Commissie Economie, Mobiliteit en Grote Stedenbeleid

Transcriptie

1 Griffie Commissie Economie, Mobiliteit en Grote Stedenbeleid Datum commissievergadering : - DIS-stuknummer : Behandelend ambtenaar : M.P. Reinders Directie/afdeling : E&M/SEB Nummer commissiestuk : EMG-0535 Datum : 27 juni 2006 Bijlagen : 2 Onderwerp: Verslag studiereis in het kader van Maintenance Valley Voorstel van GS aan PS: X Ter kennisneming X uitvoerende rol Opmerkingen van het Presidium/Griffie: Bijgaand ontvangt u, ter kennisneming, het verslag van een studiereis naar Lockheed Martin, op 25 en 26 mei jongstleden. Deze reis stond onder leiding van het lid van college van Gedeputeerde Staten, de heer Hoes. Griffier van Provinciale Staten, namens deze, mr. J.W.L.M. Zwepink Bijlage: 1. Lijst met deelnemers 2. Programma

2 Notitie ten behoeve van de commissie voor Economie, Mobiliteit en Grote Stedenbeleid Besprekingsverslag Studiereis Lockheed Martin Fort Worth, Texas, VS Op woensdagochtend 24 mei vertrok een 17-man sterke delegatie van Amsterdam via Atlanta naar Dallas/Fort Worth. Het gezelschap bestond uit bestuurders van provincies, gemeenten, ROC s, hogeschool, universiteit en regionale ontwikkelingsmaatschappijen. De heren Teuwen en Lafort van de Stichting Maintenance Valley en Van den Heuvel van de Stichting NIID 1, reeds eerder naar de VS afgereisd, voegden zich in Fort Worth bij het gezelschap. Doel van de reis was drieledig: Primaire doelstelling was het verkrijgen van inzicht door bestuurders van lokale en provinciale overheden en onderwijsinstellingen in Zuidwest-Nederland in het Joint Strike Fighter (JSF)-project in het algemeen en het onderhoud in het bijzonder. Het is nadrukkelijk een studiereis; Secundair doel was het bereiken van een gezamenlijk besef bij de relevante overheden en onderwijsinstellingen in Zeeland en Noord-Brabant van het belang van het JSF-project en de opleidings-, werkgelegenheids- en innovatiekansen voor Noord-Brabant en Zeeland; Tertiair doel is om richting Lockheed Martin, een van de meest bepalende actoren in het JSFproject, het signaal af te geven dat Nederland, en dan met name Zuidwest-Nederland, klaar staat om het Maintenance Valley-concept tot ontwikkeling te brengen. Donderdag 25 mei Op donderdag ontving Lockheed Martin (LM) de delegatie in haar fabrieken in Fort Worth. Als gastheer trad Tom Burbage, vice president LM JSF, op. Verder waren aanwezig van de zijde van LM: Dana Pierce (binnen het JSF-project de manager voor Nederland, Denemarken en Noorwegen), Jim Latham, Bob Mansfield (verantwoordelijk voor het sustainment-model), Joanne Puglisi (opleidingsprogramma) en Bob Bolz (Vice President International Integration). Namens de delegatie verzorgde gedeputeerde Hoes een inleiding, met als doel om inzicht te geven in de samenstelling van de delegatie, alsmede aan te geven dat het (door Nederland ontwikkelde) concept Maintenance Valley in Zuidwest-Nederland veel gehoor vindt, gezien de reeds aanwezige opleidingsinstellingen, bedrijven, vliegbases en fysieke randvoorwaarden. De heren Burbage en Pierce verzorgden een inleiding over het JSF-project en over de kenmerkende verschillen met conventionele programma s zoals de F-16. (N.B. de presentatie zal worden verspreid zodra deze beschikbaar is). Enkele highlights: De JSF is een zeer internationaal programma, met negen 2 partnerlanden die samenwerken aan de ontwikkeling van het toestel. Bedrijven in alle partnerlanden leveren onderdelen en kennis; Dat gold in de fase van ontwikkeling, dat geldt zeker ook voor de fase van productie, die binnenkort full swing zal aanvangen. En dat zal zeker ook gaan gelden voor de sustainment-fase; Wat vooral duidelijk wordt is het niet alleen over de aankoop van een aantal gevechtstoestellen voor de Nederlandse luchtmacht gaat, maar vooral over een global sustainment network waar Nederland c.q. Zuidwest-Nederland deel van uit maakt; Overigens is de wens van de Amerikaanse politiek en van de partnerlanden dat de JSF, in vergelijking met de F-16, aanmerkelijk minder onderhoud zal vergen; Centraal in het JSF-project staat affordability, (betaalbaarheid). Daar waar in het verleden wellicht meer aandacht was voor een fair share voor alle partijen, staat bij de JSF best value centraal; In Europa hebben we het over een fors potentieel aan JSF s: zo n 750 toestellen die worden 1 NIID: Nederlandse Industriële Inschakeling Defensieopdrachten 2 Verenigde Staten, Canada, Groot-Brittanië, Italië, Nederland, Turkije, Noorwegen, Denemarken en Australië. 2 /5

