BIOLOGIE, CHEMIE en NATUURWETENSCHAPPEN

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "BIOLOGIE, CHEMIE en NATUURWETENSCHAPPEN"

Transcriptie

1 BIOLOGIE, CHEMIE en NATUURWETENSCHAPPEN Gerrit Schuermans voor alle leraren 1 Nascholingen Studiedag Zeewetenschappen in de klas (nieuw) Wil je op de hoogte zijn van de recente ontwikkelingen in het zeeonderzoek of heb je nood aan nieuw lesmateriaal? Daarvoor kun je op woensdag 18 mei 2011 van 13.30u tot 16.50u terecht in het Museum voor Natuurwetenschappen te Brussel. Deze studienamiddag wordt georganiseerd door de VeLeWe, het VLIZ en het KBIN. Stel, je staat voor de klas en vertelt over de gaswetten, enzymen of kunststoffen. Thema s als diepzeeduiken, bioluminiscentie bij zeevuurvliegjes en plastiekverontreiniging van de oceaan lenen zich hier uitstekend tot het verwerven van wetenschappelijke geletterdheid. Het zeeonderzoek kan je wetenschapslessen kleuren. Tijdens de studiedag hoor je meer over de effecten van de klimaatsverandering in de oceanen, hoe een strandbiotoop te onderzoeken en waarom je voor zeeonderzoek niet met je klas naar zee hoeft. Met lege handen ga je niet naar huis, je krijgt heel wat ideeën voor lesmateriaal mee. Ook kun je vroegtijdig intekenen voor een gratis exemplaar van het handboek "De wetenschap van de zee" dat na de zomer in de boekhandel verschijnt. Liefhebbers van de museumcollectie krijgen als dessert een geleide tocht door de rijkdom van het zeeleven. Inschrijven kan nog tot 10 mei. Het programma en het inschrijvingsformulier vind je op de website De deelnameprijs bedraagt 10 euro. Voordrachten over milieu-onderzoek UGent (nieuw) Van 26 april tot en met 7 juni 2011 richt de Universiteit Gent zes avondvoordrachten in waarin actuele milieuthema s worden belicht vanuit het onderzoek dat zij verricht. Tijdens deze voordrachten kom je meer te weten over o.a. de zee en kust als ecosysteem, de invloed van klimaatsverandering op de biodiversiteit in deze ecosystemen, fossiele brandstoffen en de risico s van hun ontginning, het belang van grondwater in het dagelijks leven. Het programma en het inschrijvingsformulier vind je op de website: (kies: ons aanbod > milieu-voorjaar 2011 ) DM mei 2011 Biologie, Chemie en Natuurwetenschappen pagina 1

2 2 Wedstrijden Posterwedstrijd Cool met chemie (nieuw) In het kader van het internationaal jaar van de chemie wordt er voor alle leerlingen van het secundair onderwijs door VeLeWe en KVCV een posterwedstrijd georganiseerd. Het is de bedoeling dat leerlingen in groep of individueel, een kleurenposter (A3- formaat) ontwerpen waarin de relatie tussen de chemie en het dagelijks leven wordt geïllustreerd. De poster dient uiterlijk tegen 30 juni 2011 aangetekend verstuurd te worden naar Dhr. Arnold Nevens, Heidepark 21, 9200 Dendermonde. Het reglement is te raadplegen op: en 3 Update databank Gevaarlijke stoffen (nieuw) Dhr. Marc Verhaeghe meldt ons dat er een nieuwe update van versie 6.0 van de databank op werd geplaatst. Het gaat om een belangrijke update met heel wat nieuwigheden: - Nagenoeg alle producten in de databank zijn nu voorzien van volledige CLP(GHS)- etiketgegevens, alles aangepast aan de recentste wijziging van de Europese CLPverordening. (Het blijft wel nog even wachten vooraleer er etiketgegevens voor verdunningen beschikbaar zijn). - Nog meer etiketformaten voor CLP-etiketten. - Opties bij afdruk van CLP-etiketten (H- en P-codes, keuze van kleur van onderrand etiket handig om recipiënten uit verschillende locaties te onderscheiden). - Automatische back-up van gebruikersbestanden. - Ondersteuning van Office 2010 en verbetering van de ondersteuning van Office Het blijft wel nog altijd een bèta-versie want er moet nog heel wat functionaliteit bijkomen. Alles wat er is, is echter wel al behoorlijk uitgetest en waar nodig verbeterd. 4 Online onderzoek i.v.m. onderzoekscompetentie Binnen het ExpertiseNetWerk AUGent wil men tools ontwikkelen om het onderzoekend leren en de ontwikkeling van onderzoekscompetentie in het secundair onderwijs te stimuleren. Om dit op een efficiënte manier te doen, wil men via een enquête eerst in kaart brengen wat er op dit ogenblik al gebeurt i.v.m. onderzoekend leren en onderzoekscompetentie. Om een representatief beeld te krijgen is het noodzakelijk dat er zo veel mogelijk leerkrachten deelnemen aan dit onderzoek. De resultaten zullen achteraf kenbaar gemaakt worden via nascholingen en de website van de AUGent. Er is ook mogelijkheid om deel te nemen aan een kwalitatief onderzoek waarbij de aanpak van 15 leerkrachten wetenschappen in kaart wordt gebracht. Deze leerkrachten krijgen ook een gratis opleiding aangeboden (ongeveer 4 à 5 uur) en een persoonlijke coach om tijdens het project ontwikkelde tools te integreren in de lessen. Als je geïnteresseerd bent om hieraan mee te werken kun je dat aangeven in het online onderzoek. Je vindt het online onderzoek op: DM mei 2011 Biologie, Chemie en Natuurwetenschappen pagina 2

3 voor de leraren Biologie/Natuurwetenschappen 5 Vormingsaanbod Natuur- en Milieueducatiecentrum De Helix Het Natuur- en Milieueducatiecentrum De Helix te Geraardsbergen heeft een ruim vormingsaanbod voor leerkrachten en scholen. Scholen kunnen een beroep doen op de expertise van het educatieteam van De Helix voor praktijkgerichte vormingen over natuur- en milieueducatie in de eigen schoolomgeving. Deze opleidingen worden op vraag ofwel in De Helix te Grimminge of in de school of scholengemeenschap gratis georganiseerd. Verplaatsingskosten van de lesgever en de syllabus worden wel aangerekend. Een minimum van 10 deelnemers is vereist. Speciaal aan te bevelen en recent in het aanbod zijn de vormingen in de reeks: NME verbreden met EDO. Deze vormingen met methodieken, materialen en discussiemomenten kunnen een hulp zijn om op een actieve manier aan de slag te gaan rond duurzame ontwikkeling. Voor meer informatie kun je terecht op de website en bij Lieve Meiresonne op het nummer Herziening leerplannen STW Op 1 september 2011, worden de nieuwe leerplannen voor STW in alle jaren gelijktijdig ingevoerd. Het ontwerp van de leerplannen STW is te vinden op de website Personenzorg ( Belangrijk voor NW is wat te lezen staat op blz. 8 bij visie: De leerplandoelstellingen van de vakken sociale wetenschappen en natuurwetenschappen worden binnen de vakken SW en NW bereikt en geëvalueerd. Het bereiken van deze leerplandoelstellingen kan binnen de integrale opdrachten worden voorbereid, uitgebreid, verdiept, ingeoefend, Het verschuiven van leerplandoelstellingen naar IO s zonder dat ze in de vakken SW en NW aan bod komen, kan dus niet. Dat betekent dat de practica alleszins tijdens de lesuren NW moeten worden georganiseerd maar dat EXTRA en aansluitende onderzoekspractica kunnen tijdens de IO's. 7 Materiaaldepot van de provincie Oost-Vlaanderen De provincie Oost-Vlaanderen stelt heel wat onderzoeks- en documentatiemateriaal gratis ter beschikking van scholen. Het materiaal (milieumeter, loep, verrekijker, waterthermometer, zoekkaarten, insectenzuiger,....) kan gratis ontleend worden op verschillende locaties in de provincie. Voor meer info: Provinciaal Natuureducatief Centrum De Kaaihoeve, Oude Scheldestraat 16, 9630 Meilegem (Zwalm). Tel of kaaihoeve@oost-vlaanderen.be. 8 Lesmateriaal (aanvulling + herhaling) Bouwpakketten voor energieomzettingen Opitec biedt een bouwpakket van 15 euro aan waarmee je de energieomzettingen van zonne-energie naar windenergie, warmte-energie naar elektrische energie zeer mooi DM mei 2011 Biologie, Chemie en Natuurwetenschappen pagina 3

