Aanpassen van de leeromgeving aan de huidige populatie dove en slechthorende leerlingen

Transcriptie

1 ONICI Aanpassen van de leeromgeving aan de huidige populatie dove en Populatie dove/ is in 2 decennia erg veranderd Leo De Raeve ONICI ONafhankelijk Informatiecentrum Cochleaire Implantatie De populatie DSH-leerlingen is de laatste jaren drastisch veranderd en dit vooral in landen waar men beroep kan doen op: Vroege universele neonatale gehoorscreening : -Vlaanderen: 1998 (1999) -Nederland: UK: Zweden: Vroege multidisciplinaire begeleiding Vroege kinderaudiometrie en digitale hoorapparaten Cochleaire Implantaten op jonge leeftijd (< 18 mdn) Bilaterale aanpassingen op jonge leeftijd 3 4 Vroege screening en vroege implantatie kan leiden tot Beter auditief functioneren; beter spraakverstaan Blamey et al, 01; Geers, 06; Sharma, 07; Wiefferink et al, 08 Spraak en aanvankelijk (woordenschat) taalontwikkeling (expressief and receptief) binnen de grenzen van normaalhorende kinderen Hammes et al, 02; Novak et al, 00; Nikolopoulos et al, 04; Schauwers et al, 07; Hammer et al, 08 MAAR:-op hoger complex taalniveau (complexe grammatica), meer problemen, McKinley, et al, 06; Archbold et al, 09. -alhoewel het aanvankelijk lezen op niveau van horenden functioneert, wordt de kloof in het begrijpend lezen met de leeftijd steeds groter, Geers, Tobey, Moog, Brenner, 08 Meer van deze kinderen gaan naar het gewone onderwijs, Archbold et al, 02 ; Geers, 03; Thoutenhoofd, 05; Scherf et al, 08; Leigh, 08 Begrijpend leesniveau: aanzienlijk beter dan ooit te 5 voren, Geers, 03, 08; van der Kant A et al, 08, Mayer C et al, 16 Percentage dove kinderen met een CI in Vlaanderen, CORA, 15 75% 60% 30% bilaterale CI s (95% sequential) 1

2 Steeds meer leerlingen gaan in Vlaanderen naar het regulier onderwijs, CORA 16 Het gebruik van doventolken in het secundair onderwijs in Vlaanderen door CIkinderen, CORA 15 Het gebruik van doventolken in het hoger onderwijs in Vlaanderen door CI-kinderen, CORA 15 Expressive vocabulary, morphology, syntax and narrative skills in CI-children, Boons, De Raeve, Langereis, Peeraer, Wouters, van Wieringen, Research in Developmental Disabilities 34 (13), jong (< 4j) uni-geimplanteerde normaalbegaafde dove kinderen tussen 6-12 jaar Resultaat: significante lagere scores op (complexe) taaltesten > -1 SD < -2SD Woordenschat : EOWPVT: 57% 19% Morfologie: CELF-IV-NL: 52% 26% Zinsbouw : CELF IV-NL: 45% 30% Vertelvaardigheden : Bus story test: 47% 26% Taal is meer dan woordenschat Steeds meer dove kinderen die vroeg geïmplanteerd worden en over een normale intelligentie beschikken bereiken een woordenschat als horende kinderen.(hammes et al, 02; Novak et al, 00; Nikolopoulos et al, 04; Schauwers et al, 07; Hammer et al, 08) MAAR: -Meer moeilijkheden bij complexere taal, McKinley, et al, 06; Archbold et al, 09. -Achterstand in begrijpend lezen wordt vaak groter met de leeftijd, Archbold et al, 09; Geers et al, 08 - Zwakker in taalpragmatiek. Less effective pragmatic abilities may be explained by less flexible use of language structures, difficulties in theory of mind, difficulties in auditory perception of spoken language, and less exposure to varied pragmatic situations and strategies, less incidental learning, Most et al,. -Significante achterstand op vlak van Theory of Mind, Schick et al, 07; Wright & Oakes, 12 ; will they catch up? De kloof met horende leeftijdsgenoten wordt kleiner in de jong bilateraal geïmplanteerde groep. 2 cruciale mijlpalen in de taalontwikkeling (van dove kinderen): 1. Gedeelde aandacht (18-24 mnd): volwassene praat over een object waar het kind naar kijkt kijkt object kijkt/praat kind volwassene horen De meeste jong geïmplanteerde dove kinderen krijgen voldoende auditieve input om op een auditieve manier tot gedeelte aandacht te komen. 12 2

