Maatschappelijke ontwikkelingen in drie Friese grietenijen in de 19 de en begin 20 ste eeuw bepaald op basis van huwelijksregisters HUWELIJKSONDERZOEK

Transcriptie

1 Maatschappelijke ontwikkelingen in drie Friese grietenijen in de 19 de en begin 20 ste eeuw bepaald op basis van huwelijksregisters HUWELIJKSONDERZOEK Namen: Charlotte van Haren, Hieke Veenema en Marijke Lijzenga Vakkencombinatie: Geschiedenis Docent: dhr. P. Schoen Inleverdatum:

2 Inhoudsopgave Voorblad 1 Inhoudsopgave 2 Inleiding 3 Trouwen in het algemeen in de 19 de en begin 20 ste eeuw 6 Deelvragen 10 Op welke leeftijd trouwden de meeste mensen? 10 In welk jaar en in welke maand trouwden de meeste mensen? 16 Is er sprake van een verband tussen de populairste trouwmaand en 23 de maand waarin de meeste echtparen hun eerste kind krijgen? Kwamen er veel echtscheidingen voor? 29 Trouwden mensen met dezelfde woon- en/of geboorteplaats met elkaar? 32 Kwam er veel analfabetisme voor? 45 Waren er ontwikkelingen in het onderwijs, zodat het analfabetisme 50 verminderde? Is er een verandering te zien in de beroepen die voorkomen in de 54 huwelijksregisters? Conclusie 66 Bijlagen 68 Bronnen 74 2

3 Inleiding In dit profielwerkstuk zal op basis van de informatie die in de huwelijksregisters staat, worden gekeken naar de maatschappelijke ontwikkelingen die drie Friese grietenijen hebben doorgemaakt in de 19 de en begin 20 ste eeuw. Onder een grietenij wordt een verzameling dorpen verstaan. Het is als het ware de voorloper van de huidige gemeente. De grietenijen die worden behandeld, zijn Haskerland, Schoterland en Utingeradeel. Er is voor deze grietenijen gekozen, omdat onze huidige woonplaatsen vroeger deel uitmaakten van deze grietenijen. Het leek ons erg interessant om te kijken hoe de ontwikkeling is geweest in onze eigen woonomgeving. Dit is dan ook de reden dat we hebben gekozen voor dit onderwerp. In eerste instantie lijkt het vreemd om op basis van de huwelijksregisters de maatschappelijke ontwikkelingen te bepalen. Echter, in deze huwelijksregisters staat niet alleen wie met wie trouwde, maar bijvoorbeeld ook het beroep van zowel de man als de vrouw. Bovendien wordt in het huwelijksregister vermeld of er sprake is van analfabetisme. In het begin was de kennis over de grietenijen vrij beperkt. Het was daarom ook lastig om direct een definitief onderwerp te bepalen. Dit kwam mede doordat voor ons nog niet precies bekend was wat er met de huwelijksregisters onderzocht kon worden. Na een gesprek met onze begeleider, meneer Schoen, hebben we hier een duidelijker beeld van gekregen. Naar aanleiding van dit gesprek, hadden we de volgende voorlopige hoofdvraag en voorlopige deelvragen geformuleerd. De voorlopige hoofdvraag was: Welke maatschappelijke ontwikkelingen hebben vanaf ± 1800 tot drie generaties verder plaatsgevonden in de dorpen Joure, Jubbega en Nes? Onder maatschappelijke ontwikkelingen werden analfabetisme, welvaart, beroepen en gezondheidszorg verstaan. De voorlopige deelvragen waren de volgende: Was er sprake van veel analfabetisme? Waren de ontwikkelingen in het onderwijs zodanig dat het analfabetisme verminderde? Is er een verband te zien tussen analfabetisme en welvaart? Trouwden mensen met mensen uit dezelfde dorpen of met dezelfde godsdienst? Zijn er bepaalde beroepen die vaker voorkomen in de huwelijksregisters? Op welke leeftijd trouwden de meeste mensen? Kwamen er veel echtscheidingen voor? Is er een verband te zien tussen de dorpen en het voorkomen van een militiebewijs in de huwelijksbijlage? De intentie was om bovenstaande vragen te beantwoorden met behulp van de huwelijksregisters. De originele huwelijksregisters worden bewaard in Tresoar, het Fries archief. Tegenwoordig staan alle huwelijksregisters op internet. Dit maakte het een stuk makkelijker om thuis of tijdens tussenuren op school met het profielwerkstuk bezig te gaan. Doordat we met behulp van Tresoar aan dit profielwerkstuk hebben gewerkt, werden we ook begeleid door Tresoar. Onze begeleider bij Tresoar was meneer Kuipers. Nadat het eerste gesprek met onze begeleider op school, meneer Schoen, had plaatsgevonden, hebben we contact gezocht met meneer Kuipers. We hebben toen de voorlopige hoofdvraag en de voorlopige deelvragen gestuurd en een afspraak gemaakt om een bezoek te brengen aan Tresoar. Tijdens dit bezoek hebben we samen met meneer Kuipers gekeken in hoeverre het mogelijk zou zijn om de voorlopige hoofdvraag en de voorlopige deelvragen te beantwoorden. Daarnaast hebben we de originele huwelijksregisters bekeken. Doordat de huwelijksregisters van de 19 de eeuw nog steeds te zien en aan te raken zijn, kregen wij meer beleving bij het onderwerp. 3

4 Naar aanleiding van het bezoek aan Tresoar, zijn de voorlopige hoofdvraag en de voorlopige deelvragen veranderd. De reden hiervoor was dat sommige deelvragen niet realiseerbaar bleken te zijn. Daarnaast was de hoofdvraag qua formulering te lastig om te beantwoorden, aangezien de huwelijksregisters per grietenij werden bijgehouden en niet per dorp. De definitieve hoofdvraag die in dit profielwerkstuk zal worden beantwoord, is de volgende: Welke maatschappelijke ontwikkelingen hebben er in de jaren 1830, 1870 en 1900 plaatsgevonden in de grietenijen Haskerland, Schoterland en Utingeradeel? In eerste instantie was voor 1910 gekozen in plaats van Doordat niet alle gegevens beschikbaar waren die nodig waren voor het beantwoorden van de deelvragen, is er gekozen voor het jaar Onder het begrip maatschappelijke ontwikkelingen worden in dit profielwerkstuk de volgende zaken verstaan: Analfabetisme en de ontwikkelingen in het onderwijs Beroepen die zijn verdwenen en zijn ontstaan Leeftijd waarop mensen trouwden Hoeveelheid scheidingen Veranderingen in welvaart Veranderingen in vervoermiddelen en infrastructuur Onze verwachting 1 is dat er in de 19 de en begin 20 ste eeuw maatschappelijke vooruitgang heeft plaatsgevonden. Allereerst denken we dat er vooruitgang heeft plaatsgevonden in het onderwijs, wat als gevolg zou hebben dat het analfabetisme door de jaren heen is gedaald. We denken dat zowel de Industriële Revolutie als de ontwikkelingen in de Verlichting hierop invloed hebben gehad. Deze perioden hebben nieuwe uitvindingen en nieuwe manieren van denken geïntroduceerd. Door de Verlichting keek men op een andere manier naar de wereld, wat naar onze verwachting invloed heeft gehad op het onderwijs. Ook verwachten we naar aanleiding van de Industriële Revolutie een verandering te zien in de beroepen die voorkomen in de huwelijksregisters. Zo zullen er volgens ons meer beroepen in de industrie zijn en minder in de landbouw. Verder verwachten we dat door de jaren heen de afstand tussen de dorpen waar de bruid en bruidegom zijn geboren en wonen, verder van elkaar liggen, gezien de verandering in vervoermiddelen. Daarnaast denken we dat de welvaart in de grietenij Schoterland relatief lager zal zijn dan in de grietenijen Utingeradeel en Haskerland. Deze verwachting vloeit voort uit de informatie die wij tot ons hebben genomen over onder andere de verschillende beroepen. Echter, welvaart is een subjectief begrip, ieder individu ervaart het namelijk anders. Hierdoor is de welvaart lastig te meten. Na ons onderzoek, zal in de conclusie worden vermeld of deze hypothese klopt. Om de hoofdvraag te onderzoeken, zullen achtereenvolgens de onderstaande deelvragen worden beantwoord: Op welke leeftijd trouwden de meeste mensen? In welk jaar en in welke maand trouwden de meeste mensen? 1 Onze hypothese is gebaseerd op het boekje Het archief, een omgevingsonderzoek naar huwelijksomstandigheden in de 19 de en 20 ste eeuw, geschreven door Theo Kuipers en ons gesprek met Theo Kuipers op 24 september

