Kerncijfers financieel gedrag in Nederland 2016

Transcriptie

1 Kerncijfers financieel gedrag in Nederland

2 Inhoudsopgave Samenvatting 3 Inleiding 5 Hoofdstuk 1. Volwassenen Maatschappelijke uitkomsten 7 Financieel welzijn 7 Financiële veerkracht 7 Vertrouwen Kennis, vaardigheden, houding en gedrag 11 Management van geld 11 Financieel plannen 13 Financiële producten kiezen 14 Internationale vergelijking Interventies 17 Pensioen 17 Website 17 Context 19 Hoofdstuk 2. Kinderen en jongeren Maatschappelijke uitkomsten 21 Financieel welzijn 21 Financiële veerkracht Kennis, vaardigheden, houding en gedrag Interventies 24 Leren omgaan met geld in het onderwijs 24 Context 28 Bijlage 1: Bronnen 29 Bijlage 2: Definities 30 2

3 Samenvatting De partners van Wijzer in geldzaken bundelen hun krachten om verantwoord financieel gedrag te bevorderen. De kerncijfers in dit rapport geven inzicht in trends op het terrein van verantwoord financieel gedrag. Het bevat een overzicht van uitkomsten van verantwoord financieel gedrag zoals financieel welzijn, schuldenlast van huishoudens en vertrouwen in financiële instellingen. Daarnaast geeft het inzicht in een aantal kerncijfers op het terrein van financiële kennis, vaardigheden, houding en gedrag van consumenten in Nederland. Tenslotte laat dit rapport een aantal key performance indicators (KPIs) van de activiteiten van Wijzer in geldzaken zien. Volwassenen Het financieel welzijn in Nederland is gestegen. Mensen zijn meer tevreden over hun financiële situatie dan een aantal jaren geleden. De financiële veerkracht laat een gemengd beeld zien. De vrije spaartegoeden van burgers nemen toe en de huishoudschulden nemen af. Toch heeft bijna één op de drie Nederlanders onvoldoende buffer om plotselinge uitgaven op te vangen. De instroom in de schuldhulpverlening is de afgelopen jaren gegroeid, maar lijkt nu stabiel. De verhouding tussen hypotheekschulden en woningwaarde beweegt de goede kant op. Dit geldt ook voor verhouding tussen hypotheekschulden ten opzichte van het besteedbaar inkomen. Het vermogen van huishoudens stijgt de laatste paar jaar voor alle inkomensgroepen. Het vertrouwen van consumenten in financiële dienstverleners is stabiel, maar laag. Bij financieel gedrag kijken we naar drie aspecten: management van geld, financieel plannen en financiële producten kiezen. Het valt op dat mensen management van geld beter op orde hebben dan een aantal jaren geleden. Ze houden hun geldzaken beter in de gaten, brengen hun financiën beter in kaart, en hebben een betere betaaldiscipline. De omvang van de roodstanden neemt af. Ook ten aanzien van financieel plannen zien we een aantal positieve trends. Meer mensen maken een begroting en loggen in op mijnpensioenoverzicht. nl. Toch zien we dat één op de drie huishoudens een verwacht tekort heeft ten tijde van pensionering. De helft van de mensen vergelijkt bij het kiezen van financiële producten. Het percentage mensen dat hun financiële producten monitort is licht gestegen. Het percentage mensen dat wisselt van zorgverzekeraar ligt de laatste jaren rond de 7%. De OESO hield in 2015 een internationaal onderzoek naar financiële kennis, houding en gedrag in 30 landen. Wat betreft kennis scoort Nederland over het algemeen hoog. Bij houding kijkt OESO vooral naar de mate waarin mensen op de korte termijn gericht zijn. Nederland scoren hier vergelijkbaar met het gemiddelde. Op het terrein van gedrag scoort Nederland over het algemeen lager dan het gemiddelde. Als gevolg van de aandacht voor pensioen rondom de laatste Pensioen3daagse ondernam 54% van de werkende 50-plussers actie. Het aantal bezoekers op de website is licht gedaald naar 3,7 miljoen. De kwaliteit van het bezoek nam duidelijk toe. Het gebruik van de drie belangrijkste online tools nam toe tot 1,3 miljoen. Wijzer in geldzaken zette ook in 2016 in op kennisdeling. In dat kader organiseerde het platform samen met de OESO het congres Financial resilience throughout life. Het congres werd bezocht door meer dan 400 experts uit ruim 50 landen.

4 Kinderen en jongeren Een kleine meerderheid van 55% de jongeren in Nederland is tevreden met zijn of haar financiële situatie. Het percentage jongeren met één of meer schulden is de afgelopen jaren gedaald. Het aantal nieuwe aanmeldingen voor de schuldhulpverlening onder jongeren daalt, na jaren van stijging, maar is met nog steeds hoog. De hoogte van studieschulden is de laatste jaren constant; met de invoering van het nieuwe studieleenstelsel mag verwacht worden dat studenten in de toekomst een hogere studieschuld gaan opbouwen. De houding van jongeren ten aanzien van schulden is verbeterd. Hetzelfde geldt voor hun spaar- en leengedrag. De interventies van Wijzer in geldzaken richten zich vooral op het onderwijs. In het primair onderwijs is de deelname aan de constant; in het afgelopen schooljaar deed 47% van docenten mee. Ruim basisschoolklassen bestelden het materiaal van Wijzer in geldzaken en Zwijsen. De bekendheid van ouders met de ligt rond de 5. We zien dat ouders vaker met hun kinderen praten over geldzaken. Dit geldt nog sterker voor ouders die de kennen. Dit duidt erop dat de Week van het geld een goede manier is om financiële opvoeding te stimuleren. In de laatste editie richtte de Week van het geld zich bij wijze van proef ook op het voortgezet onderwijs. Er werden ruim 600 activiteiten voor het voortgezet onderwijs georganiseerd en de bekendheid van de onder VO-docenten is 9%. Ook ouders van middelbare scholieren die de kennen praten met hun kinderen vaker over geldzaken.

