Vorig college: Wat is subatomaire fysica Rela5e tussen energie, afstand, temperatuur
|
|
- Jonas Bos
- 6 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Vorig college: Wat is subatomaire fysica Rela5e tussen energie, afstand, temperatuur Ontdekking van elektron als eerste echte deeltje Röntgenstraling Radioac5viteit Atoomkernen, protonen, neutronen Inleiding speciale rela5viteitstheorie
2
3
4 Inleiding elementaire deeltjes fysica College theorie week- 2 hfp:// Harry van der Graaf Paul de Jong
5 Reader: (vandaag: pagina 40-42, 74-85, 90-97, , )
6 Korte recapitula5e rela5vis5sche kinema5ca: E tot = E rust + E kin : γmc 2 = mc 2 + (γ- 1)mc 2 (E/c) 2 p 2 = m 2 c 2 γ = E 2 mc (mc 2 voor proton = 938 MeV, voor elektron = 511 kev) p = γmv
7 Vier- vectoren: (E/c, p x, p y, p z ) is een vier- vector De lengte 2 = (E/c) 2 (p x 2 + p y 2 + p z2 ) = m 2 c 2 is invariant Individuele componenten transformeren via Lorentz- transforma5e Vier- vectoren kun je optellen en akrekken (wet van behoud van energie, wet van behoud van impuls)
8 Tijdens verval gaat massa verloren, maar in botsingen kun je massa maken: X à A + B kan alleen als m X m A + m B (je kunt altijd een inertiaalstelsel vinden waarin p X = 0; de lengte van de vier-vector van X gelijk is aan m X c en dus is de maximaal beschikbare energie m X c 2 ) X + Y à A + B kan ook als (m X + m Y ) < (m A + m B ) mits X en Y voldoende snelheid t.o.v. elkaar hebben (Stel: m X = m Y en ga naar het stelsel waarin p X = - p Y ) Begintoestand: X: (E X /c, p X, 0, 0) met p X 2 = E X 2 /c 2 m X 2 c 2 Y: (E X /c,- p X,0,0) X + Y = (2E X /c, 0, 0,0) X+Y 2 = 4E X 2 /c 2 = 4m X2 c 2 + 4p X 2
9 Rond 1900: aantal problemen in klassieke natuurkunde: Waarom stort een elektron niet op de atoomkern? Black body radia5on Foto- elektrisch effekt Absorp5elijnen in spektra à atoommodel van Bohr: alleen bepaalde elektronbanen zijn stabiel à Quantummechanica: beschrijving in termen van golven en operatoren
10 Golf deeltjes dualiteit Licht als golf Elektron als deeltje Licht als stroom fotonen Elektron als golf (de Broglie: λ = h/p) Quantummechanica: vergelijkingen met operatoren die werken op golffunc5es Niet- rela5vis5sch: Schrödinger vergelijking Rela5vis5sch: Dirac vergelijking
11 Golven Vlakke golf: ψ = A cos(kr - ωt) (k=2π/λ, ω=2πν) Handig op te schrijven m.b.v. complexe getallen: ψ = Ae i(kr- ωt)
12 Schrödinger vergelijking Golqarakter van deeltjes: we zoeken een vergelijking voor golven! Energiebehoud: U m k U m p U E E kin tot + = + = + = ! (k = 2π/λ, λ=h/p) Vlakke golf: ψ = Acos(kx) + Bsin(kx) ) ( ) ( x k dx x d ψ ψ = ) ( 2 ) ( 2 dx x d m x m k ψ ψ!! = ) ( ) ( ) ( ) ( x E x x U dx x d m ψ ψ ψ = +! Tijdsonatankelijke SVGL t t x i t x x U x t x m = + ), ( ), ( ) ( ), ( ψ ψ ψ!! (Tijdsatankelijke SVGL)
13 Quantummechanica: Vind de juiste poten5aal U(x) Schrijf de Schrödinger vergelijking op Los hem op Klaar! Maar wat is ψ(x,t) eigenlijk? Interpreta5e: ψ(x,t) 2 = kans om deeltje aan te treffen op plaats x op 5jd t.
14 U = 0: 2 d ψ ( x) 2 dx 2mE + ψ ( x) 2! = 0 ψ = Acos(kx) + Bsin(kx) k = (2mE/ħ 2 ) = p/ħ = 2π/λ Vlakke golf
15 Oplossing voor oneindige poten5aalput Staande golven Begrensd door de wanden van de put E = n 2 2 h 8ml 2 (n=1,2,3, )
16 Oplossing voor eindige poten5aalput
17 ψ 2 : Er is dus een kans om het deeltje buiten de put aan te treffen!
18 Tunnelen door een poten5aalbarriere Zelfs bij U < E barriere : kans op tunnelen! Radioac5ef verval: protonen en neutronen in een kernpoten5aal. Alfa deeltje tunnelt door barriere. Kernfusie: laatste stapje = tunnelen
19 Tunnelen: kans zeer gevoelig voor tunnelafstand Voorbeeld: electron, E = 50 ev, barriere = 70 ev dikte 0.1 nm: kans 1% dikte 1 nm: kans 10-20!!! Toepassing: Scanning- tunneling microscoop
20 Representa5e van een deeltje: golfpakket Golfpakket = superposi5e van golven met een vaste golflengte. Door geschikte keuze kun je ieder golfpakket maken. 1 golf met vaste frequen5e: ψ = Ae i(kr- ωt) golfpakket:
21 Onzekerheidsrela5e van Heisenberg Δx = onzekerheid loka5e golfpakket Δk = onzekerheid afstand tussen pieken Δx klein: kort golfpakket à geen goede determina5e van k Δk klein: lang golfpakket à geen goede determina5e van x Fundamenteel aspekt van golven: Δx Δk O(1) Met k = 2π/λ en λ = h/p en een iets nauwkeurigere afleiding: Δp Δx ħ (ħ = h/2π)
22 Nog een afleiding via observa5e van een object door bestraling met licht: Onzekerheid in loka5e object Δx λ Foton met golflengte λ heek impuls p = h/λ Bij bestraling kan impuls worden overgebracht op object: Δp = h/λ Δp Δx ħ (ħ = h/2π) (opnieuw: met nauwkeurigere afleiding) Analoog: foton heek 5jd Δt Δx/c λ/c nodig om onzekerheidsafstand te overbruggen bij bestraling kan energie ΔE = hc/λ worden overgebracht ΔE Δt ħ (ħ = h/2π)
23 J/ψ deeltje: massa 3097 MeV/c > rustenergie 3097 MeV levensduur: 7 x s Onzekerheid in rustenergie is gerelateerd aan korte levensduur: ΔE Δt ħ (ħ = h/2π) ΔE ħ/δt 6.56 x MeV s / 7 x s = MeV = 93 kev Er bestaat dus een fundamentele massa onzekerheid van het J/Ψ deeltje Deeltjes die langer leven: kleinere fundamentele massa onzekerheid Deeltjes die korter leven: grotere fundamentele massa onzekerheid
24 Consequen5es: alles mag! (mits kort genoeg) we kunnen van geen enkel deeltje plaats en impuls tegelijk precies meten tunnelen rela5e levensduur deeltje en onzekerheid in zijn massa vacuum is niet leeg!
