OKAN en CLB is hier ook wel heel intensief. De CLB er is bijvoorbeeld ook op de adviserende klassenraden en de trajectgesprekken op het einde van het schooljaar. Het CLB neemt ook de TASAN 1 af. 25

5 Voor elke OKAN-leerling stippelen we een individueel leertraject uit. (foto: Nino Satria) Wim: Zo komen we ook weer bij het belang van de beleidsmatige ondersteuning, die ervoor zorgt dat je dat kan doen. De laatste jaren heb ik twintig procent van mijn uren kunnen besteden aan OKAN. We spreken in het CLB altijd over hoe belangrijk kansenbevordering wel is in ons werk. Maar dan moet je ook de tering naar de nering zetten en beleidsmatige keuzes maken. Kiezen is ook een beetje verliezen in andere domeinen, maar het is de moeite waard. Karin: Anderzijds worden er ook in die uren een aantal zaken uitgewerkt waar niet alleen OKAN-leerlingen iets aan hebben. Als we op de klassenraad vakleerkrachten erop attent maken dat ze er niet zomaar kunnen van uitgaan dat leerlingen hen wel zullen begrijpen, dan gaan ze daarover nadenken. Ze worden zich bewust dat dit niet alleen geldt voor een ex-okan-leerling in hun klas, maar net zo goed helpt voor een andere leerling die instroomt in hun klas. Snuffelen in het regulier onderwijs Caleidoscoop: Jullie hechten tijdens het OKAN-jaar veel belang aan de begeleiding van de doorstroming naar het regulier secundair of volwassenenonderwijs. Hoe gebeurt dat? Karin: Naast de individuele trajectbegeleidingsgesprekken zijn de snuffelperiodes hier heel belangrijk. Op het moment dat wij van de klastitularissen signalen krijgen dat een leerling taalvaardig en zelfredzaam genoeg is, en klaar is om kennis te maken met het reguliere onderwijs, nemen wij contact op met een reguliere school waar die leerling gedurende een periode les kan volgen in een reguliere klas. Op die manier wordt hun oriëntering in gang gezet. Het snuffelen in het reguliere onderwijs kan starten met een passieve stage op vrijdagnamiddag. Het is een passieve stage, omdat ze op dat moment enkel kennismaken. Zij gaan er bijzitten om te kijken op welk tempo er wordt lesgegeven, welke de vakinhoud is en welke woorden er gebruikt worden. Dat vindt meestal plaats in de school waar ze op dat moment de OKAN-klas volgen. Wij zoeken dan een klas, hetzij binnen de A-stroom, hetzij binnen de B-stroom, waar die leerling vakken als aardrijkskunde, wiskunde of geschiedenis kan gaan volgen. Als dat lukt, dan breiden we dat uit naar een langer snuffelmoment van twee of meerdere weken, waarin zij het volledige rooster meedraaien. Het gebeurt ook dat een leerling nog niet toe is aan dat volledig traject in het regulier onderwijs, maar qua wiskunde heel wat achtergrond heeft. Dan laten wij hem alleen maar wiskunde meevolgen. We doen dus aanpassingen per leerling. Wij hebben een aantal vaste tijdstippen voor de snuffelperiodes: oktober-november, januari-februari en april-mei. De snuffelmomenten en snuffelperiodes worden uiteraard geëvalueerd. Daar worden de vakleerkrachten sterk bij betrokken, mondeling en via een evaluatieformulier. Onthaalonderwijs is meer dan OKAN Caleidoscoop: Het verhaal is niet afgelopen op het moment dat een ex-okanleerling start in het regulier onderwijs. Welke initiatieven zijn er na het OKAN-jaar? Karin: Wij hebben jarenlang, en nog altijd eigenlijk, moeten ijveren om aan leerkrachten en scholen duidelijk te maken dat onthaalonderwijs niet gelijk is aan OKAN. Onthaalonderwijs is eerst OKAN maar ook het hele traject dat erop volgt in het secundair onderwijs. Wij kunnen in een aantal maanden niet bereiken dat een leerling klaar is om elke les zonder problemen te volgen, zowel op gebied van taal als op gebied van inhoud. Dat is onmogelijk. Eigenlijk is er zeven jaar nodig vooraleer een OKAN-leerling kan vergeleken worden met iemand die opgegroeid is onze taal. En dan houden we nog geen