5 Is er sprake van een verband tussen de populairste trouwmaand en de maand waarin de meeste echtparen hun eerste kind krijgen? Kwamen er veel echtscheidingen voor? Trouwden mensen met dezelfde woon- en/of geboorteplaats met elkaar? Kwam er veel analfabetisme voor? Waren er ontwikkelingen in het onderwijs, zodat het analfabetisme verminderde? Is er een verandering te zien in de beroepen die voorkomen in de huwelijksregisters? Eerst hebben we alle drie voor de grietenij waarin onze huidige woonplaats valt, de informatie uitgezocht die nodig was voor het beantwoorden van de deelvragen. Dit is op basis van de informatie die in de huwelijksregisters staat, gedaan en verwerkt in een excelbestand. Vervolgens zijn de deelvragen verdeeld en hebben we met behulp van de gegevens van de verschillende grietenijen de deelvragen beantwoord. Foto: Op de foto is een origineel huwelijksregister te zien, die wordt bewaard in het Fries archief. Deze foto is genomen tijdens het eerste bezoek aan Tresoar. 5

6 Trouwen in het algemeen in de 19 de en begin 20 ste eeuw In de 19 de en begin 20 ste eeuw was het lastiger om in het huwelijksbootje te stappen dan dat het tegenwoordig is. De voornaamste reden was dat het een stuk lastiger was om aan de documenten te komen die nodig zijn om een huwelijk te voltrekken. Tegenwoordig is dit bijna allemaal digitaal, waardoor het een stuk makkelijker is om aan de nodige documenten te komen. In de 19 de en begin 20 ste eeuw waren er, net als vandaag de dag, documenten nodig voordat een huwelijk gesloten kon worden. In sommige gevallen waren er heel wat akten nodig. Dit kostte de nodige tijd en geld. Tegenwoordig zijn, zoals eerder genoemd, deze akten veel sneller en makkelijker te achterhalen, mede dankzij de technologische ontwikkelingen. Om in de 19 de en begin 20 ste eeuw een huwelijk te sluiten, waren de volgende documenten nodig 2 : doop- of geboorteakten van de man en de vrouw het bewijs van huwelijksafkondiging indien de ouders van de man of de vrouw overleden waren, de overlijdensakte van de ouders een certificaat waarin stond dat de man de Nationale Militie had voldaan. Geboorteakten Zoals genoemd, was, voor het sluiten van het huwelijk, zowel de geboorteakte van de man als die van de vrouw nodig. Deze geboorteakten waren in de 19 de en begin 20 ste eeuw nog handgeschreven, waardoor er soms problemen optraden. Het kon bijvoorbeeld zijn dat een naam verkeerd was geschreven. Als dit het geval was, moest met een rechterlijke uitspraak worden bewezen dat de persoon die in de akte werd genoemd werkelijk de persoon was die het huwelijk wilde sluiten. Het kwam destijds regelmatig voor dat er geen geboorteakte was van de desbetreffende persoon. Als er geen geboorteakte was, moest een akte van bekendheid worden afgegeven. Dit is, als iemand niet in bezit is van een geboorteakte, nog steeds het geval. Om tegenwoordig een akte van bekendheid te verkrijgen, moeten ten minste vier meerderjarige getuigen aan de rechter kunnen verklaren waar en wanneer iemand geboren is en waarom deze persoon niet over een geboorteakte beschikt. Als de informatie voldoet aan de eisen van de wet, geeft de rechter de akte van bekendheid af. In de 19 de eeuw kwam het vaker voor dat er geen geboorteakte was dan dat het tegenwoordig voorkomt. De reden hiervoor is dat een geboorte niet altijd werd aangegeven. Dit is echter tegenwoordig niet meer mogelijk, omdat de overheid het verplicht heeft gesteld om een geboorte binnen drie dagen aan te geven bij het gemeentehuis 3. Toestemming ouders Als de bruid en/of bruidegom minderjarig was/waren, moesten de ouders toestemming geven voor het huwelijk. De leeftijd waarop iemand meerderjarig was, varieerde door de jaren heen. In onderstaande tabel is voor verschillende jaren weergegeven tot welke leeftijd ouders toestemming moesten verlenen voor het huwelijk van hun kind. 2 geraadpleegd op 27 januari geraadpleegd op 27 januari

7 Toestemming ouders Man Vrouw Man Vrouw Verplicht tot Eerbiedige acte tot In bovenstaande tabel is te zien dat tot 1838 de ouders verplicht waren om voor mannen tot 25 jaar en vrouwen tot 21 jaar toestemming te geven voor het huwelijk. Als zij deze toestemming weigerden te geven, kon het huwelijk nog via de rechtbank worden voltrokken. Echter, in veel gevallen werd besloten om het huwelijk dan in eerste instantie niet te laten voltrekken, omdat het een omslachtige weg was om via de rechtbank toestemming te krijgen voor het huwelijk. Vanaf 1838 werden de leeftijden tot waar de verplichte toestemming van ouders gold, voor zowel mannen als vrouwen gelijk. Vaak was deze toestemming mondeling, omdat de ouders in de meeste gevallen bij het huwelijk waren. Als dit niet het geval was, kon de toestemming ook schriftelijk worden gegeven. Eerbiedige acte tot houdt in dat de ouders wel gevraagd werden toestemming te geven, maar dat het huwelijk gewoon voltrokken kon worden, indien zij weigerden. Bron: Huwelijksakte uit 1870, gesloten in Utingeradeel. De moeder geeft hier geen toestemming voor het huwelijk, hoewel de toestemming wel gevraagd is geweest. Desalniettemin werd het huwelijk voltrokken. Ondanks dat de toestemming van de ouders niet altijd nodig was, tekenden de ouders, indien ze nog in leven waren, wel de huwelijksakte. Er moesten bij het huwelijk namelijk, net als tegenwoordig, getuigen aanwezig zijn. De ouders waren echter niet altijd in staat om schriftelijk hun toestemming te geven. Dit kon komen door gezondheidsproblemen, maar ook door analfabetisme. Analfabetisme, waar later in dit profielwerkstuk verder op in zal worden gegaan, kwam vaker voor dan dat het vandaag de dag voorkomt. Dit was echter niet alleen het probleem bij ouders. Ook kwam het voor dat de bruid of bruidegom analfabeet was en hierdoor de akte niet kon ondertekenen. 7

