Van spinnen en bloemen groep 6 t/m 8. Lees- en verteltekst

Transcriptie

1 Van spinnen en bloemen groep 6 t/m 8 Lees- en verteltekst

2 Voor de leerkracht Museumlesbeschrijving Deze gloednieuwe museumles sluit niet alleen aan bij Kunstzinnige Oriëntatie maar ook bij natuuronderwijs twee vliegen in één klap dus. De schoonheid van de natuur is altijd al een inspiratiebron geweest voor ontwerpers en beeldend kunstenaars. In de tijd van de Nieuwe Kunst (Art Nouveau/Jugendstil) beleeft de liefde voor de natuur een nieuw hoogtepunt. Iets hiervan hopen we in deze museumles over te dragen op de kinderen. Spinnen, seringen en andere sierlijke bloemen in tere kleuren bevolken het serviesgoed naar ontwerp van Jurriaan Kok. Te kwetsbaar om daags te gebruiken was dit eierschaalporselein, dat zijn naam dankt aan het feit dat het flinterdun is. Maar het kon ook heel anders. Sierkunstenaar Theodoor Colenbrander werkte juist met grillige bontgekleurde motieven die niet meer op een herkenbare manier zijn afgeleid van de planten- en dierenwereld. Om botanische decoraties te maken of deze om te kunnen zetten in abstractere motieven moet je de natuur eerst goed bestuderen. Wie geconcentreerd kijkt, daarbij tekent en steeds weer oefent wordt er steeds beter in. Dat geldt voor kunstenaars en ook voor kinderen! Als je eens rustig kijkt, zie je hoe prachtig een schelp eigenlijk is en zelfs die spin of tor waar je anders misschien van rilt. In transparante doosjes zit van alles: schelpen, veren, steentjes, fossielen, bladeren en nog veel meer. Ook zijn er verse bloemen en bladeren waar we de namen van leren. De doosjes en boeketjes rouleren in de groep om er studietekeningen naar te maken. Deze brengen we daarna als er genoeg tijd is - heel precies of juist vereenvoudigd tot patroon - over op de kartonnen uitslag van een doosje, dat op school uitgevouwen kan worden.

3 Lesdoelen Kerndoelen Praktische tips De leerlingen bekijken keramische voorwerpen en 1 NEDERLANDS > Mondeling taalonderwijs, Deze lees- en verteltekst is bedoeld om naar eigen Mocht het voorkomen dat u met de kinderen ruim kunnen globaal vertellen De leerlingen leren informa- inzicht ter voorbereiding voor aanvang van de hoe deze vervaardigd zijn. De leerlingen bekijken keramische voorwerpen van tie te verwerven uit gesproken taal. Ze leren tevens die informatie, mondeling van de museumles te gebruiken. De inhoud ervan is een aanvulling op de museumles arriveert in het museum, dan kunt u de Bewaking of de Informatie- plateelbakkerij Rozenburg of schriftelijk, gestructu- inhoud van de museumles balie in de hal vragen om en weten dat de decoraties gebaseerd zijn op de natuur, in gestileerde of reerd weer te geven. 12 NEDERLANDS > Taalbeschouwing, en valt hiermee bewust slechts gedeeltelijk samen. U kunt deze tekst bijvoor- tekenspullen. Zo kan de wachttijd plezierig en zinvol worden besteed. meer natuurgetrouwe vorm. De leerlingen kunnen aan de hand van fotokaart- waaronder strategieën De leerlingen verwerven een adequate woorden- beeld voorlezen, bespreken of als inspiratie gebruiken voor een andersoortige les. jes herkennen welke schat en strategieën voor Voor groep 6 zult u dit planten, bloemen of dieren hetbegrijpen van voor hen materiaal uiteraard op een afgebeeld staan op de voor- onbekende woorden. andere manier kunnen werpen. De leerlingen kennen enkele begrippen met betrekking tot keramiek en Onder woordenschat vallen ook begrippen die het leerlingen mogelijk maken over taal te denken gebruiken dan voor groep 8. Ook treft u tot besluit suggesties aan voor een of weten globaal wat Nieuwe Kunst is. De leerlingen oefenen in het ontwerpen van een en te spreken. 54 KUNSTZINNIGE ORÏENTATIE De leerlingen leren beelden, meerdere les(sen) na het museumbezoek. Het is voor de kinderen fijn om bij hun naam te zichzelf herhalend tegelmo- taal, muziek, spel en worden aangesproken in tief en maken hierbij beweging te gebruiken, om het museum. Een naam- gebruik van het effect van er gevoelens en ervaringen bordje op hun kleding werkt symmetrie. De leerlingen tekenen naar beschouwing een bloem, blad, insect, of iets mee uit te drukken en om er mee te communiceren. 55 KUNSTZINNIGE ORÏENTATIE goed. Het is prettig als u de kinderen alvast zou willen uitleggen dat kunstvoorwer- anders uit de natuur. De leerlingen brengen hun eigen tekening in gestileerde vorm over op de uitslag van een karton- De leerlingen leren op eigen werk en dat van anderen te reflecteren. 56 KUNSTZINNIGE ORÏENTATIE pen in een museum niet aangeraakt mogen worden. Het is mogelijk dat er tijdens de les andere voorwerpen worden nen doosje (deels na afloop De leerlingen verwerven bekeken en besproken dan van de in de klas). enige kennis over en krijgen afgebeeld staan in deze waardering voor aspecten van cultureel erfgoed. lees- en verteltekst. Het is toegestaan tijdens de museumles foto s van uw leerlingen te maken zónder flits/statief.