5 Inleiding De kerncijfers in dit rapport zijn onderverdeeld in drie niveaus (zie de onderstaande figuur). Hierbij is onderscheid gemaakt tussen volwassenen en kinderen en jongeren. Figuur 1 Drie niveaus kerncijfers financieel gedrag 1. Volwassenen 2. Kinderen en jongeren Maatschappelijke uitkomsten (1.1) Maatschappelijke uitkomsten (2.1) Kennis, vaardigheden houding en gedrag (1.2) Kennis, vaardigheden houding en gedrag (2.2) Interventie (1.3) Interventie (2.3) Niveau 1: Maatschappelijke uitkomsten Op het niveau van maatschappelijke uitkomsten biedt dit rapport in trends op het terrein van financieel welzijn, financiële veerkracht en vertrouwen in financiële instituties. Voor kinderen en jongeren zijn deze kerncijfers beperkt van toepassing, omdat zij wat betreft hun geldzaken grotendeels afhankelijk zijn van hun ouders. Het primaire doel van het bevorderen van financiële vaardigheden is dat zij later als volwassenen verantwoord financieel zelfredzaam zijn. Niveau 2: Kennis, vaardigheden, houding en gedrag De kerncijfers op het tweede niveau laten zien in hoeverre alle partijen gezamenlijk erin slagen verantwoord financieel gedrag te bevorderen en waar tekortkomingen en uitdagingen liggen. Het bevorderen van verantwoord financieel gedrag is de gezamenlijke missie van de partners van Wijzer in geldzaken. Dit gebeurt deels door middel van de projecten en programma s die in platformverband worden uitgevoerd. Maar ook daarbuiten nemen partijen initiatieven die tot doel hebben verantwoord financieel gedrag te bevorderen. Dit is niet beperkt tot voorlichtings- en educatieactiviteiten; ook veranderingen in de manier waarop financiële instellingen klanten keuzes voorleggen en regelgeving en toezicht kunnen effect hebben op financieel gedrag van burgers. Niveau 3: Interventies Het derde niveau bevat een overzicht gegeven van de belangrijkste resultaten van projecten van het platform. Deze cijfers kunnen gezien worden als Key Performance Indicators (KPIs) van Wijzer in geldzaken. Het doel van de interventies van Wijzer in geldzaken is het bevorderen van verantwoord financieel gedrag. Het zuivere effect van interventies op gedrag zou eigenlijk moeten worden gemeten door experimenten uit te voeren. Effecten van interventies zijn echter lastig te meten als maatschappelijke uitkomsten en als kennis, vaardigheden, houding en Zie: Strategisch Programma Wijzer in geldzaken pdf/7158-wig-strategisch-programma-web-nl.pdf

6 gedrag, omdat hierop een groot aantal omgevingsfactoren van invloed is. Gekozen is daarom voor een aantal indicatoren die bereik meten, aangevuld met indicatoren die zo dicht mogelijk aanliggen tegen effecten op gedrag. Naast actuele gegevens, zijn ook waar mogelijk streefcijfers opgenomen in het betreffende onderdeel van het rapport. De paragraaf Context beschrijft enkele resultaten van het platform, die niet in cijfers zijn uit te drukken. Bronnen en definities In de bijlagen bij dit rapport staat een overzicht van de bronnen waarop de kerncijfers zijn gebaseerd (bijlage 1), alsmede de definities van de kerncijfers (bijlage 2). 6

7 Hoofdstuk 1. Volwassenen 1.1 Maatschappelijke uitkomsten Financieel welzijn De mate waarin consumenten tevreden zijn met hun financiële situatie is een indicator voor financieel welzijn. Figuur 2 laat zien dat Nederlanders tussen 2013 en 2015 iets tevredener zijn geworden over hun financiële situatie. Het percentage van de consumenten dat de eigen financiële situatie omschrijft als goed of zeer goed steeg van 48% naar 51%. Figuur 2 Tevredenheid met financiële situatie 6 55% 5 45% (Bron: Wijzer in geldzaken, Monitor financieel gedrag) Financiële veerkracht Financiële veerkracht is de mate waarin huishoudens in staat zijn om grote en kleine schokken in hun inkomsten en uitgaven op te vangen. Op het niveau van individuele huishoudens kijken we naar de mate waarin zij een adequate buffer hebben om een plotselinge uitgave op te vangen. Figuur 3 laat zien dat 3 van de huishoudens in staat is het duurste apparaat indien nodig te vervangen. De instroom in de schuldhulpverlening is vanaf 2008 sterk toegenomen. De laatste jaren is de instroom stabiel en neemt hij zelfs iets af naar ruim huishoudens in 2015 (Figuur 4). Mensen zijn de laatste jaren wat beter in staat om maandelijks rond te komen. Het percentage van de mensen dat aangeeft in een gemiddelde maand gemakkelijk of zeer gemakkelijk te kunnen rondkomen en de rekeningen te kunnen betalen is tussen 2013 en 2015 toegenomen van 41 naar 47 (Figuur 5). In Figuur 6 zien we dat op macro-niveau de totale spaartegoeden van huishoudens (deposito s, effecten en vrije spaartegoeden) een stijgende lijn vertonen. Tegelijkertijd neemt de omvang van huishoudschulden af. Beide trends duiden erop dat de financiële veerkracht is toegenomen. Dit jaar zijn voor het eerst cijfers opgenomen over vermogen (exclusief de woning en hypotheekschuld), onderverdeeld naar inkomensgroepen. In Figuur 9 zien we dat over de hele breedte het vermogen vanaf 2014 weer toeneemt, na een sterke teruggang in Dit geldt ook voor de lagere inkomens (Figuur 10). Ook nieuw ten opzichte van vorig jaar is dat we in dit rapport ook cijfers opnemen over de hypotheekschuld. De omvang van de hypotheekschulden ten opzichte van de woningwaarde steeg tussen 2007 en 2013 van 49% naar 65%. Vanaf 2013 vlakt de grafiek af (Figuur 7). De verhouding tussen hypotheekschulden en besteedbaar inkomen is terug op het niveau van 2015 (Figuur 8). CBS (2015): Welzijn in Nederland ( welzijn-in-nederland-2014.htm). Het CBS noemt twee aspecten van financieel welzijn: de mate waarin men tevreden is over de huidige financiële situatie en de mate waarin men zich zorgen maakt over de persoonlijke financiële toekomst.

8 Figuur 3 Vervangingsbuffer 5 4 Ruim voldoende Net voldoende Onvoldoende (Bron: Nibud, Geldzaken de praktijk) 2014 Figuur 4 Instroom schuldhulpverlening (Bron: NVVK, Jaarverslag) Figuur 5 Kunnen rondkomen 5 48% 46% 44% 42% (Bron: Wijzer in geldzaken, Monitor financieel gedrag) 8

9 Figuur 6 Spaartegoeden en schulden huishoudens Omvang vrije spaartegoeden (x 1.000) Omvang deposito s huishoudens (x 1.000) Omvang effecten huishoudens (x 1.000) Omvang huishoudschulden (x 1.000) (Bron: DNB, Statistieken Huishoudens) Figuur 7 Hypotheekschulden / woningwaarde (Bron: CBS, Statline) Figuur 8 Hypotheekschulden / besteedbaar inkomen 4,4 4,2 4 3,8 3,6 3,4 3, (Bron: CBS, Statline)