8 Bron: Huwelijksakte uit 1830, gesloten in Utingeradeel. De contractante (de bruid) heeft hier verklaard dat ze niet kan schrijven en daardoor niet kan ondertekenen. Ook als de ouders analfabeet waren, werd dit apart vermeld. Bron: Huwelijksakte uit 1870, gesloten in Utingeradeel. De moeder heeft deze huwelijksakte niet kunnen ondertekenen, omdat haar gezondheid (in de akte staat wegens zwakte en beving der handen ) haar daartoe niet in staat stelde. Tegenwoordig moeten ouders nog steeds toestemming geven voor het huwelijk van minderjarigen. Echter, deze leeftijd is nu lager dan de leeftijd die in de 19 de en begin 20 ste eeuw werd gehanteerd (zie hiervoor ook de tabel). Ouders zijn tegenwoordig verplicht om toestemming te geven voor het huwelijk voor mensen tot 18 jaar. Als de ouders deze toestemming niet geven, is er voor de minderjarigen de mogelijkheid om naar de rechtbank te gaan. In geval van zwangerschap van 16- en/of 17-jarigen, is er een uitzondering op de wet. Zij mogen eventueel trouwen zonder toestemming van de ouders. Afkondigingen Een aanstaand huwelijk moest tweemaal worden afgekondigd. Deze afkondigingen werden gedaan op opeenvolgende zondagen en vonden plaats voor het gemeentehuis. Op deze manier kon iedereen kennis nemen aan het voorgenomen huwelijk en eventueel bezwaar aantekenen. Hierbij moet echter wel worden opgemerkt dat er niet vaak bezwaar aangetekend werd tegen een voorgenomen huwelijk. Nationale Militie Zoals eerder vermeld, moest er om een huwelijk te sluiten een certificaat zijn waarin stond dat aan de verplichtingen van de Nationale Militie was voldaan. Dit gold echter alleen voor dienstplichtigen onder de 40 jaar. Zij moesten aan de verplichtingen van de dienstplichtwet hebben voldaan. Het was mogelijk dit te doen door dienstvervulling. Echter, het was ook mogelijk dat iemand was afgekeurd, vrijstelling had gekregen of een plaatsvervanger had (soms werd voor een plaatsvervanger geld betaald). Desalniettemin moest ook in deze gevallen een certificaat worden bijgeleverd. Er waren ook gevallen waarbij dienstplichtigen wilden trouwen. Zij moesten, als zij op dat moment in dienst waren, toestemming hebben van hun commandant om in het huwelijksbootje te stappen. Als de commandant deze toestemming gaf, stond er vaak bij vermeld dat een vrouw het leger niet mocht volgen als de legereenheid naar een andere stad trok. Toestemming Koning In zeer uitzonderlijke gevallen, bijvoorbeeld wanneer iemand met een eigen bloedverwant of een bloedverwant van een eerdere echtgenoot wilde trouwen, moest er voor het huwelijk toestemming worden gegeven door de Koning. In dit onderzoek kwam er een huwelijk 'In 8

9 naam des Konings' voor. Het ging hier echter om een scheiding van tafel en bed die al eerder had plaatsgevonden. Om die reden is er in dit onderzoek geen nadere aandacht aan geschonken. Bron: Huwelijksakte uit 1870, Utingeradeel. Het gaat hier, zoals eerder genoemd, om een scheiding tussen tafel en bed die drie jaar daarvoor is aangevraagd. Toestemming rechtbank In de 19 de en begin 20 ste eeuw kwamen er situaties voor waarbij het huwelijk niet ontbonden was door echtscheiding of overlijden. In deze situaties moest er toestemming worden gegeven door de Arrondissementsrechtbank om een nieuw huwelijk aan te gaan. Huwelijk bij notariële akte Bij sommige huwelijken werd er een notaris ingeschakeld om de huwelijksakte op te stellen. Als dit het geval was, werd dit aan het begin van de huwelijksakte vermeld. Kleding Vanaf de 19 de eeuw werd steeds vaker in een witte bruidsjurk getrouwd. Dit was niet de eerste keer dat er in een witte jurk werd getrouwd. In het oude Egypte dook de witte bruidsjurk voor het eerst op. De kleur wit was een feestkleur en een symbool voor de maagdelijkheid. In de eeuwen daarna verdween de witte bruidsjurk, maar vanaf ongeveer 1800 kwam de witte bruidsjurk terug. Tot ongeveer 1870 werden de rokken van de jurken steeds wijder. Er werd toen over het algemeen nog steeds in het wit getrouwd. Echter, vanaf begin 20 ste eeuw trouwde men vaker in het zwart. De reden dat de zwarte trouwjurk de witte trouwjurk verving, is naar alle waarschijnlijkheid de verzwaring van de kerkelijke opvattingen. Pas vanaf ongeveer 1920 kwam de witte trouwjurk weer in beeld. Mannen droegen tijdens een bruiloft in de 19 de eeuw vaak een jacquet. Geschreven huwelijksregisters Zoals eerder genoemd, werden de huwelijksregisters in de 19 de en begin 20 ste eeuw met de hand geschreven. Hierdoor was niet alles even duidelijk te lezen. Echter, door de jaren heen werd er steeds meer getypt. De hoeveelheid tekst die getypt werd, verschilde per grietenij. Zo werd bijvoorbeeld in 1870 in de huwelijksregisters van Utingeradeel meer getypt dan in de huwelijksregisters van Schoterland. Desalniettemin werd in alle grietenijen nog steeds de meeste tekst geschreven. Geconcludeerd kan worden dat de huwelijken in de 19 de en begin 20 ste eeuw wel degelijk verschillen met de huwelijken van tegenwoordig. Echter, in de documenten die verschaft moeten worden om een huwelijk te voltrekken, zijn wel overeenkomsten te vinden. Een voorbeeld hiervan is de geboorteakte. Deze akte was in de 19 de eeuw al nodig om een huwelijk te sluiten en is vandaag de dag nog steeds nodig. 9