3 aangeschaft door Europese partnerlanden en daarnaast zo n 750 toestellen die de VS in de Europese regio zal stationeren; LM is goed op de hoogte van de Nederlandse ideeën rond Maintenance Valley. Tegen de achtergrond van best value en van de internationale footprint die het JSF-programma heeft, kan de gedachte om op Europese schaal te komen tot concentratie, specialisatie en economy of scale, daarin een zeer goede rol spelen; Momenteel werkt LM reeds met vele Nederlandse partners samen. Stork is daarvan de meest vooraanstaande, maar ook met het Nationaal Lucht- en Ruimtevaartlaboratorium en de TU Delft zijn nauwe samenwerkingsprogramma s. Zo zijn stagiairs van de TU Delft de enige buitenlandse studenten die binnen de poorten van LM meewerken. Een van de studenten die vanaf juli zijn stage in Fort Worth zal gaan doen, zal zich bezighouden met sustainment 3 ; Het model van Prognostic Health Management (PHM) is onder meer tot stand gekomen i.s.m. met NLR, TNO en Perot Systems in Amersfoort. Dit PHM beoogt dat op basis van ervaringsgegevens het toestel zelf in staat moet zijn om te voorspellen wanneer welk onderhoud gewenst is; Stand van zaken is nu dat het eerste protoype (AA-1) binnenkort gereed is en in het najaar de eerste proefvluchten zal maken. Deze AA-1 werd met de delegatie bezocht. Over de rol van de Nederlandse industrie zal LM in juli 2006 een Industrial Participation Plan opleveren aan de Nederlandse Minister van Economische Zaken; De negen partnerlanden gaan in december 2006 een Memorandum of Understanding tekenen, waarin ze zich uitspreken om door te gaan met de productiefase van het JSF-programma. Uiteindelijk zal het JSF-programma een tempo kennen waarin er ruim 20 toestellen per maand worden afgeleverd, ofwel circa één per werkdag; Naar verwachting zal het eerste Nederlandse toestel in 2013 operationeel zijn. De heer Mansfield ging vervolgens nader in op de visie van LM op de sustainment-fase. Ten opzichte van eerdere programma s kent de JSF een totaal andere benadering, aangeduid met Autonomic Logistic Global Solution (ALGS): In het onderhoudsconcept staat het kapitaalgoed (het vliegtuig) centraal. Dit in tegenstelling tot oudere business modellen, waarin het onderhoudsproces centraal stond. Het gaat om een zo kort mogelijke downtime van het toestel; Daaraan gekoppeld is een meer klantgerichte benadering vanuit de producent: de klant (de diverse luchtmachten) betalen voortaan voor beschikbaarheid (een x-aantal vlieguren) en niet meer voor niet-beschikbaarheid (het onderhoud). Dit wordt aangeduid met Performance Based Logistics; Om die best value te realiseren, zal LM gebruik maken van het wereldwijde netwerk van bedrijven in de MRO- en maakindustrie die hierin een rol kunnen spelen. LM noemt dit: Depot Performance Improved by Competition. Door op basis van prijs en kwaliteit te concurreren zal uiteindelijk een netwerk van bedrijven ontstaan dat hoge kwaliteit onderhoud tegen een scherpe prijs zal leveren; De capaciteit voor dit onderhoud zal tussen 2016 en 2025 elke drie jaar verdubbelen. Daar waar er in 2016 een opgave van 2 miljoen manuren voor het Depot staan, gaat het in 2025 om 8 miljoen manuren; Kansen voor Nederland in deze Autonomic Logistics Global Solution liggen onder meer op het vlak van: training (ook ter plaatse in het inzetgebied), onderhoud van onderdelen (in overleg met onderdelenproducenten zoals Stork), software en het managen van het enorme supply chain netwerk dat met het JSF-onderhoud gemoeid is. Tot slot is LM ervan overtuigd dat management en integratie voor alle deelnemende landen niet alleen bij LM in Fort Worth zal plaatsvinden. Belangrijk om in de gaten te houden zijn de zgn. excursion studies die Lockheed Martin mogelijk met betrokkenheid van een aantal Nederlandse partijen gaat uitvoeren. Deze studies beogen een beeld te geven van de meest optimale belegging/verdeling van onderhoudsactiviteiten binnen Europa. De finale resultaten worden pas volgend jaar verwacht; Eind dit jaar zijn waarschijnlijk al wel de eerste tussenresultaten beschikbaar. 3 de contactinformatie van deze student is bij dhr. van den Heuvel beschikbaar. 3 /5