4 Voor de leerlingen Aardewerk Dat is de verzamelnaam voor alles dat gemaakt is van gebakken klei. Als het een glazuurlaag heeft, wordt het ook wel keramiek genoemd. En wanneer voorwerpen gemaakt zijn van de fijne witte kleisoort kaolien (Chinese klei) is het porselein. Traditie In ieder land en in iedere tijd worden er voorwerpen van aardewerk gemaakt, om te gebruiken: gebruiksgoed, maar ook voor de sier: siergoed. Daar bestaan tradities in. Dan hebben de voorwerpen door de tijd heen steeds ongeveer dezelfde vormen en versieringen. De ene generatie geeft de traditie door aan de andere. Keramiekoven Om op te noemen Noem om de beurt voorwerpen van aardewerk op die jij kent. Om te verzinnen Wat voor soort versieringen komen het meest voor op aardewerk, denk jij? O boten en water O vogels en vissen O bloemen en planten O dorpen en steden O mensen en zoogdieren Om te bedenken Waarom zit er een glazuur op serviesgoed dat doorzichtige, gladde en glanzend laagje?

5 Een land kan beroemd zijn om zijn keramiek. Hier een paar voorbeelden. Schotel en kan, 17de eeuw, aardewerk, Iznik, Turkije Bord, porselein, 18de eeuw, Arita, Japan (Imari porselein) Om te vergelijken Deze borden uit Turkije, Nederland, Japan en China verschillen veel van elkaar. Maar toch is iets hetzelfde. Wat? Schotel, porselein, 15de eeuw, China Schaal, Circa Delft

6 Vernieuwing Altijd weer breken er tijden aan waarin kunstenaars alles anders willen. Ze zijn uitgekeken op de bekende vormen en versieringen. En willen iets nieuws. Ze ontwikkelen dan een andere stijl. In veel landen kwam een beweging op die Nieuwe Kunst heette. In Frankrijk noemen ze het precies zo, maar dan in het Frans - Art Nouveau. Golvende lijnen, vaak afgeleid van planten en bloemen raakten in. Spaghettistijl werd het ook wel voor de grap genoemd. Zo gebeurde het ook in Den Haag aan het einde van de 19de eeuw. Daar ontstond onder andere een nieuw soort keramiek. Dat werd bekend tot over de grenzen. Verzamelaars zijn er nu nog dol op: Rozenburg aardewerk. Michel Duco Crop ( ) Om over te discussiëren G.W. Dijsselhof, Kamer, A. Traditie is belangrijk. Alleen doordat kunstenaars kennis doorgeven van generatie op generatie, wordt kunst steeds beter. B. Vernieuwing is belangrijk. Alleen door originele ideeën van kunstenaars, wordt kunst steeds beter.

