Normaal- en streefwaarden, formules

Transcriptie

1 Achtergrond richtlijn Normaal- en streefwaarden, formules Reikwijdte volwassenen met chronische nierschade stadium G1 t/m G4 volwassenen met chronisch nierfalen stadium G5 en G5D Inhoud 1. Inleiding 2. Normaalwaarden bloedparameters 3. Normaalwaarden urineparameters 4. Indeling stadia nierschade 5. Streefwaarden CNS / Predialyse 6. Streefwaarden HD 7. Streefwaarden PD 8. Formules 9. Literatuur In de behandelrichtlijnen voor chronische nierschade en nierfunctievervangende therapie worden streefwaarden genoemd. In dit document een overzicht van normaal- of referentiewaarden en streefwaarden bij de diverse behandelingen. In de tabellen met streefwaarden kunnen desgewenst de streefwaarden of alarmwaarden worden genoteerd zoals die in het eigen centrum zijn afgesproken. In dit document staat eveneens een overzicht van veel gebruikte formules waarmee de waarden geïnterpreteerd kunnen worden. Nota bene: De normaalwaarden zijn van Nederlandse Vereniging voor Klinische Chemie en Laboratorium-geneeskunde. De in het centrum gebruikte waarden kunnen afwijken omdat elk laboratorium eigen referentiewaarden hanteert afhankelijk van de toegepaste meet- en bepalingsmethoden of het gebruik van andere reagens. Afdrukdatum : Pagina 1 van 18

2 1. Inleiding Uitslagen worden vergeleken met referentie- of normaalwaarden. Dit zijn over het algemeen intervallen, zodanig gekozen dat 95% van de uitslagen van gezonde mensen binnen deze grenzen valt. De helft van de overige 5% valt daarboven, de andere helft daaronder. Een lichte afwijking hoeft dus geen betekenis te hebben. [21] Een aantal aspecten zijn van invloed op de referentiewaarden: [21] Leeftijd Geslacht Zwangerschap Voedingspatroon Medicijngebruik Moment van bepaling (nuchter, net na een maaltijd) Analysemethode in het laboratorium Eenheid waarin iets is gemeten (% of in metrische eenheid of SI eenheid, zie DNN Fact Sheet Omrekenfactoren) Streefwaarden bij bepaalde ziektebeelden kunnen afwijken van de referentiewaarden. Een algemene toelichting op laboratoriumonderzoek is te vinden op de website van de Nederlandse Vereniging voor Klinische Chemie en Laboratorium-geneeskunde, zie Afdrukdatum : Pagina 2 van 18

3 2. Normaalwaarden bloedparameters Biochemische parameters bloed Normaalwaarde [21] Biochemische parameters - bloed Normaalwaarde [21] Ureum 60 jaar: mmol/l Cholesterol totaal (TC) mmol/l > 60 jaar: mmol/l HDL-Cholesterol : mmol/l Kreatinine (enzymatische methode) * : µmol/l : mmol/l : µmol/l LDL-Cholesterol < 3.0 mmol/l Kreatinineklaring ml/min TG (nuchter) mmol/l Natrium mmol/l Kalium mmol/l Hemoglobine Calcium (gecorrigeerd voor albumine) serum: mmol/l : mmol/l : mmol/l Calcium geïoniseerd capillair: mmol/l Hematocriet : I/L veneus: mmol/l : I/L Fosfaat mmol/l MCV (gemiddeld celvolume) fl Magnesium mmol/l MCH (gemiddelde hoeveelheid Hb per cel) fmol Zink plasma: µmol/l MCHC (gemiddelde Hb-concentratie per cel) mmol/l vol bloed: µmoll/ Reticulocyten 0-2% Glucose (nuchter) volbloed of capillair: mmol/l IJzer : µmol/l veneus plasma: mmol/l : µmol/l HbA1 c mmol/mol TIJBS (Totale ijzerbindingscapaciteit) µmol/l Bicarbonaat (CO 2 of HCO - 3 ) mmol/l Ferritine : µg/l premenopauzaal: µg/l intact PTH 2-7 pmol/l postmenopauzaal: µg/l Albumine g/l Transferrine g/l Totaal eiwit g/l TSAT 20-50% Leukocyten /L Urinezuur mmol/l Trombocyten /L mmol/l Gamma GT : < 45 U/L Foliumzuur 5-23 nmol/l : < 35 U/L Vit. B pmol/l AF < 125 U/L Vit. D 25(OH)D nmol/l ALAT : < 50 U/L 1α25(OH) 2 D pmol/l : < 40 U/L ASAT < 45 U/L CRP <10 mg/l Tabel 1 normaalwaarden biochemische bloedparameters Afdrukdatum : Pagina 3 van 18

