Kijken met je handen? groep 3 t/m 5. Lees- en verteltekst

Transcriptie

1 Kijken met je handen? groep 3 t/m 5 Lees- en verteltekst

2 Voor de leerkracht Museumlesbeschrijving O, wat is dat moeilijk in een museum: niets aanraken! De meeste (kinder)vingers jeuken om een beeld van glad marmer te aaien, of om een schilderij aan te raken waar de verf in dikke klodders op ligt. Maar dat kan nou eenmaal niet. Zelfs een museumdirecteur mag geen enkel kunstwerk aanraken met blote handen. De onzichtbare stoffen op je huid tasten het materiaal waarvan het is gemaakt aan. Of stel je voor dat het stuk zou gaan door een ongelukje of slijtage. Die regel kunnen we dus niet veranderen, maar we kunnen er wel voor zorgen dat kinderen andere dingen wél mogen aanraken. Een museumles die dus zeer geschikt is voor actieve en nieuwsgierige kinderen! We starten de les met een niet-museaal schilderijtje dat de kinderen van alle kanten kunnen bekijken en met hun handen kunnen onderzoeken. Een schilderij blijkt ineens een lap linnen met verf erop, gespannen in een houten spieraam. Bij iedere zaal hoort vervolgens een kist vol interessante voorwerpen. Eerst bekijken we de schilderijen samen, waarna de kinderen om de beurt een voorwerp mogen uitkiezen dat ze hebben herkend. Het gaat hier om goed kijken. Op de 19de-eeuwse schilderijen van de gebroeders Oyens zie je veel details. Kies je een speelgoedkoe bij dat schilderij? Of past die rieten zonnehoed er beter bij? Wat hoort bij dit kunstwerk: een koperen potje of een babymutsje? De kinderen maken een keuze en leggen hun voorwerpen zo mooi mogelijk neer op sokkeltjes op kinderhoogte, die speciaal voor deze les zijn gemaakt. Natuurlijk willen we weten waarom ze nou juist dit voorwerp hebben uitgekozen. En gaan we samen verhalen verzinnen bij de voorstellingen. Wat gebeurde er net vóór de scène op het schilderij en hoe ging het verder? Al kijkend met de ogen én de handen vliegt de tijd! Afbeelding voorkant: Jozef Israëls, Arbeidersgezin aan tafel, aquarel, 1893

3 Lesdoelen Kerndoelen Praktische tips De leerlingen weten - 1 NEDERLANDS > Mondeling Deze lees- en verteltekst prentenboeken. Zo kan de onder andere door materi- taalonderwijs is bedoeld om naar eigen wachttijd plezierig en zinvol alen te hanteren - hoe een De leerlingen leren infor- inzicht ter voorbereiding worden besteed. schilderij werd gemaakt in matie te verwerven uit van de museumles te Het is toegestaan tijdens de 19e eeuw. gesproken taal. Ze leren gebruiken. U kunt deze de museumles foto s van De leerlingen bekijken tevens die informatie, bijvoorbeeld (gedeeltelijk) uw leerlingen te maken schilderijen, vertellen over mondeling of schriftelijk, voorlezen, navertellen, als zónder flits/statief. wat zij zien en verplaatsen gestructureerd weer te basis gebruiken voor een Deze lees- en verteltekst zich in het verleden. geven. kringgesprek, of als inspira- is ook te downloaden vanaf De leerlingen kiezen 12 NEDERLANDS > Taalbe- tie voor een andersoortige onze site: - door goed te kijken - schouwing, waaronder strate- les. Voor groep 3 zult u concrete voorwerpen en gieën dit materiaal uiteraard op Ook handig in het geval u verschillende lappen stof De leerlingen verwerven een andere manier kunnen in de klas beschikt over een uit die zij herkennen op een adequate woorden- gebruiken dan voor groep digitaal schoolbord/smart- of vinden passen bij de schat en strategieën voor 5. Ook treft u tot besluit board. 19e-eeuwse schilderijen het begrijpen van voor suggesties aan voor een van vader en zoon Israëls. hen onbekende woorden. vervolgles na het museum- De leerlingen presenteren Onder woordenschat val- bezoek. deze zo mooi mogelijk op len ook begrippen die het Het is voor de kinderen sokkels bij de kunstwer- leerlingen mogelijk maken fijn om bij hun naam te wor- ken en vertellen over hun over taal te denken en te den aangesproken in het keuze. spreken. museum. Een naambordje De leerlingen presente- 52 ORÏENTATIE OP JEZELF EN op hun kleding werkt goed. ren deze zo mooi mogelijk DE WERELD > Tijd Het is prettig als u de op sokkels bij de kunstwer- De leerlingen leren over kinderen alvast zou willen ken en vertellen over hun kenmerkende aspecten van uitleggen dat kunstvoor- keuze. tijdvakken, o.a.: burgers werpen in een museum niet De leerlingen voeren en stoommachines. aangeraakt mogen worden. dramaopdrachten uit naar 54 KUNSTZINNIGE ORÏENTATIE De inrichting van het aanleiding van schilderijen. De leerlingen leren beel- museum is aan wisselin- De leerlingen begrijpen den, taal, muziek, spel en gen onderhevig. Daardoor waarom kunstwerken niet beweging te gebruiken, om kan het voorkomen dat er aangeraakt mogen worden er gevoelens en ervaringen tijdens de museumles an- door bezoekers. mee uit te drukken en om dere kunstwerken worden er mee te communiceren. behandeld dan in deze 55 KUNSTZINNIGE ORÏENTATIE lees- en verteltekst staan De leerlingen leren op afgebeeld. eigen werk en dat van an- Mocht het voorkomen deren te reflecteren. dat u met de kinderen 56 KUNSTZINNIGE ORÏENTATIE ruim voor aanvang van de De leerlingen verwer- museumles arriveert in het ven enige kennis over en museum, dan kunt u de krijgen waardering voor Bewaking of de Informatie- aspecten van cultureel balie in de hal vragen om erfgoed. tekenspullen of