10 Figuur 9 Vermogen (excl. woning) naar inkomen e 1-groep (hoog inkomen) e 1-groep (inkomen) 8e 1-groep (inkomen) 7e 1-groep (inkomen) 6e 1-groep (inkomen) 5e 1-groep (inkomen) 4e 1-groep (inkomen) 3e 1-groep (inkomen) 2e 1-groep (inkomen) 1e 1-groep (laag inkomen) (Bron: CBS, Statline) Figuur 10 Vermogen (excl. woning) lagere inkomens e 1-groep (inkomen) 4e 1-groep (inkomen) 3e 1-groep (inkomen) V2e 1-groep (inkomen) 1e 1-groep (laag inkomen) (Bron: CBS, Statline) Vertrouwen Vertrouwen van consumenten in financiële instellingen is een belangrijke omgevingsvariabele voor verantwoord financieel gedrag. Daarnaast blijkt uit onderzoek dat financieel gedrag van consumenten vertrouwen kan beïnvloeden. De Nederlandsche Bank (DNB) meet sinds 2007 het vertrouwen dat mensen hebben in hun eigen bank, verzekeraar en pensioenfonds (Figuur 11) en het vertrouwen dat mensen in het algemeen hebben in deze financiële dienstverleners (Figuur 12). Beide grafieken laten zien dat het vertrouwen tijdens de crisis sterk is gedaald, vanaf 2012 licht herstelde en de laatste paar jaar stabiel is en ver onder het niveau van 2007 ligt. Banken, verzekeraars en pensioenfondsen hebben ook hun eigen metingen voor vertrouwen. Deze meten meestal het algemene vertrouwen in de betreffende sector. Er is gekozen om in dit rapport de metingen van DNB op te nemen, omdat dit de onderlinge vergelijkbaarheid ten goede komt.

11 Figuur 11 Vertrouwen in eigen financiële dienstverlener 10 9 Eigen bank Eigen verzekeraar Eigen pensioenfonds (Bron: DNB, Staat van het toezicht) Figuur 12 Algemeen vertrouwen financiële dienstverleners 10 Banken algemeen 9 Verzekeraars algemeen Pensioen algemeen (Bron: DNB, Staat van het toezicht) 1.2 Kennis, vaardigheden, houding en gedrag Uit onderzoek blijkt dat verantwoord financieel gedrag bestaat uit drie componenten (management van geld, financieel plannen en financiële producten kiezen). Deze componenten vertonen weinig correlatie. Daarom is ervoor gekozen om voor elk van de drie componenten een aantal kerncijfers te rapporteren. Daarnaast laten we zien hoe Nederland vergeleken met andere landen scoort op financiële kennis, houding en gedrag. Management van geld Onder management van geld verstaan we: het kunnen rondkomen en controle houden op je inkomsten en uitgaven. Mensen zijn de afgelopen paar jaar hun geldzaken beter in de gaten gaan houden (Figuur 13). Zij houden brengen over het algemeen ook de competentie Financiën in kaart brengen beter in praktijk (Figuur 14). Alleen de mate waarin zij hun maandelijkse administratie bijwerken is constant gebleven. De mate waarin zij hun financiën in kaart brengen, hun banksaldo checken en jaarlijks hun uitgaven bijhouden laten een positieve trend zien. Hetzelfde geldt voor de betaaldiscipline. Mensen betaalden hun rekening in 2015 vaker op tijd dan in 2013 en ontvingen in minder gevallen een betalingsherinnering (Figuur 15). De totale roodstand is afgenomen 14,2 miljoen euro in 2010 naar 9,8 miljoen euro eind 2016 (Figuur 16). Bron: Publieksmonitor (Wijzer in geldzaken, 2013)

12 Figuur 13 Geldzaken in de gaten houden 6 55% 5 45% (Bron: Wijzer in geldzaken, Monitor financieel gedrag) Figuur 14 Financiën in kaart brengen Financiën in kaart brengen Wekelijks banksaldo checken Maandelijks administratie bijwerken Jaarlijks de uitgaven bijhouden (Bron: NIbud, geldzaken in de praktijk) Figuur 15 Betaaldiscipline 8 75% Rekeningen op tijd betalen Geen betalingsherinneringen 7 65% 6 55% (Bron: Wijzer in geldzaken, Monitor financieel gedrag) 2

13 Figuur 16 Roodstand (x 1.000) (Bron: CBS Statline) Financieel plannen Financieel plannen geeft aan in hoeverre mensen anticiperen op zekere en onzekere gebeurtenissen die invloed hebben op de huishoudfinanciën op zowel de korte als lange termijn. Spaargedrag bepaalt in belangrijke mate of mensen een adequate buffer hebben voor onverwachte uitgaven. Uit Figuur 17 blijkt dat 32% van de mensen automatisch spaart. Dit aantal is constant. Het percentage van de huishoudens dat een begroting maakt is gegroeid van 21% in 2012 naar 27% in Het aantal mensen dat inlogt op is tussen 2012 en 2016 sterk gegroeid van 2,2 miljoen naar 3,1 miljoen (Figuur 18). In 2015 had één op de drie huishoudens een tekort van hun toekomstig pensioeninkomen ten opzichte van hetgeen zij verwachten nodig te hebben (Figuur 19). Figuur 17 Sparen en begroten 35% 3 Automatisch sparen Begroting maken 25% 2 15% 1 5% (Bron: NIbud, Geldzaken in de praktijk)

14 Figuur 18 Inloggen pensioenoverzicht (Bron: Stichting Pensioenregister, Jaarverslag) Figuur 19 Verwacht pensioentekort 35% 3 25% 2 15% 1 5% 2015 (Bron: AFM, Neem drempels weg opdat mensen actie ondernemen ten aanzien van hun pensioen) Financiële producten kiezen Onder financiële producten kiezen verstaan we het weloverwogen aanschaffen van financiële producten en evalueren van reeds aangeschafte financiële producten. Bij eenvoudige financiële producten gaat het erom dat men verschillende aanbieders vergelijkt. De bijbehorende grafiek (Figuur 20) verloopt bijna horizontaal; ongeveer de helft van de mensen vergelijkt financiële producten voor aanschaf. Daarnaast is het van belang dat men regelmatig kijkt of aangeschafte financiële producten nog bij de situatie passen. De grafiek die hier bij hoort vertoont een positieve trend (eveneens Figuur 20). Voor één specifiek product namelijk de zorgverzekering laten we zien hoeveel mensen jaarlijks wisselen van aanbieder. Het percentage is de laatste jaren constant en kwam in 2016 uit op 6,9 (Figuur 21).