4 * Gebruik van voedingssupplementen met creatine kunnen van invloed zijn op het serumkreatininegehalte en daarmee de egfr beïnvloeden. Creatinemonohydraat zou geen invloed hebben, andere soorten, zoals creatinine-ethylester wel. [11] Serumkreatininegehalte zal ook stijgen na gebruik van een grote portie vlees en vis omdat dit kreatinine en kreatininefosfaat bevat. Tenslotte kunnen bepaalde medicijnen het serumkreatininegehalte verhogen, zoals de antibiotica cefalosporines en trimethoprim en H 2 -antgaonisten, zoals cimetidine. [22] Calcium is in plasma voor een deel gebonden aan plasma-eiwitten, vooral aan albumine. Als totaal calcium wordt bepaald, is correctie nodig bij afwijkende albumine-waarden. Er zijn een aantal formules gangbaar. Geadviseerd wordt [23] : - Indien albumine < 40 g/l is: gecorrigeerd calcium = gemeten calciumwaarde + [0,02 x (40 gemeten albumine)] - Indien albumine > 45 g/l is: gecorrigeerd calcium = gemeten calciumwaarde [0,02 x (gemeten albumine 45)] Andere gehanteerde formules zijn: - Ca gecorrigeerd = Ca actueel gemeten + 1 (albumine/40). - Ca gecorrigeerd = Ca actueel gemeten + [(42 Ca actueel gemeten) x 0.02] Ureum/kreatinineratio wordt berekend als de verhouding tussen serumuremwaarde (mmol/l) en serumkreatininewaarde (µmol/l). [22] Een ratio > 100 wijst op een gestegen reabsorptie van ureum, zoals verwacht kan worden bij dehydratie en geeft aan dat de verslechterde nierfunctie een pre-renale oorzaak heeft. Normaal gesproken ligt de ratio tussen de 40 en 100, ook bij een postrenale oorzaak van de verslechterde nierfunctie. Een ratio < 40 wijst op een gedaalde reabsorptie van ureum. Dat is mogelijk een gevolg van tubulaire schade en dus een aanwijzing voor een renale oorzaak van de verslechterde nierfunctie. Afdrukdatum : Pagina 4 van 18

5 3. Normaalwaarden urineparameters Biochemische parameters urine Normaalwaarde [21] Albumine/kreatinine ratio [3] : < 2.5 mg/mmol : < 3.5 mg/mmol Albumine < 30 mg/24 uur of < 20 mg/l of < 3.0 mg/mmol Calcium < 8 mmol/24 uur Eiwit < 150 mg/24 uur Fosfaat mmol/24 uur Kalium mmol/24 uur Kreatinine mmol/24 uur Magnesium 3-5 mmol/24 uur Natrium mmol/24 uur Ureum mmol/24 uur Urinezuur mmol/24 uur Tabel 2 normaalwaarden biochemische urineparameters Afdrukdatum : Pagina 5 van 18

