1 Inleiding 3. 3 Conclusies Inleiding Bijeenkomst voldoet niet aan de reclameregels Standhouders voldoen aan reclameregels 12

Transcriptie

1 Rapport naar aanleiding van het algemeen toezichtbezoek aan Bronkhorst Colloquium georganiseerd door de Nederlandse Vereniging van Artsen voor Longziekten en Tuberculose op 25 november 2016 te Veldhoven Utrecht, Februari, 2017

2 1 Inleiding 3 2 Resultaten toezichtbezoek Inleiding Algemene gegevens Organisatie samenkomst Reclame-uitingen Gunstbetoon (honorering dienstverlening, gastvrijheid, geschenken en wetenschappelijke prijzen) Opgevraagde documenten 9 3 Conclusies Inleiding Bijeenkomst voldoet niet aan de reclameregels Standhouders voldoen aan reclameregels 12 4 Handhaving Inleiding Corrigerende maatregelen Stimuleringsmaatregelen 13 Pagina 2 van 13

3 1 Inleiding In het kader van haar toezichthoudende taak heeft de Inspectie voor de Gezondheidszorg (hierna: de IGZ) op 25 november 2016 een onaangekondigd bezoek gebracht aan Bronkhorst Colloquium te Veldhoven. Het Bronkhorst Colloquium werd georganiseerd door de Nederlandse Vereniging van Artsen voor Longziekten en Tuberculose (NVALT). Doel van het inspectiebezoek was te beoordelen in hoeverre de NVALT de regels voor geneesmiddelenreclame naleefde. Om tot een verantwoord oordeel te kunnen komen, heeft de IGZ getoetst aan de toepasselijke wet- en regelgeving. Het gaat om de Geneesmiddelenwet en de Beleidsregels gunstbetoon Geneesmiddelenwet (Beleidsregels gunstbetoon). Afschriften van de wetteksten zijn te vinden op Meer specifiek heeft de IGZ getoetst aan de regels voor dienstverlening, gastvrijheid, geschenken en transparantie, te vinden in artikel 94, onder a, b en c van de Geneesmiddelenwet en onderdeel 2.1 onder a, b en c van de Beleidsregels gunstbetoon. De IGZ heeft een beoordelingskader opgesteld, waarmee zij heeft getoetst aan deze aspecten: Dienstverlening: De IGZ heeft gekeken naar de inhoud van de dienstverleningsovereenkomst, de honorering van de dienstverlening en de onkostenvergoeding bij de dienstverlening. Gastvrijheid: De IGZ heeft beoordeeld of de gastvrijheid beperkt is gebleven tot hetgeen strikt noodzakelijk is om aan de bijeenkomst te kunnen deelnemen. Daartoe heeft de IGZ beoordeeld of het programma, de locatie en de kosten van de bijeenkomst te rechtvaardigen zijn. Geschenken: De IGZ heeft beoordeeld of de uitgereikte geschenken - en indien van toepassing wetenschappelijke prijzen - een geringe waarde hebben en of ze relevant zijn voor de beroepsuitoefening. Transparantie: De IGZ heeft gekeken naar de transparantie over banden van sprekers. Zij heeft hierbij gekeken of (eventuele) banden vooraf bekend zijn gemaakt en of de vertegenwoordigers vanuit de farmaceutische industrie als zodanig herkenbaar zijn. Daarnaast toetste de IGZ aan de regels voor reclame-uitingen, te vinden in artikel 84 t/m 93 van de Geneesmiddelenwet. Zo beoordeelde de IGZ of farmaceutische bedrijven bij hun stands - indien aanwezig - verboden publieksreclame maakten voor receptgeneesmiddelen. In dit rapport leest u de resultaten van het onderzoek naar de mate waarin de NVALT de regels op het gebied van geneesmiddelenreclame naleefde tijdens de bezochte bijeenkomst. Achtereenvolgens worden twee vragen beantwoord: Hoe heeft de NVALT invulling gegeven aan het Bronkhorst Colloquium voor wat betreft de organisatie, reclame-uitingen en gunstbetoon (hoofdstuk twee)? Wat is het oordeel van de IGZ over in hoeverre de NVALT de regels voor geneesmiddelenreclame naleefde (hoofdstuk drie)? In hoofdstuk vier treft u, indien van toepassing, de maatregelen aan. Pagina 3 van 13