4 Mevrouw Puglisi besteedde aandacht aan het opleidingsprogramma. Ook zij ging nader in op het internationale netwerk, met als doel: affordability. Voor opleidingen wordt gewerkt aan één traning systeem voor alle partnerlanden, deel uitmakend van het autonomic logistics netwerk. Daarbij wordt onderscheid gemaakt in twee soorten onderhoudswerk: On Equipment: verwijderen, vervangen en servicing ter plekke; Off Equipment: demonteren van onderdelen en deze terugsturen naar de OEM ers of gecertificeerde onderhoudsbedrijven. Mevrouw Puglisi wijst er voorts op dat er, anders dan bijvoorbeeld bij de F-16, geen sprake zal zijn van vooraf ingeroosterde onderhoudsbeurten. Door toepassing van het Prognostic Health Management System kan onderhoud on demand plaats vinden, dat volgens LM zou kunnen leiden tot een reductie van 71% in het totaal aantal manuren. Tot slot meldt zij dat zij, op verzoek van het JSF Program Office, een gap analysis uitvoert naar de onderwijsinstellingen in de diverse partnerlanden. Eerste conclusies lijken uit te wijzen dat Nederland (evenals de andere landen) nog enkele verbeterpunten en kansen heeft om het onderwijs te laten aansluiten bij de behoefte in training- en opleidingscapaciteit, maar dat het gemiddelde niveau van Nederlandse middelbare school-verlaters aanmerkelijk hoger is dan bijvoorbeeld in de VS. De uitdaging is om een andere benadering te kiezen voor de multimediale Playstation -generatie dan voor het zittende onderhoudspersoneel. Deze generatie bevat snelle denkers, die om snelle feedback vragen, viruteel (video/gaming) zijn ingesteld en multitask activiteiten aankunnen. Het onderzoek zal in de zomer ook aangeboden worden aan de Nederlandse overheid. 4 Tot slot wijst mw. Puglisi nog op het feit dat zij 1 à 2 maal per jaar een conferentie organiseert voor de bedrijven uit de partnerlanden die zich (willen) bezighouden met JSF training en opleiding. Wellicht is het interessant voor de aanwezige scholen zo n conferentie bij te wonen. Vrijdag 26 mei Op vrijdag is vooral ingegaan op de beide motoren die voor de JSF worden gemaakt. Dit is relevant, aangezien een substantieel deel (+ 60%) van het onderhoudswerk bestaat uit het motorenonderhoud. Het Amerikaanse Congres heeft destijds besloten om twee motoren-producenten met elkaar te laten concurreren, met de idee dat zij elkaar scherp houden. Het gaat om Pratt & Whitney (P&W, het gaat om de F135-motor) en het General Electric/Rolls Royce (GE/RR)Fighter Engine Team (F136-motor). Ed O Donnell van P&W verzorgde een inleiding over hun motor in de JSF. P&W doet nu al veel zaken met Nederlandse bedrijven; Stork, maar ook midden- en kleinbedrijf. Voor de F100-motor die nu in de F-16 zit en in Woensdrecht wordt onderhouden, heeft P&W een specialist op locatie in Nederland, die de Koninklijke Luchtmacht (KLu) ondersteunt. Ook voor de motor geldt dat performance based logistics een totaal ander business model oplevert. Waar de verantwoordelijkheid voor performance bij de F100 lag bij de gebruiker (KLu), ligt dat bij de JSF bij de leverancier: P&W (of de andere motor). Over de geografische spreiding van de werkzaamheden valt nog helemaal niets te zeggen. Wel schat de heer O Donnell dat de eerste JSFmotoren pas rond 2020 voor groot onderhoud worden aangeboden. P&W doet in opdracht van het JSF Program Office een studie naar de meest betaalbare oplossing voor een regionaal support center. Varianten zijn: één heavy maintenance center voor de hele wereld in de VS; één heavy maintenance center voor de hele wereld in de VS en een basic depot (zoals nu in Woensdrecht) in Europa en een in Australië; één heavy maintenance center voor de hele wereld in de VS, een basic depot in Europa, en drie limited depots in Canada, Europa en Australië; één heavy maintenance center voor de hele wereld in de VS, en een zestal gedifferentieerde limited depots in Europa. P&W denkt dat een mix van model 2 en 3 het meest betaalbaar is. De plaatsen waar uiteindelijk depots 4 Via Dana Pierce en John van den Heuvel zal indien mogelijk dit onderzoek ook verspreid worden onder de delegatieleden 4 /5