25 Spin, fermionen en bosonen Spin à impulsmoment Ook fundamentele deeltjes hebben spin! Gekwan5seerd in eenheden ħ/2 spin ħ/2, 3ħ/2, 5ħ/2, à fermionen spin 0, ħ, 2ħ, à bosonen Een me5ng van spin langs willekeurige as levert al5jd ±n ħ/2 of n ħ Deeltje met spin ½ħ Deeltje met spin 2ħ
26 Stel : deeltje e1 in toestand ψ(e1) en deeltje e2 in toestand ϕ(e2). Stel: de deeltjes zijn hetzelfde. Dan: 2 ψ ( e1) φ( e2) = ψ ( e2) φ( e 1) 2 Dus: ψ ( e2) φ( e1) = ψ ( e1) φ( e2) Of: ψ ( e2) φ( e1) = ψ ( e1) φ( e2) à bosonen à fermionen Pauli- exclusie principe Voor fermionen in dezelfde toestand zou gelden: ψ ( e1) φ( e2) + ψ ( e2) φ( e1) = 0 à Twee fermionen kunnen zich niet in dezelfde toestand bevinden
27 Consequen5es voor (sub)atomaire fysica - Elektronen zijn fermionen: elektronenschillen (scheikunde!) - Fundamentele materiedeeltjes (quarks en leptonen) zijn fermionen Bij opbouw van deeltjes uit quarks gebeurt iets vergelijkbaars als in elektronenschillen in atomen
28
29 Wat moet je onthouden van quantummechanica: Deeltjes en golven: rela5e energie golflengte (college 1) Onzekerheidsrela5es QM rekent kansen uit: een indivuele deeltjesbotsing is onvoorspelbaar. Sta5s5ek van veel deeltjesbotsingen is wel te berekenen. Fermionen en bosonen Foton: spin- 1 dus boson Elektron: spin ½, dus fermion Proton en neutron: ook spin ½
30 Alfa verval: A Z X 4 Y + α A Z 2 Q = E kine5c (α) = Δm(X- (Y+α)) c 2 à Vaste energie, energie behouden Beta verval: A A Z X Z + 1Y + e Q β Δm(X- (Y+e)) c 2 Oops, hoe zit het met energiebehoud?
31 Hypothese Wolfgang Pauli: neutrino X A Z Z 1 A + Y + e + ν
32
33
34 Neutrinos Geen elektrische lading. Niet gevoelig voor de sterke kernkracht (in atoomkern) Bijna geen massa: m < 1 ev/c 2 (<1/ massa elektron) Bijna geen interak5es met materie. Worden gemaakt in radioac5ef β verval en verwante processen: kernreactoren kernfusie in zon (en andere sterren) Foto van de zon Genomen in Japanse mijn, 1000 m ondergronds Hoe? à Neutrinos
35
36
37 Neutrino detec5e Gewoonlijk via ν + X à elektron/muon + Y Kans op detec5e per neutrino zeer klein. Dus: grote detector & grote neutrino flux nodig. IceCube experiment Zuidpool
38 Antares experiment Middellandse Zee (Toulon) Fotobuizen aan lange lijnen op zeebodem (2500 m diep) ν +Xà µ+y Muon v > c/ε Çerenkov licht
39 Opvolger van Antares: KM3NeT: 3 km 3 zeewater met fotobuizen
40 Super- Kamiokande experiment, in een mijn in Japan
41 KamLand experiment, Japan
42 p + X à π + X π à µν µà eνν Neutrinobundel CERN à Gran Sasso (Italie)
43 In aanbouw: neutrino s vanaf Fermilab (Chicago) naar voormalige goudmijn in South Dakota
44 Leptonen Elektron blijkt twee zwaardere zusjes te hebben: muon µ tau deeltje τ Eigenschappen gelijk aan elektron, behalve massa: m e = MeV/c 2 m µ = MeV/c 2 m τ = 1777 MeV/c 2 Geen idee waarom de massa s zijn wat ze zijn. Verzamelnaam: geladen leptonen Lepton = klein
45 Ook het neutrino blijkt in 3 soorten voor te komen: ν e, ν µ, ν τ Massa s onbekend, maar allemaal < 1 ev/c 2 Neutrale leptonen 1 e genera?e 2 e genera?e 3 e genera?e
46 Muon: levensduur ~ 2.2 µs voor het eerst gezien in kosmische straling (~1937) werd aanvankelijk aangezien voor een ander, voorspeld deeltje (pion) toen misverstand duidelijk werd: Who ordered that? Tau deeltje: 1975 Massa ~ 1777 MeV/c 2 Levensduur 300 fs = 300 x s cτ = 0.1 mm Verval in e + neutrino s, of µ + neutrinos, of pionen + neutrino Muon neutrino: 1962 Tau neutrino: 2000 Alle leptonen (geladen leptonen en neutrino s) hebben overigens spin ½ en zijn dus fermionen.
47 Leptonen hebben een quantumgetal: leptongetal Leptonen e,, τ, ν, ν µ, ν ) ( µ e τ : leptongetal = +1 An5leptonen ( e, µ, τ, ν e, ν µ, ν τ ) : leptongetal = - 1 Leptongetal moet behouden blijven in produc5e en verval van leptonen Sterker nog: geldt voor de individuele genera5es: elektrongetal: +1: ( e, ν e ) - 1: + ( e, ν e) muongetal: +1: taugetal: +1: ( µ, ν µ ) - 1: ( µ +, ν µ ) τ, ν ) - 1: ( τ +, ν τ ) ( τ
48 Als je in een interactie een elektron maakt of vernietigt, moet je ook een elektron-neutrino maken of vernietigen (om elektrongetal te behouden) In bovenstaande zin kun je elektron vervangen door muon of tau
49 Bij lepton produc5e en verval, let op: massa, elektrische lading, lepton getal µ µ µ e ν ν e τ ν µ ν τ Toegestaan! (~100% van alle muonen vervalt zo) Niet toegestaan: m µ < m τ + µ e ν µ e Niet toegestaan: elektrische lading niet behouden µ e µ e ν µ ν µ ν µ Niet toegestaan: lepton- getal en elektron- getal niet behouden Niet toegestaan: muon- getal en elektron- getal niet behouden + µ, + + e ν e ν µ,z µ µ π µ ν µ Toegestaan + µ + e ν ν, Z µ e, π µ + µ e ν µ Niet toegestaan
50 BehoudsweFen gelden ook in lepton- produc5e: OK: e + µ - e - τ - - ν e µ + τ + ν e µ - e + Niet OK: e + e - τ + ν e
51 e + e τ + τ e + e e + e LEP: voorganger LHC ( ) e + à ß e - energie per bundel GeV 4 grote experimenten e + e + µ µ
52 Wilde plannen: muonversneller
53 Neutrino s komen in 3 soorten: ν e, ν μ, ν τ Belangrijke ontdekking rond : Neutrino s kunnen spontaan van type veranderen! Bijvoorbeeld: Zon: 4p à 4 2 He + 2e+ + 2ν e + energie Pure bron van elektron neutrino s. Maar op aarde (experiment Raymond Davis, Homestake mine): gemeten neutrino flux = 1/3 van de theore5sche neutrino flux (experiment was alleen gevoelig voor elektron neutrino s)
54 Wat is er gebeurd? (Oeps: schendt leptongetal!) ν e ν µ ν e ν τ Neutrino s uit de zon beginnen als 100% ν e maar komen op aarde aan als 1/3 ν e, 1/3 ν μ en 1/3 ν τ (Rond 2001 ook experimenteel geverifieerd, SNO detector in Canada) Fenomeen staat bekend als neutrino oscilla5es Nog steeds in middelpunt van hedendaags onderzoek Idee: fysieke neutrino s zijn ν 1, ν 2 en ν 3 Komen niet precies overeen met ν e, ν μ en ν τ, maar zijn mengsels ν 1, ν 2 en ν 3 staan bekend als massa eigentoestanden Experimenteel: ν 1 2/3 ν e, 1/6 ν μ, 1/6 ν τ ν 2 1/3 ν e, 1/3 ν μ, 1/3 ν τ ν 3 1/20 ν e, 19/40 ν μ, 19/40 ν τ waarom? geen idee!