6 4. Indeling stadia nierschade CNS wordt gedefinieerd op basis van afwijkingen van de nieren in structuur of functie, > 3 maanden aanwezig, met gevolgen voor de gezondheid. CNS wordt ingedeeld op basis van oorzaak, egfr en albuminurie. [10] Stadium egfr egfr (ml/min/1.73 m 2 ) 1 Hoog of normale egfr 90 2 Licht verminderde egfr A Licht tot matig verminderde egfr B Matig tot ernstig verminderde egfr Ernstig verminderde egfr Nierfalen < 15 5D Nierfalen met nierfunctievervangende therapie Tabel 3 indeling stadia GFR De egfr wordt berekend met de CKD-EPI formule of de MDRD formule. Bij overgewicht en bij kinderen geven deze formules een overschatting. Bij ondergewicht en bij ouderen is de waarde onterecht lager. [22] De berekende kreatinineklaring is vanwege actieve tubulaire actieve secretie van kreatinine 15-20% hoger. Stadium A Albuminurie [9] A1 Normaal tot mild verhoogd (voorheen als micro-albuminurie aangeduid) A2 Matig verhoogd (voorheen als macro-albuminurie aangeduid) A3 Ernstig verhoogd (proteïnurie) Tabel 4 indeling stadia albuminurie < 30 mg/g of < 3 mg/mmol mg/g of 3-29 mg/mmol 300 mg/l of 30 mg/mmol Afdrukdatum : Pagina 6 van 18

7 De KDIGO heeft deze indelingen vertaald in drie groepen, gebaseerd op relatief risico op overlijden, cardiovasculaire events en het ontstaan van acute nierinsufficiëntie en eindstadium nierfalen: mild verhoogd risico CNS matig verhoogd risico CNS sterk verhoogd risico CNS Afdrukdatum : Pagina 7 van 18

8 5. Streefwaarden chronische nierschade Biochemische parameters - bloed Geaccepteerde waarde / streefwaarde bij behandeling CKD/Predialyse Streefwaarden / Alarmwaarden Kalium < 5.0 mmol/l [1] Calcium (gecorrigeerd voor albumine) streven naar normaalwaarde [16] : mmol/l* Fosfaat streven naar normaalwaarde [16] : >0.7 mmol/l en 1.5 mmol/l* Magnesium < 1.5 mmol/l Bicarbonaat (CO 2 of HCO - 3 ) streven naar normaalwaarde; 22 mmol/l intact PTH streven naar normaalwaarde [15] 25(OH)D 3 > 80 nmol/l voor botstofwisseling; > 100 nmol/l voor pleiotrope effecten [16] Cholesterol (TC) > de minimumwaarde [13] en < 5 mmol/l [2] HDL-Cholesterol > 1 mmol/l [2] LDL-Cholesterol < 2.5 mmol/l [2] TG (nuchter) < 1.7 mmol/l [2] TC/HDL ratio < 4 [2] Albumine > 40 g/l [14] CRP < 10 mg/l Glucose nuchter: > 4 en < 7 mmol/l; 1-2 uur na de maaltijd: > 4 en < 9 mmol/l [3] HbA1 c < 53 mmol/mol [13,19] (zie toelichting) Hemoglobine individueel bepaald, niet routinematig < 6.2 mmol/l, bij gebruik van EPO niet > 8.0 mmol/l [18] Ferritine µg/l [18] Transferrine saturatie > 20 % [18] Biochemische parameters urine Totaal eiwit Natrium zo laag mogelijk, bij voorkeur < 0.5 g/24 uur < 100 mmol/24 uur Overige parameters Bloeddruk systolisch 130 mmhg SGA 6 Tabel 5 streefwaarden bij CNS/predialyse * normaalwaarde is afhankelijk van de toegepaste meet- en bepalingsmethoden of het gebruik van andere reagens en de gebruikte correctieformule calcium voor albumine. Afdrukdatum : Pagina 8 van 18