15 Figuur 20 Financiële producten kiezen 6 5 Vergelijken Monitoren (Bron: Wijzer in geldzaken, Monitor financieel gedrag) Figuur 21 Overstap zorgverzekering 9% 8% 7% 6% 5% 4% (Bron: Nederlandse Zorgautoriteit, Marktscan zorgverzekeringsmarkt) Internationale vergelijking De OESO hield in 2015 een internationaal onderzoek naar financiële geletterdheid, waaraan 30 landen deelnamen. Dit maakt het mogelijk te vergelijken hoe Nederlanders in vergelijking met inwoners van andere landen scoren op het terrein van financiële kennis, houding en gedrag. Figuur 22 vat de resultaten van de kennisscores samen. Wat betreft kennis scoort Nederland over het algemeen hoog. Nederlanders hebben een beter begrip van rente, rente-op-rente en inflatie. Als het gaat om risico en opbrengst en diversificatie scoort Nederland lager dan gemiddeld. Bij houding kijkt OESO vooral naar de mate waarin mensen op de korte termijn gericht zijn. Nederland scoren hier vergelijkbaar met het gemiddelde. Opvallend is wel dat Nederlanders vaker aangeven dat geld moet rollen (Figuur 23). Op het terrein van gedrag scoort Nederland over het algemeen lager dan het gemiddelde Figuur 24). Dit komt vooral doordat Nederland veel lager scoort op het maken van een geïnformeerde productkeuze. Dit is niet in lijn met ons eigen onderzoek en laat zich lastig verklaren. Nederlanders vragen vaker onafhankelijk advies en sparen actiever dan gemiddeld. Ze geven iets vaker aan dat hun inkomen onvoldoende is om hun uitgaven te dekken (rondkomen), maar lenen ook minder vaak om rond te komen. Ze hebben minder vaak een budget dan buitenlandse huishoudens.

16 Figuur 22 Kennis Risico en opbrengst Som van alle landen Som van Nederland Rente op rente Rente Inflatie Diversificatie (Bron: OECD, Financial literacy survey) 5 10 Figuur 23 Houding Vindt besteden niet bevredigender Som van alle landen Som van Nederland Leeft niet voor vandaag Geld moet niet rollen (Bron: OECD, Financial literacy survey) Figuur 24 Gedrag Spaart actief Som van alle landen Som van Nederland Rondkomen Onafhankelijke advies Lenen om rond te komen Geïnformeerde productkeuze Budgetteren (Bron: OECD, Financial literacy survey) 6

17 1.3 Interventies Pensioen De Pensioen3daagse vervult een aanjaagfunctie voor de activiteiten die partners nemen om mensen aan te zetten tot actie ten aanzien van hun pensioen. Eén van de doelstellingen van de Pensioen3daagse is dat tenminste 1 van de werkenden tussen 50 en 67 actie onderneemt of gaat ondernemen in navolging van de aandacht aan pensioen rondom de Pensioen3daagse. Het afgelopen jaar werd deze doelstelling ruimschoots gerealiseerd: 54% van de doelgroep ondernam actie (Figuur 25). Dit komt mede omdat daags voor de Pensioen3daagse het ministerie van SZW de gewijzigde AOW-leeftijd bekend maakte, waardoor er extra veel aandacht was voor het thema pensioen. Figuur 25 Actie als gevolg van pensioenaandacht Actie als gevolg van pensioenaandacht - realisatie Actie als gevolg van pensioenaandacht - doelstelling (Wijzer in geldzaken, Evaluatie Pensioen3daagse) Website De website van Wijzer in geldzaken is een belangrijk kanaal naar consumenten. De site biedt laagdrempelige informatie, tools en tips met als doel consumenten aan te zetten tot verantwoord financieel gedrag. We meten niet alleen het bereik, maar ook het de kwaliteit van het bezoek (impact = bereik x kwaliteit). Het aantal sessies op de website is na een sterke stijging tussen 2011 en 2014 de laatste twee jaar constant tussen de 3,5 en 4 miljoen (Figuur 26),. Tegelijk is de kwaliteit van het bezoek in 2016 sterk is toegenomen. Zowel het (gemiddeld) aantal bezochte pagina s als het aantal sessies dat langer dan 10 seconden duurde is gestegen (Figuur 27 en Figuur 28). Voor drie belangrijke tools, te weten de Pensioentool, de tool Wat betekent dit voor mij? en de AOW leeftijd-tool, meten we apart het aantal gebruikers. Voor de eerste twee meten we daarnaast ook twee gedragselementen, namelijk het percentage van de gebruikers dat de tool afmaakt en het percentage dat vanuit de tool doorclickt naar additionele informatie. Figuur 28 laat zien dat het aantal gebruikers van de drie belangrijkste tools verder is toegenomen tot bijna 1,3 miljoen. Uit Figuur 29 blijkt dat het percentage doorclicks voor beide tools tamelijk constant is en rond 37% ligt. Het afmaakpercentage van de Pensioentool is gedaald naar 83%, hetgeen nog steeds heel hoog is. Bij de tool Wat betekent dit voor mij is dit cijfer met 94% vrijwel constant. Het cijfer voor 2014 is vertekend. Vanaf 2014 bestaat het gebruik van de website voor een belangrijk deel uit tools. Het gebruik van tools wordt pas vanaf 2015 meegenomen in de gebruikcijfers van de website. Het aantal sessie op en het aantal sessies op zijn hier bij elkaar opgeteld.

18 Figuur 26 Aantal websitesessies (Bron: Wijzer in geldzaken, Webhare / Google Analytics) Figuur 27 Bezochte pagina s Aantal bezochte pagina s Gemiddeld aantal bezochte pagina s (Bron: Wijzer in geldzaken, Webhare / Google Analytics) Figuur 28 Aantal sessie langer dan 10 minuten (Bron: Wijzer in geldzaken, Webhare / Google Analytics) 8

19 Figuur 29 Gebruik belangrijkste tools Gebruik AOW-tool Gebruik tool wat betekent dit voor mij Gebruik pensioentool (Bron: Wijzer in geldzaken, Webhare / Google Analytics) Figuur 30 Gedrag belangrijkste tools Afmaakpercentage pensioentool Afmaakpercentage tool wat betekent dit voor mij Doorclicks tool wat betekent dit voor mij Doorclicks pensioentool (Bron: Wijzer in geldzaken, Webhare / Google Analytics) Context Het platform Wijzer in geldzaken richt zich met zijn projecten en programma s vooral rechtstreeks op consumenten. Uit onderzoek blijkt dat de context waarbinnen dit gedrag plaatsvindt (ook wel de keuzearchitectuur genoemd) veel invloed heeft. In toenemende mate richt Wijzer in geldzaken zich dan ook op het beïnvloeden van deze context. Hiervoor zijn meestal geen kwantitatieve indicatoren te definiëren. Deze paragraaf geeft een overzicht van de belangrijkste resultaten die het platform Wijzer in geldzaken heeft geboekt om verantwoord financieel gedrag te bevorderen door de context waarbinnen financiële beslissingen worden genomen te beïnvloeden. Een aantal activiteiten uit 2016 op dit terrein: OESO-congres. In april 2016 organiseerde Wijzer in geldzaken in samenwerking met de OESO het congres Financial resilience throughout life in de Beurs van Berlage in Amsterdam. Ruim 400 experts op het terrein van financiële educatie uit ruim 50 landen deelden de laatste inzichten en ervaringen op dit terrein met elkaar. Op het programma stonden vooraanstaande wetenschappers en andere (internationale) sprekers, zoals Annamaria Lusardi, Sille Krukow en Eveline Crone. Ook Hare Majesteit Koningin Máxima, secretaris-generaal Angél Gurría van de OESO, minister van Financiën Jeroen Dijsselbloem en DNB-president Klaas Knot spraken tijdens het congres. De bezoekers beoordeelden het congres als zeer positief. Het congres levert een bijdrage aan kennisdeling en zet Nederland op de kaart als voorbeeldland voor het bevorderen van verantwoord financieel gedrag.