55
56 Neutrino massa: Uit neutrino oscilla5e me5ngen weten we alleen massaverschillen tussen de massa eigentoestanden: Δm = 0.05 ev/c 2 en Δm = ev/c 2 De oscilla5es zeggen niets over de absolute massa s. Bepaling van absolute massa s: Eindpunt van elektron energie spektrum in beta verval Kosmologische effecten van neutrino massa (Gravita5e) Tot dusver alleen bovenlimieten: m < 1 ev/c 2
57 Leptonen e ν e μ ν μ voelen de sterke kernkracht niet τ ν τ Muonen: geobserveerd in kosmische straling Maar: kosmische straling bevat nog meer deeltjes!
58 Kosmische straling : meerdere componenten: pion en muon
59 Pionen: π +, π - : massa ~ 140 MeV/c 2, levensduur ~ 26 ns π 0 : massa ~ 134 MeV/c 2, levensduur ~ s Fundamenteel andere types deeltjes dan de leptonen! Pionen voelen de sterke kernkracht wel (leptonen niet!) Dus meer verwant aan protonen en neutronen, ondanks massa- verschil Spin 0, dus bosonen Pionen; eerste leden van de familie van mesonen
60 Terminologie: Nucleonen: protonen en neutronen Leptonen: elektron, muon, tau en neutrino s (fermionen): voelen de sterke kernkracht niet Hadronen: alle deeltjes die de sterke kernkracht wel voelen onderverdeeld in baryonen en mesonen Baryonen: hadronen die fermionen zijn, o.a. de nucleonen (Bestaan uit 3 quarks) Mesonen: hadronen die bosonen zijn (o.a. pionen) (Bestaan uit quark + an5quark)
61 Baryon- getal (Analoog aan lepton- getal): baryonen hebben baryon- getal B = +1 an5- baryonen hebben baryon- getal B = - 1 Baryon- getal is ook een behouden grootheid: p n e pe + ν ν e π τ + pν τ e 0 Kan wel Kunnen niet Proton is lichtste baryon. Baryon- getal behouden: proton is stabiel (Sommige modellen van nieuwe fysica: baryon- getal niet behouden à proton verval? Experimenteel: τ p > jaar)
62 Isospin p: M = MeV/c 2 n: M = MeV/c 2 π + : M = MeV/c 2 π 0 : M = MeV/c 2 π - : M = MeV/c 2 Stel: hypothe5sche grootheid isospin (analoog aan spin) Proton en neutron: isospin ½, verschillen in isospin up en down : Proton: I 3 = +1/2 (isospin up ) Neutron: I 3 = - 1/2 (isospin down ) Pionen: isospin 1, met 3 verschillende mogelijkheden wanneer gemeten langs as Pion: I 3 = 1, 0, - 1
63 Na ~1950: observa5e van nog meer, nieuwe deeltjes Aanvankelijk in kosmische straling, later ook bij versnellers
64
65
66 Ons mooie simpele wereldbeeld met maar een paar deeltjes is weg! Heel veel nieuwe, instabiele deeltjes. Hoe passen die in de big picture? Gell- Mann en Ne eman 1961: rangschikken in mul5plefen
67
68
69
70 OK: de deeltjes vormen mooie mul5plefen. So what? Gell- Mann en Zweig, 1964: de mul5plefen zijn te begrijpen als we aannemen dat deeltjes zijn opgebouwd uit meer fundamentele bouwstenen u isospin ½ ( up ), vreemdheid 0, baryon- getal 1/3, lading 2/3 d s isospin ½ ( down ), vreemdheid 0, baryon- getal 1/3, lading - 1/3 isospin 0, vreemdheid - 1, baryon- getal 1/3, lading - 1/3 à quarks (u, d, s: spin ½ dus fermionen)
71 Wat kun je bouwen met de bouwstenen u, d, s en hun an5deeltjes an5- u, an5- d, an5- s? Het eindresultaat moet voldoen aan de volgende regels: Lading: 0, +- 1, +- 2, etc. Baryon- getal moet kloppen Vreemdheid moet kloppen Spin moet kloppen Isospin moet kloppen Baryonen: 3 quarks Mesonen: quark + an5quark An5- baryonen: 3 an5- quarks An5- meson: an5quark + quark
72
73 Nog een beetje oefenen: K + = us Wat is K -? Wat is de Δ ++? Wat is het verschil tussen een 0 K en een K 0 Neutron = (udd) Wat is een an5- neutron? Ξ heek vreemdheid - 2, lading - 1, spin ½, baryon- getal 1. Wat is zijn quark- samenstelling? Bestaat er ook een Ξ +?
74 Wat gebeurt er met de quarks in de volgende processen: Δ ++ à p π +? π - p à Λ 0 K 0 Λ 0 à p π - Laatste verval: voorbeeld van zwakke wisselwerking. Zwakke wisselwerking verandert karakter van quarks. In zwakke wisselwerking is vreemdheid dus niet behouden (verandert met 1 eenheid)
75 3) Waar zijn de deeltjes met Q=2/3 en Q=- 1/3 dan?
76
77
78
79 Kleur HeeK niets te maken met echte kleur (= golflengte licht) Is een nieuw quantumgetal voor quarks (volgend college meer over kleur!)
80 Bijzondere kernkracht voorkomt dat quarks vrij zijn. QCD: huidig model van de sterke kernkracht krachten worden sterker naarmate afstand toeneemt quarks zifen gevangen in gebonden toestand
81 Lijstje quarks compleet? Nee, sinds 1964 zijn nog 3 nieuwe (zwaardere) quarks ontdekt c ( charm ) b ( bofom of beauty ) t ( top of truth )
82
83 Nieuw quantumgetal: charm (behouden in sterke produc5e, niet behouden in zwak verval)
84
85 1977: ontdekking van 5 e quark: bofom quark (Of eigenlijk: ontdekking van Υ (=b + an5- b) en Υ (aangeslagen toestand) b isospin 0, bofom- ness - 1, baryon- getal 1/3, lading - 1/3 massa ~ 4.2 GeV/c 2
86 En 1995: ontdekking 6 e quark: top Top quark massa zeer groot! ~ 173 GeV/c 2 ( = 180 proton massa s) Onzekerheid in massa ~ 1.5 GeV/c 2 à Levensduur ~ ħ/δe ~ 4 x s Typische 5jd nodig om een gebonden toestand van quarks te maken: ~10-15 m / 3 x 10 8 m/s ~ 3 x s à Top quark leek te kort om een top- baryon of top- meson te maken! Ontdekt door meten van vervals- produkten bij Fermilab t isospin 0, top- ness 1, baryon- getal 1/3, lading 2/3
87
88
89
90
91
92
93 Met c en b quarks: vele nieuwe mesonen en baryonen! D + = c + an5- d D 0 = c + an5- u D - = d + an5- c D S = c + an5- s J/ψ = c + an5- c spin- 1 η c = c + an5- c spin- 0 Λ c = udc Ξ c + = usc Ω c 0 = ssc B + = u + an5- b B 0 = d + an5- b B - = b + an5- u B S = s + an5- b Y = b + an5- b Λ b = udb Ξ b 0 = usb Ξ b - = dsb
94 Mesonen zijn bosonen, opgebouw uit quarks (quarks zijn fermionen) spin ½ + spin ½ = spin 1 (bijv: c + an5 c = J/ψ) spin ½ - spin ½ = spin 0 (bijv: c and an5- c = η c ) Dit levert verschillende deeltjes op! Met typisch ook andere massa! Baryonen: uud spin ½ = proton uud spin 3/2 = Δ +
95 u + an5- d = π + d + an5- u = π - Wat is dan π 0? Zowel u + an5- u als d + an5- d! Proton = uud = 938 MeV/c 2 Neutron = udd = 939 MeV/c 2 u en d hebben bijna dezelfde massa Geladen pion = u + an5- d of d + an5- u = 139 MeV/c 2 à Quark massa s zijn las5g te definieren. Waarschijnlijk niet meer dan een paar MeV/c 2 De massa van protonen, neutronen, pionen is voornamelijk bindingsenergie! Alleen charm, bofom en top hebben een hogere massa (pakweg 1.3 GeV/c 2, 4.2 GeV/c 2, 173 GeV/c 2 )
96 Quarks kunnen samenkomen in de grondtoestand of in aangeslagen toestanden. Vergelijk met waterstofatoom: elektron in de grondtoestand = laagste toegestane baan of in hogere banen = aangeslagen toestand ϒ = spin- 1 grondtoestand van bofom + an5- bofom, massa = 9460 MeV/c 2 Eerste aangeslagen toestand: ϒ(2S): massa = MeV/c 2 Tweede aangeslagen toestand: ϒ(3S): massa = MeV/c 2 Aangeslagen toestanden leven meestal maar zeer kort (Heisenberg: grote breedte)
97 Dus: 6 leptonen en 6 quarks. Houdt het hier op, of gaat het oneindig lang verder? Er zijn aanwijzingen dat er maar 3 neutrino- types zijn. Aanwijzing voor niet meer dan 3 families?