10 Deelvraag: Op welke leeftijd trouwden de meeste mensen? In het onderstaande zal met behulp van grafieken de hierboven genoemde deelvraag worden beantwoord. In de legenda staat welke leeftijd bij welk aandeel in de grafiek hoort. Voor bijvoorbeeld de leeftijdscategorie 18-23, worden de leeftijden van 18 tot 23 bedoeld. Dit zouden dan de leeftijden 18, 19, 20, 21 en 22 zijn. Per jaartal verschilt het totaal aantal huwelijken in alle grietenijen, waardoor bij wijze van spreken 20 procent in het ene jaar minder kan zijn dan 10 procent in het andere jaar. Echter, om een vergelijking mogelijk te maken, wordt hier alleen naar de percentages gekeken. Eerst zal per grietenij per jaartal de situatie worden uitgelegd. Vervolgens zullen de drie jaartallen per grietenij worden vergeleken. Tot slot zullen de verschijnselen van de drie grietenijen met elkaar worden vergeleken en zullen er redenen worden genoemd voor de verschijnselen. Haskerland Situatie 1830 Leeftijd van trouwen in 1830, Haskerland > 43 De grootste groep mensen die in 1830 in Haskerland trouwde, had een leeftijd die deel uitmaakt van de categorie 23 tot 28 jaar. Uit het onderzoek bleek dat, gekeken naar de leeftijden afzonderlijk, 21 of 25 jaar de meest voorkomende trouwleeftijden waren. De oudste persoon die huwde in dit jaar had de leeftijd van 74. De gemiddelde leeftijd van trouwen in dit jaar was ongeveer 30,2 jaar. Situatie 1870 Leeftijd van trouwen in 1870, Haskerland > 43 De grootste groep mensen die in 1870 in Haskerland trouwde, zit in de leeftijdscategorie van 23 tot 28 jaar. Uit het onderzoek bleek dat, gekeken naar de leeftijden afzonderlijk, 25 jaar de meest voorkomende trouwleeftijd was. Deze leeftijd maakt eveneens deel uit van de 10

11 leeftijdscategorie met het grootste aandeel. De oudste persoon die in dit jaar trouwde, had de leeftijd van 45 jaar. De gemiddelde leeftijd van trouwen in dit jaar was ongeveer 27,7 jaar. Situatie 1900 Leeftijd van trouwen in 1900, Haskerland > 43 De grootste groep mensen die in 1870 in Haskerland trouwde, had een leeftijd die valt in de categorie 23 tot 28 jaar. Uit het onderzoek bleek dat, gekeken naar de leeftijden afzonderlijk, 25 jaar de meest voorkomende trouwleeftijd was. De oudste persoon die in dit jaar in het huwelijksbootje stapte, had de leeftijd van 69 jaar. De gemiddelde leeftijd van trouwen in dit jaar was ongeveer 29,1 jaar. Vergelijking van de drie jaartallen Uit de grafieken blijkt dat het aandeel van de groep met de leeftijd tussen de 23 en 28 jaar stijgt. Dit is ook het geval voor het aandeel van de groep met de leeftijd tussen de 28 en 33. Het aandeel van de leeftijdscategorie 23 tot 28 jaar is telkens het grootst. De hoeveelheid mensen met een leeftijd ouder dan 43 neemt in 1870 ten opzichte van 1830, toe. Echter, in 1900 neemt dit aandeel ten opzichte van 1870, af. Het aantal mensen met een leeftijd in de categorie 18 tot 23 jaar, is in 1870 redelijk gelijk gebleven ten opzichte van Echter, in 1900 neemt het aandeel van 18 tot 23 jaar af. Schoterland Situatie 1830 Leeftijd van trouwen in 1830, Schoterland > 43 De grootste groep mensen die in 1830 in Schoterland trouwde, maakte deel uit van de leeftijdscategorie 23 tot 28 jaar. Uit het onderzoek bleek dat, gekeken naar de leeftijden afzonderlijk, 24 jaar de meest voorkomende trouwleeftijd was. De oudste persoon die in 1830 in Schoterland trouwde, had de leeftijd van 71 jaar. De gemiddelde leeftijd van trouwen in 1830 in Schoterland was ongeveer 28,4 jaar. 11

12 Situatie 1870 Leeftijd van trouwen in 1870, Schoterland > 43 De grootste groep mensen die in 1870 in Schoterland trouwde, maakt deel uit van de leeftijdscategorie 23 tot 28 jaar. Uit het onderzoek bleek dat, gekeken naar de leeftijden afzonderlijk, 24 jaar de meest voorkomende trouwleeftijd was. De oudste persoon die in 1870 in Schoterland trouwde, was 60 jaar. Hoewel het lastig te zien is, heeft de categorie met de leeftijd van 16 en 17 jaar ook een heel klein aandeel in deze grafiek. Er was namelijk één vrouw van 17 jaar die in 1870 in Schoterland het jawoord gaf. De gemiddelde leeftijd van trouwen in dit jaar was ongeveer 28,3 jaar. Situatie 1900 Leeftijd van trouwen in 1900, Schoterland > 43 De grootste groep mensen, die in 1900 in Schoterland trouwde, heeft een leeftijd in de leeftijdscategorie 23 tot 28 jaar. Uit het onderzoek bleek dat, gekeken naar de leeftijden afzonderlijk, 25 jaar de meest voorkomende trouwleeftijd was. De leeftijd van de oudste persoon die in 1900 in Schoterland trouwde, was 56 jaar. De gemiddelde leeftijd van trouwen in dit jaar was ongeveer 27,7 jaar. Vergelijking van de drie jaartallen In alle drie jaren blijft het aandeel van de leeftijdscategorie van 23 tot 28 jaar het grootst. Het aandeel van de categorie van 28 tot 33 jaar is in 1870 fors groter dan in Echter, in 1900 is dit aandeel weer een stuk kleiner. Desondanks is het niet kleiner dan de grootte van deze categorie in De categorie 38 tot 43 jaar neemt steeds verder af, evenals de categorie 18 tot 23 jaar. In 1830 en 1870 zijn er zelfs 16- en 17-jarigen die trouwden. Deze groep komt echter in 1900 niet meer voor. 12

13 Utingeradeel Situatie 1830 Leeftijd van trouwen in 1830, Utingeradeel > 43 De categorieën 23 tot 28 jaar en 28 tot 33 jaar zijn in bovenstaande grafiek even groot. Uit het onderzoek bleek dat, gekeken naar de leeftijen afzonderlijk, 23 en 28 jaar in 1830 in Utingeradeel de meest voorkomende trouwleeftijden waren. De oudste persoon die in 1830 in Utingeradeel trouwde, had de leeftijd van 58 jaar. De gemiddelde leeftijd van trouwen in 1830 in Utingeradeel was ongeveer 30 jaar. Situatie 1870 Leeftijd van trouwen in 1870, Utingeradeel > 43 Met meer dan de helft van het totaal aantal mensen dat in 1870 in Utingeradeel trouwde, is de leeftijdscategorie 23 tot 28 jaar het grootst. Uit het onderzoek bleek dat, gekeken naar de leeftijden afzonderlijk, 24 jaar de meest voorkomende trouwleeftijd was. Deze leeftijd valt eveneens onder de categorie 23 tot 28 jaar. De oudste persoon die in 1870 trouwde, had de leeftijd van 68 jaar. De gemiddelde leeftijd van trouwen in 1870 in Utingeradeel was ongeveer 26,3 jaar. 13