4 2 Resultaten toezichtbezoek 2.1 Inleiding In dit hoofdstuk leest u hoe de NVALT invulling heeft gegeven aan het Bronkhorst Colloquium voor wat betreft de organisatie van de bijeenkomst, reclame-uitingen en gunstbetoon tijdens de bijeenkomst. De informatie in dit hoofdstuk is een weergave van wat de IGZ heeft geconstateerd in een gesprek met de NVALT tijdens het inspectiebezoek, de documenten die de NVALT heeft nagestuurd naar aanleiding van het bezoek en de volgende bijgewoonde onderdelen van het Bronkhorst Colloquium: Diagnostiek recidiverende luchtweginfecties door en ; Aspergillus en andere mycosen: diagnose, behandeling en opties door xxxxxxxxxxxxen. Er zijn drie aandachtsgebieden: organisatie samenkomst, reclame-uitingen en gunstbetoon (dienstverlening, gastvrijheid, geschenken en wetenschappelijke prijzen). Na de algemene gegevens over de bijeenkomst vindt u de resultaten per aandachtsgebied, weergegeven in een tabel. 2.2 Algemene gegevens Algemene gegevens Titel Adres Verantwoordelijke voor organisatie Initiator Organisator Financier/sponsor Bronkhorst Colloquium Conference Hotel Koningshof Locht RM Veldhoven Nederlandse Vereniging van Artsen voor Longziekten en Tuberculose (NVALT) NVALT in samenwerking met Forum Vlaamse Longartsen NVALT Chiesi Pharmaceuticals, Mundipharma Pharmaceuticals BV, Bayer BV, Baxalta now part of Shire, BMS, AstraZeneca BV, Boehringer Ingelheim, Teva Nederland, Pfizer BV, Novartis Pharma, GSK, Sandoz BV en Lilly Nederland BV. Datum en tijdstip inspectie 25 november 2016, uur Duur inspectie 5 uur Naam inspecteurs/aanwezigen IGZ Dhr. R. Broere (senior inspecteur), mw. C. Hillebrand (inspecteur) en mw. D. Pagina 4 van 13

5 Paleari (senior beleidsmedewerker, Ministerie VWS). Gesprekspartner(s): naam, functienaam en bedrijf Type samenkomst Is de bijeenkomst geaccrediteerd? Mw. (past-president NVALT), mw. xxxxxxxx(secretariaat NVALT) en dhr. xxxxxxxxxxx(voorzitter Commissie Bronkhorst Colloquia) Congres, wetenschappelijke bijeenkomst Ja, door NVALT. Maximaal 20 punten, opgebouwd uit: aanwezigheid tijdens congres (12 punten) en inleveren verplichte voortoets (8 punten). 2.3 Organisatie samenkomst Organisatie samenkomst Wie is de doelgroep? Hoeveel deelnemers zijn er en wat is de verdeling tussen beroepsbeoefenaren en niet-beroepsbeoefenaren? Heeft de organisator maatregelen genomen om (publieks)reclame richting niet beroepsbeoefenaren te voorkomen (zoals bij de stands, programmaboekje etc)? Welke maatregelen heeft de organisator genomen tegen de verleende gastvrijheid richting niet beroepsbeoefenaren? Longartsen, arts-assistenten in opleiding tot longarts en voor geïnteresseerde artsen zijnde niet-longartsen. In totaal waren er 221 geregistreerde deelnemers. Er waren alleen beroepsbeoefenaren aanwezig. N.v.t. N.v.t. 2.4 Reclame-uitingen Vragen op het gebied van reclame-uitingen Worden tijdens de geïnspecteerde onderdelen geneesmiddelen besproken? Ja, tijdens de bijgewoonde werkgroepbesprekingen werd in het kort gesproken over geneesmiddelen voor infectieziekten. Daarbij werden zowel stofnamen als merknamen genoemd. Worden in de stands tijdens de bijeenkomst reclame-uitingen gedaan? Bij de dertien aanwezige stands werden grote achterwanden en banners gebruikt. De farmaceutische bedrijven maakten bij Pagina 5 van 13