98
99
100
101
102
103
104
105
106
107 Eerste genera5e is stabiel (pas op: los neutron is niet stabiel!) (p, e, neutrinos stabiel, rest instabiel) Tweede en derde genera5e instabiel: vervallen naar lichtere deeltjes (volgende week) Onthoud: behoudswefen energie, lading, baryongetal behoudswefen vreemdheid, charm, bofom- ness, top- ness worden geschonden door zwakke kernkracht in deeltjesverval
108 Volgende keer: krachten (Deeltjes interac5es, produc5e, verval)
Vorig college: Geladen leptonen: e, μ, τ Neutrino s Pionen, vreemde deeltjes Hadronen: mesonen en baryonen Quarks: u, d, s Zware quarks: c, b, t
Vorig college: Geladen leptonen: e, μ, τ Neutrino s Pionen, vreemde deeltjes Hadronen: mesonen en baryonen Quarks: u, d, s Zware quarks: c, b, t Vragen? Inleiding elementaire deeltjes fysica College
Nadere informatieSymmetie en Symmetrie. in het Standaard Model
Symmetie en Symmetrie in het Standaard Model Eric Laenen Utrecht Het Higgs deeltje Wat weet U wellicht al? - Higgs deeltje is klein (en duur) - media noemen het te vaak God-deeltje? - wordt gezocht onder
Nadere informatieH2: Het standaardmodel
H2: Het standaardmodel 2.1 12 Fundamentele materiedeeltjes De elementaire deeltjes worden in 2 groepen opgedeeld volgens spin (aantal keer dat een deeltje rond zijn eigen as draait), de fermionen zijn
Nadere informatieZoektocht naar de elementaire bouwstenen van de natuur
Zoektocht naar de elementaire bouwstenen van de natuur Het atoom: hoe beter men keek hoe kleiner het leek Ivo van Vulpen CERN Mijn oude huis Anti-materie ATLAS detector Gebouw-40 globe 21 cctober, 2006
Nadere informatie(a) Noem twee eigenschappen die quarks en leptonen met elkaar gemeen hebben.
Uitwerkingen HiSPARC Elementaire deeltjes C.G.N. van Veen 1 Hadronen Opdracht 1: Elementaire deeltjes worden onderverdeeld in quarks en leptonen. (a) Noem twee eigenschappen die quarks en leptonen met
Nadere informatieSchoolexamen Moderne Natuurkunde
Schoolexamen Moderne Natuurkunde Natuurkunde 1,2 VWO 6 16 april 2007 Tijdsduur: 90 minuten eze toets bestaat uit twee delen (I en II). In deel I wordt basiskennis getoetst via meerkeuzevragen. eel II bestaat
Nadere informatieMajorana Neutrino s en Donkere Materie
? = Majorana Neutrino s en Donkere Materie Patrick Decowski decowski@nikhef.nl Majorana mini-symposium bij de KNAW op 31 mei 2012 Elementaire Deeltjes Elementaire deeltjes en geen quasi-deeltjes! ;-) Waarom
Nadere informatieSchoolexamen Moderne Natuurkunde
Schoolexamen Moderne Natuurkunde herkansing Natuurkunde 1,2 VWO 6 18 april 2005 Tijdsduur: 90 minuten Deze toets bestaat uit twee delen (I en II). In deel I wordt basiskennis getoetst via meerkeuzevragen
Nadere informatieHiggs en de Kosmos Niels Tuning (Nikhef) 31 oktober 2013
Higgs en de Kosmos Niels Tuning (Nikhef) 31 oktober 2013 De Higgs Waar gaat het over? Woensdag 4 juli 2012 Waarom is dit belangrijk? De Higgs Waar gaat het over? Dinsdag 8 oktober 2013 for the theoretical
Nadere informatieHet Standaardmodel. HOVO college Teylers 20 maart 2012 K.J.F.Gaemers
Het Standaardmodel HOVO college Teylers 20 maart 2012 K.J.F.Gaemers 20 maart 2012 HOVO 2012 I 2 20 maart 2012 HOVO 2012 I 3 C12 atoom 6 elektronen 6 protonen 6 neutronen 20 maart 2012 HOVO 2012 I 4 20
Nadere informatieQuantummechanica en Relativiteitsleer bij kosmische straling
Quantummechanica en sleer bij kosmische straling Niek Schultheiss 1/19 Krachten en krachtdragers Op kerndeeltjes werkt de zwaartekracht. Op kerndeeltjes werkt de elektromagnetische kracht. Kernen kunnen
Nadere informatieHet mysterie van massa massa, ruimte en tijd
Het mysterie van massa massa, ruimte en tijd http://www.nat.vu.nl/~mulders P.J. Mulders home Massa: zwaartekracht zware massa Mm G 2 R zwaartekracht = trage massa 2 v = m R versnelling a c bij cirkelbeweging
Nadere informatieHiggs en de Kosmos Niels Tuning (Nikhef) Hoorn, 15 april 2014
Higgs en de Kosmos Niels Tuning (Nikhef) Hoorn, 15 april 2014 De Higgs Waar gaat het over? Woensdag 4 juli 2012 Waarom is dit belangrijk? De Higgs Waar gaat het over? Dinsdag 8 oktober 2013 for the theoretical
Nadere informatieDeel 1: in het Standaard Model bestaan er 3 generaties (flavours) neutrino s. dit werd met grote precisie bevestigd door de metingen bij de LEP
In dit hoofdstuk worden eerst de ontdekkingen van de neutrale en geladen leptonen besproken. Vervolgens wordt de ontdekking van het pion besproken, nauw verbonden met de ontdekking van het muon. Ten slotte
Nadere informatie(a) Noem twee eigenschappen die quarks en leptonen met elkaar gemeen hebben.