rekening met de rugzak die de leerlingen meekregen uit hun thuisland, met het feit dat ze na vier jaar nog altijd niet weten of ze hier mogen blijven, en met de realiteit dat wij in OKAN maar 3000 woorden kunnen aanbrengen terwijl zij in het reguliere onderwijs woorden nodig hebben (en dat daar elk jaar nog eens 600 woorden vaktaal bovenop komen). Als je daarmee allemaal rekening houdt, dan weet je dat onze OKAN-werking een druppel op een hete plaat is. Wat wij wel kunnen doen, is een stevige basis creëren en hopen dat die voldoende is om daarop verder te bouwen. Dat is onze taak, samen met de taak leerlingen zo goed mogelijk te oriënteren. Ankerfiguren Karin: Sinds drie jaar werken wij met ankerfiguren in verschillende scholen. De ankerfiguren zijn interne begeleiders van de school. Zij organiseren een huiswerkklas voor ex-okan-leerlingen, doen samen met de vervolgcoaches de opvolging van deze leerlingen en zitten bij op klassenraden. Wij geven vanuit OKAN een deel uren aan alle scholen binnen de scholengemeenschap Sint-Niklaas waar ex-okan-leerlingen zitten. Dat gebeurt met een verdeelsleutel: een school met meer ex-okan-leerlingen krijgt meer uren. De uren gaan naar de ankerfiguur die samen met de vervolgcoach het traject verder zet in het secundair onderwijs. Vervolgcoach Karin: De vervolgcoach is iemand vanuit OKAN. Dat zijn 22 uren die gegeven worden aan een contactschool OKAN door het Ministerie van Onderwijs en Vorming. De vervolgcoach geeft enerzijds individuele informatie van de ex-okanleerling aan de vervolgschool maar hij geeft ook algemene informatie over het werken met anderstalige leerlingen. 26

6 Wim: Het is een groot voordeel dat binnen een school zelf een paar mensen echt betrokken zijn met OKAN en proberen de leerlingen op te volgen. De betrokkenheid van de scholen zorgt er ook voor dat het advies van de klassenraad van OKAN voor de oriëntering van die OKAN-leerlingen alsmaar meer waarde krijgt. Vroeger werd er gewerkt met een gelijkwaardigheidsattest uit het buitenland. Een bepaalde opleiding uit het buitenland stond gelijk aan een bepaald niveau. Wou een leerling instromen op een hoger niveau, dan kreeg hij 25 lesdagen de tijd om zich te bewijzen. Daarna volgde een evaluatie. Door de sterke samenwerking in de scholengemeenschap is er al enkele jaren samen de afspraak gemaakt om in plaats van op het gelijkwaardigheidsattest te vertrouwen op het advies van de OKAN-werkers 2, collega s dus, en de leerlingen op zijn minst langer de kans te geven. Dat zorgt ervoor dat die eerste evaluatie, in de meeste gevallen toch, pas achterin december gemaakt wordt. Charterbegeleidingsplan Karin: Samen met het CLB hebben we een algemeen charter opgesteld. Daarin staan verschillende initiatieven die een school zou kunnen nemen, zoals een peter of meter hebben in de klas, open boek mogen gebruiken. Verschillende scholen hebben dit vertaald naar een individueel begeleidingsinstrument op maat (bv. een begeleidingsplan voor ex-okan-leerlingen, zie box 3). Wim: Mensen hebben soms bepaalde verwachtingen ten aanzien van een school die de school niet kan of wil vervullen. Met het charter willen we duidelijkheid scheppen. De school kan bepaalde suggesties uit het charter aanstippen en zeggen: Daar willen wij voor gaan, dat mag een ouder of leerling van ons verwachten. Zo kunnen we het tijdig weten als ze er niet volledig voor kunnen of willen gaan. En dan moeten we dan ook respecteren, in de mate dat het binnen het inschrijvingsdecreet past. Wim: De manier waarop ik als CLB er omga met deze leerlingen is altijd oplossingsgericht gekleurd. Ik vraag hen bijvoorbeeld Je hebt daar wel een paar hele goede vakken. Hoe ben jij daarin geslaagd dat te kunnen doen? Wat heb je gedaan om zulke goede punten te behalen? En als je dat nu toepast op die andere vakken, dat zou toch kunnen helpen? Zij