20 2 In samenwerking met Universiteit Maastricht bracht Wijzer in geldzaken de onderzoek op het terrein van pensioencommunicatie in kaart. Dit leidde tot een publicatie met daarin een overzicht van de belangrijkste onderzoeken op dit terrein. De inzichten kunnen door partners worden gebruikt bij het ontwikkelen van interventies op het terrein van het bevorderen van verantwoord financieel gedrag in het algemeen en het vergroten van financiële veerkracht bij pensionering in het bijzonder. Samen met Nibud maakte Wijzer in geldzaken een artikel met daarin een overzicht van de belangrijkste resultaten uit onderzoek naar interventies op het terrein van verantwoord financieel gedrag. Deze publicatie draagt bij aan kennisdeling. In de Pensioen3daagse organiseerde Wijzer in geldzaken voor de tweede maal de Pensioenwegwijzer. Deze prijs wordt stimuleert organisaties om pensioen op een gemakkelijke manier inzichtelijk te maken voor consumenten. FinBase en ABP wonnen de prijs in Werkgeverswebsite. Met een aantal partners (Nibud, Divosa, Ministerie van SZW en NVVK) en op basis van diverse onderzoeken ontwikkelde Wijzer in geldzaken een website die werkgevers ondersteunt om verantwoord financieel gedrag van hun werknemers te bevorderen. De website is vergaand ontwikkeld en komt in 2017 beschikbaar.

21 Hoofdstuk 2. Kinderen en jongeren 2.1 Maatschappelijke uitkomsten Financieel welzijn De mate waarin jongeren tevreden zijn met hun financiële situatie is een indicator voor financieel welzijn. Zoals Figuur 31 laat zien, was ruim de helft (55%) van de jongeren in 2015 tevreden of zeer tevreden met zijn of haar financiële situatie. In 2013 en 2014 was dit respectievelijk 55% en 51%. Figuur 31 Tevredenheid financiële situatie 6 55% (Bron: Nibud, Jongerenonderzoek) Financiële veerkracht Uit Figuur 32 blijkt dat het percentage jongeren met een schuld is gedaald. In 2013 was het percentage van de jongeren tussen 18 en 24 met minimaal één schuld nog 47%, in 2015 was dit gedaald naar 37%. Bij studieschulden en betalingsachterstanden is een dalende trend te zien. Het percentage van de jongeren dat geld geleend heeft van anderen is gestegen van 20 naar 28. Het percentage jongeren dat een roodstandfaciliteit heeft blijft vrijwel constant (rond de 5%). Figuur 32 Jongeren met schulden 5 Met schuld 4 3 Met studieschuld Geld geleend van anderen Met betalingsachterstand Met roodstand (Bron: Nibud, Jongerenonderzoek) CBS (2015): Welzijn in Nederland ( welzijn-in-nederland-2014.htm) 2

22 Figuur 33 Studieschulden Gemiddelde studieschuld Instroom aflossing studieschuld (DUO, Informatieverslag gegevensaanlevering studenten aan ILS SFBD240-1) Figuur 34 Instroom jongeren schuldhulpverlening (Bron: NVVK, Jaarverslag) 2.2 Kennis, vaardigheden, houding en gedrag De houding van jongeren ten opzichte van schulden is de afgelopen jaren verbeterd en minder jongeren onder de 18 jaar lenen. Ook kan voorzichtig de conclusie getrokken worden dat het spaargedrag van jongeren is verbeterd. Uit het Nibud-jongerenonderzoek waaruit de gegevens voor Figuur 35 afkomstig zijn - blijkt dat jongeren het hebben van een schuld vaker als een probleem ervaren. Dit geldt voor vrijwel alle type schulden (studieschuld, betalingsachterstand, lening). Alleen geld lenen van anderen ervaren jongeren minder als een probleem dan in eerdere jaren. In 2013 kreeg 6 van de kinderen op een vast tijdstip in de week of in de maand zakgeld (Figuur 36). Het percentage jongeren dat (automatisch) een vast bedrag spaart, is tussen 2013 en 2015 gestegen van 18 naar 20 (Figuur 37). Opvallend is dat jongeren minder vaak een vast bedrag gaan sparen, naarmate zij ouder worden. Het percentage jongeren dat regelmatig of vaak leent daalde van 19 in 2013 naar 17 in 2014 (Figuur 38). 22

23 Figuur 35 Probleemervaring jongeren schulden 35% 3 25% 2 Houding betalingsachterstand Houding geleend geld Houding lening Houding studieschuld Houding schuld (totaal) 15% 1 5% (Bron: Nibud, Jongerenonderzoek) Figuur 36 Zakgeld op vast tijdstip (Bron: Nibud, Kinderonderzoek) Figuur 37 Spaargedrag jongeren % 2 Spaargedrag Spaargedrag Spaargedrag Spaargedrag totaal 15% 1 5% (Bron: Nibud, Kinderonderzoek) 2

24 Figuur 38 Leengedrag jongeren 2 Percentage jongeren tot 18 dat regelmatig of vaak leent 17,5% 15% (Bron: Nibud, Jongerenonderzoek) Interventies Leren omgaan met geld in het onderwijs Het platform stimuleert scholen om aandacht te besteden aan het thema omgaan met geld, en stimuleert ouders om aandacht te besteden aan financiële opvoeding. De vervult hierbij een belangrijke aanjaagfunctie. Daarnaast werkt Wijzer in geldzaken samen met educatieve uitgevers aan het integreren van financiële vaardigheden in de methoden die op school worden gebruikt. We bespreken eerst de belangrijkste cijfers voor het primair onderwijs. De deelname van docenten aan de Week van het geld daalde in het schooljaar licht naar 47% (Figuur 39). Van de deelnemende docenten gaf 54% een les van Wijzer in geldzaken, 49% kreeg een gastles van een bank, 5% van een verzekeraar en 2% deed een les van DNB (Figuur 40). Het aantal klassen dat een lespakket bestelde van Zwijsen en Wijzer in geldzaken steeg in het afgelopen schooljaar naar , een stijging van ruim ten opzichte van het vorige schooljaar. De bekendheid van de onder ouders van basisschoolleerlingen daalde licht naar 54% (geholpen bekendheid) respectievelijk 21% (spontane bekendheid; Figuur 42). Kinderen die met hun ouders praten over geldzaken vertonen op latere leeftijd meer verantwoord financieel gedrag, zo blijkt uit onderzoek. Daarom wordt in de evaluatie van de onder meer aan kinderen gevraagd of zij vragen stellen over geldzaken. Aan ouders wordt gevraagd of zij in de twee weken voorafgaand aan de met hun kinderen over geldzaken gesproken hebben. De resultaten staan in Figuur 43 en Figuur 44. Hieruit blijkt dat ouders die de kennen vaker met hun kinderen over geld praten dan ouders die de niet kennen. Kinderen die meedoen aan de stellen vaker vragen over geld dan kinderen die niet meedoen aan de. Het lijkt er dus op dat de ertoe bijdraagt dat ouders en kinderen vaker met elkaar praten over geldzaken. In het afgelopen schooljaar ( ) richtte de zich bij wijze van proef ook op het voortgezet onderwijs. Enkele resultaten worden samengevat in Figuur 45 tot en met Figuur 47. De bekendheid van de onder docenten van relevante vakgebieden is 9%. De doelstelling was 1. Er werden 600 activiteiten georganiseerd voor het VO, ruim boven de doelstelling. Ook voor ouders van middelbare scholieren geldt dat zij vaker met hun kinderen over geldzaken praten als zij de kennen (38% tegenover 32%). 2