9 In de NHG standaard Diabetes Mellitus type 2 (oktober 2013) is een nuance aangebracht in de streefwaarde van het HbA1c. De diabetesduur en leeftijd zijn medebepalend. [19] Personen tot 70 jaar met alleen leefstijladvisering of metforminetherapie: Personen van 70 jaar en ouder die korter dan 10 jaar diabetes hebben: Personen van 70 jaar en ouder die langer dan 10 jaar diabetes hebben: 53 mmol/mol 58 mmol/mol 64 mmol/mol De HbA1c waarde is een weerspiegeling van de mate van glycering van erythrocyten. Een goed HbA1c kan het gevolg zijn van frequente hypoglycemiën en geeft dus niet per definitie een goede glucoseregulatie weer. De waarde is niet betrouwbaar bij: hemolyse (versnelde afbraak van erythroyten) en de behandeling ervan hemoglobinopathie (zoals sikkelcelanemie) na bloedtransfusie zwangerschap (met name in het eerste deel) nierfalen: de HbA1c waarde geeft een onderschatting van de gemiddelde glucosewaarde (de HbA1c waarde is te laag). [26] Hartfalen Voor het aantonen van hartfalen kan gebruik worden gemaakt van de bepalingen van de biomarkers NT-proBNP en Troponine I of Troponine T. NT-proBNP, een afvalstof van BNP (brain natriuretisch peptide) en Troponine T worden alléén door de nieren uitgescheiden. Dit betekent dat de gebruikelijke afkapwaarden niet van toepassing zijn bij nierfalen. De verandering geeft wel een voorspellende waarde. Er wordt daarom geadviseerd een uitgangswaarde te bepalen. NT-proBNP en Troponine worden geklaard door een high-flux kunstnier. Afdrukdatum : Pagina 9 van 18

10 6. Streefwaarden chronisch nierfalen - HD Biochemische parameters - bloed Geaccepteerde waarde / streefwaarde bij behandeling HD Streefwaarden / Alarmwaarden Kalium < 5.5 mmol/l [1] Calcium (gecorrigeerd voor albumine) streven naar normaalwaarde: mmol/l* [16] Fosfaat streven naar normaalwaarde: < 1.50 mmol/l* [16] Magnesium < 1.5 mmol/l Bicarbonaat (CO 2 of HCO - 3 ) mmol/l [14] intact PTH 2-9 x bovengrenswaarde van normaal [15] 25(OH)D3 > 80 nmol/l voor botstofwisseling; > 100 nmol/l voor pleiotrope effecten [15] Cholesterol (TC) > de minimumwaarde [14] en < 5 mmol/l [2] HDL-Cholesterol > 1 mmol/l [2] LDL-Cholesterol < 2.5 mmol/l [2] TG (nuchter) < 1.7 mmol/l [2] Albumine > 40 g/l [14] CRP < 10 mg/l Glucose nuchter: > 4 en < 7 mmol/l; 1-2 uur na de maaltijd: > 4 en < 9 mmol/l [3] HbA1c < 53 mmol/mol [13] Hemoglobine individueel bepaald; routinematig niet < 5.6 mmol/l, bij gebruik van EPO niet > 8.0 mmol/l [18] Ferritine µg/l [18] Transferrine saturatie > 20 % [18] Overige parameters ekt/v ekt/v 1.2 per dialyse bij 3x/wk zonder restfunctie [17] stdkt/v 2.2 per week voor patiënten met restfunctie of dialyseschema anders dan 3x/wk frequent en langdurig: n.v.t. Ureum reductie ratio 66% npna 1 g/kg (bij BMI >27 gecorrigeerd naar gewicht bij BMI 27) [14] BMI > 23 [14] SGA 6 IDWG < 4-4½% SG (bij BMI >27 gecorrigeerd naar gewicht bij BMI 27) [4] UFR < 10 ml/kg/uur (gebaseerd op IDWG) in de literatuur vermeld, maar momenteel (nog?) niet in (inter)nationale richtlijnen opgenomen Tabel 6 streefwaarden bij HD * normaalwaarde is afhankelijk van de toegepaste meet- en bepalingsmethoden of het gebruik van andere reagens en de gebruikte correctieformule calcium voor albumine. Afdrukdatum : Pagina 10 van 18