14 Situatie 1900 Leeftijd van trouwen in 1900, Utingeradeel > 43 De leeftijdscategorie 23 tot 28 jaar heeft in 1900 in Utingeradeel het grootste aandeel. Uit het onderzoek bleek dat, gekeken naar de leeftijden afzonderlijk, 25 jaar de meest voorkomende trouwleeftijd was. De oudste persoon die in 1900 in Utingeradeel trouwde, had de leeftijd van 53 jaar. De gemiddelde leeftijd van trouwen in 1900 in Utingeradeel was ongeveer 28,4 jaar. Vergelijking van de drie jaartallen Waar in 1830 de categorie 23 tot 28 jaar nog even groot was als de categorie 28 tot 33 jaar, krijgt de categorie 23 tot 28 jaar vanaf 1870 de overhand. In 1870 maakt meer dan de helft van de mensen die in dat jaar in Utingeradeel trouwde, deel uit van deze leeftijdscategorie. Deze trend blijft ook in 1900 zichtbaar. De groep met de leeftijd 18 tot 23 jaar, krijgt in 1870 een groter aandeel. Echter, in 1900 wordt dit aandeel weer kleiner. Vergelijking van de drie grietenijen en redenen voor verschijnselen Vergelijking van de drie grietenijen In alle drie de grietenijen is de leeftijdscategorie 23 tot 28 jaar het grootst. Echter, het aandeel van deze leeftijdscategorie is in Utingeradeel groter dan in Haskerland en Schoterland. In Utingeradeel viel meer dan de helft van de mensen die in 1870 en 1900 trouwde, in deze leeftijdscategorie. Voor de rest zijn de verhoudingen redelijk gelijk. Na de leeftijdscategorie 23 tot 28 jaar, zijn de grootste categorieën 28 tot 33 jaar en 18 tot 23 jaar. In Schoterland trouwden er ook mensen met de leeftijd van 16 of 17 jaar. In de grietenijen Haskerland en Utingeradeel trouwden daarentegen geen mensen met de leeftijd van 16 of 17 jaar. Redenen voor verschijnselen In de leeftijdscategorie ouder dan 43 jaar, komen zowel eerste huwelijken voor als huwelijken waarbij sprake was van hertrouwen. Hertrouwen kwam ook al in de 19 de en begin 20 ste eeuw voor. Het was voor een man echter makkelijker om te hertrouwen dan voor een vrouw. Dit had voornamelijk te maken met het aantal kinderen en de leeftijd van de kinderen die de vrouw uit het vorige huwelijk had. Als het mogelijk was voor een vrouw om zich in financieel opzicht zelfstandig te redden, dan hertrouwde ze vaak niet. Mannen hertrouwden vaak met de achterliggende gedachte dat er iemand voor de kinderen en het huishouden kon zorgen, terwijl hij aan het werk was. Het voorkomen van trouwen met een leeftijd van 16 en 17 jaar is mogelijk doordat zowel in de Code Napoléon (1804) als in het Burgerlijk Wetboek (1838) de minimale leeftijd voor trouwen 16 jaar was. Men trouwde echter pas als het mogelijk was om in het eigen onderhoud te voorzien. Dit verklaart het grote aandeel van de leeftijdscategorie 23 tot 28 14

15 jaar. Op deze leeftijd had men vaak al een aantal jaar gewerkt, waardoor het mogelijk werd om een gezin te onderhouden. Ook de economische situatie is en was van invloed op de leeftijd van trouwen 4. Deze invloed is echter vandaag de dag minder dan dat het vroeger was. Als het slecht gaat met de economie, dan wachten stellen vaak nog even met trouwen. Dit heeft als gevolg dat de gemiddelde huwelijksleeftijd stijgt. Gaat het economisch echter goed, dan wordt er op jongere leeftijd getrouwd. Als mensen trouwen, worden ze in een zekere mate afhankelijk van elkaar. In economisch goede tijden, hebben mensen meer vertrouwen dat deze afhankelijkheid geen negatieve effecten met zich mee zal brengen. Daarnaast heeft ook het krijgen van kinderen invloed. In economisch goede tijden, worden er vaak meer kinderen geboren. De reden hiervoor is dat de ouders erop vertrouwen dat zij voor het kind kunnen zorgen. In economische laagconjunctuur is deze zekerheid kleiner. Als er sprake is van een economische hoogconjunctuur, zullen stellen dus eerder besluiten om kinderen te krijgen. Dit kan als gevolg hebben dat de leeftijd van het krijgen van het ouderschap daalt. Als er kinderen komen, wordt er vaak getrouwd, waardoor de gemiddelde trouwleeftijd kan dalen. Zoals in de inleiding van dit profielwerkstuk is genoemd, moest er aan minderjarigen toestemming van de ouders worden verleend om te kunnen trouwen. Deze leeftijd varieerde door de jaren heen (zie hiervoor ook de tabel in de inleiding van het profielwerkstuk). Zonder deze toestemming, kon via de rechtbank het huwelijk alsnog doorgaan. Echter, dit was een omslachtige weg, waardoor veel mensen het huwelijk liever uitstelden totdat ze meerderjarig waren en geen toestemming meer nodig hadden van de ouders. Dit leidde echter wel tot een hogere gemiddelde trouwleeftijd. 4 bevolkingstrends-conjunctuur-relatie-gezinsvorming-art.htm, geraadpleegd op 28 januari

16 Deelvraag: In welk jaar en in welke maand trouwden de meeste mensen? Haskerland Situatie 1830 Maand van trouwen in 1830, Haskerland januari februari maart april mei juni juli augustus september oktober november december Uit bovenstaande grafiek valt af te leiden dat in het jaar 1830 de meeste huwelijken plaatsvonden in de maand mei. Echter, het verschil met de andere maanden is niet uitzonderlijk groot te noemen. In de maanden februari en september trouwde ook een behoorlijk aantal mensen. Situatie 1870 Maand van trouwen in 1870, Haskerland januari februari maart april mei juni juli augustus september oktober november december Uit bovenstaande grafiek valt af te leiden dat in het jaar 1870 de meeste mensen in de maand mei trouwden. Het verschil met de andere maanden is groot. Bijna de helft van alle huwelijken die in dit jaar werden gesloten, viel in de maand mei. 16

17 Aantal huwelijken Situatie 1900 Maand van trouwen in 1900, Haskerland januari februari maart april mei juni juli augustus september oktober november december Uit bovenstaande grafiek valt af te leiden dat in het jaar 1900 in Haskerland het grootste deel van de huwelijken in de maand mei plaatsvond. Na de maand mei had december een groot aandeel. Vergelijking van de drie jaartallen Als de drie jaartallen (1830, 1870 en 1900) worden vergeleken, valt op dat het aandeel van de maand mei in ieder jaartal het grootst is. Wel moet hierbij opgemerkt worden dat het aantal huwelijken in de verschillende jaren verschilde (zie onderstaande grafiek). Zo zou uit de cirkeldiagram de conclusie kunnen worden getrokken dat het aantal huwelijken in mei in 1900 kleiner was dan in 1870, al scheelt het niet heel veel. Echter, dit is alleen in percentages het geval. Als er naar de absolute getallen wordt gekeken, blijkt dat er in mei 1900 veel meer huwelijken zijn gesloten dan in mei 1870, gezien het feit dat het totaal aantal huwelijken in 1900 behoorlijk hoger lag dan in Het deel van de overige maanden varieert. Zo wordt het aandeel van de maand april steeds kleiner, terwijl het aandeel van de maand juni het stabielst blijkt te zijn. Echter, hierbij wordt alleen gekeken naar de relatieve verhoudingen. Als er naar de absolute getallen wordt gekeken, is het lastiger om een conclusie te trekken. Aantal huwelijken in Haskerland Jaartal 17