25 Figuur 39 Deelname (PO) Deelname (docenten PO) Doelstelling deelname (docenten PO) (Bron: Wijzer in geldzaken, Evaluatie ) Figuur 40 Activiteiten (PO) 8 6 Les van Wijzer in geldzaken Les DNB Gastles banken Gastles verzekeraars (Bron: Wijzer in geldzaken, Evaluatie ) Figuur 41 Bereik lespakketten PO (# klassen) (Bron: EDG, Distributiegegevens) 2

26 Figuur 42 Bekendheid ouders (PO) Geholpen bekendheid ouders (PO) Spontane bekendheid ouders (PO) (Bron: Wijzer in geldzaken, Evaluatie ) Figuur 43 Met kinderen praten over geldzaken (PO) 6 5 (PO) Niet (PO) (Bron: Wijzer in geldzaken, Evaluatie ) Figuur 44 Kinderen: vragen stellen over geld (PO) 3 25% Wel meegedaan Niet meegedaan 2 15% 1 5% (Bron: Wijzer in geldzaken, Evaluatie ) 26

27 Figuur 45 Bekendheid docenten 3 25% 2 Bekendheid docenten (PO) Doelstelling bekendheid ouder (VO) 15% 1 5% (Bron: Wijzer in geldzaken, Evaluatie ) Figuur 46 Activiteiten (VO) Activiteiten VO Doelstelling activiteiten VO (Bron: Wijzer in geldzaken, Evaluatie ) Figuur 47 Met kinderen praten over geld (VO) 4 (VO) Niet (VO) (Bron: Wijzer in geldzaken, Evaluatie ) 2

28 Context Ook voor kinderen en jongeren geldt dat de context waarin zij met geldzaken bezig zijn van invloed is op hun financieel gedrag en hun financiële vaardigheden. Wijzer in geldzaken onderneemt ook hier initiatieven die zich moeilijk laten uitdrukken in kwantitatieve resultaten. Een overzicht: In 2016 adviseerde het Platform Onderwijs2032 de staatssecretaris van Onderwijs over de toekomstige inrichting van het onderwijscurriculum. Op basis van input van Wijzer in geldzaken en Nibud is in het advies een plek ingeruimd voor financiële vaardigheden in de verplichte kern. Om financiële vaardigheden te integreren in de lesmethoden die scholen gebruiken, is Wijzer in geldzaken samenwerking aangegaan met vier van de vijf grote educatieve uitgeverijen. - Met Zwijsen zijn lespakketten voor alle groepen van het basisonderwijs ontwikkeld. Deze worden jaarlijks inmiddels in klassen gebruikt. - Malmberg en Noordhoff hebben voor de onderbouw van het voortgezet onderwijs lesmateriaal voor enkele lessen ontwikkeld. Edu Actief heeft financiële vaardigheden ingebed in de methode Loopbaanoriëntatie en -begeleiding (LOB) voor het vmbo. Verder heeft Wijzer in geldzaken lesbladen ontwikkeld voor het voortgezet speciaal onderwijs. Onderzoeken onder middelbare scholieren hebben aangetoond dat jongeren behoefte hebben aan onderwijs in financiële vaardigheden. 28

29 Bijlage 1: Bronnen AFM, Neem Drempels weg opdat Nederlanders in actie komen voor hun pensioen CBS Statline Statline, Hypotheekschulden CBS Statline Statline, Roodstand op betaalrekeningen CBS Statline, Samenstelling vermogens naar kenmerken huishoudens DNB, Staat van het Toezicht 2015 (Cijfers 2016 op aanvraag verstrekt) DNB, Statistieken Huishoudens DUO, informatieverslag gegevensaanlevering studenten aan ILS SFBD240-1 (Op aanvraag verstrekt door DUO) Nederlandse Zorgautoriteit, Marktscan zorgverzekeringsmarkt 2015 (Bevat de cijfers voor 2011 t/m 2015) Nederlandse Zorgautoriteit, Marktscan zorgverzekeringsmarkt 2016 Nibud, Geldzaken in de praktijk 2011/2012 Nibud, Geldzaken in de praktijk 2015 (Bevat de cijfers voor 2005, 2009, 2012 en 2015) Nibud, Jongerenonderzoek Jongeren en geld 2014 Nibud, Jongerenonderzoek iov Rabobank 2013 (Rapport niet openbaar beschikbaar. Cijfers zijn op aanvraag verstrekt) Nibud, Jongerenonderzoek iov Rabobank 2015 (Rapport niet openbaar beschikbaar. Cijfers zijn op aanvraag verstrekt) NVVK, Jaarverslag 2010 (Bevat ook de cijfers voor 2008 en 2009) NVVK, Jaarverslag 2014 (Bevat ook de cijfers voor 2011 t/m 2013) NVVK, Jaarverslag 2015 OECD, Financial Literacy Survey 2015 Stichting Pensioenregister, Jaarverslag 2013 Stichting Pensioenregister, Jaarverslag 2014 Wijzer in geldzaken, Wijzer in geldzaken, Evaluatie Pensioen3daagse (Rapporten op aanvraag beschikbaar) Wijzer in geldzaken, Wijzer in geldzaken, Evaluatie (Rapporten op aanvraag beschikbaar) Wijzer in geldzaken, Wijzer in geldzaken, Monitor financieel gedrag 2015 (Bevat ook de cijfers voor 2013 en 2014) 2