Werkbladen HiSPARC Elementaire deeltjes C.G.N. van Veen 1 Hadronen Opdracht 1: Elementaire deeltjes worden onderverdeeld in quarks en leptonen. (a) Noem twee eigenschappen die quarks en leptonen met elkaar
Nadere informatieDeeltjes binnen het standaardmodel. N.G. Schultheiss
1 Deeltjes binnen het standaardmodel N.G. Schultheiss 1 Inleiding Rond het jaar 1900 was de samenstelling van atomen het onderwerp van onderzoek. Joseph John Thomson (1856-1940) dacht dat atomen een soort
Nadere informatie6 SYMMETRIEBREKING 222
6 SYMMETRIEBREKING 222 6 SYMMETRIEBREKING 6.1 Inleiding Symmetriebreking zijn we al tegengekomen bij de behandeling van vreemdheid. Vreemdheid is geen perfecte symmetrie en ook het is quantumgetal van
Nadere informatieIn Pursuit of Lepton Flavour Violation. A search for the τ -> μγγ decay with ATLAS at s = 8 TeV. I. Angelozzi
In Pursuit of Lepton Flavour Violation. A search for the τ -> μγγ decay with ATLAS at s = 8 TeV. I. Angelozzi Samenvatting Wat zijn de fundamentele bouwstenen van het universum? Welke krachten bepalen
Nadere informatieWetenschappelijke Nascholing Deel 1: Van de alchemisten tot het Higgs-deeltje
Wetenschappelijke Nascholing Deel 1: Van de alchemisten tot het Higgs-deeltje Dirk Ryckbosch Fysica en Sterrenkunde 9 oktober 2017 Dirk Ryckbosch (Fysica en Sterrenkunde) Elementaire Deeltjes 9 oktober
Nadere informatieTheory DutchBE (Belgium) De grote hadronen botsingsmachine (LHC) (10 punten)
Q3-1 De grote hadronen botsingsmachine (LHC) (10 punten) Lees eerst de algemene instructies in de aparte envelop alvorens te starten met deze vraag. In deze opdracht wordt de fysica van de deeltjesversneller
Nadere informatieSchoolexamen Moderne Natuurkunde
Schoolexamen Moderne Natuurkunde Natuurkunde 1,2 VWO 6 2 april 2007 Tijdsduur: 90 minuten eze toets bestaat uit twee delen (I en II). eel I bestaat uit meerkeuzevragen, deel II uit open vragen. e meerkeuzevragen
Nadere informatieSchoolexamen Moderne Natuurkunde
Schoolexamen Moderne Natuurkunde Natuurkunde 1,2 VWO 6 4 april 2005 Tijdsduur: 90 minuten Deze toets bestaat uit twee delen (I en II). In deel I wordt basiskennis getoetst via meerkeuzevragen. Deel II
Nadere informatieSchoolexamen Moderne Natuurkunde
Schoolexamen Moderne Natuurkunde Natuurkunde 1,2 VWO 6 6 april 2009 Tijdsduur: 90 minuten eze toets bestaat uit twee delen (I en II). eel I bestaat uit meerkeuzevragen, deel II uit open vragen. e meerkeuzevragen
Nadere informatieElementaire Deeltjesfysica
Elementaire Deeltjesfysica FEW Cursus 27 Oktober, 2009 Structuur der Materie Docent informatie Email: jo@nikhef.nl Overzicht 0620 539 484 / 020 598 7900 Kamer: T2.69 Rooster informatie Dinsdag 13:30 15:15,
Nadere informatieSterren kijken op de bodem van de zee Aart Heijboer
Sterren kijken op de bodem van de zee Aart Heijboer Onderzoek naar de bouwstenen van de natuur Onderzoek naar het heelal met behulp van die deeltjes Deeltjesfysica: Waaruit bestaat de wereld? Elektron:
Nadere informatieSchoolexamen Moderne Natuurkunde
Schoolexamen Moderne Natuurkunde Natuurkunde 1,2 VWO 6 31 maart 2008 Tijdsduur: 90 minuten Deze toets bestaat uit twee delen (I en II). Deel I bestaat uit meerkeuzevragen, deel II uit open vragen. De meerkeuzevragen
Nadere informatieVan atoom tot kosmos
HOVO cursus Februari/maart 2017 Van atoom tot kosmos Piet Mulders p.j.g.mulders@vu.nl 1 Omschrijving INLEIDING NATUURKUNDE Van atoom tot kosmos P.J. Mulders Afdeling Natuurkunde en Sterrenkunde/Nikhef
Nadere informatieEen deels bestaande PowerPointpresentatie voor de cursus in de aandacht gebracht cq bewerkt door:
Sporen van deeltjes Een deels bestaande PowerPointpresentatie voor de cursus in de aandacht gebracht cq bewerkt door: E.J. Klesser, K. Akrikez, F. de Wit, F. Bergisch, J. v. Reisen Het onderzoek naar elementaire
Nadere informatieDe bouwstenen van het heelal Aart Heijboer
De bouwstenen van het heelal Aart Heijboer 13 Jan 2011, Andijk slides bekijken: www.nikhef.nl/~t61/outreach.shtml verdere vragen: aart.heijboer@nikhef.nl Het grootste foto toestel ter wereld Magneten
Nadere informatieSamenvatting PMN. Golf en deeltje.
Samenvatting PMN Golf en deeltje. Het foto-elektrisch effect: Licht als energiepakketjes (deeltjes) Foton (ã) impuls: en energie Deeltje (m) impuls en energie en golflengte Zowel materie als golven (fotonen)
Nadere informatieDe deeltjes die bestudeerd worden hebben relativistische snelheden, vaak zeer dicht bij de lichtsnelheid c. De interacties tussen deeltjes grijpen
1 2 De deeltjes die bestudeerd worden hebben relativistische snelheden, vaak zeer dicht bij de lichtsnelheid c. De interacties tussen deeltjes grijpen plaats op subatomaire afstanden waar enkel de kwantummechanica
Nadere informatieSchoolexamen Moderne Natuurkunde
Schoolexamen Moderne Natuurkunde Natuurkunde 1,2 VWO 6 3 april 2006 Tijdsduur: 90 minuten eze toets bestaat uit twee delen (I en II). In deel I wordt basiskennis getoetst aan de hand van 12 meerkeuzevragen.