18 Schoterland Situatie 1830 Maand van trouwen in 1830, Schoterland januari februari maart april mei juni juli augustus september oktober november december In bovenstaande grafiek is te zien dat in 1830 in Schoterland in alle maanden mensen trouwden. In mei vonden de meeste huwelijken plaats, maar ook het aandeel van de maanden oktober en november is groot. Situatie 1870 Maand van trouwen in 1870, Schoterland januari februari maart april mei juni juli augustus september oktober november december In bovenstaande grafiek van de maand van trouwen in 1870 in de grietenij Schoterland, is te zien dat het merendeel van de huwelijken in mei plaatsvond. Het aandeel van de overige maanden is iets meer dan de helft. Mei steekt er dus met kop en schouders bovenuit. Als tweede maand heeft oktober een redelijk aandeel, maar dit aandeel valt vrijwel weg door de omvang van mei. Situatie

19 Aantal huwelijken Maand van trouwen in 1900, Schoterland januari februari maart april mei juni juli augustus september oktober november december In bovenstaande grafiek is te zien dat in 1900 in Schoterland de meeste huwelijken werden gesloten in de maand mei. Daarnaast heeft november een behoorlijk aandeel. Als derde heeft juni een redelijk aandeel. Oktober is de enige maand waarin geen mensen trouwden. Vergelijking van de drie jaartallen Als de drie jaartallen (1830, 1870 en 1900) worden vergeleken, valt het grote aandeel van mei op in de jaartallen 1870 en In 1830 was het aandeel van mei nog niet dusdanig groot. Daar viel het grote aandeel van de maanden oktober en november op. In 1900 werden echter helemaal geen huwelijken meer gesloten in oktober. In de jaren 1830 en 1870 werden er in alle maanden huwelijken gesloten. Het aandeel van de maanden juni en november is in 1830 en 1900 groot, terwijl het in 1870 veel kleiner is. Verder is het totaal aantal huwelijken dat in de maanden januari, februari en maart werd gesloten, redelijk stabiel. Echter hierbij moet wel worden opgemerkt dat het om relatieve getallen gaat. Er wordt gekeken naar de verhoudingen tussen de maanden. Absoluut gezien, neemt het aantal huwelijken dat wordt gesloten door de jaren heen, toe. In 1900 worden er bijna twee keer zoveel huwelijken gesloten dan in Zo lijkt het aandeel van de maand november in 1830 en 1900 bijna even groot, maar, zoals genoemd, werden er in 1900 veel meer huwelijken gesloten. Hierdoor kan geconcludeerd worden dat het totaal aantal huwelijken in november in 1900 groter is dan in Relatief gezien is het dus gelijk, absoluut gezien is er wel degelijk sprake van een verschil. Aantal huwelijken in Schoterland Jaartal Utingeradeel Situatie

20 Maand van trouwen in 1830, Utingeradeel januari februari maart april mei juni juli augustus september oktober november december Uit bovenstaande grafiek valt af te leiden dat in het jaar 1830 in Utingeradeel de meeste mensen trouwden in de maanden mei en december. Op de tweede plaats staat januari. Het aantal huwelijken dat in januari gesloten werd, verschilt niet erg veel met de maanden mei en december. Op de derde plaats staan, met drie huwelijken, de maanden maart en oktober. Situatie 1870 Maand van trouwen in 1870, Utingeradeel januari februari maart april mei juni juli augustus september oktober november december Uit bovenstaande grafiek valt af te leiden dat in het jaar 1870 in Utingeradeel het grootste deel van de huwelijken werd gesloten in de maand mei. Bijna de helft van het totaal aantal huwelijken in 1870, vond plaats in de maand mei. Daarnaast vonden er in de maanden april en juni veel huwelijken plaats. In deze drie achtereenvolgende maanden trouwde er 70 procent van het totaal aantal mensen dat in dit jaar trouwde in Utingeradeel. Situatie 1900 Maand van trouwen in 1900, Utingeradeel januari februari maart april mei juni juli augustus september oktober november december 20

21 Aantal huwelijken Uit bovenstaande grafiek valt af te leiden dat in het jaar 1900 het grootste deel van de huwelijken, bijna 48 procent, werd gesloten in de maand mei. Daarnaast werden er in juni veel huwelijken gesloten. Op de derde plaats staat de maand november, waarin vier huwelijken werden gesloten. Vergelijking van de drie jaartallen Als er een vergelijking wordt gemaakt tussen de drie jaartallen (1830, 1870 en 1900) is het aandeel van de maand mei opvallend. Relatief gezien worden er door de jaren heen meer huwelijken gesloten in de maand mei. Absoluut gezien is dat niet het geval, aangezien er in 1870 in totaal meer huwelijken werden gesloten dan in 1900 (zie onderstaande grafiek). Het percentage huwelijken dat in mei 1870 werd gesloten is weliswaar minder dan in 1900, maar als dat percentage omgezet wordt in een getal, is het aantal huwelijken in mei in 1870 hoger dan in Zo werden er in mei huwelijken gesloten, terwijl er in mei huwelijken werden gesloten. Echter, er wordt hier van de relatieve getallen uitgegaan, aangezien dat de beste manier is om de verschillende jaartallen met elkaar te vergelijken. Verder blijkt uit de grafieken dat er door de jaren heen in de maand juni, relatief gezien, steeds meer huwelijken werden gesloten. Daarnaast is het groeiende aantal huwelijken in de maand november opvallend. In het jaar 1870 vonden er bijna geen huwelijken plaats in deze maand, terwijl de maand november in 1900 een behoorlijk aandeel had. Ook de enorme afname van het aantal huwelijken in de maand januari is opvallend. In 1830 was het aandeel van januari bijna even groot als dat van mei, terwijl er in 1900 geen enkel huwelijk in januari heeft plaatsgevonden. Aantal huwelijken in Utingeradeel Jaartal Vergelijking van de drie grietenijen en redenen voor verschijnselen Vergelijking van de drie grietenijen In alle drie grietenijen trouwden de meeste mensen in de maand mei. Ook zijn de maanden november en juni in alle grietenijen redelijk populair. April deed ook iedere keer mee in de grafieken. Het aandeel van de overige maanden is per grietenij variërend, waardoor er bij deze vergelijking met name in zal worden gegaan op de vier eerdergenoemde maanden. Het totaal aantal huwelijken dat in een jaar werd gesloten ligt in alle grietenijen in 1830 op zijn laagst. In Haskerland en Schoterland is het hoogste totaal aantal huwelijken in 1900, terwijl voor Utingeradeel de meeste huwelijken in 1870 werden gesloten. Redenen voor verschijnselen De voornaamste reden dat de meeste mensen in mei trouwden, heeft te maken met het weer. Mensen vinden het over het algemeen prettiger om te trouwen in de zomermaanden. De reden hiervoor is dat het weer in de zomermaanden over het algemeen beter is. Echter, de wintermaanden waren over het algemeen ook redelijk populair. Het was vaak goedkoper om in de wintermaanden te gaan trouwen dan in de zomermaanden. Uit financieel oogpunt, 21