4 kunt demonstreren. Het pakket is bruikbaar om door de leerlingen zelf opgebouwd te worden. Het is meerdere malen bruikbaar. Er hoort ook een handige handleiding bij. Meer info vind je op onderbouwpakketten. Artikelnr Start to know Hoe ontstaan nieuwe soorten? Is het heelal eindig of oneindig? Wat maakt ons uniek? De antwoorden vind je in de drie boekjes Start to know Evolutie, Start to know Kosmos en Start to know Genetica. Acco Uitgeverij bundelt de EOS-boekjes over evolutie, genetica en kosmos in een mooie box die bijna de helft goedkoper is dan de drie afzonderlijke boekjes samen (19,95 i.p.v. 38,85 euro). Start to Know is een concept van EOS, het maandblad over wetenschap. Vertrekkend van de basisbegrippen word je wegwijs gemaakt in belangrijke wetenschapsdomeinen. Bestellen kan via Drugs Op de website (> thema s) en (preventie > didactisch materiaal en informatie over drugs) vind je mooi, interactief lesmateriaal over de werking van drugs in het lichaam en de hersenen. Het kan o.a. gebruikt worden bij de realisatie van de leerplandoelstellingen i.v.m. de bespreking van een biosociaal thema in de lessen biologie of bij uitwerking van een vakoverschrijdend project op school. 9 Lesmateriaal en wetenschapswedstrijd Planeet Zee De succesformule Planeet Zee wordt dit schooljaar voor de vierde keer hernomen. Enerzijds is er de leeromgeving Hierop staan 22 zee- en oceaanlesmodules die gerelateerd zijn aan de leerplannen van de natuurwetenschappelijke vakken uit de derde graad SO. Leerkrachten en leerlingen kunnen er inspiratie halen voor het realiseren van de SET onderzoekscompetentie. Ook voor de seminaries of BZL-lessen tijdens de vrije ruimte kunnen leerkrachten van dit e-learningproject gebruikmaken. De lesmodules bestaan telkens uit een theoretisch deel met veel interessante informatie en leuke weetjes, videoclips, animaties en een praktisch gedeelte met meer dan 75 opdrachten om, ook losstaand van het project, in de klas of op het veld uit te voeren. De opdrachten werden recent aangevuld met bijkomende practica met verwijzing naar de leerplandoelstellingen biologie/chemie/natuurwetenschappen en zijn te vinden op: Anderzijds kunnen klasgroepen die met Planeet Zee werken, deelnemen aan de wedstrijd. De jury beoordeelt kort voor de paasvakantie alle ingezonden reportages, waarin de leerlingen hun enthousiasme kunnen tonen om een week als zeewetenschapper op expeditie te gaan met het onderzoeksschip De Zeeleeuw van VLOOT. Uiteraard is deze motivatie gekoppeld aan hun uitwerking van enkele modules van het e-learningproject. Nieuw dit jaar is dat leerkrachten die hun klasgroep inschrijven als voorproefje op de expeditie kunnen intekenen voor een dag met de Zeeleeuw. De ideale gelegenheid om een aantal practicumideeën op te doen en vooral om te ervaren hoe leerrijk de expeditie voor de winnende klasgroep wel zal worden. Het hele project is gratis dankzij de steun van VLOOT en het departement EWI van de Vlaamse overheid. Grijp je kans, neem contact op met het Vlaams Instituut voor de Zee via evy.copejans@vliz.be of surf naar DM mei 2011 Biologie, Chemie en Natuurwetenschappen pagina 4

5 10 Materiaal voor de lessen biologie (herhaling) Op cahiers-bio-wetenschappen-maatschappij vind je o.a. lesmateriaal over bloed en afweer. Op een Nederlandse website vind je niet alleen basisinformatie over DNA maar bovendien ook nog veel meer over DNA bij de mens, dier en plant. Je vindt er ook in een apart deel info rond DNA en milieu (Duurzaamheid, Gezondheid en Omgeving). Onderaan de openingsbladzijde vind je de rubriek Wist je dat? Een leuk idee in verband met het leren stellen van onderzoeksvragen. Een greep uit de vragen: Wist je dat griepvirussen vaak van dieren naar mensen overspringen? Wist je dat het eerste kankergen in 1976 werd ontdekt in een virus? Wist je dat bacteriën je eten kunnen vergiftigen? Op de smart-vakcommunity (Smartschool) biedt Annemie Leen (begeleider biologie Hasselt) een aantal voorbeelden aan i.v.m. het werken rond onderzoekscompetentie. De cursussen staan per leerjaar gerangschikt en je vindt er telkens een item onderzoekend leren/leren onderzoeken. Op de vakcommunity biologie vind je tal van voorbeelden van onderzoeksopdrachten biologie die kunnen gebruikt worden in het kader van onderzoekscompetentie (SETOC). Het te volgen pad op de website : info > voorbeelden > vakcommunity biologie > lesmateriaal > onderzoekscompetentie en OLLO. Op vind je een ICT- oefeningenreeks over het oog. Deze oefeningen werden ontwikkeld door Bart Van Bossuyt. Op de website vind je prachtige videootjes, afbeeldingen en informatie over bedreigde soorten. Je kunt bovenaan zoeken per klasse ('Explore') of een zoekterm ingeven ('Search'). De site is in het Engels, maar aangezien het een rijke video- en afbeeldingendatabank is, is dit minder belangrijk. Op de website kun je een tweemaandelijkse brochure downloaden in verband met een medische aandoening. Nu is er reeds een brochure over de huid en over het brein. Op de website vind je de winnende foto's van de Nikon microscoopcompetitie. Er staan knappe dingen tussen! Klik gewoon een jaartal aan. Op de website vind je o.a. educatieve pakketten i.v.m. voeding. Zo komen bijvoorbeeld de biochemische processen die plaatsvinden bij het brouwen van bier of het bakken van brood, aan bod. Op de website kun je de brochure Doe vandaag eens iets levensbelangrijks gratis downloaden. De brochure bevat mooi materiaal dat in de lessen over immuniteit kan worden gebruikt. De brochure kan er ook aangevraagd worden via de website. Een website met toepassingen op bloedgroepen: DM mei 2011 Biologie, Chemie en Natuurwetenschappen pagina 5

6 Op de website vind je de powerpointvoorstelling Microscopie van de cel die op het wetenschapscongres (14 november 2009) tijdens een werkwinkel werd gebruikt. De voorstelling bevat mooie microscopische foto s van cellen. Mooi beeldmateriaal over de cel vind je op Animaties over de werking van drugs in het lichaam en de hersenen vind je op BioDesk ( is een project waarbij materiaal (animaties en opdrachten) voor het vak biologie wordt ontwikkeld. Je vindt er materiaal over ademhaling, beweging, bloed, erfelijkheid, planten, practicum, vertering, voortplanting, zintuigen. Allerlei lesmateriaal en voorbeelden van proefwerkvragen vind je op Ideeën voor lesmateriaal voor de vrije ruimte vind je op Een interactieve oefeningenreeks i.v.m. de werking van het oog vind je op Op de website zijn de winnende foto s van een microscoopcompetitie te bekijken. Mits enig zoekwerk onder Galleries vind je knappe beelden! voor leraren Chemie/Natuurwetenschappen 11 Nieuw leerplan chemie aso tweede graad (nieuw) Dit schooljaar werd in de eerste graad het leerplan Natuurwetenschappen ingevoerd: leerinhouden uit de niet-levende natuur ondersteunen inhouden uit de levende natuur. Een logisch gevolg hiervan is dat ook nieuwe eindtermen wetenschappen voor de tweede graad werden ontwikkeld. Met ingang van 1 september 2012 zullen daarom ook nieuwe leerplannen biologie, chemie en fysica progressief in voege treden in de tweede graad. In de loop van het tweede trimester van volgend schooljaar zal het nieuwe leerplan worden voorgesteld. Einde mei werkt de leerplancommissie het leerplan af. Het is de bedoeling om nadien een resonantievergadering te organiseren waarin leraren kunnen reflecteren over het leerplanontwerp. Leraren chemie tweede graad aso die hiervoor interesse hebben, nemen voor einde mei 2011 contact op met maria.janssens@chem.kuleuven.be (voorzitter leerplancommissie chemie aso) en met gerrit.schuermans@vsko.be. Samen met de geïnteresseerden wordt dan naar een gepaste vergaderdatum tussen 15 juni en 8 juli gezocht. DM mei 2011 Biologie, Chemie en Natuurwetenschappen pagina 6