30 Bijlage 2: Definities 1.1 Volwassenen Maatschappelijke uitkomsten Financieel welzijn Tevredenheid financiële situatie Percentage van de consumenten dat de eigen financiële situatie omschrijft als goed of zeer goed Wijzer in geldzaken, Monitor financieel gedrag Financiële veerkracht Vervangingsbuffer - ruim voldoende Percentage van de mensen dat [ruim voldoende] geld achter de hand heeft om de twee duurste producten direct te vervangen Nibud, Geldzaken in de praktijk Financiële veerkracht Vervangingsbuffer - net voldoende Percentage van de mensen dat [voldoende] geld achter de hand heeft om de twee duurste producten direct te vervangen Nibud, Geldzaken in de praktijk Financiële veerkracht Vervangingsbuffer - onvoldoende Percentage van de mensen dat [onvoldoende] geld achter de hand heeft om de twee duurste producten direct te vervangen Nibud, Geldzaken in de praktijk Financiële veerkracht Kunnen rondkomen Percentage van de mensen dat aangeeft in een gemiddelde maand gemakkelijk of zeer gemakkelijk te kunnen rondkomen en de rekeningen te kunnen betalen Wijzer in geldzaken, Monitor financieel gedrag Financiële veerkracht Instroom schuldhulpverlening Aantal nieuwe aanmeldingen voor schuldhulpverlening NVVK, Jaarverslag Financiële veerkracht Omvang deposito's huishoudens (x 1.000) Totale omvang deposito's van huishoudens aan het einde van het betreffende jaar (x 1.000) DNB, Statistieken Huishoudens Financiële veerkracht Omvang effecten huishoudens (x 1.000) Totale omvang effecten van huishoudens aan het einde van het betreffende jaar (x 1.000) DNB, Statistieken Huishoudens Financiële veerkracht Omvang vrije spaartegoeden (x 1.000) Totale omvang spaartegoeden (deposito's + effecten) van huishoudens aan het einde van het betreffende jaar (x 1.000) DNB, Statistieken Huishoudens Financiële veerkracht Omvang huishoudschulden (x 1.000) Totale omvang particuliere schulden huishoudens (consumptief krediet) (x 1.000) DNB Statistieken Huishoudens Financiële veerkracht Hypotheekschulden / woningwaarde Totale omvang particuliere hypotheekschulden huishoudens ten opzichte van woningwaarde (%) CBS Statline, Hypotheekschulden

31 Financiële veerkracht Hypotheekschulden / besteedbaar inkomen Totale omvang particuliere hypotheekschulden huishoudens ten opzichte van besteedbaar inkomen CBS Statline, Hypotheekschulden Financiële veerkracht Vermogen, 1e 1-groep (laag inkomen) Vermogen, exclusief eigen woning en de daarop rustende hypotheekschuld (x 1 mld) 1e 1-groep (laag inkomen) CBS Statline Financiële veerkracht Vermogen, 2e 1-groep (inkomen) Vermogen, exclusief eigen woning en de daarop rustende hypotheekschuld (x 1 mld) 2e 1-groep (inkomen) CBS Statline Financiële veerkracht Vermogen, 3e 1-groep (inkomen) Vermogen, exclusief eigen woning en de daarop rustende hypotheekschuld (x 1 mld) 3e 1-groep (inkomen) CBS Statline Financiële veerkracht Vermogen, 4e 1-groep (inkomen) Vermogen, exclusief eigen woning en de daarop rustende hypotheekschuld (x 1 mld) 4e 1-groep (inkomen) CBS Statline Financiële veerkracht Vermogen, 5e 1-groep (inkomen) Vermogen, exclusief eigen woning en de daarop rustende hypotheekschuld (x 1 mld) 5e 1-groep (inkomen) CBS Statline Financiële veerkracht Vermogen, 6e 1-groep (inkomen) Vermogen, exclusief eigen woning en de daarop rustende hypotheekschuld (x 1 mld) 6e 1-groep (inkomen) CBS Statline Financiële veerkracht Vermogen, 7e 1-groep (inkomen) Vermogen, exclusief eigen woning en de daarop rustende hypotheekschuld (x 1 mld) 7e 1-groep (inkomen) CBS Statline Financiële veerkracht Vermogen, 8e 1-groep (inkomen) Vermogen, exclusief eigen woning en de daarop rustende hypotheekschuld (x 1 mld) 8e 1-groep (inkomen) CBS Statline Financiële veerkracht Vermogen, 9e 1-groep (inkomen) Vermogen, exclusief eigen woning en de daarop rustende hypotheekschuld (x 1 mld) 9e 1-groep (inkomen) CBS Statline Financiële veerkracht Vermogen, 10e 1-groep (hoog inkomen) Vermogen, exclusief eigen woning en de daarop rustende hypotheekschuld (x 1 mld) 10e 1-groep (hoog inkomen) CBS Statline

32 Vertrouwen Vertrouwen banken algemeen Algemeen vertrouwen van consumenten in banken DNB, Staat van het toezicht Vertrouwen Vertrouwen verzekeraars algemeen Algemeen vertrouwen van consumenten in verzekeraars DNB, Staat van het toezicht Vertrouwen Vertrouwen pensioenfondsen algemeen Algemeen vertrouwen van consumenten in pensioenfondsen DNB, Staat van het toezicht Vertrouwen Vertrouwen eigen bank Vertrouwen van consumenten in hun eigen bank (Hebt u er momenteel vertrouwen in dat de financiële instelling waaraan u uw geld hebt toevertrouwd te allen tijde in staat is dat geld aan u terug te betalen?) DNB, Staat van het toezicht Vertrouwen Vertrouwen eigen verzekeraar Vertrouwen van consumenten in hun eigen verzekeraar (Hebt u er momenteel vertrouwen in dat de financiële instelling waaraan u uw geld hebt toevertrouwd te allen tijde in staat is dat geld aan u terug te betalen?) DNB, Staat van het toezicht Vertrouwen Vertrouwen eigen pensioenfonds Vertrouwen van consumenten in hun eigen pensioenfonds (Hebt u er momenteel vertrouwen in dat de financiële instelling waaraan u uw geld hebt toevertrouwd te allen tijde in staat is dat geld aan u terug te betalen?) DNB, Staat van het toezicht 2

33 1.2 Volwassenen - Financiële kennis, vaardigheden, houding en gedrag Internationaal: Kennis Inflatie Percentage van de respondenten dat de betreffende vraag goed heeft beantwoord (QK3) Internationaal: Kennis Rente Percentage van de respondenten dat de betreffende vraag goed heeft beantwoord (QK4) Internationaal: Kennis Rente op rente Percentage van de respondenten dat de betreffende vraag goed heeft beantwoord (QK5&6) Internationaal: Kennis Risico en opbrengst Percentage van de respondenten dat de betreffende vraag goed heeft beantwoord (QK7a) Internationaal: Kennis Diversificatie Percentage van de respondenten dat de betreffende vraag goed heeft beantwoord (QK7c) Internationaal: Gedrag Budgetteren Percentage van de respondenten dat aangeeft dat hun huishouden een budget heeft OECD, Financial Literacy Survey OECD, Financial Literacy Survey OECD, Financial Literacy Survey OECD, Financial Literacy Survey OECD, Financial Literacy Survey OECD, Financial Literacy Survey Internationaal: Gedrag Spaart actief Percentage van de respondenten dat actief heeft gespaart in de laatste 12 maanden Internationaal: Gedrag Rondkomen Percentage van de respondenten dat aangeeft dat hun inkomen niet altijd genoeg is om van rond te komen Internationaal: Gedrag Lenen om rond te komen Percentage van de respondenten dat aangeeft te lenen om te kunnen rondkomen Internationaal: Gedrag Geinformeerde productkeuze Percentage van de respondenten dat een poging heeft gedaan om een geinformeerde beslissing te nemen of advies heeft gezocht (tabel 22) Internationaal: Gedrag Onafhankelijke advies Percentage van de respondenten dat onafhankelijke informatie of advies heeft gezocht (tabel 22) Internationaal: Houding Leeft niet voor vandaag Percentage van de respondenten dat bij de betreffende vraag 4 (mee eens) of 5 (zeer mee eens) heeft geantwoord (QF10_b) OECD, Financial Literacy Survey OECD, Financial Literacy Survey OECD, Financial Literacy Survey OECD, Financial Literacy Survey OECD, Financial Literacy Survey OECD, Financial Literacy Survey Internationaal: Houding Vindt besteden niet bevredigender Percentage van de respondenten dat bij de betreffende vraag 4 (mee eens) of 5 (zeer mee eens) heeft geantwoord (QF10_c) OECD, Financial Literacy Survey