Nadere informatieLHCb Wat doen wij? Niels Tuning voor ET - 8 januari 2013
LHCb Wat doen wij? Niels Tuning voor ET - 8 januari 2013 LHCb Waarom deeltjesfysica? Waarom LHCb? Resultaten Upgrade Deeltjesfysica Bestudeert de natuur op afstanden < 10-15 m 10-15 m atoom kern Quantum
Nadere informatieEEN ONTDEKKINGSREIS NAAR HET ALLERKLEINSTE EN ALLERGROOTSTE
10 maart 2014 EEN ONTDEKKINGSREIS NAAR HET ALLERKLEINSTE EN ALLERGROOTSTE PUBLIC SCIENCE MET PIET MULDERS, JAN VAN DEN BERG EN SABRINA COTOGNO Inhoud Proloog De atomaire wereld De subatomaire wereld. De
Nadere informatieTECHNISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEN. Tentamen Stralingsfysica (3D100) d.d. 21 januari 2005 van 14:00 17:00 uur
TECHNISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEN Tentamen Stralingsfysica (3D) d.d. januari 5 van 4: 7: uur Vul de presentiekaart in blokletters in en onderteken deze. Gebruik van boek, aantekeningen of notebook is niet
Nadere informatie2.1 Elementaire deeltjes
HiSPARC High-School Project on Astrophysics Research with Cosmics Interactie van kosmische straling en aardatmosfeer 2.1 Elementaire deeltjes Bij de botsing van een primair kosmisch deeltje met een zuurstof-
Nadere informatieWetenschappelijke Nascholing Deel 2: Spookdeeltjes: de mysterieuze neutrino s
Wetenschappelijke Nascholing Deel 2: Spookdeeltjes: de mysterieuze neutrino s Dirk Ryckbosch Fysica en Sterrenkunde 16 oktober 2017 Dirk Ryckbosch (Fysica en Sterrenkunde) Elementaire Deeltjes 16 oktober
Nadere informatieSamenvatting. (Summary in Dutch)
Samenvatting (Summary in Dutch) Al sinds mensenheugenis zijn mensen geïnteresseerd in de wereld om hen heen en zijn zij op zoek naar de meest elementaire bouwstenen waaruit deze is opgebouwd. Deze speurtocht
Nadere informatieWeek-end van de wetenschap, Groningen, 6 oktober 2013 Ivo van Vulpen
Zoektocht naar de elementaire bouwstenen van de natuur Week-end van de wetenschap, Groningen, 6 oktober 2013 Ivo van Vulpen CERN in Genève, Zwitserland Deeltjesfysica 10-15 m atoom kern Wat zijn de bouwstenen
Nadere informatieDe large hadron collider: Hoe zien de eerste botsingen eruit? Ivo van Vulpen
De large hadron collider: Hoe zien de eerste botsingen eruit? Ivo van Vulpen Het grootste en het kleinste volgens mijn dochter van 3 volgens haar vader Olifant Klein muisje Grootst Kleinst 10 +22 m 10-9
Nadere informatie28 augustus 2012, Introductiecollege 1e jaars studenten UvA. Het Higgs boson. Ivo van Vulpen (UvA/Nikhef)
28 augustus 2012, Introductiecollege 1e jaars studenten UvA Het Higgs boson Ivo van Vulpen (UvA/Nikhef) VWO examen natuurkunde 2012 Tijdens de botsing ontstaan allerhande elementaire deeltjes. Hierbij
Nadere informatieZoektocht naar het Higgs deeltje. De Large Hadron Collider in actie. Stan Bentvelsen
Zoektocht naar het Higgs deeltje De Large Hadron Collider in actie Stan Bentvelsen KNAW Amsterdam - 11 januari 2011 1 Versnellen op CERN De versneller Large Hadron Collider sub- atomaire deeltjes botsen
Nadere informatieDeeltjes binnen het standaardmodel
1 Deeltjes binnen het standaardmodel N.G. Schultheiss 1 Inleiding Rond het jaar 1900 was de samenstelling van atomen het onderwerp van onderzoek. Joseph John Thomson (1856-1940) dacht dat atomen een soort
Nadere informatieElementaire Deeltjesfysica
Elementaire Deeltjesfysica FEW Cursus Jo van den Brand 10 November, 2009 Structuur der Materie Inhoud Inleiding Deeltjes Interacties Relativistische kinematica Lorentz transformaties Viervectoren Energie
Nadere informatieTentamen. Kwantumchemie & Fysica (4051QCHFY-1314FWN) Datum: 10 April Tijd/tijdsduur: 3 uur
Tentamen Kwantumchemie & Fysica (4051QCHFY-1314FWN) Datum: 10 April 2014 Tijd/tijdsduur: 3 uur Docent(en) en/of tweede lezer: Dr. F.C. Grozema Prof. dr. L.D.A. Siebbeles Dit tentamen bestaat uit 5 opgaven:
Nadere informatieDe wisselwerkingen tussen elementaire deeltjes worden experimenteel bestudeerd aan de hand van botsingen tussen deeltjes of het verval van deeltjes.
De wisselwerkingen tussen elementaire deeltjes worden experimenteel bestudeerd aan de hand van botsingen tussen deeltjes of het verval van deeltjes. Deze wisselwerkingen geschieden via de kortstondige
Nadere informatieTECHNISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEN. Tentamen Stralingsfysica (3D100) d.d. 27 november 2003 van 09:00 12:00 uur
TECHNISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEN Tentamen Stralingsfysica (3D1) d.d. 7 november 3 van 9: 1: uur Vul de presentiekaart in blokletters in en onderteken deze. Gebruik van boek, aantekeningen of notebook
Nadere informatieMaterie bouwstenen van het heelal FEW 2009
Materie bouwstenen van het heelal FEW 2009 Prof.dr Jo van den Brand jo@nikhef.nl 2 september 2009 Waar de wereld van gemaakt is De wereld kent een enorme diversiteit van materialen en vormen van materie.
Nadere informatieTentamen Quantum Mechanica 2
Tentamen Quantum Mechanica 9 juni 5 Het tentamen bestaat uit 4 opgaven, waarmee in totaal 9 punten zijn te verdienen. Schrijf op elk vel dat je inlevert je naam, voorletters en studentnummer.. (a) (5 punten)
Nadere informatieWordt echt spannend : in 2015 want dan gaat versneller in Gevene? CERN echt aan en gaat hij draaien op zijn ontwerp specificaties.
Nog niet gevonden! Wordt echt spannend : in 2015 want dan gaat versneller in Gevene? CERN echt aan en gaat hij draaien op zijn ontwerp specificaties. Daarnaast ook in 2015 een grote ondergrondse detector.
Nadere informatieTECHNISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEN. Tentamen Stralingsfysica (3D100) d.d. 16 november 2004 van 14:00 17:00 uur
TECHNISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEN Tentamen Stralingsfysica (3D) d.d. 6 november 4 van 4: 7: uur Vul de presentiekaart in blokletters in en onderteken deze. Gebruik van boek, aantekeningen of notebook is
Nadere informatieSymmetrie en behoudswetten spelen een belangrijke rol in de beschrijving en het begrip van interacties tussen elementaire deeltjes.
Symmetrie en behoudswetten spelen een belangrijke rol in de beschrijving en het begrip van interacties tussen elementaire deeltjes. Interacties zullen plaats grijpen voor zover ze kinematisch toegelaten
Nadere informatieCERN, de LHC en Het Heelal. Aart Heijboer (CERN)
CERN, de LHC en Het Heelal Aart Heijboer (CERN) Plan: Waarom deeltjesfysica en grote versnellers Wat weten we al Wat willen we nog meer weten CERN & de LHC Waarom zo groot/duur Wat komt er bij kijken Wat
Nadere informatie(Permitiviteit van vacuüm)
TECHNISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEN Tentamen Stralingsfysica (3D) d.d. maart 9 van 4: 7: uur Vul de presentiekaart in blokletters in en onderteken deze. Gebruik van boek, aantekeningen of notebook is niet
Nadere informatieProf.dr. A. Achterberg, IMAPP
Prof.dr. A. Achterberg, IMAPP www.astro.ru.nl/~achterb/ Populaire ideeën: - Scalair quantumveld met de juiste eigenschappen; (zoiets als Higgs Veld) - Willekeurig scalair quantum veld direct na de Oerknal
Nadere informatieAlfastraling bestaat uit positieve heliumkernen (2 protonen en 2 neutronen) met veel energie. Wordt gestopt door een blad papier.