7 12 Zepen maken de vrouw (cursus en box, derde graad ASO en TSO) (nieuw) Vaste en vloeibare zeep uit olie bereiden of uit nootmuskaat. De eigenschappen van zeep en detergent bepalen. Dit zijn enkele experimenten waarmee Artesis Hogeschool Antwerpen het beeld over wetenschappen positief bijstelt bij leerlingen van de derde graad secundair. Met de gebruiksklare cursus maken leerlingen bruisballen en gezichtscrème. Sommige oefeningen zijn voor klassen bedoeld met weinig uren wetenschappen, andere dagen de wetenschappelijke afdelingen uit. Als niet alle laboratoriumtoestellen op school aanwezig zijn, kun je een box met onder andere een reflux- en destillatieopstelling lenen. Werk je vakoverschrijdend? Dan vindt de leraar geschiedenis informatie over de evolutie van hygiëne en lichaamsverzorging. De leraar informatica kan helpen bij de grafieken. Download op de nota 'Zepen maken de vrouw' info via 13 Het International Year of Chemistry 2011 (nieuw) Brochure Essenscia Ter gelegenheid van het International Year of Chemistry 2011 organiseert Essenscia allerlei activiteiten. Speciale aandacht krijgen de Jongerenweek in het onderwijs en de Opendeurdagen in chemische bedrijven. De agenda kan men raadplegen op de website 14 Website i.v.m. kunststoffen bevat heel wat informatie over de drie pijlers Werk, Vorming, Onderwijs in de kunststoffentechnologie. Naast het vertrouwde lesmateriaal voor leerkrachten is er nu ook een plaats voorzien voor de jongeren en de kunststofverwerkende bedrijven. Zo wordt er een overzicht gegeven van de studie- en beroepsmogelijkheden voor jongeren. WVOK heeft ook projecten uitgewerkt voor de bedrijven. Al deze informatie is dan ook in dat luik vervat. Neem snel eens een kijkje Bij vragen kun je steeds contact opnemen met of 15 Blik op Chemie Omdat er grote verschillen worden vastgesteld in wetenschappelijke voorkennis bij jongeren uit het secundair onderwijs hebben enkele studiebegeleiders van de KULeuven de belangrijkste begrippen uit de chemie van het secundair onderwijs gebundeld in Blik op Chemie. In deze basistekst worden de verschillende topics eenvoudig en stapsgewijs uitgewerkt en verduidelijkt aan de hand van uitgewerkte voorbeelden. Het boekje kan worden besteld bij het Monitoraat Wetenschappen KULeuven via DM mei 2011 Biologie, Chemie en Natuurwetenschappen pagina 7

8 16 Nieuwe wetgeving chemicaliën Globally Harmonised System 1 december 2010 is de limietdatum voor het op de markt brengen van zuivere stoffen in verpakkingen met de oude etikettering en gevarenlogo s. Voor de verpakkingen van chemicaliën die op school aanwezig zijn of enkel binnen de school verdeeld worden, is er nog tijd tot 1 december 2012 voor zuivere stoffen, en tot 31 mei 2017 voor mengsels en oplossingen, alvorens de etikettering dient aangepast te zijn aan de nieuwe reglementering. Geadviseerd wordt vanaf nu voor de aanmaak van nieuwe etiketten toch al de richtlijnen van de CLP-verordening (classification, labelling and packaging of substances and mixtures) te volgen. De module voor afdruk van CLP-etiketten voor de nieuwe versie van de database Gevaarlijke stoffen is klaar: zie website Op de website vind je een voorstelling die zeer goed weergeeft wat de nieuwe etikettering van chemische stoffen in labo s inhoudt. De voorstelling is opgesteld door en voor de personeelsleden van de firma Borealis maar is ook geschikt voor leraren en leerlingen. Hieronder vind je drie veel gestelde vragen naar aanleiding van de bovenstaande mededeling. Ze werden beantwoord door Marc Verhaeghe, auteur van de databank gevaarlijke stoffen, waarvoor dank. Vraag 1: Voor sommige stoffen verschijnt op de website de volgende boodschap 'nog geen CLP- GHS etiketgegevens beschikbaar voor deze stof'. Het klopt inderdaad dat in de huidige versie van de databank gevaarlijke stoffen nog niet alle stoffen voorzien zijn van de volledige nieuwe CLP-GHS-etikettering (momenteel 448 van de 1112 stoffen = stoffen die in de bijlage van de Europese verordening opgenomen zijn en waarvoor P-zinnen geselecteerd werden + de stoffen zonder gevaren). Voor de verdere aanvulling van de P-zinnen en voor de stoffen die niet in de bijlage voorkomen is het wachten op wat de leveranciers hiervoor voorzien. Er zijn echter nog niet veel leveranciers die de nieuwe gegevens op hun website publiceren (gelukkig zijn er uitzonderingen, o.m. Merck). Bij de volgende updates zullen deze gegevens in de databank verder vervolledigd worden. Dit is echter een behoorlijk tijdrovend werk en het zal dus nog wel eventjes duren voor alle stoffen van de nieuwe etiketgegevens voorzien zijn. Vraag 2: Tegen wanneer moet men wettelijk in orde zijn met de CLP-GHSetikettering? Dit gebeurt in fasen. 1/12/2010 voor zuivere stoffen aangekocht na deze datum. In principe moet de producent/leverancier ervoor zorgen dat de etiketgegevens van de geleverde zuivere stoffen conform zijn met de nieuwe wetgeving. 1/12/2012 voor zuivere stoffen aanwezig in school. De scholen hebben dus nog 2 jaar de tijd om de zuivere stoffen aanwezig in de school aan te passen aan de nieuwe reglementering. 01/06/2015 voor mengsels aangekocht door de school na deze datum. In principe moet de producent/leverancier ervoor zorgen dat de DM mei 2011 Biologie, Chemie en Natuurwetenschappen pagina 8

9 etiketgegevens van de geleverde mengsels conform zijn met de nieuwe wetgeving. 01/06/2017 voor mengsels aanwezig in school. Dus hebben de scholen nog heel wat tijd om dit in orde te brengen. Vraag 3: Blijkbaar staan op de nieuwe etiketten alleen maar de R- en S-zinnen in woorden en staan er de nummers NIET bij! Dit is voor mij zeer verwonderlijk omdat de recente doorlichting ons als commentaar gaf dat de nummers er moeten bij staan. Moet dit nu wel of niet? Op de nieuwe etiketten komen inderdaad geen nummers voor. Over het algemeen zijn er in de nieuwe CLP-etikettering meer gevarensymbolen en H- en P-zinnen dan in de oude (nog geldige) etikettering. De reden waarom de nummers niet meer vermeld worden is dus eenvoudigweg plaatsgebrek. Reglementair moeten er trouwens geen nummers op het etiket staan (dat was ook al niet verplicht bij de oude etiketten). 17 Nieuwe nomenclatuurregels IUPAC voor organische chemie Tijdens de jongste Dag van het chemieonderwijs werd de aandacht gevestigd op de nieuwe nomenclatuurregels voor organische stoffen. Plaatsaanduidingen van meervoudige bindingen en functionele groepen worden onmiddellijk aangebracht voor het deel van de naam waarop zij betrekking hebben. Zo wordt 2-buteen nu but-2-een en 3-pentanol wordt pentaan-3-ol. De vertaling van de IUPAC-Richtlijnen voor de Nomenclatuur van de Organische Chemie is zopas verschenen als Gids voor de IUPAC-Nomenclatuur van Organische verbindingen en kan worden besteld bij het KVCV. De verkoopprijs bedraagt 15 euro voor KVCV-leden en 20 euro voor niet-leden, inclusief de verzendingskosten. Wat betreft het gebruik van de nieuwe nomenclatuurregels in het secundair onderwijs is het gezamenlijk standpunt van de begeleiders chemie dat in de huidige leerplannen chemie de nieuwe nomenclatuurregels nog niet worden opgenomen. Omdat leerboeken nog niet zijn aangepast en ook in het hoger onderwijs de nieuwe nomenclatuurregels nog niet worden toegepast, zal tot nader bericht, de oude versie nog worden gehanteerd. Dat is dit schooljaar trouwens ook het geval bij de chemieolympiades. Vermoedelijk zal ook bij de toelatingsproef geneeskunde voorlopig nog de oude versie worden gebruikt. 18 Website / De website is nog steeds onbereikbaar. Volgens de dienst communicatie van Essenscia heeft dit te maken met het betalen van de rechten voor de verlenging van de domeinnaam van de website wat niet zou gebeurd zijn. Essenscia belooft een oplossing. In afwachting dat de website via het gewone adres terug kan worden geraadpleegd is hetzelfde periodiek systeem te vinden op m/archi_nl.htm. DM mei 2011 Biologie, Chemie en Natuurwetenschappen pagina 9

10 Als noodoplossing kunnen leraren en leerlingen ondertussen ook de cd-rom Chemielexicon van het KVCV benutten. De integrale website staat op deze cd-rom en kan via dit medium interactief worden gebruikt door leraren en leerlingen. Voordeel hiervan is dat gegevens niet aangepast worden wat de correctie van opzoektaken vergemakkelijkt. DM mei 2011 Biologie, Chemie en Natuurwetenschappen pagina 10

BIOLOGIE, CHEMIE en NATUURWETENSCHAPPEN

BIOLOGIE, CHEMIE en NATUURWETENSCHAPPEN BIOLOGIE, CHEMIE en NATUURWETENSCHAPPEN Gerrit Schuermans voor alle leraren De berichten die in de vorige Mededelingen werden gepubliceerd en andere interessante informatie over de vakken biologie, chemie