11 7. Streefwaarden chronisch nierfalen - PD Biochemische parameters - bloed Geaccepteerde waarde / streefwaarde bij behandeling PD Streefwaarden / Alarmwaarden Kalium < 5.5 mmol/l [1] Calcium (gecorrigeerd voor albumine) streven naar normaalwaarde: mmol/l* [16] Fosfaat streven naar normaalwaarde: < 1.50 mmol/l* [16] Magnesium < 1.5 mmol/l Bicarbonaat (CO 2 of HCO - 3 ) 25 mmol/l [14] intact PTH 2-9 x bovengrenswaarde van normaal [16] 25(OH)D3 > 80 nmol/l voor botstofwisseling: > 100 nmol/l voor pleiotrope effecten [16] Cholesterol (TC) > de minimumwaarde [14] en < 5 mmol/l [2] HDL-Cholesterol > 1 mmol/l [2] LDL-Cholesterol < 2.5 mmol/l [2] TG (nuchter) < 1.7 mmol/l [2] Albumine > 40 g/l [14] CRP < 10 mg/l Glucose nuchter: > 4 en < 7 mmol/l; 1-2 uur na de maaltijd: > 4 en < 9 mmol/l [3] HbA1c < 53 mmol/mol [13] Hemoglobine individueel bepaald; routinematig niet < 5.6 mmol/l, bij gebruik van EPO niet > 8.0 mmol/l [18] Ferritine µg/l [18] Transferrine saturatie > 20 % [18] Overige parameters Totale Kt/V ureum 1.7 per week [15] npna 1 g/kg (bij BMI >27 gecorrigeerd naar gewicht bij BMI 27) [14] SGA 6 Tabel 7 streefwaarden bij PD * normaalwaarde is afhankelijk van de toegepaste meet- en bepalingsmethoden of het gebruik van andere reagens en de gebruikte correctieformule calcium voor albumine. Afdrukdatum : Pagina 11 van 18

12 Icodextrine (Extraneal) heeft interacties met enkele bepalingen. [11] Icodextrine gaat bij de bepaling van amylase de competitie aan met de amylase activiteit assay, waardoor significant lagere waarden (70-90%) worden gemeten. Maltose kan in bepaalde omstandigheden de uitslag van de glucosemeting beïnvloeden. Bij gebruik van methoden op basis van glucosedehydrogenasepyrroloquinolinequinone (GDH PQQ), glucose-dye-oxidoreductase (GDO) of glucosedehydrogenaseflavineadeninedinucleotidemethode (GDH-FAD) worden te hoge waarden gemeten. Bloedglucosemetingen uitgevoerd met een glucosespecifieke methode zijn wel betrouwbaar. Afdrukdatum : Pagina 12 van 18

13 8. Formules Formules Eiwitinname in g/24 uur Bergström formule: 13 + (0.204 x ureumuitscheiding met de urine in mmol per 24 uur) + eiwituitscheiding met de urine in g per 24 uur Maroni formule: 15 + (0,18 x ureumuitscheiding met de urine in mmol per 24 uur) + eiwituitscheiding met de urine in g per 24 uur Uitgebreide Maroni formule: 6.25 x [( x ureumuitscheiding met de urine in mmol per 24 uur) + (0.031 x gewicht in kg)] + eiwituitscheiding met de urine in g per 24 uur Natriuminname in mg/24 uur (23 x natriumuitscheiding met de urine in mmol per 24 uur) x 1,05 Nota bene: De correctiefactor is nodig omdat 95% van de natriuminname via de urine wordt uitgescheiden. [5,7] De natriuminname zegt iets over de mate van therapietrouw t.a.v. het natriumbeperkte dieet. Voor een zuiver beeld kan gecorrigeerd worden voor de natriuminname via medicatie, zoals natriumbicarbonaat (6 mmol (=138 mg) natrium per tablet van 500 mg), lactaatdrank 60% (123 mg per ml) en resonium A (100 mg natrium per gram). Kaliuminname in mg/24 uur (39.1 x kaliumuitscheiding met de urine in mmol per 24 uur) x 1,30 Nota bene: De correctiefactor is nodig omdat 77% van de natriuminname via de urine wordt uitgescheiden. [7] Berekende kreatinineklaring in ml/min Er zijn twee berekeningen mogelijk: Kreatinineklaring I: [(kreatinineuitscheiding met de urine in mmol per 24 uur / serumkreatinine in µmol/l) /1440] x Kreatinineklaring II: [(kreatinineuitscheiding met de urine in mmol per 24 uur x 700) / serumkreatinine in µmol/l] Afdrukdatum : Pagina 13 van 18