6 hun stand reclame voor hun receptgeneesmiddelen. Worden tijdens de bijeenkomst reclame-uitingen gedaan: zoals de bijgewoonde presentaties, het programma en de uitnodiging? Nee, tijdens de bijgewoonde werkgroepbesprekingen werden geen reclame-uitingen gedaan. In het programmaboekje, syllabus en op de website van de NVALT stonden ook geen reclame-uitingen. 2.5 Gunstbetoon (dienstverlening, gastvrijheid, geschenken en wetenschappelijke prijzen) Vragen op het gebied van dienstverlening, gastvrijheid, geschenken en wetenschappelijke prijzen Zijn de eventuele banden tussen de sprekers en de farmaceutische industrie vooraf bekend gemaakt? Tijdens één bijgewoond onderdeel werd heel kort een disclosure sheet getoond. Bij een ander onderdeel hadden de twee workshopleiders geen disclosure slide aan het begin van hun presentatie. In het programmaboekje stonden bij de sprekers en de inleiders niet hun eventuele banden vermeld. De sprekers en workshopleiders werden door NVALT gewezen op het gebruik van een disclosure sheet aan het begin van hun presentatie, aldus de organisator. Zijn de vertegenwoordigers van farmaceutische bedrijven aanwezig? Zijn de vertegenwoordigers van farmaceutische bedrijven als zodanig herkenbaar? Zijn er stands met materialen aanwezig? DIENSTVERLENING Welke dienst(en) verricht(en) de spreker(s), commissieleden e.a. om de vergoeding te ontvangen? Ja, bij de stands van de farmaceutische bedrijven stonden vertegenwoordigers van de desbetreffende bedrijven. Ja, de vertegenwoordigers droegen badges aan een oranje keycord, de deelnemers aan het congres droegen een andere kleur keycord. Ja, tijdens de inspectie waren dertien stands van farmaceutische bedrijven aanwezig. Bij de stands lagen materialen, maar er werden geen geschenken aan de deelnemers uitgedeeld. Om de vergoeding te ontvangen hebben: de sprekers een presentatie gegeven, de inleiders van de werkgroepbesprekingen de workshops geleid, Pagina 6 van 13

7 de sprekers en de inleiders een vergadering in Breda bij gewoond. De commissieleden ontvingen geen vergoeding. Hoeveel uren word(t/en) de spreker(s), commissieleden e.a. geacht te besteden aan de dienst(en), uitgesplitst naar voorbereiding, tijdens- en na de bijeenkomst? Volgens de organisator moesten de sprekers en de inleiders van de werkgroepbesprekingen gedurende drie dagen hun diensten verrichten: de vergadering in Breda en de congressen in Veldhoven en Blankenberge (B). Hoe hoog is het uurtarief voor de spreker(s), commissieleden e.a.? Iedere spreker ontving 750,- voor zijn/haar presentatie. De inleiders die vier werkbesprekingen leidden, ontvingen 1.000,- en degenen die vijf workshops leidden, ontvingen 1.250,-. Biedt u de spreker(s), commissieleden e.a. reiskostenvergoeding aan? Iedere spreker en workshopleider ontving een reiskostenvergoeding ( 0,19 per km) of een vergoeding voor kosten openbaar vervoer. Biedt u de spreker(s), commissieleden e.a. reistijdvergoeding aan? Er werd geen reistijdvergoeding aangeboden. Biedt u de spreker(s), commissieleden e.a. onkostenvergoeding aan? Ja, de inschrijf- en verblijfkosten van het congres waren voor rekening van de organisatie. Houd(t/en) de spreker(s) dezelfde presentatie bij andere bijeenkomsten? Zo ja: waar en wanneer. Ja, tijdens het Colloquium Vlaamse Longartsen Floréal Club in Blankenberge (B) op 2, 3 en 4 februari Heeft u een schriftelijke dienstverleningsovereenkomst met de spreker(s), commissieleden e.a. gesloten? Zo ja: afschrift(en). Zo nee: waarom niet? Nee, de organisator heeft geen schriftelijke dienstverleningsovereenkomsten gesloten met de sprekers en de inleiders van de werkbesprekingen. Zo ja, hoe is de doelstelling van de te verlenen diensten in de dienstverleningsovereenkomst omschreven? Toelichting: N.v.t. Zo ja, hoe is de uitvoering van de te verlenen diensten in de dienstverleningsovereenkomst omschreven? N.v.t. Pagina 7 van 13