Nadere informatie

BIOLOGIE, CHEMIE en NATUURWETENSCHAPPEN

BIOLOGIE, CHEMIE en NATUURWETENSCHAPPEN BIOLOGIE, CHEMIE en NATUURWETENSCHAPPEN Gerrit Schuermans voor alle leraren Vooreerst mijn welgemeende wensen voor een gezond, boeiend en vreugdevol 2011. Tijdens dit internationaal jaar van de chemie

Nadere informatie

Aartsbisdom Mechelen-Brussel Vicariaat Onderwijs Diocesane Pedagogische Begeleiding Secundair Onderwijs

Aartsbisdom Mechelen-Brussel Vicariaat Onderwijs Diocesane Pedagogische Begeleiding Secundair Onderwijs Aartsbisdom Mechelen-Brussel Vicariaat Onderwijs Diocesane Pedagogische Begeleiding Secundair Onderwijs Mededelingen Natuurwetenschappen mei 2011 Aan de leraren Natuurwetenschappen Inhoud 1 Water & wetenschap

Nadere informatie

Aartsbisdom Mechelen-Brussel Vicariaat Onderwijs. Diocesane Pedagogische Begeleiding Secundair Onderwijs

Aartsbisdom Mechelen-Brussel Vicariaat Onderwijs. Diocesane Pedagogische Begeleiding Secundair Onderwijs Aartsbisdom Mechelen-Brussel Vicariaat Onderwijs. Diocesane Pedagogische Begeleiding Secundair Onderwijs Maandberichten BIOLOGIE mei 2011 Aan de leraars Biologie Beste collega s, De paasvakantie, die op

Nadere informatie

BIOLOGIE, CHEMIE en NATUURWETENSCHAPPEN

BIOLOGIE, CHEMIE en NATUURWETENSCHAPPEN BIOLOGIE, CHEMIE en NATUURWETENSCHAPPEN Gerrit Schuermans voor alle leraren De berichten die in de vorige Mededelingen werden gepubliceerd en andere interessante informatie over de vakken biologie, chemie

Nadere informatie

BIOLOGIE, CHEMIE en NATUURWETENSCHAPPEN

BIOLOGIE, CHEMIE en NATUURWETENSCHAPPEN BIOLOGIE, CHEMIE en NATUURWETENSCHAPPEN Gerrit Schuermans voor alle leraren 1 Leerplannen natuurwetenschappen Onderstaande tabel geeft een overzicht van de leerplannen natuurwetenschappen in de eerste

Nadere informatie

BIOLOGIE, CHEMIE en NATUURWETENSCHAPPEN

BIOLOGIE, CHEMIE en NATUURWETENSCHAPPEN BIOLOGIE, CHEMIE en NATUURWETENSCHAPPEN Gerrit Schuermans voor alle leraren 1 Nascholingsaanbod wetenschappen PEDIC voor het tweede semester schooljaar 2009-2010 (herhaling + aanvulling) Voor het tweede

Nadere informatie

BIOLOGIE, CHEMIE EN NATUURWETENSCHAPPEN

BIOLOGIE, CHEMIE EN NATUURWETENSCHAPPEN BIOLOGIE, CHEMIE EN NATUURWETENSCHAPPEN Gerrit Schuermans voor alle leraren De berichten die in de vorige mededelingen werden gepubliceerd en andere interessante informatie over de vakken biologie, chemie

Nadere informatie

Aartsbisdom Mechelen-Brussel Vicariaat Onderwijs. Diocesane Pedagogische Begeleiding Secundair Onderwijs

Aartsbisdom Mechelen-Brussel Vicariaat Onderwijs. Diocesane Pedagogische Begeleiding Secundair Onderwijs Aartsbisdom Mechelen-Brussel Vicariaat Onderwijs. Diocesane Pedagogische Begeleiding Secundair Onderwijs Mededelingen Chemie april 2011 Aan de leraren Chemie Alvast een zonnige paasvakantie toegewenst

Nadere informatie

Aartsbisdom Mechelen-Brussel Vicariaat Onderwijs. Diocesane Pedagogische Begeleiding Secundair Onderwijs

Aartsbisdom Mechelen-Brussel Vicariaat Onderwijs. Diocesane Pedagogische Begeleiding Secundair Onderwijs Aartsbisdom Mechelen-Brussel Vicariaat Onderwijs. Diocesane Pedagogische Begeleiding Secundair Onderwijs Mededelingen Chemie juni 2011 Aan de leraren Chemie De zomervakantie lonkt al. Nog even doorbijten

Nadere informatie

BIOLOGIE, CHEMIE en NATUURWETENSCHAPPEN

BIOLOGIE, CHEMIE en NATUURWETENSCHAPPEN BIOLOGIE, CHEMIE en NATUURWETENSCHAPPEN Gerrit Schuermans voor alle leraren De berichten die in de vorige Mededelingen werden gepubliceerd en andere interessante informatie over de vakken biologie, chemie

Nadere informatie

Aartsbisdom Mechelen-Brussel Vicariaat Onderwijs Diocesane Pedagogische Begeleiding Secundair Onderwijs

Aartsbisdom Mechelen-Brussel Vicariaat Onderwijs Diocesane Pedagogische Begeleiding Secundair Onderwijs Aartsbisdom Mechelen-Brussel Vicariaat Onderwijs Diocesane Pedagogische Begeleiding Secundair Onderwijs Mededelingen Natuurwetenschappen april 2011 Aan de leraren Natuurwetenschappen Inhoud 1 Vlees, vis

Nadere informatie

STUDIEGEBIED CHEMIE (tso)

STUDIEGEBIED CHEMIE (tso) (tso) Tweede graad... Techniek-wetenschappen Derde graad Techniek-wetenschappen Studierichting Techniek-wetenschappen de graad Een woordje uitleg over de studierichting... Logisch denken Laboratoriumwerk

Nadere informatie

Studiegebied. (tso) Tweede graad... Techniek-wetenschappen. Derde graad...

Studiegebied. (tso) Tweede graad... Techniek-wetenschappen. Derde graad... Studiegebied (tso) Tweede graad... Techniek-wetenschappen Derde graad... Techniek-wetenschappen STUDIEGEBIED CHEMIE Studierichting Techniek-wetenschappen de graad Een woordje uitleg over de studierichting...

Nadere informatie

BIOLOGIE, CHEMIE EN NATUURWETENSCHAPPEN

BIOLOGIE, CHEMIE EN NATUURWETENSCHAPPEN BIOLOGIE, CHEMIE EN NATUURWETENSCHAPPEN Gerrit Schuermans voor alle leraren De berichten die in de vorige Mededelingen werden gepubliceerd en andere interessante informatie over de vakken biologie, chemie

Nadere informatie

Aartsbisdom Mechelen-Brussel Vicariaat Onderwijs Diocesane Pedagogische Begeleiding Secundair Onderwijs

Aartsbisdom Mechelen-Brussel Vicariaat Onderwijs Diocesane Pedagogische Begeleiding Secundair Onderwijs Aartsbisdom Mechelen-Brussel Vicariaat Onderwijs Diocesane Pedagogische Begeleiding Secundair Onderwijs Vademecum natuurwetenschappen (2008) 1 Situering van het vak natuurwetenschappen 1.1 Natuurwetenschappen

Nadere informatie

2. In functie van implementatie van onderzoekscompetenties in de lerarenopleiding

2. In functie van implementatie van onderzoekscompetenties in de lerarenopleiding Gebruikswijzer P- Reviews: Hoe kunnen de Reviews op een nuttige manier geïntegreerd worden in de lerarenopleiding? In deze gebruikswijzer bekijken we eerst een aantal mogelijkheden tot implementatie van

Nadere informatie

Sint-Jan Berchmanscollege

Sint-Jan Berchmanscollege Sint-Jan Berchmanscollege Infobrochure Wetenschappen (2de en 3de graad ASO) Leerlingprofiel Ben je een leerling die: sterk geïnteresseerd is in de verschillende wetenschappelijke disciplines: aardrijkskunde,

Nadere informatie

AARDRIJKSKUNDE. Leen Van Hecke. voor alle leraren

AARDRIJKSKUNDE. Leen Van Hecke. voor alle leraren AARDRIJKSKUNDE Leen Van Hecke voor alle leraren Wetenschappen-wiskundedag op woensdag 26 mei Op woensdagnamiddag 26 mei 2010 organiseren de pedagogische begeleiders van de exacte wetenschappen (incl. aardrijkskunde!)