5 zullen komen zullen naar verwachting echter meer gedreven worden door politieke ambities dan door economische rekensommen. De heer O Donnell schat op persoonlijke titel in dat er uiteindelijk in Europa in 2020 drie basic depots zijn: in Groot-Brittanië, Nederland en Turkije. Wel wijst hij erop dat Nederland en Italië een overeenkomst hebben over een gezamenlijk depot in Nederland. Hij geeft aan dat verreweg het meest interessante vraagstuk is, hoe al die nationale depots levensvatbaar kunnen blijven tot Als op dat vlak niets gebeurt, dan is het ernstig de vraag of de depots nog wel bestaan in Martin Farmer van het GE/RR Fighter Engine Team verzorgde een inleiding over hun motor in de JSF, de F136. In tegenstelling tot Pratt & Whitney en Lockheed Martin zelf, is GE/RR nog minder ver en zal men later overgaan tot daadwerkelijke levering van motoren. Dit zal nog wel op tijd zijn wanneer Nederland toestellen gaat gebruiken. De Amerikaanse regering heeft voorgesteld de F136 motorontwikkeling na 2006 te beëindigen. De tegenkrachten die vanuit het Congres in het geweer zijn gekomen de F136 is immers een initiatief van het Congres lijken ertoe te leiden dat dit voornemen wordt teruggedraaid. Uitsluitsel daarover is er wanneer het Defensiebudget over 2007 wordt goedgekeurd, in oktober a.s. De tekenen zijn echter gunstig. Daarbij komt ook dat de fondsen niet te laste gaan van ontwikkelingen elders in het JSF programma. GE/RR werkt sinds 1999 nauw samen met Dutch Aero, toen nog Philips Aerospace (Eindhoven). Dutch Aero is nog maar enkele jaren actief in deze delen van de motor maar het is de bedoeling dat Dutch Aero uitgroeit tot belangrijke onderaannemer van GE/RR en wil world class worden, met name voor blisk (motorbladen) and casings manufacturing en supplies. Deze motorbladen en fan casings zullen een opdracht voor zo n miljard dollar voor Dutch Aero opleveren. Ook werkt GE/RR samen met Nedtech in Hoofddorp, op het vlak van ontwerp van fan casings en front bearing housing. GE/RR heeft eveneens als visie om te komen tot een Europese onderhoudsfootprint. Maintenance Valley is zeer goed bekend. GE/RR ziet wel gebeuren dat ook andere landen hun capability willen behouden. Het is van belang om een goede taakverdeling te vinden. Voorbeeld is de Britse luchtmachtbasis Marham: Rolls-Royce heeft als private partij gebruik gemaakt van een RAF-basis en RAF-personeel, met als uitkomst dat de basis levensvatbaar bleef om als operationele MRO-basis te dienen. Afsluiting Terugkijkend naar de doelstellingen, kan worden gesteld dat de studiereis bijzonder veel inzicht heeft opgeleverd over het JSF-programma en over het onderhoud ervan. Zuidwest-Nederland heeft de kans om deel uit te maken van een wereldwijd onderhouds- en logistiek netwerk waarin betaalbaarheid, best value en beschikbaarheid can het toestel centraal staan. Ook is onder de deelnemers overeenstemming dat er gekomen moet worden tot een platform dat op hoofdlijnen de diverse acties (o.a. lobby i.v.m. rijksbesluitvorming) coördineert. Mogelijk kan dit worden voorzien van een beperkt programmabureau. Afgesproken is dat gedeputeerde Hoes vóór de zomer 2006 met een concreet voorstel komt. Tot slot kan worden gesteld dat ook LM zeer te spreken was over dit bezoek, en dat men een goed beeld heeft verkregen van het enthousiasme waarmee (Zuidwest-) Nederland aan de slag gaat met het concept Maintenance Valley. 's-hertogenbosch, 27 juni 2006 Gedeputeerde Staten van Noord-Brabant 5 /5