22 zullen vele stellen hebben besloten om in de wintermaanden te trouwen. Uiteraard, sneeuw heeft ook iets moois op een bruiloft, maar naar alle waarschijnlijkheid zal dit over het algemeen niet de reden zijn geweest om in de wintermaanden te trouwen. Een andere reden waarom relatief veel mensen in mei trouwden, is het beroep dat werd uitgeoefend. Voor een aantal beroepen was een contract van mei tot mei. Een voorbeeld hiervan is een contract dat een boer had. Het contract was in mei afgelopen, wat voor boeren vaak een reden was om dan in het huwelijksbootje te stappen. Na de bruiloft gingen ze meestal weer aan het werk bij een nieuwe boer met een nieuw contract. In Schoterland en in Haskerland lag het totaal aantal huwelijken in 1900 het hoogst. In Utingeradeel was dit in 1870 het geval. De voornaamste reden voor de toename van het aantal huwelijken, is de economische groei 5. Vanaf ongeveer 1850 werd Nederland een industriële samenleving en groeide de economie behoorlijk. Door de groeiende economie, groeide het besteedbaar inkomen van de bevolking. Meer mensen waren in staat om voor een huwelijk te betalen, wat leidde tot meer huwelijken. Daarnaast speelde de ontwikkeling van de anticonceptiemiddelen een rol in de toename van het aantal huwelijken. Door deze anticonceptiemiddelen kwamen er minder snel kinderen en was het niet meer vanzelfsprekend dat er veel kinderen kwamen bij een huwelijk. Men kon dankzij de ontwikkeling van de anticonceptiemiddelen ook een goed huwelijk hebben zonder het krijgen van veel kinderen. 5 geraadpleegd op 24 januari

23 Deelvraag: Is er sprake van een verband tussen de populairste trouwmaand en de maand waarin de meeste echtparen hun eerste kind krijgen? Om deze deelvraag te beantwoorden, is er gekeken naar de datum van de eerstgeborene van het kersverse echtpaar. Dit kon via de geboorteregisters achterhaald worden. Met behulp van deze datum en de grafieken zoals deze vermeld zijn onder de deelvraag In welk jaar en in welke maand trouwden de meeste mensen?, kan bepaald worden of het kind binnen, rond of na negen maanden na het huwelijk geboren is. Ook kan bepaald worden in welke maand de echtparen over het algemeen hun eerste kind kregen. Er kan niet worden bepaald in welke maand de meeste kinderen werden geboren. De reden hiervoor is dat in dit onderzoek alleen de gegevens van de eerstgeborenen bekend zijn. Vaak is er wel een verband tussen de meeste eerstgeborenen en het totaal aantal geboortes. Als er immers geen eerstgeborene is, zijn er helemaal geen kinderen. Degenen van wie wel bekend is dat zij een kind hebben, kunnen meer kinderen hebben gekregen dan één. Doordat het verband tussen het aantal eerstgeborenen en het totaal aantal geboortes niet honderd procent waterdicht is, wordt hier alleen gekeken naar de geboortes van de eerstgeborenen. In de grafieken vallen allereerst de grafiektitel en de legenda op. De grafiektitel geeft aan om welke grietenij het gaat en om welk jaartal het gaat. De legenda geeft aan welke kleur lijn welke betekenis heeft. De maanden die op de x-as zijn vermeld, zijn de trouwmaanden van de ouders. De getallen op de y-as geven het aantal kinderen weer dat voortkwam uit de huwelijken van een bepaalde maand. Dit zal voor de situatie van mei in het jaar 1830 in Haskerland nader worden uitgelegd. Daar is te zien dat de paarse lijn, de lijn Na 9 maanden, op een hoogte van vijf zit. Dit houdt in dat er uit de huwelijken die in mei 1830 in Haskerland zijn gesloten, vijf eerstgeborenen zijn geboren na negen maanden na het huwelijk, dus na februari De groene lijn, de lijn Rond 9 maanden, zit op een hoogte van vier. Dit betekent dat er vier eerstgeborenen rond negen maanden na het huwelijk in mei 1830 ter wereld kwamen. Deze kinderen zouden dan rond februari 1831 zijn geboren. Tot slot zit de blauwe lijn, de lijn Voor 9 maanden, op een hoogte van één. Dit betekent dat er van de huwelijken die in mei 1830 in Haskerland zijn gesloten één eerstgeborene is geboren voor februari In totaal zijn er uit de huwelijken die in mei 1830 in Haskerland werden gesloten tien eerstgeborenen geboren. Dit getal wordt berekend door de resultaten van de drie lijnen bij elkaar op te tellen, dus in dit geval door één, vier en vijf bij elkaar op te tellen. 23

24 Haskerland Situatie 1830 In dit jaar trouwden de meeste mensen in Haskerland in mei. In de grafiek is te zien dat in deze maand ook de meeste eerstgeborenen waren. Echter, dit gebeurde niet precies negen maanden later, dus niet in februari Aan de hand van de paarse lijn in de grafiek, kan geconcludeerd worden dat er vaak na negen maanden na het huwelijk een eerste kind komt. Als er alleen wordt gekeken naar de groene lijn, de lijn Rond 9 maanden, is er een piek te zien in het aantal geboortes in mei. Dit betekent dat er van de huwelijken die in mei 1830 in Haskerland werden gesloten, meer eerstgeborenen rond negen maanden na het huwelijk ter wereld kwamen dan in andere maanden. Situatie 1870 In dit jaar trouwden, zoals bij de deelvraag In welk jaar en in welke maand trouwden de meeste mensen? te zien is, de meeste mensen in mei. In de bovenstaande grafiek is te zien dat in mei de meeste eerstgeborenen waren. Echter, deze kinderen werden over het algemeen niet precies negen maanden na het huwelijk geboren. Er kwamen vaak pas na negen maanden na het huwelijk eerstgeborenen ter wereld, dus na februari Als er alleen wordt gekeken naar de groene lijn, de lijn Rond 9 maanden, is er een piek te zien in het aantal geboortes in mei. Situatie