Nadere informatie

Aartsbisdom Mechelen-Brussel Vicariaat Onderwijs. Diocesane Pedagogische Begeleiding Secundair Onderwijs

Aartsbisdom Mechelen-Brussel Vicariaat Onderwijs. Diocesane Pedagogische Begeleiding Secundair Onderwijs Aartsbisdom Mechelen-Brussel Vicariaat Onderwijs. Diocesane Pedagogische Begeleiding Secundair Onderwijs Maandberichten BIOLOGIE april 2011 Aan de leraars Biologie Beste collega s, De paasvakantie staat

Nadere informatie

ONS VERNIEUWD AANBOD IN DE 1 STE GRAAD (GO! middenschool) Eerste jaar vanaf 2019 / 2020 Tweede jaar vanaf 2020 / 2021

ONS VERNIEUWD AANBOD IN DE 1 STE GRAAD (GO! middenschool) Eerste jaar vanaf 2019 / 2020 Tweede jaar vanaf 2020 / 2021 ONS VERNIEUWD AANBOD IN DE 1 STE GRAAD (GO! middenschool) Eerste jaar vanaf 2019 / 2020 Tweede jaar vanaf 2020 / 2021 Beste ouders Beste leerling Je gaat volgend schooljaar naar het eerste jaar van het

Nadere informatie

Van TSO naar TSO : (g)een probleem

Van TSO naar TSO : (g)een probleem Scholengemeenschap Vlaamse Ardennen Van TSO naar TSO : (g)een probleem De brochure Van ASO naar TSO werd uitgebreid met een gedeelte dat de aansluitmogelijkheden bij overgangen binnen de TSO-richtingen

Nadere informatie

BIOLOGIE, CHEMIE en NATUURWETENSCHAPPEN

BIOLOGIE, CHEMIE en NATUURWETENSCHAPPEN BIOLOGIE, CHEMIE en NATUURWETENSCHAPPEN Gerrit Schuermans voor alle leraren 1 Nascholingsaanbod wetenschappen PEDIC voor het tweede semester schooljaar 2009-2010 (herhaling + aanpassing) Voor het tweede

Nadere informatie

We hopen dat deze brochure jou en je ouders zal helpen bij het maken van je studiekeuze.

We hopen dat deze brochure jou en je ouders zal helpen bij het maken van je studiekeuze. Deze brochure wil jou en je ouders wegwijs maken in het studieaanbod van het Sint-Norbertusinstituut. Het Sint-Norbertusinstituut is immers een school met vele studiemogelijkheden in het secundair onderwijs.

Nadere informatie

Het flexibele informaticapakket

Het flexibele informaticapakket MS6727/1/2 Het flexibele informaticapakket 4 GEACTUALISEERDE LEERWERKBOEKEN www.uitgeverijaverbode.be/stem www.uitgeverijaverbode.be/desktopper ( ( evolueert Desktopper Windows 10/Office 2016 is een informaticapakket

Nadere informatie

MEDEDELINGEN PERSONENZORG

MEDEDELINGEN PERSONENZORG MEDEDELINGEN PERSONENZORG REGIO WEST-VLAANDEREN Baron Ruzettelaan 435, 8310 Brugge-Assebroek 050 37 26 75 www.kobrugge.be www.katholiekonderwijs.vlaanderen Geachte directeur Beste collega Het schooljaar

Nadere informatie

Aartsbisdom Mechelen-Brussel Vicariaat Onderwijs Diocesane Pedagogische Begeleiding Secundair Onderwijs

Aartsbisdom Mechelen-Brussel Vicariaat Onderwijs Diocesane Pedagogische Begeleiding Secundair Onderwijs Aartsbisdom Mechelen-Brussel Vicariaat Onderwijs Diocesane Pedagogische Begeleiding Secundair Onderwijs Mededelingen Natuurwetenschappen januari 2011 Aan de leraren Natuurwetenschappen Aan alle collega

Nadere informatie

Scholengemeenschap Vlaamse Ardennen. Van TSO naar TSO : (g)een probleem

Scholengemeenschap Vlaamse Ardennen. Van TSO naar TSO : (g)een probleem Scholengemeenschap Vlaamse Ardennen Van TSO naar TSO : (g)een probleem Schooljaar 2004-2005 Inleiding De brochure Van ASO naar TSO werd uitgebreid met een gedeelte dat de aansluitmogelijkheden bij overgangen

Nadere informatie

Wat biedt het GO! atheneum en leefschool De Tandem?

Wat biedt het GO! atheneum en leefschool De Tandem? ASO? TSO? BSO? Wat biedt het GO! atheneum en leefschool De Tandem? GO! atheneum en leefschool De Tandem is een secundaire school ASO -, TSO -, BSO - afdelingen. Dit wil zeggen dat de leerlingen in de eerste

Nadere informatie

Nieuwe ontwikkelingsdoelen en een nieuw leerplan

Nieuwe ontwikkelingsdoelen en een nieuw leerplan Nieuwe ontwikkelingsdoelen en een nieuw leerplan Aangepast leerplan voor b-stroom in voege vanaf september 2010 graadsleerplan, chronologie van thema s niet bindend aandacht voor taalondersteuning, gebruik

Nadere informatie

Vredescentrum. AANBOD BASISONDERWIJS Schooljaar

Vredescentrum. AANBOD BASISONDERWIJS Schooljaar Vredescentrum AANBOD BASISONDERWIJS Schooljaar 2017-2018 1 Vredescentrum van de provincie en stad Antwerpen vzw Het Vredescentrum voor de vrienden. Het Vredescentrum is al 30 jaar lang een enthousiaste

Nadere informatie

pedago Inhoudstafel flevering 3 april 2009 nieuwsbrief van de pedagogische begeleidingsdienst Personeelsnieuws van de Pedagogische begeleidingsdienst

pedago Inhoudstafel flevering 3 april 2009 nieuwsbrief van de pedagogische begeleidingsdienst Personeelsnieuws van de Pedagogische begeleidingsdienst nieuwsbrief van de gische begeleidingsdienst flevering a 246 3 april 2009 Inhoudstafel Personeelsnieuws van de Pedagogische begeleidingsdienst De PBD stelt zijn nieuwe adviseur-coördinator (wnd.) voor

Nadere informatie

Aanbieden van aantrekkelijk STEM-onderwijs

Aanbieden van aantrekkelijk STEM-onderwijs Aanbieden van aantrekkelijk STEM-onderwijs Vlor & Artevelde: Zin in wetenschappen wiskunde en techniek publicatie april 2013(zie actieplan STEM thema 2, OD 1) Vlor: reflectie-/screeningsinstrument voor

Nadere informatie

Waarom een nieuwe reeks?

Waarom een nieuwe reeks? Waarom een nieuwe reeks? didactische vernieuwingen van de eindtermen natuurwetenschappen leerplan AV natuurwetenschappen (2010/004) + het keuzegedeelte wetenschappelijk werk (2010/005) Leerplan inhoudelijke

Nadere informatie

Wat biedt het GO! atheneum en leefschool De Tandem?

Wat biedt het GO! atheneum en leefschool De Tandem? ASO? TSO? BSO? Wat biedt het GO! atheneum en leefschool De Tandem? GO! atheneum en leefschool De Tandem is een secundaire school met ASO -, TSO -, BSO - afdelingen. Dit wil zeggen dat de leerlingen in

Nadere informatie

RIJBEWIJS OP SCHOOL wat moet en wat mag?

RIJBEWIJS OP SCHOOL wat moet en wat mag? RIJBEWIJS OP SCHOOL wat moet en wat mag? Op 13 maart heeft de minister van mobiliteit, sociale economie en gelijke kansen Kathleen Van Brempt een mededeling gedaan over het Rijbewijs op school. Hierover

Nadere informatie

Studierichtingen tweede graad

Studierichtingen tweede graad Studierichtingen tweede graad 2 WELKOM Beste ouders Beste leerling De eerste twee jaren van het secundair onderwijs heb je zo goed als achter de rug. Je hebt momenteel al een nieuwe studiekeuze in gedachte

Nadere informatie

Hier vind je veel informatie die we na de implementatie van het nieuwe leerplan al ter beschikking stelden. Het bevat o.a.:

Hier vind je veel informatie die we na de implementatie van het nieuwe leerplan al ter beschikking stelden. Het bevat o.a.: Vernieuwde website 1 Ondersteuning lesmateriaal Hier zijn er vier mogelijkheden. Technische activiteiten 1ste graad Hier vind je veel informatie die we na de implementatie van het nieuwe leerplan al ter

Nadere informatie

Waar biologie de grens met ethiek raakt deel A

Waar biologie de grens met ethiek raakt deel A Waar biologie de grens met ethiek raakt deel A An Quaghebeur Leraar biologie VLTI - Torhout Vakbegeleider biologie-natuurwetenschappen Bisdom Brugge 1 Waar biologie de grens met ethiek raakt Situering

Nadere informatie

STEM@school. 1. Aanleiding STEM@school 2. STEM@school 3. Kader voor een geïntegreerde STEM-didactiek: 4. Ontwikkelwerk