7 Haagsche Faience Fabriek Rozenburg, De Rozenburgfabriek Ken je de Boekhorststraat in het centrum van Den Haag? Daar is in 1883 de fabriek voor kunstaardewerk opgericht, die later Rozenburg zou gaan heten. Na een poosje verhuisde de fabriek naar de buitenplaats Rozenburg (dat was waar nu het Buitenom is in Den Haag). Zo kwam de fabriek aan haar naam. In die tijd was Theodoor Colenbrander de ontwerper die het allemaal anders ging aanpakken. Hij had een eigen stijl, die helemaal nieuw was. Voor de versieringen liet hij zich inspireren door planten en bloemen. Toch lijken zijn tekeningen niet op tekeningen uit een biologieboek. Dat komt doordat Colenbrander stileerde, wat betekent dat hij de dingen vereenvoudigde. Grillige lijnen en diep gekleurde vlakken vond hij belangrijker dan of het net echt leek en of het er wel deftig uitzag. Zijn vazen en potten hadden andere vormen dan men gewend was een tikje Oosters. Voor sommige versieringen keek Colenbrander een beetje af. De versieringen op aardewerk uit Iznik in Turkije vond hij prachtig en dat zie je. Het nadeel was dat alleen liefhebbers zijn werk mooi vonden. De fabriek verkocht jammer genoeg niet zo veel. Om je af te vragen wat zou dat zijn denk je? - kunstaardewerk? Theodoor Colenbrander/ Rozenburg Den Haag, kaststel Dag en Nacht, 1885 Bord met Iznik-motieven, 1887 Theodoor Colenbrander, portretfoto, circa 1870

8 Om over te filosoferen Als je originele ideeën hebt, word je meestal maar door weinig mensen begrepen. Is dat erg? Of vind jij het fijner om dezelfde ideeën te hebben als de meeste mensen? Om te bedenken wat betekent het woord origineel? Gemberpotten, 1890 Om te vergelijken Hier zie je het soort aardewerk waaraan de meeste mensen in de tijd van Colenbrander gewend waren: klassiek Delfts aardewerk. Vergelijk dat eens met het werk van Colenbrander. Wat valt jou op? Theodoor Colenbrander, twee vazen, 1886

9 Rond 1900 ging de Rozenburg fabriek een andere koers varen. Er werd zogenaamd eierschaalporselein gemaakt. Dun en broos als de schaal van een ei, is het. Versierd in pastelkleuren met motieven van planten, bloemen, insecten en vogels die je goed kunt herkennen. Dit serviesgoed was zo teer en duur, dat je het niet iedere dag kon gebruiken. Meer siergoed dan gebruiksgoed, dus. Ook daarvan werd niet zo heel veel verkocht in die tijd. Theodoor Colenbrander, Kaststel, 1887 Om te vergelijken Hier zie je aardewerk van Colenbrander en eierschaalporselein dat later is gemaakt allebei uit de Rozenburgfabriek. Wat zijn de verschillen? Zie je ook overeenkomsten? Wat vind je het mooist? Koffieservies, eierschaalporselein, 1901, 1906, 1910