8 Toelichting: PROGRAMMA Hoe is de verdeling tussen het wetenschappelijk programma en vrije tijd? Wetenschappelijk programma exclusief pauzes: 1 e dag: 1.05 uur 2 e dag: 6.30 uur 3 e dag: 3 uur In totaal uur Vrije tijd: 1e dag: 1.50 uur hapje en drankje. 2e dag: 1.30 uur ontbijt, 1.00 uur koffie, 1.15 uur lunch, 0.30 uur aperitief en 2.00 uur diner (aanname duur). 3 e dag: 1.00 uur ontbijt, 0.30 uur koffie, en 1.00 uur lunch (aanname duur). In totaal uur. Volgens de organisator is voor drie dagen gekozen om de volgende redenen: -zo min mogelijk onder werktijd; -reistijd en files (vooral voor deelnemers uit België); -kans op afwezigheid deelnemers in verband met sinterklaasviering op de zaterdag (26 november). LOCATIE Waarom is voor deze locatie gekozen? Volgens de organisator is er voor Conference Hotel Koningshof te Veldhoven gekozen vanwege het grote aantal hotelbedden. KOSTEN Wat is de financiële bijdrage vanuit de farmaceutische industrie? De farmaceutische industrie droeg in totaal bij aan het congres door de huur van de standruimte. Wat zijn de totale kosten voor gastvrijheid (reis- verblijf, en inschrijvingskosten)? De kosten voor gastvrijheid bedroegen ongeveer ,-. Wat is de eigen bijdrage van de beroepsbeoefenaar? De eigen bijdrage was 500,- voor longartsen en 400,- voor artsassistenten in opleiding tot longarts. In de ontvangen eindafrekening stond ,-. Wat is de eigen bijdrage van de nietberoepsbeoefenaar? N.v.t. Pagina 8 van 13

9 Waaraan wordt de financiële bijdrage vanuit de farmaceutische industrie besteed? Waaraan wordt de eigen bijdrage van de (niet-) beroepsbeoefenaren besteed? Strekt de gastvrijheid zich uit tot anderen dan beroepsbeoefenaren 1? Als er geld overblijft waar wordt het aan besteed? Geschenken Worden er geschenken gegeven of ontvangen? (Wetenschappelijke) prijzen Worden er (wetenschappelijke) prijzen gegeven of ontvangen? De organisator besteedde de bijdrage van de farmaceutische industrie aan de verschillende kostenposten zoals de kosten voor organisatie, sprekers en locatie. De organisator besteedde de eigen bijdrage onder meer aan kosten voor organisatie en verblijf. Nee, tijdens het congres waren alleen beroepsbeoefenaren aanwezig. De organisator gaf aan de begroting op 0m- te krijgen zodat de standhuur laag kan blijven. Ja, bij diverse stands van de farmaceutische bedrijven lagen boeken, die werden opgestuurd of overhandigd, nadat de beroepsbeoefenaar zijn volledige gegevens had achtergelaten. Het ging hierbij onder meer om de boeken Longkanker: begrijpen en behandelen, Zó werkt de zorg in Nederland: kaartenboek gezondheidszorgen en Het vrouwenhart: begeerd maar miskend. De winkelwaarde van ieder afzonderlijk boek was onder de 50,-. Nee, er waren geen (wetenschappelijke) prijzen. 2.6 Opgevraagde documenten Tijdens het inspectiebezoek heeft de IGZ de volgende documenten opgevraagd of ingezien: programma; lijst van deelnemers; offerte, begroting en eindafrekening van de gehele bijeenkomst; lijst met sponsoren inclusief hun bijdragen; uitnodiging aan de deelnemers (inclusief bijlagen); één afschrift van een sponsorcontract. 1 Verpleegkundigen die in opdracht van een beroepsbeoefenaar geneesmiddelen verstrekken of toedienen komen ook in aanmerking komen voor gastvrijheid bij bijeenkomsten (artikel 82 lid 1 onder 2 Geneesmiddelenwet). Deze groep verpleegkundigen mag echter geen andere vormen van gunstbetoon dan gastvrijheid ontvangen, omdat zij niet onder de categorie beroepsbeoefenaren vallen (Beleidsregels gunstbetoon Geneesmiddelen). Pagina 9 van 13

10 presentatie(s); correspondentie ( wisseling) met de sprekers. Pagina 10 van 13