Alfa -, bèta - en gammastraling Al in 1899 onderscheidde Ernest Rutherford bij de uraniumstraling "minstens twee" soorten: één die makkelijk wordt geabsorbeerd, voor het gemak de 'alfastraling' genoemd,
Nadere informatieDeeltjesfysica in vogelvlucht. Frank Filthaut Radboud Universiteit Nijmegen / Nikhef
Deeltjesfysica in vogelvlucht Frank Filthaut Radboud Universiteit Nijmegen / Nikhef Inhoud: Op zoek naar het kleinste Deeltjes en interacties: het Standaardmodel De Large Hadron Collider Deel 1: Op zoek
Nadere informatieTECHNISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEN. Tentamen Stralingsfysica (3D100) d.d. 9 januari 2008 van 9:00 12:00 uur
TECHNISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEN Tentamen Stralingsfysica (3D d.d. 9 januari 8 van 9: : uur Vul de presentiekaart in blokletters in en onderteken deze. Gebruik van boek, aantekeningen of notebook is niet
Nadere informatieDe ontdekking van het Higgs boson. Ivo van Vulpen
De ontdekking van het Higgs boson Ivo van Vulpen CERN in Genève, Zwitserland Mijn oude huis ATLAS experiment vergaderen hotel kantine directeur theoreten Deeltjesfysica 10-15 m atoom kern Wat zijn de bouwstenen
Nadere informatieHoogtepunten uit de Speciale Rela2viteit theorie van Einstein Stan Bentvelsen s.bentvelsen@uva.nl
Speciale rela*viteit Hoogtepunten uit de Speciale Rela2viteit theorie van Einstein Stan Bentvelsen s.bentvelsen@uva.nl Albert Einstein (1879 1955) Einstein s grensverleggende papers (1905): De speciale
Nadere informatieSchoolexamen Moderne Natuurkunde
Schoolexamen Moderne Natuurkunde Natuurkunde 1,2 VWO 6 14 april 2008 Tijdsduur: 90 minuten eze toets bestaat uit twee delen (I en II). eel I bestaat uit meerkeuzevragen, deel II uit open vragen. e meerkeuzevragen
Nadere informatieTECHNISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEN. Tentamen Stralingsfysica (3D100) d.d. 16 januari 2006 van 14:00 17:00 uur
TECHNISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEN Tentamen Stralingsfysica (3D d.d. 6 januari 6 van 4: 7: uur Vul de presentiekaart in blokletters in en onderteken deze. Gebruik van boek, aantekeningen of notebook is
Nadere informatieDe zoektocht naar het Higgs boson. Ivo van Vulpen
De zoektocht naar het Higgs boson Ivo van Vulpen Als de Higgs ontdekt wordt gaat het de geschiedenisboeken in Als de Higgs niet ontdekt wordt gaat het ook de geschiedenisboeken in Real Madrid - Barcelona
Nadere informatieOnder constituenten verstaat men de fundamentele fermionen: de quarks in het versnelde proton of anti-proton, t of de versnelde elektronen of
1 2 3 Onder constituenten verstaat men de fundamentele fermionen: de quarks in het versnelde proton of anti-proton, t of de versnelde elektronen of positronen. De vooruitgang in de hoge-energie fysica
Nadere informatieIn de hoge-energiefysica werken we met deeltjes die hoge snelheden bezitten, soms zeer dicht bij de
In de hoge-energiefysica werken we met deeltjes die hoge snelheden bezitten, soms zeer dicht bij de lichtsnelheid c (in vacuüm). De fysische wetten die de interacties tussen deze deeltjes beschrijven mogen
Nadere informatieAlgemeen. Cosmic air showers J.M.C. Montanus. HiSPARC. 1 Kosmische deeltjes. 2 De energie van een deeltje
Algemeen HiSPARC Cosmic air showers J.M.C. Montanus 1 Kosmische deeltjes De aarde wordt continu gebombardeerd door deeltjes vanuit de ruimte. Als zo n deeltje de dampkring binnendringt zal het op een gegeven
Nadere informatieWaarneming van een nieuw deeltje met massa 125 GeV
Waarneming van een nieuw deeltje met massa 125 GeV CMS Experiment, CERN 4 juli 2012 Samenvatting In een seminarie dat vandaag plaatsvond in het Europees Laboratorium voor Nucleair Onderzoek (CERN), en
Nadere informatieKleinse Fles. Introductie String Zoologie Brane Worlds Zwarte Gaten
Van Leidsche Flesch tot Kleinse Fles Introductie String Zoologie Brane Worlds Zwarte Gaten Introductie String Theory is een Theorie van Gravitatie The Crux of the Matter Algemene Relativiteitstheorie stelt
Nadere informatie1 Een lichtbron zendt licht uit met een golflengte van 589 nm in vacuüm.
Domein F: Moderne fysica Subdomein: Atoomfysica 1 Een lichtbron zendt licht uit met een golflengte van 589 nm in vacuüm. Bereken de energie van het foton in ev. E = h c/λ (1) E = (6,63 10-34 3 10 8 )/(589
Nadere informatieAntares: een telescoop op de bodem van de zee Aart Heijboer. April 2010, astra alteria, Putten
Antares: een telescoop op de bodem van de zee Aart Heijboer April 2010, astra alteria, Putten Antares: een telescoop op de bodem van de zee Aart Heijboer plan deeltjesfysica en het sterrenkunde Kosmische
Nadere informatieProbus 23 apr Alles en Niks. VAN DE OERKNAL TOT HIGGS Niels Tuning. Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek
Probus 23 apr 2015 Alles en Niks VAN DE OERKNAL TOT HIGGS Niels Tuning Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek Alles en niks wat leert het allerkleinste ons over het allergrootste Alles
Nadere informatieSymmetrie en behoudswetten spelen een belangrijke rol in de beschrijving en het begrip van
Symmetrie en behoudswetten spelen een belangrijke rol in de beschrijving en het begrip van interacties ti tussen elementaire deeltjes. Interacties ti zullen plaats grijpen voor zover ze kinematisch toegelaten
Nadere informatieHet Quantum Universum. Cygnus Gymnasium
Het Quantum Universum Cygnus Gymnasium 2014-2015 Wat gaan we doen? Fundamentele natuurkunde op de allerkleinste en de allergrootste schaal. Groepsproject als eindopdracht: 1) Bedenk een fundamentele wetenschappelijk
Nadere informatieSpeciale relativiteitstheorie
versie 13 februari 013 Speciale relativiteitstheorie J.W. van Holten NIKHEF Amsterdam en LION Universiteit Leiden c 1 Lorentztransformaties In een inertiaalstelsel bewegen alle vrije deeltjes met een
Nadere informatieNieuwe resultaten van de zoektocht naar het Higgs deeltje in ATLAS
Nieuwe resultaten van de zoektocht naar het Higgs deeltje in ATLAS Op 4 juli 2012 presenteerde het ATLAS experiment een update van de actuele resultaten van de zoektocht naar het Higgs deeltje. Dat gebeurde
Nadere informatieProbus Aalsmeer 20 mei Alles en Niks. VAN DE OERKNAL TOT HIGGS Niels Tuning. Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek
Probus Aalsmeer 20 mei 2015 Alles en Niks VAN DE OERKNAL TOT HIGGS Niels Tuning Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek Alles en niks wat leert het allerkleinste ons over het allergrootste
Nadere informatieRelativistische kinematica
Relativistische kinematica Gebruik van de Speciale Relativiteitstheorie vier vectoren Lengte van 4 vector: Inproduct van twee 4 vectoren Snelheid van CM systeem In LAB systeem staat deeltje 2 stil en kunnen
Nadere informatieElementaire Deeltjesfysica
Elementaire Deeltjesfysica FEW Cursus Jo van den Brand & Tjonnie Li 1 December, 2009 Structuur der Materie Inhoud Inleiding Deeltjes Interacties Relativistische kinematica Lorentz transformaties Viervectoren
Nadere informatie(Permitiviteit van vacuüm)
TECHNISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEN Tentamen Stralingsfysica (3D1) d.d. 5 juni 1 van 9: 1: uur Vul de presentiekaart in blokletters in en onderteken deze. Gebruik van boek, aantekeningen of notebook is niet
Nadere informatieDe magische wereld van het allerkleinste - gedeelde dromen & innovatie -
De magische wereld van het allerkleinste - gedeelde dromen & innovatie - 40 jaar VIBA, 18 november 2016 Ivo van Vulpen Innovatie is overal In een steeds veranderende wereld vervult de VIBA al veertig jaar
Nadere informatieAarde Onze Speciale Woonplaats
Aarde Onze Speciale Woonplaats Wat Earth in space BEWOONBAARHEID voor intelligente wezens betreft is er geen betere planeet dan de AARDE! Wij leven op een doodgewoon rotsblok dat rond gaat om een middelmatige
Nadere informatieDe Large Hadron Collider 2.0. Wouter Verkerke (NIKHEF)
De Large Hadron Collider 2.0 Wouter Verkerke (NIKHEF) 11 2 De Large Hadron Collider LHCb ATLAS CMS Eén versneller vier experimenten! Concept studie gestart in 1984! Eerste botsingen 25 jaar later in 2009!!