34 Internationaal: Houding Geld moet niet rollen Percentage van de respondenten dat bij de betreffende vraag 4 (mee eens) of 5 (zeer mee eens) heeft geantwoord (QF10_h) OECD, Financial Literacy Survey Management van geld Geldzaken in de gaten houden Percentage van de consumenten dat altijd nauwlettend zijn financien in de gaten houdt Wijzer in geldzaken, Monitor financieel gedrag Management van geld Financien in kaart brengen Percentage van de Nederlanders dat de Nibud-competentie "in kaart brengen" uitvoert Nibud, Geldzaken in de praktijk Management van geld Wekelijks banksaldo checken Percentage van de Nederlanders dat wekelijks het banksaldo checkt Nibud, Geldzaken in de praktijk Management van geld Maandelijks administratie bijwerken Percentage van de Nederlanders dat maandelijks de financiële administratie bijwerkt Nibud, Geldzaken in de praktijk Management van geld Jaarlijks de uitgaven bijhouden Percentage van de Nederlanders dat jaarlijks de uitgaven bijhoudt Nibud, Geldzaken in de praktijk Management van geld Rekeningen op tijd betalen Percentage van de mensen dat altijd zijn rekeningen op tijd betaalt Management van geld Geen betalingsherinneringen Percentage van de mensen dat in de afgelopen 12 maanden geen betalingsherinnering heeft ontvangen Management van geld Roodstand (x 1.000) Totaalbedrag aan debetstanden op betaalrekeningen aan het einde van de maand inclusief rekening-courant krediet (stand eind november, x 1.000) Financieel plannen Automatisch sparen Percentage van de mensen dat ieder maand een vast bedrag spaart Financieel plannen Begroting maken Percentage van de mensen dat ieder jaar een begroting maakt Financieel plannen Verwacht pensioentekort Percentage van de mensen dat afstevent op een tekort ten opzichte van het benodigde pensioeninkomen Wijzer in geldzaken, Monitor financieel gedrag Wijzer in geldzaken, Monitor financieel gedrag CBS Statline, Roodstand op betaalrekeningen Nibud, Geldzaken in de praktijk Nibud, Geldzaken in de praktijk AFM, Neem Drempels weg opdat Nederlanders in actie komen voor hun pensioen Financieel plannen Inloggen pensioenoverzicht Aantal mensen dat www. mijnpensioenoverzicht.nl bezoekt (een bezoek telt mee als iemand succesvol heeft ingelogd via DigiD, het burgerservicenummer is herkend bij de SVB en de AOW-gegevens zijn opgehaald uit het SVB-systeem) Stichting Pensioenregister, Jaarverslag

35 Financiële producten kiezen Financiële producten vergelijken Percentage van de mensen dat bij de aanschaf van een eenvoudig financieel product tussen verschillende aanbieders vergelijkt ("past helemaal bij mij") Wijzer in geldzaken, Monitor financieel gedrag Financiële producten kiezen Monitoren financiële producten Percentage van de mensen dat regelmatig controleert of de financiële producten die hij of zij heeft nog passen bij zijn of haar situatie ("past bij mij") Wijzer in geldzaken, Monitor financieel gedrag Financiële producten kiezen Overstap zorgverzekering Percentage van de consumenten dat in het afgelopen jaar van zorgverzekeraar gewisseld is Nederlandse Zorgautoriteit, Marktscan zorgverzekeringsmarkt

36 1.3 Volwassenen Interventies Pensioen Actie als gevolg van pensioenaandacht - realisatie Percentage van de werkenden (55+ jaar) dat actie onderneemt actie n.a.v. de aandacht voor pensioen Mogelijke Acties: verdiepen in persoonlijke pensioensituatie (bijvoorbeeld mijnpensioenoverzicht.nl), extra inkomensvoorzieningen treffen en advies inwinnen bij een deskundige (adviseur, werkgever, pensioenuitvoerder, SVB). Wijzer in geldzaken, Evaluatie Pensioen3daagse Pensioen Actie als gevolg van pensioenaandacht - doelstelling Idem: doelstelling Wijzer in geldzaken, Evaluatie Pensioen3daagse Online Gebruik pensioentool Aantal gebruikers pensioentool Wijzer in geldzaken, Webhare / Google Analytics Online Afmaakpercentage pensioentool Percentage van de gebruikers van de pensioentool dat de tool afmaakt Wijzer in geldzaken, Webhare / Google Analytics Online Doorclicks pensioentool Percentage van de gebruikers van de pensioentool dat doorclickt naar additionele informatie Wijzer in geldzaken, Webhare / Google Analytics Online Gebruik tool wat betekent dit voor mij Aantal gebruikers tool wat betekent dit voor mij Wijzer in geldzaken, Webhare / Google Analytics Online Afmaakpercentage tool wat betekent dit voor mij Percentage van de gebruikers van de tool wat betekent dit voor mij dat de tool afmaakt Wijzer in geldzaken, Webhare / Google Analytics Online Doorclicks tool wat betekent dit voor mij Percentage van de gebruikers van de tool wat betekent dit voor mij dat doorclickt naar additionele informatie Wijzer in geldzaken, Webhare / Google Analytics Online Gebruik AOW-tool Aantal gebruikers AOW-tool Wijzer in geldzaken, Webhare / Google Analytics Online Aantal websitesessies Bezoekersaantallen op de website en weekvanhetgeld.nl Wijzer in geldzaken, Webhare / Google Analytics Online Aantal bezochte pagina's Totaal aantal bezochte pagina's op en weekvanhetgeld.nl Wijzer in geldzaken, Webhare / Google Analytics Online Gemiddeld aantal bezochte pagina's Gemiddeld aantal bezochte pagina's op Wijzer in geldzaken, Webhare / Google Analytics Online Aantal sessie langer dan 10' Aantal sessies dat langer dan 10 seconden duurt Wijzer in geldzaken, Webhare / Google Analytics 6