11 3 Conclusies 3.1 Inleiding In het vorige hoofdstuk heeft de IGZ vastgelegd hoe de NVALT invulling heeft gegeven aan Bronkhorst Colloquium voor wat betreft de organisatie, reclameuitingen en gunstbetoon. In dit hoofdstuk geeft de IGZ een oordeel over in hoeverre de NVALT tijdens de bijeenkomst de regels voor geneesmiddelenreclame naleefde. Dit hoofdstuk heeft een meer beschouwend karakter. Gezocht is naar verbanden, verklaringen en overeenkomsten in de onderzoeksresultaten zoals beschreven in hoofdstuk 2. Dit heeft geleid tot enkele oordelen die van belang zijn voor de NVALT bij het (verder) verbeteren van de naleving van de regels op het gebied van geneesmiddelenreclame. 3.2 Bijeenkomst voldoet niet aan de reclameregels De bijeenkomst voldoet niet aan de reclameregels, voor wat betreft de onderdelen dat de IGZ heeft geïnspecteerd. De IGZ beoordeelde hiervoor de reclame-uitingen, de dienstverlening, de geboden gastvrijheid, de geschenken, de wetenschappelijke prijzen en de transparantie over de banden van sprekers met de farmaceutische industrie Dienstverlening voldoet niet Om de vraag te beantwoorden of de dienstverlening voldoet aan de reclameregels beoordeelt de IGZ de aanwezigheid van een schriftelijk helder omschreven dienstverleningsovereenkomst en de honorering van de dienstverlening. Dienstverleningsovereenkomsten sprekers en inleiders niet aanwezig Tijdens de inspectie bleek dat NVALT geen schriftelijke dienstverleningsovereenkomsten met de sprekers en de inleiders van de werkgroepbesprekingen heeft gesloten. Dit is in strijd met artikel 94, onder a van de Geneesmiddelenwet. De sprekers en inleiders ontvingen voor hun dienstverlening een vergoeding variërend van 750,- tot 1.250,-. Daarnaast ontvingen de sprekers en de inleiders een reiskostenvergoeding en waren de inschrijfgelden voor de bijeenkomst voor rekening van de organisatie. Omdat de doelstelling en uitvoering van de door de sprekers geleverde diensten niet in schriftelijke dienstverleningovereenkomsten is vastgelegd, kan de IGZ de honorering van de diensten niet beoordelen Gastvrijheid is (vooralsnog) te rechtvaardigen Blijft de gastvrijheid wel of niet beperkt tot hetgeen strikt noodzakelijk is, om aan de bijeenkomst te kunnen deelnemen? Om deze vraag te beantwoorden beoordeelt de IGZ of het programma, de locatie en de kosten van de bijeenkomst te rechtvaardigen zijn. Wanneer de geboden gastvrijheid niet voldoet aan de regels, is er sprake van verboden gunstbetoon. Programma is (vooralsnog) te rechtvaardigen Het programma bestond uit drie dagen. In totaal duurde het wetenschappelijke programma uur, tegenover uur aan ontbijt, lunch en diner. De inspectie beraadt zich over wanneer een (extra) overnachting te rechtvaardigen is in het kader van gastvrijheid dient beperkt te blijven tot hetgeen strikt noodzakelijk is om Pagina 11 van 13