STEM@school. 1. Aanleiding STEM@school 2. STEM@school 3. Kader voor een geïntegreerde STEM-didactiek: 4. Ontwikkelwerk STEM@school STEM@school 1. Aanleiding STEM@school 2. STEM@school 3. Kader voor een geïntegreerde STEM-didactiek: 4. Ontwikkelwerk ROSE studie (2010) Aanleiding STEM@school ROSE studie (2010) Aanleiding

Nadere informatie

PRAKTISCH. BIOLOGIE 2e GRAAD ASO OVERZICHT. Telefoon: 015 36 36 36 Fax: 015 36 36 37 Bezoek onze website: www.plantyn.com

PRAKTISCH. BIOLOGIE 2e GRAAD ASO OVERZICHT. Telefoon: 015 36 36 36 Fax: 015 36 36 37 Bezoek onze website: www.plantyn.com WAT OMVAT BIO NATURALIS 3 VOOR DE LEERLING? Leerwerkboek: Laboboek: Een algemene inhoudstafel en methodewijzer Onderzoeksvragen die elk nieuw onderwerp inluiden Actieve leermethode: gevarieerde werkvormen,

Nadere informatie

TSO. Chemie (istem) Derde graad

TSO. Chemie (istem) Derde graad TSO Chemie (istem) Derde graad Chemie (istem) LESSENTABEL Vak Type 5e jaar 6e jaar Katholieke godsdienst AV 2 2 Aardrijkskunde AV 1 1 Analytische chemie en labo TV 6 6 Biochemie en labo TV - 2 Chemische

Nadere informatie

BIOLOGIE, CHEMIE en NATUURWETENSCHAPPEN

BIOLOGIE, CHEMIE en NATUURWETENSCHAPPEN BIOLOGIE, CHEMIE en NATUURWETENSCHAPPEN Gerrit Schuermans voor alle leraren 1 Nieuwe leerplannen (nieuw) De definitieve versies van alle leerplannen kun je raadplegen op en/of downloaden van de website

Nadere informatie

Latijn-wiskunde Latijn-moderne talen wetenschappen economie-wiskunde economie-moderne talen humane wetenschappen

Latijn-wiskunde Latijn-moderne talen wetenschappen economie-wiskunde economie-moderne talen humane wetenschappen Tweede graad aso In de tweede graad aso kies je voor een bepaalde richting. Ongeacht je keuze, blijft er een groot gemeenschappelijk basispakket van 26 lesuren algemene vakken. Het niveau van deze vakken,

Nadere informatie

Infomoment van eerste naar tweede graad

Infomoment van eerste naar tweede graad Infomoment van eerste naar tweede graad Een school kiezen O Ik kan me ten volle ontplooien! O Ik voel me goed! O SIVIBU = LEREN LEVEN INSPIREREN Een richting kiezen = antwoord zoeken op de volgende vragen:

Nadere informatie

Persdossier ikgeeflevenaanmijnplaneet.indeklas.be 28 september 2010

Persdossier ikgeeflevenaanmijnplaneet.indeklas.be 28 september 2010 Persdossier ikgeeflevenaanmijnplaneet.indeklas.be 28 september 2010 Persbericht Wat vind je in de virtuele edukit? Een dynamische website Activiteiten in detail De algemene campagne ikgeeflevenaanmijnplaneet.be

Nadere informatie

VLAAMS VERBOND VAN HET KATHOLIEK SECUNDAIR ONDERWIJS LEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS MULTIMEDIATECHNIEKEN. Derde graad TSO Eerste en tweede leerjaar

VLAAMS VERBOND VAN HET KATHOLIEK SECUNDAIR ONDERWIJS LEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS MULTIMEDIATECHNIEKEN. Derde graad TSO Eerste en tweede leerjaar VLAAMS VERBOND VAN HET KATHOLIEK SECUNDAIR ONDERWIJS LEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS MULTIMEDIATECHNIEKEN Derde graad TSO Eerste en tweede leerjaar Licap - Brussel september 1998 MULTIMEDIATECHNIEKEN Derde

Nadere informatie

Samen op zoek naar proeven

Samen op zoek naar proeven Samen op zoek naar proeven De handleiding Jens Vanhouwaert jens@vanhouwaert.be 1 Inhoudsopgave 1 Handleiding... 4 1.1 De website... 4 1.2 Algemene werking... 4 1.3 Download de databank... 4 1.3.1 Internet

Nadere informatie

AARDRIJKSKUNDE. Leen Van Hecke. voor leraren aardrijkskunde 3de graad tso/kso

AARDRIJKSKUNDE. Leen Van Hecke. voor leraren aardrijkskunde 3de graad tso/kso REGIO OOST-VLAANDEREN Marialand 31 9000 GENT +32 9 223 11 25 www.katholiekonderwijs.vlaanderen AARDRIJKSKUNDE Leen Van Hecke voor leraren aardrijkskunde 3de graad tso/kso Nieuwe leerplannen aardrijkskunde

Nadere informatie

Onderzoekend leren/leren onderzoeken DBOC,15/03/2011 1

Onderzoekend leren/leren onderzoeken DBOC,15/03/2011 1 Onderzoekend leren/leren onderzoeken DBOC,15/03/2011 1 1. Kennis maken met + gebruik maken van de natuurwetenschappelijke methode: 1. Probleem 2. Onderzoeksvraag 3. Hypothese 4. Verzamelen informatie,

Nadere informatie

INFORMATIE VOOR DE LEERKRACHT. Beste leerkracht,

INFORMATIE VOOR DE LEERKRACHT. Beste leerkracht, INFORMATIE VOOR DE LEERKRACHT Beste leerkracht, Ook dit jaar organiseren we opnieuw de PEP- dagen. Proeven en proberen in het secundair onderwijs. In dit document vind je alle nuttige informatie. HET CONCEPT

Nadere informatie

Aartsbisdom Mechelen-Brussel Vicariaat Onderwijs Diocesane Pedagogische Begeleiding Secundair Onderwijs

Aartsbisdom Mechelen-Brussel Vicariaat Onderwijs Diocesane Pedagogische Begeleiding Secundair Onderwijs Aartsbisdom Mechelen-Brussel Vicariaat Onderwijs Diocesane Pedagogische Begeleiding Secundair Onderwijs Vademecum Natuurwetenschappen (2012-2013) 1 Situering van het vak Natuurwetenschappen 1.1 Natuurwetenschappen

Nadere informatie

MODE. Ingrid Casier. voor directies en leraren

MODE. Ingrid Casier. voor directies en leraren MODE Ingrid Casier voor directies en leraren 1 Workshop technische fiches Leraren die de workshop technische fiches volgden, zullen een individuele vraag krijgen naar het gebruik van deze fiches aan de

Nadere informatie

Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs Guimardstraat 1, 1040 Brussel

Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs Guimardstraat 1, 1040 Brussel Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs Guimardstraat 1, 1040 Brussel Nieuwe leerplannen en lessentabellen met ingang van 1 september 2010 In de regel worden alle graadleerplannen (en bijhorende

Nadere informatie

Lessentabellen vanaf 2015-2016 (voorlopige versie) Latijn Economie Wetenschappen

Lessentabellen vanaf 2015-2016 (voorlopige versie) Latijn Economie Wetenschappen Lessentabellen vanaf 2015-2016 (voorlopige versie) Lessentabellen 2 de graad ASO Latijn Economie Wetenschappen Humane Wetenschappen 1 2 1 2 1 2 1 2 Godsdienst/Zedenleer/Islam 2 2 2 2 2 2 2 2 Nederlands

Nadere informatie

WIE? WAT? WAAROM? HUMANE. wetenschappen. Infodocument voor ouders en leerlingen, door het GO! Atheneum Vilvoorde.

WIE? WAT? WAAROM? HUMANE. wetenschappen. Infodocument voor ouders en leerlingen, door het GO! Atheneum Vilvoorde. WIE? WAT? WAAROM? HUMANE wetenschappen Infodocument voor ouders en leerlingen, door het GO! Atheneum Vilvoorde. HUM WET IS HET IETS VOOR MIJ? HUMANE WETENSCHAPPEN VISIE Van leerlingen Humane wetenschappen

Nadere informatie

Mogelijke opdrachten voor een vakwerkgroep technologische opvoeding.