10 Hoe maak je dat - aardewerk? Alle voorwerpen van aardewerk worden gemaakt van klei (weggehaald langs rivieren). Met klei kun je van alles doen: met de hand vormen of op een pottenbakkersschijf draaien. Deze technieken gaan niet zo vlug. En twee voorwerpen worden nooit precies hetzelfde. Een fabriek als Rozenburg die series maakte, zal dus niet zo hebben gewerkt. Wat men bij Rozenburg meestal deed is: gieten. Er werd een mal (een vorm) van gips gemaakt. Daar giet je heel dunne, dus vloeibare klei in. De mal van gips neemt het water uit de klei op. Het voorwerp wordt na een poosje droog en hard. Een voorwerp dat net droog is, kan nog wel gemakkelijk breken. Om sterker te worden moet het gebakken worden in een oven van tussen de 800 o C en 1100 o C. Als het eruit komt, heet het biscuit. Eén keer gebakken, net als biscuittjes - koekjes voor bij de thee. Biscuit voelt ruw aan. Het voorwerp wordt met een penseel beschilderd en krijgt daarna in bad een laagje glazuur. Vervolgens wordt het voor de tweede keer gebakken. Het glazuur smelt en vormt een harde glanzende laag. Vocht kan er nu niet meer indringen. Om te onderzoeken Theodoor Colenbrander, biscuitmodellen, circa 1886 Wat voor soort servies hebben jullie thuis? Hoe ziet het eruit? Gebruiken jullie ander serviesgoed voor gasten dan gewoon doordeweeks?

11 Naar het museum In het Gemeentemuseum ga je aardewerk van Rozenburg in het echt bekijken. Maar daar blijft het niet bij. We doen een herkenningspel over planten en bloemen. Je oefent in het ontwerpen van een tegeltableau. In het Museumatelier leer je door goed te kijken naar dingen uit de natuur schetsen te maken. Hoe je die stileert tot versieringsmotief voor op een doosje? Ook dat kom je te weten. Om te tekenen Teken helemaal uit je hoofd een bloem of een blad. Bewaar deze tekening. Na de museumles kun je de tekening die je in het museum maakte door goed te kijken naar een bloem of blad hiermee vergelijken. Dan merk je: eerst kijken dan tekenen levert heel andere tekeningen op.

12 Voor de leerkracht Antwoorden Om te vergelijken Deze borden uit Turkije, Nederland, Japan en China verschillen veel van elkaar. Maar toch is iets hetzelfde. Wat? Alle motieven zijn afgeleid van planten en bloemen. Om te verzinnen Wat voor soort versieringen komen het meest voor op aardewerk, denk jij? () boten en water () vogels en vissen (X) bloemen en planten () dorpen en steden () mensen en zoogdieren Lessuggesties voor ná de museumles Doosje afmaken De kinderen hebben hun naar beschouwing getekende botanische tekeningen aan het einde van de museumles meegenomen naar school. Deze tekening wordt door hen nagetekend op de uitslag van een doosje. Misschien is hiermee al een begin gemaakt tijdens de museumles. Door juist de contourlijn van de tekening te gebruiken en details weg te laten kan de tekening worden vereenvoudigd, ofwel gestileerd en wordt deze geschikt als motief. De tekening kan worden herhaald of omringd door andere meer abstracte versieringspatronen (lijn en vorm). Als tekenmateriaal zou kunnen worden gebruikt: kleurpotlood (voor een zachter, meer pasteleffect) of viltstift (voor een strak, meer bont effect). Als de kinderen hiermee klaar zijn, knippen zij de uitslag uit en vouwen het doosje in elkaar. Vergelijken eigen tekeningen De kinderen hebben op school, voorafgaand aan de museumles, een blad of bloem getekend uit het hoofd. In het museumatelier maakten zij tijdens de les ook een tekening van een blad of bloem, maar toen lag er een voorbeeld uit de natuur op tafel. Laat de tekeningen vergelijken met elkaar. Misschien is de ene soort tekening meer gedetailleerd dan de andere, of is de ene meer natuurgetrouw dan de ander. Maar is dat dan beter?