vertrekken dus van iets dat wel goed was, en dat werkt. Ik gebruik daarbij veel visueel materiaal. Bijvoorbeeld: ik vraag hen om situaties op school, thuis, in de vrije tijd te beoordelen op een schaal van 1 tot 10, gaande van het gaat helemaal niet goed tot het gaat heel goed. Ik probeer dan met hen te bekijken hoe ze van bijvoorbeeld een 5 naar een 10 kunnen geraken, met eventuele tussenstappen. Hen overtuigen van hun eigen krachten, en dat stapje voor stapje ook gaat. Op het einde van het jaar zien ze hun evolutie, en dan kan ik hen vragen hoe ze dat bereikt hebben doorheen het jaar om hen zo het vertrouwen proberen te geven dat het volgend jaar, in een andere klas of een andere school, met nieuwe klasgenoten, ook zal lukken. Karin: We zetten de laatste jaren echt zwaar in op dat zelfvertrouwen. Bij sommige leerlingen staat of valt het daar echt wel mee, merken we. Een sterk OKAN-team Karin: Als OKAN-team evalueren we onszelf voortdurend. Je moet altijd bekijken wat werkt en waar je kan bijsturen. De energie halen we uit onze leerlingen, maar de sterkte, dat is ons OKAN-team, dat zijn onze leerkrachten. We zijn met drie mensen die de coördinatie van de hele OKAN-werking doen, waaronder ikzelf. De leerlingenbegeleiding zit vooral bij mijn andere twee collega s. In totaal zijn momenteel ongeveer 22 mensen bij OKAN betrokken. Daar zitten heel veel deeltaken tussen, mensen die bijvoorbeeld de huiswerkklas mee helpen organiseren, mensen die de analfabete leerlingen opvangen... Wim: Dat ervaar ik nu ook in Gent. Een OKAN-team bestaat uit mensen met de drive om voor die leerlingen te willen gaan. Ik sta er altijd van te kijken hoe een OKAN-leerkracht in staat is om met al die verschillen rekening te houden. Het is zo n specifiek publiek, met soms heel schrijnende verhalen. En het OKAN-team creëert voor hen een veilige haven. Oplossingsgericht werken Caleidoscoop: Het lijstje van initiatieven om OKAN- en ex-okan-leerlingen te begeleiden is erg groot. Wat is jullie rode draad doorheen al die initiatieven? 27

7 BOX 3. VOORBEELD VAN EEN INDIVIDUEEL BEGELEIDINGSPLAN: GSPLAN: VOOR EX-OKAN-LEERLINGEN Naam leerling : Schooljaar : klas : De communicatie tussen school, ouders en externe hulpverleners gebeurt door de vaste contactpersoon: Engagement van de directie De directie steunt het lerarenteam dat zijn engagementen opneemt. Ze voorziet in de mogelijkheid tot het volgen van nascholing. Engagement van het schoolteam (titularissen, lerarenteam, leerlingenbegeleider, directie) De leerlingenbegeleider verzamelt de gegevens en zorgt voor doorstroming van de nodige informatie naar het lerarenteam. Op klassenraden geeft het lerarenteam informatie van jaar tot jaar door, zodat de begeleiding van de ll. gedurende de volledige schoolloopbaan kan gebeuren. Alle leraren passen de richtlijnen uit Leren leren toe in alle vakken. De leraar bewaakt de gevoelens van de ll. door hem/haar goede feedback te geven. Hij stimuleert de ll. zijn/haar talenten en sterke kanten te leren ontdekken en deze maximaal te benutten. Elke leraar engageert zich tot het opvangen van signalen van de leerling en geeft deze door aan de leerlingenbegeleider. Voor ernstige vormen van dysfuncties zijn individuele maatregelen mogelijk, dit in samenspraak met de leerlingenbegeleider en het schoolteam. Engagement van de ouders of begeleiders De ouders/begeleiders maken de extra zorgvraag bij de inschrijving bekend en staven ze met de nodige documenten. De ouders/begeleiders hebben respect voor wat de school en de leraren proberen op te bouwen. Zij erkennen de opdracht en professionaliteit van de leraar. De ouders/begeleiders volgen het schoolwerk van de ll. op en nemen onmiddellijk contact op met de leerlingenbegeleider bij moeilijkheden. Engagement van de leerling De ll. waardeert de inspanningen van de school en doet zijn/haar