14 Formules Berekende ureumklaring in ml/min Berekende gemiddelde klaring in ml/min Ureumklaring: [(ureumuitscheiding met de urine in mmol per 24 uur/ serumureum in mmol/l) /1440] x 1000 Gemiddelde klaring: (kreatinineklaring + ureumklaring) / 2 Geschatte klaring (egfr) in Volwassenen: [10] ml/min/1.73 m 2 MDRD: Vrouw: egfr = 175 x (serumkreatinine x ) x (leeftijd in jaren) x Man: egfr = 175 x (serumkreatinine x ) x (leeftijd in jaren) Indien negroïde, man én vrouw: x Deze formule is gebaseerd op de enzymatische bepaling van kreatinine en een lichaamsoppervlak van 1.73 m 2. De waarde moet dus nog worden gecorrigeerd voor het individuele lichaamsoppervlak (= x berekend lichaamsoppervlak : 1,73). Theoretisch zou een correctie voor BMI 27 kunnen worden overwogen. CKD-EPI: De CKD-EPI is nauwkeuriger dan de MDRD-formule, met name in patiënten met een GFR van ml/min/1.73 m 2. Vrouw: Serumkreatinine 62 µmol/l: egfr = 144 x (serumkreatinine/62) x (0.993) Serumkreatinine > 62 µmol/l: egfr = 144 x (serumkreatinine/62) x (0.993) Man: Serumkreatinine 80 µmol/l: egfr = 141 x (serumkreatinine/80) x (0.993) Serumkreatinine > 80 µmol/l: egfr = 141 x (serumkreatinine/80) x (0.993) Indien negroïde, man én vrouw: x leeftijd in jaren leeftijd in jaren leeftijd in jaren leeftijd in jaren Deze formule is gebaseerd op de enzymatische bepaling van kreatinine en een lichaamsoppervlak van 1.73 m 2. De waarde moet dus nog worden gecorrigeerd voor het individuele lichaamsoppervlak (= x berekend lichaamsoppervlak : 1,73). Theoretisch zou een correctie voor BMI 27 kunnen worden overwogen. Cockcroft en Gault: Deze formule is gebaseerd op de kreatinine bepaling volgens de inmiddels verouderde Jaffé methode. Daarmee is gebruik van deze formule niet meer geïndiceerd. Afdrukdatum : Pagina 14 van 18

15 Formules Geschatte klaring (egfr) in Kinderen: [10,24] ml/min/1.73 m 2 Schwartz 2009 kinderen: meisjes 1-17 jaar / jongens 1-14 jaar: egfr = (36.2 x lengte in cm) / serumkreatinine Deze formule is gebaseerd op de enzymatische bepaling van kreatinine en een lichaamsoppervlak van 1.73 m 2. De waarde moet dus nog worden gecorrigeerd voor het individuele lichaamsoppervlak (= x berekend lichaamsoppervlak : 1,73). Correctie voor lichaamsoppervlak in m 2 Dubois en Dubois: (gewicht in kg) x (lengte in cm) x Gehan en George: (gewicht in kg) x (lengte in cm) x Haycock (kinderen): (gewicht in kg) x (lengte in cm) x Geschatte klaring gecorrigeerd voor lichaamsoppervlak Totaal lichaamswater klaring x (berekend lichaamsoppervlak / 1.73) Watson en Watson Man: ( x leeftijd in jaren) + ( x lengte in cm) + ( x gewicht in kg) Vrouw: ( x lengte in cm) + ( x gewicht in kg) Afdrukdatum : Pagina 15 van 18