13 Voor de leerkracht Herbarium maken Een herbarium is een boekje - een naslagwerkje met verschillende gedroogde bloemen of bladeren van bomen of planten. De kinderen nemen allemaal bijvoorbeeld 5 bladeren mee. Zorg dat er een naslagwerkje in de klas aanwezig is zodat ze kunnen opzoeken om welke boom het gaat. Zie ook aan het einde van deze lees- en verteltekst tips voor kinderboeken. Alleen als de plant gedroogd is, kan deze goed bewaard blijven. Laat de kinderen het blad goed uitspreiden zodat de delen elkaar niet bedekken. Ze leggen het tussen papier van koffiefilters of tissue met krantenpapier onder en boven, en leggen het op een droge plaats met een flink gelijkmatig drukkend gewicht erop. Na een dag moet het papier vervangen worden voor schoon droog papier. Als de bladeren droog zijn kunnen ze met stukjes tape aan de punten, of - beter nog - met doorzichtig plakplastic (booklon) worden geplakt op een vel papier of in een schrift. Hierbij wordt genoteerd: de naam van de plant of boom, de vindplaats en de datum van de vondst. De leerlingen kunnen ook extra informatie opzoeken over de plant of boom en die erbij schrijven. Aardewerk beschilderen Alle kinderen nemen van thuis een voorwerp van wit aardewerk mee, bijvoorbeeld een bordje, beker, of kopje. Ook bij Kringloopwinkels is vaak voor heel weinig geld allerlei eenvoudig wit aardewerk te krijgen! Voorbereiding voor de leerkracht (i.v.m. de sterke geur): eerst het voorwerp ontvetten met water en ammonia. Met porseleinverf op waterbasis (Talens, Decorfin porseleinverf ) en penseel kan iedere leerling zijn/haar voorwerp decoreren. De verf is verkrijgbaar in 44 kleuren. Misschien het leukst om bij het thema van de museumles te blijven: de natuur als inspiratiebron voor versiering ( net echt of juist gestileerd). Leg herfstbladeren, eikels e.d. op tafel. Het overbrengen van het eerder gemaakte eigen motief (kartonnen doosje) op het voorwerp van keramiek kan natuurlijk ook. Werk in een niet al te warm klaslokaal. Porseleinverf droogt te snel en het resultaat wordt anders vlekkerig. De verf kan dan niet voldoende uitvloeien. De werkstukken mogen na het beschilderen wel in een warme omgeving drogen (circa 30 min.). De penselen kunnen met water worden uitgespoeld. De voorwerpen worden (in delen, gezien de hoeveelheid) gedurende 35 minuten in een gewone keukenoven op graden Celsius gebakken. De oven hoeft niet voorverwarmd te worden. Daarna zijn de voorwerpen klaar voor gebruik en kunnen ze zelfs de vaatwasmachine in. Tip: maak er een gezellig klassenservies van voor tijdens het overblijven.

14 Voor de leerkracht Kinderboeken en websites over toegepaste kunst en biologie Nick Arnold, Kriebelende kruipertjes, uitg. Kluitman, 2000, ISBN: Rosie Dickens, Insecten, uitg. Usborne, 2003, ISBN Christa Carbo, Het bomenboek voor kinderen, uitg. Ploegsma, 2003, ISBN Jackie Gaff, Design 20ste eeuw: , uitg. Scribendi, 2003, ISBN X Willem Iven, De kleine plantengids, uitg. Ploegsma, 1992, ISBN Maarten de Jongh, Groene vingers, uitg. Ploegsma, 2003, ISBN Lars Klinting, De kleine insectengids, uitg. Ploegsma, 1992, ISBN Carine Verleyne, Vuur en aarde: het verhaal van keramiek, uitg. Davidsfonds/Infodok, 2003, ISBN Gemeentemuseum Den Haag, afdeling Educatie tekst: Jet van Overeem vormgeving : Anneke van der Stelt, Rotterdam/Anne Blaak, afdeling Fotografie & Vormgeving oktober 2007 Deze lees- en verteltekst is ook te downloaden vanaf onze site: Ook handig in het geval u in de klas beschikt over een digitaal schoolbord/smartboard.