Mogelijke opdrachten voor een vakwerkgroep technologische opvoeding. Mogelijke opdrachten voor een vakwerkgroep technologische opvoeding. In kolom 1 vind je 61 items waaraan je eventueel kan werken in de vakgroep TO. Ze zijn ingedeeld in 8 categorieën. Duid in kolom 2 aan

Nadere informatie

DIOCESANE PEDAGOGISCHE BEGELEIDINGSDIENST BISDOM BRUGGE

DIOCESANE PEDAGOGISCHE BEGELEIDINGSDIENST BISDOM BRUGGE Geachte directeur Beste collega DIOCESANE PEDAGOGISCHE BEGELEIDINGSDIENST BISDOM BRUGGE SECUNDAIR ONDERWIJS MEDEDELINGEN Met deze mededelingen willen we al even vooruitblikken op de agenda van volgend

Nadere informatie

Aartsbisdom Mechelen-Brussel Vicariaat Onderwijs. Diocesane Pedagogische Begeleiding Secundair Onderwijs

Aartsbisdom Mechelen-Brussel Vicariaat Onderwijs. Diocesane Pedagogische Begeleiding Secundair Onderwijs Aartsbisdom Mechelen-Brussel Vicariaat Onderwijs. Diocesane Pedagogische Begeleiding Secundair Onderwijs Mededelingen Chemie februari Aan de leraren Chemie INHOUD 1 Informatie vroegere maandberichten -

Nadere informatie

Aartsbisdom Mechelen-Brussel Vicariaat Onderwijs Diocesane Pedagogische Begeleiding Secundair Onderwijs

Aartsbisdom Mechelen-Brussel Vicariaat Onderwijs Diocesane Pedagogische Begeleiding Secundair Onderwijs Aartsbisdom Mechelen-Brussel Vicariaat Onderwijs Diocesane Pedagogische Begeleiding Secundair Onderwijs Vademecum chemie (2008) 1 Situering van de vakken Begeleiding wetenschappen Leraren en directeurs

Nadere informatie

VERNIEUWD STUDIEAANBOD VAN HET 1 STE LEERJAAR A 2014-2015

VERNIEUWD STUDIEAANBOD VAN HET 1 STE LEERJAAR A 2014-2015 VERNIEUWD STUDIEAANBOD VAN HET 1 STE LEERJAAR A 2014-2015 WIJZIGINGEN STUDIEAANBOD 1 STE LEERJAAR A Waarom? interesse talenten observatie oriënteren 2 STUDIEAANBOD 2013-2014 1 STE LEERJAAR A Agro- en biotechnieken

Nadere informatie

De ware ontdekkingstocht is geen speurtocht naar nieuwe landschappen, maar het waarnemen met nieuwe ogen. M. Proust

De ware ontdekkingstocht is geen speurtocht naar nieuwe landschappen, maar het waarnemen met nieuwe ogen. M. Proust Aartsbisdom Mechelen-Brussel Vicariaat Onderwijs. Diocesane Pedagogische Begeleiding Secundair Onderwijs Mededelingen Chemie januari Aan de leraren Chemie De ware ontdekkingstocht is geen speurtocht naar

Nadere informatie

Bio voor jou 4. Uw kijk op biologie

Bio voor jou 4. Uw kijk op biologie Uw kijk op biologie Eindelijk een methode met uw kijk op biologie! Een nieuw leerplan in 2012, vertaald in een nieuw concept Een vernieuwde kijk op biologie Opstart 4 e jaar Analyse van het leerplan Bepalen

Nadere informatie

1. Samenstellen van een leerlingencursus voor AutoCAD Mode- CAD

1. Samenstellen van een leerlingencursus voor AutoCAD Mode- CAD Aartsbisdom Mechelen-Brussel Vicariaat Onderwijs Diocesane Pedagogische Begeleiding Secundair Onderwijs Mededelingen Mode november 2010 Aan de leraars Mode 1. Samenstellen van een leerlingencursus voor

Nadere informatie

1 Nieuwe leerplannen wetenschappen

1 Nieuwe leerplannen wetenschappen Marialand 31 9000 Gent Secundair Onderwijs Documenten 1 Nieuwe leerplannen wetenschappen - Op de vvkso-website, www.vvkso.be kan je alle huidige leerplannen downloaden. Je klikt in het menu op Leerplannen.

Nadere informatie

onthaalbrochure

onthaalbrochure morgen begint vandaag onthaalbrochure 2017-2018 Hoe werkt onze school? iedereen telt mee EERSTE GRAAD In de eerste graad neem je een gemeenschappelijke start. Hier ontdek je waarvoor je aanleg en interesse

Nadere informatie

DOCUMENT. Toelichting bij de lessentabellen. Inhoud. Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs Guimardstraat 1, 1040 Brussel

DOCUMENT. Toelichting bij de lessentabellen. Inhoud. Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs Guimardstraat 1, 1040 Brussel Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs Guimardstraat 1, 1040 Brussel DOCUMENT Inhoud...1 1 VOORSTELLING VAN DE LESSENTABELLEN...2 1.1 De kolom Leerplannummer...2 1.2 De kolom B/S/C (niet

Nadere informatie

Scholengemeenschap Vlaamse Ardennen. Van ASO naar TSO : (g)een probleem?

Scholengemeenschap Vlaamse Ardennen. Van ASO naar TSO : (g)een probleem? Scholengemeenschap Vlaamse Ardennen Van ASO naar TSO : (g)een probleem? Schooljaar 2008 2009 Overgangen van ASO naar TSO binnen onze SG Opmerkingen : -Veel leerlingen die de overstap maken naar TSO denken

Nadere informatie

SCHOLEN VERGELIJKEN (1)

SCHOLEN VERGELIJKEN (1) SCHOLEN VERGELIJKEN (1) Welke cursussen kan je volgen in welke scholen? In welke scholen zijn de cursussen duur? Wanneer starten de cursussen? Via websites kan je veel informatie vinden. Wat moet je doen?

Nadere informatie

Vlaams Parlement - Vragen en Antwoorden - Nr.2 - November 2008-147-

Vlaams Parlement - Vragen en Antwoorden - Nr.2 - November 2008-147- Vlaams Parlement Vragen en Antwoorden Nr.2 November 2008 47 VLAAMS PARLEMENT SCHRIFTELIJKE VRAGEN FRANK VANDENBROUCKE VICEMINISTERPRESIDENT VAN DE VLAAMSE REGERING, VLAAMS MINISTER VAN WERK, ONDERWIJS

Nadere informatie

DUITS VOOR HET ASO EN TSO

DUITS VOOR HET ASO EN TSO DUITS VOOR HET ASO EN TSO DE REEKS IS VOLLEDIG! Jaar 4 Graad 3 Graad 3 1 uur 2 of 3 uur 1 uur 4 Kapitel 5 Kapitel 5 Kapitel 1 Schnupperkapitel 1 Schnupperkapitel 1 Schnupperkapitel Deutsch im Beruf X-tra:

Nadere informatie

Studieaanbod Schooljaar 2015-2016

Studieaanbod Schooljaar 2015-2016 Studieaanbod Schooljaar 2015-2016 SINT-LODEWIJKSCOLLEGE Beste leerling Met deze brochure in de hand kun je zien welke studierichtingen in het Sint- Lodewijkscollege aangeboden worden. Het is een waaier

Nadere informatie

Storia, Storia GO! en Storia Live. Geschiedenis alle graden

Storia, Storia GO! en Storia Live. Geschiedenis alle graden Storia, Storia GO! en Storia Live Geschiedenis alle graden 1. Aanbod 1 e graad A-stroom 2 e graad ASO + TSO 3 e graad ASO + TSO Extra (digitaal) materiaal voor elk leerjaar: Voor de leerlingen: via licentiecode

Nadere informatie

AARDRIJKSKUNDE. Leen Van Hecke. voor leraren aardrijkskunde derde graad tso/kso

AARDRIJKSKUNDE. Leen Van Hecke. voor leraren aardrijkskunde derde graad tso/kso REGIO OOST-VLAANDEREN Marialand 31 9000 GENT +32 9 223 11 25 www.katholiekonderwijs.vlaanderen AARDRIJKSKUNDE Leen Van Hecke voor leraren aardrijkskunde derde graad tso/kso Nieuw leerplan aardrijkskunde

Nadere informatie

Vademecum Aardrijkskunde Schooljaar 2015-2016

Vademecum Aardrijkskunde Schooljaar 2015-2016 Aartsbisdom Mechelen-Brussel Vicariaat Onderwijs. Diocesane Pedagogische Begeleiding Secundair Onderwijs Vademecum Aardrijkskunde Schooljaar 2015-2016 Beste leraar, Aardrijkskunde is één van de vakken

Nadere informatie

De Zill! Leerplansite verkennen.

De Zill! Leerplansite verkennen. De Zill! Leerplansite verkennen. De waarde van de Zill! leerplansite wordt soms wel eens onderschat. Je kan er alle informatie vinden rond visie, het waarom, het waar Er wordt haarfijn uitgelegd wat Zill!

Nadere informatie

Naam Organisator Inhoud Doelgroep Vorm Locatie Prijs Informatie Tijdsinvestering USolv-IT. Digitaal platform (anytime, anywhere)

Naam Organisator Inhoud Doelgroep Vorm Locatie Prijs Informatie Tijdsinvestering USolv-IT. Digitaal platform (anytime, anywhere) Lijst van voorbereidende initiatieven aan gesubsidieerde en gefinancierde hogerwijsinstellingen voor het arts en tandarts 30 september 2017 Naam Organisator Inhoud Doelgroep Vorm Locatie Prijs Informatie

Nadere informatie

Mogelijke opdrachten voor een vakwerkgroep Nederlands

Mogelijke opdrachten voor een vakwerkgroep Nederlands Mogelijke opdrachten voor een vakwerkgroep Nederlands In kolom 1 vind je 66 items waaraan je eventueel kan werken in de vakgroep Nederlands. Ze zijn ingedeeld in 8 categorieën. Duid in kolom 2 aan met

Nadere informatie

Mededelingen Techniek

Mededelingen Techniek Mededelingen Techniek Aan de leraars Techniek 1 Mededelingen vanuit het vakgebied 1.1 Blik uit inspectieverslagen Gedurende verschillende maanden zal ik in elk maanbericht sterke of verbeterpunten uitschrijven,

Nadere informatie

Mogelijke opdrachten voor een vakgroep techniek.