16 Formules Ureum Reductie Ration (URR) [(serumureum voor dialyse in mmol/l serumureum na dialyse in mmol/l) / serumureum voor dialyse in mmol/l] x 100 % Ultrafiltratie ratio (UFR) in ml/uur/kg (totale hoeveelheid ultrafiltratie in ml / dialyseduur in uren) / gewicht in kg bij BMI > 27 uitgaan van gewicht BMI = 27 IDWG in % (totale hoeveelheid ultrafiltratie in L / streefgewicht in kg) x 100 bij streefgewicht BMI > 27 uitgaan van gewicht BMI = 27 Harris & Benedict 1984 in kcal : REE = ( x gewicht in kg) + (4.799 x lengte in cm) (5.677 x leeftijd in jaren) : REE = (9.247 x gewicht in kg) + (3.098 x lengte in cm) (4.33 x leeftijd in jaren) bij BMI > 27 uitgaan eventueel uitgaan van gewicht BMI = 27 FAO/WHO/UNU 1985 in kcal jaar: (15.4 x gewicht in kg) (27 x lengte in m) jaar: (11.3 x gewicht in kg) (16 x lengte in m) >60 jaar: (8.8 x gewicht in kg) + (1128 x lengte in m) jaar: (13.3 x gewicht in kg) + (334 x lengte in m) jaar: (8.7 x gewicht in kg) (25 x lengte in m) >60 jaar: (9.2 x gewicht in kg) + (637 x lengte in m) bij BMI > 27 uitgaan eventueel uitgaan van gewicht BMI = 27 Oplaaddosis vitamine D3 bij deficiëntie. Algoritme van Van Groningen et al. [6] Tabel 8 formules Totale oplaaddosis is: 40 x (75 gemeten serumspiegel 25(OH)D 3 ) x lichaamsgewicht (in kg) De 75 in de formule is de serumwaarde 25(OH)D 3 waarnaar wordt gestreefd en kan desgewenst aangepast worden. Te bereiken middels dosis van IE, 1x per week tot de totale dosis is bereikt. Daarna overgaan op suppletie met onderhoudsdosering. Afdrukdatum : Pagina 16 van 18