best om goed te presteren op school. De ll. komt de gemaakte afspraken met leraren, leerlingenbegeleider en directie na. De ll. is verantwoordelijk voor de volledigheid van zijn notities. Hij verbindt zich ertoe zijn notities in orde te houden en ze in de daartoe bestemde mappen onder te brengen. De ll. neemt zelf initiatief om uitleg, extra hulp, te vragen of de leerkracht te herinneren aan de maatregelen wanneer dit nodig is. Maatregelen tijdens de les - Je krijgt maandelijks een meter/peter toegewezen. Zij/hij helpt jou tijdens de lessen, maakt je wegwijs in de school, - Je mag STEEDS een Nederlands verklarend woordenboek voor anderstaligen gebruiken. - Je krijgt een geschikte plaats in de klas. - Je mag memokaarten gebruiken voor Nederlands, Frans en Engels (gemaakt door de vakleerkrachten). Maatregelen m.b.t. huiswerk en studie - Je krijgt bijles Nederlands (NT2) en Frans aangeboden op school. - Je gaat naar de huiswerkklas van OKAN. - Je krijgt voorbeeldvragen mee naar de huiswerkklas. De communicatie gebeurt via de schoolagenda. - Indien nodig los jij bij een uitgebreide taak enkel de voor jou aangeduide oefeningen op. 28

8 Maatregelen m.b.t. toetsen en examens - Bij toetsen en examens worden de vragen voorgelezen en/of mondeling toegelicht indien je hier nood aan hebt. - Je mag vragen jouw schriftelijke examens mondeling toe te lichten. - Je mag de goedgekeurde hulpmiddelen (zie boven) gebruiken. - Je krijgt extra tijd voor het maken van opdrachten, toetsen en examens. - Je mag in de tijdsklas zitten. - Je krijgt op voorhand de teksten begrijpend lezen bij het examen Nederlands zodat je die kan voorbereiden. Maatregelen m.b.t. beoordeling - Je krijgt bij Nederlands een invuldictee i.p.v. een volledig dictee. - In de maand september krijg je geen cijferbeoordeling. Wel zullen er voor de verschillende vakken commentaren en remediëringstips gegeven worden. - Bij de evaluatie van toetsen weegt spelling minder zwaar door: er kan gequoteerd worden met rode en groene punten. Hier telt de groene score mee. - Je mag openboek examen doen in het 1ste trimester, tenzij je dit zelf anders wil. In het 2de trimester is het gedeeltelijk openboek examen. Er wordt gequoteerd met rode en groene punten. Je score is het gemiddelde van beide. In het 3de trimester leg je examen af zonder boek, tenzij je een uitzonderingsmaatregel krijgt. Extra maatregelen Ondergetekenden verklaren hierbij het begeleidingsplan aandachtig te hebben gelezen en de inhoud van hun engagement te begrijpen. Zij verbinden zich ertoe de in het begeleidingsplan opgenomen bepalingen naar best vermogen te zullen nakomen. Datum: Leerlingenbegeleider ouder(s)/begeleider leerling Klastitularis Meer lezen? Werken met heterogene groepen in OKAN (foto: Henk L) Op (ga naar informatie en okan ) vind je een brochure die de scholengemeenschap maakte over OKAN. 1 TASAN staat voor Taalvaardigheid Aanvang Secundair onderwijs Anderstalige Nieuwkomers. Het is een toets die men kan afnemen van anderstalige nieuwkomers tussen 12 en 16 jaar op het einde van het onthaaljaar, op het ogenblik dat deze leerlingen willen doorstromen naar de eerste graad van het secundair onderwijs. Gysen, S., Ramaut, G., & Sterckx, M. (2003). Tasan - Taalvaardigheidstoets Aanvang Secundair onderwijs Anderstalige Nieuwkomers. Leuven: Steunpunt NT2 (K.U.Leuven). 2 In de huidige regelgeving geldt dat bij doorstroom van een leerling uit het onthaaljaar naar vervolgonderwijs de toelatingsklassenraad bij zijn beslissing rekening moet houden met het advies van de klassenraad van het onthaaljaar. Elke beslissing die afwijkt van dat advies moet worden gemotiveerd. Bovendien wordt in de toelatingsklassenraad de vervolgschoolcoach van de betrokken leerling als raadgevend lid opgenomen. De Berkenboom paste deze werkwijze al toe voor deze regelgeving van toepassing was. 29