25 Ook in dit jaar werden in mei de meeste huwelijken gesloten. In bovenstaande grafiek is te zien dat de mensen die in deze maand trouwden, de meeste eerstgeborenen kregen. Echter, deze kinderen kwamen niet precies negen maanden later, dus niet rond februari Aan de paarse lijn is te zien dat er vaak pas na negen maanden na het huwelijk eerstgeborenen werden geboren. Als er alleen wordt gekeken naar de groene lijn, de lijn Rond 9 maanden, is er niet alleen een piek te zien in het aantal geboortes in mei, maar ook in november. In november trouwden er minder mensen dan in mei, maar kregen relatief meer mensen rond negen maanden na het huwelijk hun eerste kind. Vergelijking van de drie jaartallen In alle drie jaartallen worden in mei de meeste huwelijken gesloten en worden de meeste kinderen na negen maanden na het huwelijk geboren. In 1830 zit het aantal eerstgeborene rond negen maanden na het huwelijk, de groene lijn, nog vlak onder de lijn van het aantal geboortes na negen maanden na het huwelijk, de paarse lijn. Echter, na 1830 loopt deze lijn over het algemeen gelijk met het aantal geboortes van voor negen maanden na het huwelijk. Schoterland Situatie 1830 In Schoterland vonden in 1830 de meeste huwelijken in mei plaats. In bovenstaande grafiek is te zien dat uit de huwelijken die in mei 1830 gesloten werden, de meeste eerstgeborenen voortkwamen. Veel van deze kinderen werden pas na negen maanden na het huwelijk geboren. Dit is te zien aan de grote piek van de paarse lijn. Als er alleen wordt gekeken naar de groene lijn, de lijn Rond 9 maanden, is te zien dat de piek niet in mei ligt, maar in december. In december trouwden niet de meeste mensen, maar worden wel de meeste eerstgeborenen rond negen maanden na het huwelijk van de ouders geboren. Situatie

26 Ook in dit jaar werden in mei de meeste huwelijken gesloten. In bovenstaande grafiek is te zien dat de mensen die in deze maand trouwden de meeste eerstgeborenen kregen. Echter, deze kinderen werden over het algemeen niet precies negen maanden na het huwelijk geboren. Ook voor andere maanden is het zo dat de kinderen over het algemeen niet rond negen maanden na het huwelijk werden geboren, maar na negen maanden na het huwelijk. Als er alleen wordt gekeken naar de groene lijn, de lijn Rond 9 maanden, is er een piek te zien in het aantal geboortes in mei. Situatie 1900 In 1900 in Schoterland trouwden de meeste mensen in mei. Uit de huwelijken die in deze maand werden gesloten, kwamen de meeste eerstgeborenen. Deze kinderen kwamen over het algemeen pas na negen maanden, dus na februari Dat de meeste eerstgeborenen na negen maanden na het huwelijk werden geboren, geldt niet alleen voor de maand mei. Ook in de andere maanden is dit het geval. Dit valt af te leiden aan de loop van de paarse lijn. Als er alleen wordt gekeken naar de groene lijn, de lijn Rond 9 maanden, is er een piek te zien in het aantal geboortes in mei. Vergelijking van de drie jaartallen In alle drie jaartallen werden de meeste huwelijken in mei gesloten en werden de meeste eerstgeborenen pas na negen maanden na het huwelijk geboren. In 1830 is te zien dat het aantal geboortes voor negen maanden en rond negen maanden na het huwelijk naar december toe, wat toeneemt. Daarnaast is te zien dat het aantal geboortes na negen maanden na het huwelijk wat op een neer gaat. In 1870 en 1900 fluctureren de lijnen Voor 9 maanden en Rond 9 maanden redelijk gelijk met de lijn Na 9 maanden. Utingeradeel Situatie

27 In 1830 werden de meeste huwelijken in Utingeradeel voltrokken in de maanden mei en december. Uit de huwelijken van deze maanden kwamen, zoals in de grafiek te zien is, de meeste eerstgeborenen voort. In zowel mei als december is een uitschieter zichtbaar in het aantal geboortes van een eerste kind. Vaak werden de eerstgeborenen pas na negen maanden na het huwelijk geboren. Dit is te zien aan de loop van de paarse lijn. In mei is een piek te zien in het aantal geboortes rond negen maanden na de bruiloft. In december is deze piek niet te zien, terwijl er in december en mei evenveel mensen trouwden. In december kwamen er veel eerstgeborenen pas na negen maanden na het huwelijk ter wereld. Situatie 1870 In mei van dit jaar trouwden de meeste mensen. Van de mensen die in mei trouwden, werd ook het vaakst het eerste kind geboren. Echter, dit was niet precies negen maanden na het huwelijk. Vaak werd het eerste kind na negen maanden na het huwelijk geboren. Verder is in de grafiek te zien dat ook in de andere maanden het eerste kind vaak na negen maanden na het huwelijk ter wereld komt. Als er alleen wordt gekeken naar de groene lijn, de lijn Rond 9 maanden, is er een piek te zien in het aantal geboortes in mei. Situatie

28 In 1900 was in Utingeradeel mei de maand waarin de meeste huwelijken werden gesloten. Van de mensen die in mei trouwden, werd ook het vaakst het eerste kind geboren. Echter, dit was niet precies negen maanden na het huwelijk. Vaak werd het eerste kind na negen maanden na het huwelijk geboren. Verder is in de grafiek te zien dat ook in de andere maanden het eerste kind vaak na negen maanden na het huwelijk ter wereld kwam. Als er alleen wordt gekeken naar de groene lijn, de lijn Rond 9 maanden, is er een piek te zien in het aantal geboortes in mei. Vergelijking van de drie jaartallen In alle jaren kwamen in mei de meeste eerstgeborenen ter wereld. Ook liet de groene lijn, de lijn Rond 9 maanden in alle jaren in mei een piek zien. In 1830 krijgen de meeste stellen die in december getrouwd zijn na negen maanden een eerste kind. Dit is te zien aan de piek van de paarse lijn. De meeste stellen krijgen pas na negen maanden na het huwelijk hun eerste kind. Vergelijking van de drie grietenijen en redenen voor verschijnselen Vergelijking van de drie grietenijen In alle drie grietenijen zijn de resultaten vergelijkbaar. In mei trouwden over het algemeen de meeste mensen. Daarnaast kregen de kersverse echtparen na negen maanden na het huwelijk vaak hun eerste kind. Het aantal eerstgeborenen dat rond negen maanden na het huwelijk is geboren, is hoger dan het aantal dat voor negen maanden na het huwelijk werd geboren. Echter, dit aantal is lager dan het aantal dat na negen maanden na het huwelijk werd geboren. De groene lijn, de lijn Rond 9 maanden, is vaak het hoogst in de maand waarin de meeste huwelijken plaatsvonden. Er kan dus geconcludeerd worden dat er negen maanden nadat de meeste mensen trouwden, een piek te zien is in het aantal geboortes. De maand waarin deze piek dan waarschijnlijk zal zijn, is februari, aangezien de piek van Rond 9 maanden in mei ligt. Redenen voor verschijnselen De verschijnselen zijn lastig te verklaren. Het is voor de hand liggend dat er veel eerstgeborenen voortkomen uit de stellen die in mei getrouwd zijn. In mei zijn immers de meeste mensen getrouwd. Dat de paarse lijn meestal de hoogste lijn is, betekent dat veel stellen hun eerste kind kregen na negen maanden. Deze kinderen komen dus niet voort uit de huwelijksnacht. Doordat de lijnen Voor 9 maanden en Na 9 maanden ruim van begrip zijn, is het niet te verklaren in welke maand om welke reden de meeste kinderen worden geboren. Hierop kunnen namelijk allerlei ontwikkelingen van invloed zijn, bijvoorbeeld economische ontwikkelingen. Als het goed gaat met de economie, hebben veel stellen het vertrouwen dat zij financieel voor een kind kunnen zorgen. Dit kan leiden tot meer geboortes. 28