Mogelijke opdrachten voor een vakgroep techniek. Mogelijke opdrachten voor een vakgroep techniek. In kolom 1 vind je 61 items waaraan je eventueel kan werken in de vakgroep Techniek. Ze zijn ingedeeld in 8 categorieën. Duid in kolom 2 aan welke items

Nadere informatie

Betalen & Betaalmiddelen Een eerste kennismaking met financiële geletterdheid

Betalen & Betaalmiddelen Een eerste kennismaking met financiële geletterdheid Betalen & Betaalmiddelen Een eerste kennismaking met financiële geletterdheid Bachelorproef aan de Arteveldehogeschool te Gent. Auteurs: Jolien Staelens, Ewout Vandersteegen, Dorien De Vos, Elke Van Zele

Nadere informatie

Nascholingsaanbod muzische opvoeding op maat van kinderen en leerkrachten

Nascholingsaanbod muzische opvoeding op maat van kinderen en leerkrachten Nascholingsaanbod muzische opvoeding op maat van kinderen en leerkrachten Geachte, biedt een nascholingsaanbod muzische opvoeding op maat van uw school aan. Als ervaren onderwijzer, organisator en begeleider

Nadere informatie

Verslag over de opvolgingsdoorlichting van Sint-Franciscusinstituut te BRAKEL

Verslag over de opvolgingsdoorlichting van Sint-Franciscusinstituut te BRAKEL Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming Onderwijsinspectie Hendrik Consciencegebouw Koning Albert II-laan 15 1210 BRUSSEL doorlichtingssecretariaat@ond.vlaanderen.be www.onderwijsinspectie.be Verslag

Nadere informatie

> proefritten. INGENIEUR VOOR één DAG!

> proefritten. INGENIEUR VOOR één DAG! proefritten Terwijl de meeloopdagen aan leerlingen de mogelijkheid geven om mee te lopen met onze studenten tijdens hun normale lessen en practica, worden de proefritten op maat ingericht voor leerlingen

Nadere informatie

Eerste graad A-stroom

Eerste graad A-stroom EINDTERMEN en ONTWIKKELINGSDOELEN Vijverbiotoopstudie Eerste graad A-stroom Vakgebonden eindtermen aardrijkskunde Het natuurlijk milieu Reliëf 16* De leerlingen leren respect opbrengen voor de waarde van

Nadere informatie

Studierichtingen 2 e GRAAD ASO

Studierichtingen 2 e GRAAD ASO 2 e GRAAD ASO EC-M = Economie (economie met extra talen 4 u wiskunde) EC-W = Economie (economie met extra wiskunde 5 u wiskunde) LA = Latijn WE = Wetenschappen Lessenrooster EC-M EC-W LA WE Godsdienst

Nadere informatie

1. DE GOODPLANET CHALLENGES IN HET KORT

1. DE GOODPLANET CHALLENGES IN HET KORT 1. DE GOODPLANET CHALLENGES IN HET KORT 5 CHALLENGES Jezelf inzetten voor de planeet kan ook op een haalbare en leuke manier. Daarom staan eenvoudig te realiseren gebaren centraal in de campagne. De GoodPlanet

Nadere informatie

Studierichtingen tweede graad

Studierichtingen tweede graad Studierichtingen tweede graad 2018 WELKOM Beste ouders Beste leerling De eerste twee jaren van het secundair onderwijs heb je zo goed als achter de rug. Je hebt momenteel al een nieuwe studiekeuze in

Nadere informatie

TES TEACH Tes Teach. Create digital lessons in 5 minutes.

TES TEACH Tes Teach. Create digital lessons in 5 minutes. TES TEACH Tes Teach. Create digital lessons in minutes. Tes Teach is een volledig gratis tool waarmee je snel en eenvoudig leerpaden voor je leerlingen kan maken. Een leerpad is een opeenvolging van stappen

Nadere informatie

LABO LEREN AFVAL BEHEREN OP SCHOOL

LABO LEREN AFVAL BEHEREN OP SCHOOL LABO LEREN AFVAL BEHEREN OP SCHOOL LEREN AFVAL BEHEREN OP SCHOOL Kinderen bewust leren omgaan met afval Leren Afval Beheren Op school (LABO) is een educatieve workshop die leerlingen uit de tweede en derde

Nadere informatie

Schooljaar Wetenschap op Stap

Schooljaar Wetenschap op Stap Schooljaar 2016-2017 Wetenschap op Stap Inhoudstafel Over VIB 7 Schoolproject Wetenschap op Stap 10 Wetenschapper in de klas 14 Test jouw brein 20 OVER R VIB Vlaams Instituut voor Biotechnologie De wetenschappers

Nadere informatie

Inhoudstafel. Over VIB 4. Schoolproject Wetenschap op Stap 6. Wetenschapper in de klas 8. Test jouw brein 12

Inhoudstafel. Over VIB 4. Schoolproject Wetenschap op Stap 6. Wetenschapper in de klas 8. Test jouw brein 12 WETENSCHAP OP STAP Inhoudstafel Over VIB 4 Schoolproject Wetenschap op Stap 6 Wetenschapper in de klas 8 Test jouw brein 12 Over VIB De wetenschappers van VIB (Vlaams Instituut voor Biotechnologie werken

Nadere informatie

HANDLEIDING WEBSITE VLAAMSE WETENSCHAPSWEEK 2016

HANDLEIDING WEBSITE VLAAMSE WETENSCHAPSWEEK 2016 HANDLEIDING WEBSITE VLAAMSE WETENSCHAPSWEEK 2016 Inleiding De URL van de website is http://beheer.wetenschapsweek.be. De loginnaam van een coördinator of activiteitenbeheerder is als volgt samengesteld:

Nadere informatie

Nascholing voor leerkrachten is tijdig inschrijven

Nascholing voor leerkrachten is tijdig inschrijven Nascholing 27 november 2012 NAS-121127-DOC-GCO Boudewijnlaan 20/21 1000 Brussel Nascholing voor leerkrachten is tijdig inschrijven Beste leerkracht Begin juni kondigden we het POV-nascholingsaanbod aan

Nadere informatie

WORKSHOP VOOR OUDERS. Smartschool

WORKSHOP VOOR OUDERS. Smartschool WORKSHOP VOOR OUDERS Smartschool 1 Uitgangspunt Deze infoavond is georganiseerd omdat wij het als school belangrijk vinden om een goede samenwerking met ouders op te bouwen. Ons onlineplatform Smartschool

Nadere informatie

Wat stelt de doorlichting vast? Enkele voorbeelden:

Wat stelt de doorlichting vast? Enkele voorbeelden: Werken aan leerlijnen De nieuwe leerplannen zijn nu van kracht in het basisonderwijs, in de eerste en de tweede graad. Dit is een geschikt moment om leerlijnen opnieuw te bekijken of uit te werken. Wat

Nadere informatie

04 Communicatie met de scholen

04 Communicatie met de scholen Inhoudsopgave 01 02 03 Doelgroep & doelstellingen Het idee Wat wordt er gemaakt? 04 Communicatie met de scholen 2 Introductie Kerndoel 40: De leerlingen leren in de eigen omgeving veel voorkomende planten

Nadere informatie

Advies over eindtermen natuurwetenschappen ASO (tweede graad) en BSO (tweede en derde graad)

Advies over eindtermen natuurwetenschappen ASO (tweede graad) en BSO (tweede en derde graad) RAAD SECUNDAIR ONDERWIJS 9 juni 2011 RSO-RSO-JVR-ADV-015 Advies over eindtermen natuurwetenschappen ASO (tweede graad) en BSO (tweede en derde graad) Vlaamse Onderwijsraad Kunstlaan 6 bus 6 BE-1210 Brussel

Nadere informatie

STUDIEAANBOD SINT-JOZEF HUMANIORA 2015-2016

STUDIEAANBOD SINT-JOZEF HUMANIORA 2015-2016 STUDIEAANBOD SINT-JOZEF HUMANIORA 2015-2016 EERSTE GRAAD Eerste leerjaar Algemene vorming (moderne) Klassieke studiën ( of CLIL-) Tweede leerjaar Grieks- Moderne wetenschappen (SEI of CLIL-SEI) ASO TWEEDE

Nadere informatie