12 de bijeenkomst bij te wonen, zoals verwoord in onderdeel 2.1 onder a, b en c van de Beleidsregels gunstbetoon. Daarnaast beraadt de IGZ zich of overige niet wetenschappelijke onderdelen van het programma, die net zoveel tijd in beslag nemen als wetenschappelijke onderdelen van het programma, strikt noodzakelijk zijn. Locatie De locatie voor dit congres, Conference Hotel Koningshof te Veldhoven, had een zakelijke uitstraling en was niet heel luxueus. De organisatie gaf aan de locatie gekozen te hebben vanwege het grote aantal hotelbedden. De geboden faciliteiten zijn zodanig van aard en omvang dat niet aannemelijk is dat de locatie zelf het hoofddoel van deelname aan het congres vormde. De IGZ vindt de locatie waar de bijeenkomst werd gehouden passend. Kosten De IGZ gaat bij de beoordeling van de kosten voor gastvrijheid tijdens het congres uit van kosten voor gastvrijheid 2 gedeeld door het aantal deelnemers. Zo wordt bepaald welk bedrag toekomt aan de individuele deelnemer. Na aftrek van de eigen bijdrage van de deelnemer, komt de IGZ uit op een bedrag van minder dan 0 3 voor gastvrijheid per deelnemer. Omdat de kosten voor gastvrijheid, die door de sponsoren worden vergoed, op minder dan 0,- uitkomen, vindt de IGZ dat de genoten gastvrijheid binnen de redelijke perken blijft. Conclusie: Gelet op de beoordeling van het programma, de locatie en de kosten acht de IGZ de gastvrijheid (vooralsnog) acceptabel en in overeenstemming met de Beleidsregels gunstbetoon Geneesmiddelenwet Banden sprekers met farmaceutische bedrijven niet geheel bekend Bij het gedeelte van het programma dat de IGZ bijwoonde, toonden de inleiders bij aanvang van de werkgroepbesprekingen heel kort of geen disclosure slide met informatie over hun banden met de farmaceutische industrie. Met name tijdens een wetenschappelijke bijeenkomst is het van belang dat de toehoorders van presentaties weten of, en zo ja, welke banden een spreker heeft met de farmaceutische industrie. Dit geeft de toehoorders de mogelijkheid de presentatie op de juiste waarde te schatten. De IGZ acht de geboden transparantie over de banden van sprekers met de farmaceutische industrie niet geheel in overeenstemming met de regels voor transparantie in de Beleidsregels gunstbetoon Geneesmiddelenwet. 3.3 Standhouders voldoen aan reclameregels De IGZ beoordeelde hiervoor de aangeboden geschenken, de reclame-uitingen bij de stands en de herkenbaarheid van vertegenwoordigers van de farmaceutische bedrijven. Dit leidt niet tot oordelen die van belang kunnen zijn voor de standhouders bij het (verder) verbeteren van de naleving van de regels op het gebied van geneesmiddelenreclame. 2 Reis-, verblijf- (hotelovernachtingen/maaltijden) en inschrijvingskosten. Algemene kosten (zoals bijvoorbeeld zaalhuur, vergoeding voor sprekers en algemene organisatiekosten) maken geen deel uit van de kosten voor gastvrijheid. 3 Uit de eindberekening en het aantal van 221 deelnemers volgt dat de eigen bijdrage per deelnemer was ,42 : 2211 = 385,81. De kosten van gastvrijheid per deelnemer na aftrek van de eigen bijdrage is ( ,77 : 221) - 385,81 = < 0. Pagina 12 van 13

13 4 Handhaving 4.1 Inleiding In het vorige hoofdstuk heeft de IGZ een oordeel gegeven over in hoeverre de NVALT tijdens de bijeenkomst de regels voor geneesmiddelenreclame naleefde. In dit hoofdstuk geeft de IGZ aan of en welke maatregelen zij zal treffen indien de NVALT niet heeft voldaan aan de regels voor geneesmiddelenreclame. 4.2 Corrigerende maatregel(en) Geen. 4.3 Stimuleringsmaatregel(en) Dienstverleningsovereenkomsten tussen sprekers en verantwoordelijke bijeenkomst noodzakelijk Voor toekomstige bijeenkomsten wijst de IGZ NVALT erop dat zij schriftelijke dienstverleningsovereenkomsten met de sprekers en de inleiders van de werkgroepbesprekingen moet sluiten. In de Geneesmiddelenwet is de verplichting opgenomen om de diensten door beroepsbeoefenaren en de honorering schriftelijk in een overeenkomst vast te leggen. Deze regel is niet alleen van toepassing op de relatie tussen farmacie en beroepsbeoefenaren maar ook tussen beroepsbeoefenaren en andere partijen dan de farmacie zoals beroepsverenigingen. De IGZ zal in het vervolg op dit punt actief gaan toezien en zo nodig bestuursrechtelijk handhaven. Banden sprekers met farmaceutische bedrijven bekend maken Voor toekomstige bijeenkomsten wijst de IGZ NVALT erop dat de banden tussen de sprekers en de farmaceutische industrie voorafgaand aan de workshop bekend moeten worden gemaakt. NVALT kan hieraan bijdragen door bijvoorbeeld in het programma c.q. de uitnodiging van iedere spreker te vermelden of, en zo ja, welke banden de spreker heeft met de farmaceutische industrie. Pagina 13 van 13