Nadere informatieVoor kleine correcties (in goede benadering) geldt:
Antwoorden tentamen stralingsfysica 3D100 d.d. 25 juni 2010 (Antwoorden onder voorbehoud van typefouten) a) In de opstelling van Franck en Hertz worden elektronen versneld. Als de energie van een elektron
Nadere informatieElementaire Deeltjesfysica
Elementaire Deeltjesfysica FEW Cursus Jo van den Brand 24 November, 2008 Structuur der Materie Inhoud Inleiding Deeltjes Interacties Relativistische kinematica Lorentz transformaties Viervectoren Energie
Nadere informatieVERENIGDE DEELTJESINTERACTIES
VERENIGDE DEELTJESINTERACTIES Alle verschijnselen om ons heen en in het heelal kunnen uitgelegd worden met vier basiskrachten: gravitatie, elektromagnetisme, sterke en zwakke wisselwerking. Op het eerste
Nadere informatieLarge Hadron Collider. Uitwerkingen. HiSPARC. 1 Inleiding. 2 Voorkennis. 3 Opgaven atoombouw. C.G.N. van Veen
Uitwerkingen HiSPARC Large Hadron Collider C.G.N. van Veen 1 Inleiding In het voorjaar van 2015 start de LHC onieuw o. Ditmaal met een hogere energie dan ooit tevoren. Protonen met een energie van 7,0
Nadere informatie1 Welk van onderstaande schakelingen is geschikt om de remspanning te meten?
Domein F: Moderne Fysica Subdomein: Atoomfysica 1 Welk van onderstaande schakelingen is geschikt om de remspanning te meten? 2 Bekijk de volgende beweringen. 1 In een fotocel worden elektronen geëmitteerd
Nadere informatieDe energievallei van de nucliden als nieuw didactisch concept
De energievallei van de nucliden als nieuw didactisch concept - Kernfysica: van beschrijven naar begrijpen Rita Van Peteghem Coördinator Wetenschappen-Wisk. CNO (Centrum Nascholing Onderwijs) Universiteit
Nadere informatieDeeltjes en velden. HOVO Cursus. Jo van den Brand 31 oktober
Deeltjes en velden HOVO Cursus Jo van den Brand 31 oktober 2013 jo@nikhef.nl Docent informatie Overzicht Jo van den Brand & Gideon Koekoek Email: jo@nikhef.nl en gkoekoek@gmail.com 0620 539 484 / 020 592
Nadere informatie1 Uitgewerkte opgaven: relativistische kinematica
1 Uitgewerkte opgaven: relativistische kinematica 1. Impuls van een π + meson Opgave: Een π + heeft een kinetische energie van 200 MeV. Bereken de impuls in MeV/c. Antwoord: Een π + meson heeft een massa
Nadere informatieKosmische straling: airshowers. J.W. van Holten NIKHEF, Amsterdam
Kosmische straling: airshowers J.W. van Holten NIKHEF, Amsterdam 1. Kosmische straling. Kosmische straling wordt veroorzaakt door zeer energetische deeltjes die vanuit de ruimte de aardatmosfeer binnendringen
Nadere informatie7. Hoofdstuk 7 : De Elektronenstructuur van Atomen
7. Hoofdstuk 7 : De Elektronenstructuur van Atomen 7.1. Licht: van golf naar deeltje Frequentie (n) is het aantal golven dat per seconde passeert door een bepaald punt (Hz = 1 cyclus/s). Snelheid: v =
Nadere informatieHfdst 1' Massa en rustenergie (Toevoeging hiervan nodig om begeleid zelfstandig opzoekwerk i.v.m. het Standaardmodel mogelijk te maken.
I. ELEKTRODYNAMICA Hfdst. 1 Lading en inwendige bouw van atomen 1 Elektronentheorie 1) Proefjes 2) Elektriciteit is zeer nauw verbonden met de inwendige bouw van atomen 2 Dieper en dieper in het atoom
Nadere informatieWetenschappelijke Nascholing Deel 3: En wat met de overige 96%?
Wetenschappelijke Nascholing Deel 3: En wat met de overige 96%? Dirk Ryckbosch Fysica en Sterrenkunde 23 oktober 2017 Dirk Ryckbosch (Fysica en Sterrenkunde) Elementaire Deeltjes 23 oktober 2017 1 / 27
Nadere informatieHoofdstuk 9: Radioactiviteit
Hoofdstuk 9: Radioactiviteit Natuurkunde VWO 2011/2012 www.lyceo.nl Hoofdstuk 9: Radioactiviteit Natuurkunde 1. Mechanica 2. Golven en straling 3. Elektriciteit en magnetisme 4. Warmteleer Rechtlijnige
Nadere informatieTentamen Inleiding Quantumchemie (MST1171)
Datum: 3 April 7 Tentamen Inleiding Quantumchemie (MST1171) *** Schrijf duidelijk je naam, je Leidse studienummer en studierichting op je antwoordblad *** *** Het tentamen bestaat uit vijf opgaven. Maak
Nadere informatie1 Atoom- en kernfysica TS VRS-D/MR vj Mieke Blaauw
1 Atoom- en kernfysica TS VRS-D/MR vj 2018 Mieke Blaauw 2 Atoom- en kernfysica TS VRS-D/MR vj 2018 1-3 Atoombouw en verval 4,5 Wisselwerking van straling met materie en afscherming 6-9 Röntgentoestellen,
Nadere informatieDe Broglie. N.G. Schultheiss
De Broglie N.G. Schultheiss Inleiding Deze module volgt op de module Detecteren en gaat vooraf aan de module Fluorescentie. In deze module wordt de kleur van het geabsorbeerd of geëmitteerd licht gekoppeld
Nadere informatieElementaire Deeltjesfysica
Elementaire Deeltjesfysica FEW Cursus Jo van den Brand 17 November, 2008 Structuur der Materie Inhoud Inleiding Deeltjes Interacties Relativistische kinematica Lorentz transformaties Viervectoren Energie
Nadere informatieMeesterklas Deeltjesfysica. Universiteit Antwerpen
Meesterklas Deeltjesfysica Universiteit Antwerpen Programma 9u45 10u00 11u00 11u15 11u45 12u00 13u00 15u00 15u30 17u00 Verwelkoming Deeltjesfysica Prof. Nick van Remortel Pauze Versnellers en Detectoren
Nadere informatie