4 Voor de leerlingen Om te bedenken Wat is thuis jouw favoriete speelgoed of lievelingsding? Stel je voor dat het kapot zou gaan Om over te praten Heb jij wel eens per ongeluk iets stuk gemaakt dat duur was of heel belangrijk voor iemand? Wat gebeurde er toen? Waarom mag dat niet? Kijken doe je met je ogen, dat zeggen grote mensen wanneer je in een winkel bent vol met dure spullen. Ze bedoelen gewoon dat je niets mag aanraken. Bang als ze zijn dat er anders dingen kapot gaan. In een museum gaat het eigenlijk net zo. Daar lopen bewakers - suppoosten - rond die ervoor zorgen dat mensen niet te dicht bij de kunstwerken komen. Stel je voor dat je van dichtbij wijst naar een schilderij en tegelijkertijd uitglijdt of een duwtje krijgt! Dan zou het wel eens helemaal fout kunnen gaan. Musea willen kunstwerken goed bewaren om aan mensen te kunnen laten zien. Ook aan de kinderen of kleinkinderen die je misschien ooit krijgt. Nog zo n schilderij kopen als het stuk is, kan niet want er bestaat er maar één van. Daarom zijn kunstwerken vaak ook heel duur. Pieter Oyens, De schilderijenliefhebber, 1878, olieverf op doek, Particuliere collectie.

5 Onzichtbaar gevaar Alle mensen die in het museum werken - de directeur ook - moeten speciale handschoenen aan wanneer ze een schilderij of beeld oppakken. Dat moet vanwege een onzichtbaar gevaar! Op je handen zitten dingen die je niet met het blote oog kunt zien - zuren, vetten en bacteriën. Als die heel vaak op kunstwerken terecht komen, gaan ze lelijk verkleuren of uiteindelijk zelfs stuk. Kijken met je handen Toch wil iedereen dingen het liefst even aanraken. Vooral mooie dingen. Of dingen die er aaibaar uitzien. Soms lijkt het net alsof je ze met je ogen niet goed genoeg kunt zien. Je bent nieuwsgierig en wilt voelen hoe zacht of ruw iets is of hoe koud of glad. Door dingen aan te raken kom er je méér over te weten. Jozef Israëls, Als men oud wordt, olieverf op doek, Denk mee met de kunstenaar! Een schilderij laat niet alleen dingen zien, maar kan ook een verhaal vertellen. De mensen die erop staan afgebeeld zijn iets aan het doen: ze staan met elkaar te kletsen, zitten te eten of schrijven een brief. Wij kijken naar een schilderij en fantaseren er een heel verhaal bij. En dat is nou precies wat een kunstenaar graag wil. Dat de kijker het kunstwerk in gedachten laat leven. Om te verzinnen Noem drie dingen die zacht aanvoelen. Noem drie dingen die ruw aanvoelen. Noem drie dingen die koud aanvoelen. Noem drie dingen die vies aanvoelen.

6 Om een verhaal bij te bedenken Kijk goed naar het plaatje van het schilderij. Bedenk wat voor soort vrouw er afgebeeld is. Wat zie je? Wat voor soort ruimte zie je? Is er een uitzicht? Hoeveel mensen zijn er? Wat voor soort kleren draagt de vrouw? Wat voor soort uitdrukking heeft haar gezicht en wat doet zij? Waaraan zie je dat dit niet een schilderij uit onze tijd is? Je merkt wel dat een schilderij een heel verhaal kan vertellen! Jozef Israëls, Vissersvrouw met kind (Na de storm), olieverf op doek, 1858 Twee schilders: Jozef en Isaac Israëls In het museum ga je straks schilderijen zien van twee kunstenaars die lang geleden héél beroemd zijn geworden met hun schilderijen: Jozef en Isaac Israëls Jozef was dol op treurige verhalen. Die schilderde hij het allerliefst, zodat de mensen een diep gevoel zouden krijgen bij het zien van zijn kunst. Isaac schilderde heel andere onderwerpen. Hij was dol op de stad en op alles wat daarbij hoort. Feesten, kleren kopen en restaurants dat alles zie je terug in zijn schilderijen. Waarom Jozef en Isaac dezelfde achternaam hebben? Daar kom je achter in het museum. Alvast oefenen? Kijkspelletje - Bekijk het plaatje van het schilderij. Je krijgt 1 minuut de tijd. Onthoud zo goed mogelijk wat er allemaal is afgebeeld. - Draai nu het blad om of dek het plaatje af. Noem uit je hoofd zoveel mogelijk dingen op die je hebt gezien. Isaac Israëls, Zelfportret met de Javaanse danser Jodjana, olieverf op doek Jozef Israëls, Zelfportret, olieverf op doek