17 Literatuur 1. Behandelaarsperspectief (opinie en ervaring leden Werkgroep richtlijnen van Diëtisten Nierziekten Nederland). 2. Centraal Begeleidings Orgaan (CBO). (2011). Multidisciplinaire Richtlijn Cardiovasculair Risicomanagement (herziening 2011). Geraadpleegd op 21 januari 2013, van 3. Diabetes Vereniging Nederland (DVN). (2010). Diabetes zorgwijzer. Geraadpleegd op 28 maart 2011, van 4. Diëtisten Nierziekten Nederland (DNN). (2016). Werkgroep richtlijnen. Hans Brandts en Sophie Luderer. Position Paper HD Interdialytic Weight Gain (IDWG). Geraadpleegd op 23 maart 2016, van 5. Geleijnse, J.M. (2011). Zout, bloeddruk en hart- en vaatziekten. In I. Vaartjes, I. van Dis, F.L.J. Visseren & M.L. Bots (Red.). Hart- en vaatziekten in Nederland Cijfers over leefstijl en risicofactoren, ziekte en sterfte. (pp ). Den Haag: Hartstichting. 6. Groningen, L. van, Opdenoordt, S., Sorge, A. van, Telting, D, Giesen, A & Boer, H. de. (2010). Cholecalciferol loading dose guideline for vitamine D-deficient adults. European Journal of Endocrinology, 162(4), doi: /EJE Hendriksen. M. et al. (2016). Zout-, jodium- en kaliuminname Voedingsstatusonderzoek bij volwassenen uit Doetinchem. RIVM Briefrapport Geraadpleegd op 22 oktober 2016, van atusonderzoek_bij_volwassenen_uit_doetinchem 8. Nefrovisie (2011). Multidisciplinaire richtlijn predialyse. Geraadpleegd op 23 maart 2016, van 9. Jansen, M.J.W., Velde, R.Y. van der, Swaanenburg, J.C.J.M & Bergh, J.P.W. van den. (2011). Laboratoriumdiagnostiek bij hypo- en hypercalciëmie. Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde, 2011;155:A Kidney Disease: Improving Global Outcomes (KDIGO) CKD Work Group KDIGO. (2013). Clinical Practice Guideline for the evaluation and Management of Chronic Kidney Disease. Kidney International Supplements, 3(1), doi: /kisup t/m /kisup Lage, C. (2004). Effect of Icodextrin on laboratory measurements. PDServe Connection, 8(2). 12. Meijden, W.A.G. van der & Gregoor, P.J.H. (2013). Verminderde nierfunctie: denk aan exogene factoren. Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde, 157, A Nederlandse Diabetes Federatie (NDF). (2010). Zorgstandaard diabetes, p. 41. Geraadpleegd op 21 februari 2011, van Nederlandse federatie voor Nefrologie (NfN), Kwaliteitscommissie. (2014). Richtlijnen Voeding bij Chronische Nierinsufficiëntie, inclusief Richtlijn Vitaminesuppletie. Geraadpleegd op 1 juli 2014, van vitaminesuppletie-revisie-2014-definitief.pdf 14. Nederlandse federatie voor Nefrologie (NfN), Kwaliteitscommissie. (2009). Peritoneale Dialyse Richtlijnen. Geraadpleegd op 21 februari 2011, van Nederlandse federatie voor Nefrologie (NfN), Kwaliteitscommissie. (2010). Richtlijn Mineraal- en Botstoornis. Geraadpleegd op 7 februari 2011, van Afdrukdatum : Pagina 17 van 18

18 16. Nederlandse federatie voor Nefrologie (NfN), Kwaliteitscommissie. (2010). Dialysestrategie en Dialyse-efficiëntie. Geraadpleegd op 21 februari 2011, van Nederlandse federatie voor Nefrologie (NfN), Kwaliteitscommissie. (2015). Richtlijn Anemie bij Chronische Nierziekte. Geraadpleegd op 26 januari 2016, van Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG). (2013). Diabetes mellitus type 2. Samenvattingskaart. Geraadpleegd op , van Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG), Nederlandse Internisten Vereniging (NIV) en Nederlandse federatie voor Nefrologie (NfN). (2009). Landelijke Transmurale Afspraak Chronische Nierschade. Geraadpleegd op 25 oktober 2013, van Nederlandse Vereniging voor Klinische Chemie en Laboratoriumgeneeskunde. Algemeen overzicht referentiewaarden. Geraadpleegd op 29 november 2015, van Raeymaeckers, S. et al. (2016). Een patiënt met hoog creatinine maar zonder nierfalen. Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde, 160:A Raymakers, J.A, Kreutzer, H.J.H. & Schneeberger, P.M. (2008). Interpretatie van medisch laboratoriumonderzoek, (1 e druk, 3 e oplage). Houten, Bohn Stafleu van Loghum. 23. Selistre, L. et al. (2012). GFR Estimation in adolescents en young adults. Journal of the American Society of Nephrology, 23(6), doi: /ASN Steddon, S., Ashman, N., Chesser, A. & Cunningham, J. (2006). Oxford handbook of nephrology and hypertension. Oxford: Oxford University Press. 25. Valk, H. de. (2015). Soms liever een streefrange. DiabetesPro (vakblad EADV), 2015(3), Afdrukdatum : Pagina 18 van 18