7 Naar het museum We kunnen de regels niet veranderen. Dus ook in ons museum mag je kunstwerken niet aanraken. Jammer, maar gelukkig hebben we bij deze les allemaal spullen (zelfs speelgoed) voor jullie klaargezet. Die mag je natuurlijk wel aanraken. We doen een spel waarbij je in groepjes goed gaat kijken naar schilderijen van Jozef en Isaac Israëls. Vooral op de details moet je goed letten - de kleine dingen op de schilderijen. Bijvoorbeeld een pijp, klomp, of schelp. Daarna ga je zelf spulletjes en lappen stof uitkiezen die je erbij vindt passen. Die presenteer je zo mooi mogelijk. En daar gaan we samen verhalen bij verzinnen. Want waar gaan die schilderijen eigenlijk over? Het is net alsof we zelf meer dan 100 jaar teruggaan in de tijd! Gemeentemuseum Den haag

8 Voor de leerkracht (Prenten)boeken over beeldende kunst, het museum en tekenen/schilderen - Q. Blake, Engelkrijt, uitg. De Fontein, 2004, ISBN Brown, M. Wise, De kladderkatjes, uitg. Rubinstein b.v., serie: Gouden boekjes, 2002, ISBN K. Couprie, A. Louchard, In het museum. Ik zie, ik zie wat jij niet ziet, uitg. Lannoo, 2006, ISBN C. d Harcourt, Kunst in de kijker, uitg. Lemniscaat, 2001, ISBN K. de Jong, Wat een kunst, uitg. Gottmer, 2005, ISBN T. van Lieshout, Het papieren museum, uitg. Leopold, 2004, ISBN M. Mannig, Gratis toegang. De leukste ideeën voor je eigen museum, uitg. Ploegsma, 1999, ISBN W. Pijbes, Het kleine schilderboek, uitg. Waanders, 2002, ISBN W. Pijbes, A is van appel. Een kunst ABC, uitg. Lemniscaat, 2004, ISBN10: ISBN13: A. le Saux, G. Solotareff (samenst.), Het kleine museum, uitg. Querido, 2004, ISBN

9 Lessuggesties voor ná de museumles Herinneringstekening Laat de kinderen een herinneringstekening maken. Welke onderwerpen op schilderijen hebben ze gezien in het museum? Naar aanleiding van één ervan maken ze een tekening een impressie van hun herinnering aan dat schilderij. Spullen - toneelstuk Op tafel liggen onder een doek allerlei voorwerpen die te vinden zijn op school, variërend van koffiekopje tot kleurpotloden en gympen. Zonder te kijken pakken de kinderen (verdeeld in groepjes van circa drie leerlingen) ieder een voorwerp. Ieder groepje heeft nu in totaal circa drie voorwerpen. Rondom en mét deze voorwerpen verzinnen zij zelf een kort verhaal (spannend of grappig) dat zij zelfstandig uitwerken als stukje drama. Kort voorbereiden en daarna een presentatie in de klas. Illustratie De kinderen maken een tekening naar aanleiding van het boek dat zij op dit moment zelf aan het lezen zijn of dat hun wordt voorgelezen (op school of thuis). Welk stukje uit het verhaal is leuk om te tekenen? Alle tekeningen worden opgehangen in de klas of op de gang en per stuk samen bekeken. Ieder kind vertelt het verhaal dat bij zijn/haar tekening hoort. Deze opdracht kan ook worden gecombineerd met een boekpresentatie. Mijn verhaal Achter voorwerpen gaan verhalen schuil. De beer die je van je lievelingstante kreeg op je eerste verjaardag. De geluksvoetbal waarmee je steeds weer doelpunten scoort. Of de foto van je opa die niet meer leeft, met wie je altijd zo lachen kon. Ieder kind neemt een voorwerp dat iets voor hem of haar betekent mee naar school en vertelt erover. Welke verhalen lijken een beetje op elkaar? Om het goed luisteren naar elkaars verhalen te stimuleren, vertelt ieder kind in één zin na wat het verhaal van de leerling naast hem/haar was. De leerlingen maken tot slot een tekening van hun voorwerp. Gemeentemuseum Den Haag, afdeling Educatie tekst: Jet van Overeem vormgeving : Anneke van der Stelt, Rotterdam; Myra de Vos, afdeling Fotografie & Vormgeving Gemeentemuseum Den Haag oktober 2008