3 Preverbale vaardigheden van uni- and bilateraal geimplanteerde kinderen Tait M, Nikolopoulos T, De Raeve L, Johnson S, Datta G, Karltorp E, Gulpen P, Van Knegsel et al,,international Journal of Pediatric Otorhinolaryngology, 74, Non Looking Vocal Turn = Kind neemt initiatief om te communiceren zonder te kijken -B.v. : gedeelde aandacht Mean Non Looking Vocal Turn Before unilateral bilateral NH 12 months 2 cruciale mijlpalen in de taalontwikkeling (van dove kinderen): 2. Incidenteel leren: > 90% van de woordenschat van horende kinderen wordt niet in school geleerd, maar via incidenteel leren. Van: -wat de ouders tegen mekaar vertellen -wat mama tegen de andere kinderen vertelt -wat kinderen op de speelplaats vertellen -van de radio, TV, Zeer groot probleem voor dove kinderen in het verleden, want dit vereist spraakverstaan op afstand, in omgevingslawaai, van zachte spraak, in slechte akoestische ruimtes, 14 Verbale Cognitie van CI-kinderen: effect van unilaterale en bilaterale stimulatie De Raeve L., Vermeulen A., Snik A., Otology & Neurotology, accepted 14 Longitudinale studie van 37 CI children (12 bilateraal,9 bimodal, 16 unilateral), allemaal CI < 3 jaar Nonverbal IQ (> 80) and geen bijkomende beperkingen Allen revalidatie en onderwijs vanuit zelfde centrum: KIDS-Hasselt(B) Na 3 jaar CI: Na 5 jaar CI: expressieve woordenschat receptieve woordenschat spraak perceptie op 60 db SPL spraak perceptie op 45 db SPL spraak in ruis drempel verbale intelligentie Vergelijking UNI en BI-groep: Tussen beide groepen geen significant verschil op vlak van: leeftijd eerste HA en eerste CI, PIQ Total group n= 37 UNI (n=16) & BI (n=21) groups Mean SD Mean SD UNI 8 8 AgeHA BI 7 4 UNI AgeCI BI PIQ 4 14 UNI BI 5 14 Resultaten Significant verschil tussen uni en bi-groep: Spraak perceptie op 45dB Signal ruis drempel Verbale intelligentie komen tot incidenteel leren Total group n=37 UNI (n=16) & BI (n=21) groups Mean SD Mean SD SP 60 db UNI (% correct) BI SP 45 db UNI * 12 (% correct) BI S/N UNI * 2,0 1,8 (db) BI Rec.Woordens. UNI (percentiel) BI Expr. Woordens. UNI (quotient scores) BI Verbaal IQ UNI * (quotient scores) BI cruciale mijlpalen in de taalontwikkeling (van dove kinderen): 2. Incidenteel leren: > 90% van de woordenschat van horende kinderen wordt niet in school geleerd, maar via incidenteel leren. Van: -wat de ouders tegen mekaar vertellen -wat mama tegen de andere kinderen vertelt -wat kinderen op de speelplaats vertellen -van de radio, TV, Zeer groot probleem voor dove kinderen in het verleden Voorwaarde = goed kunnen horen zodat je spraak kan opvangen van op afstand en in omgevingslawaai. -voornamelijk bij jong geïmplanteerden met 2 CI s of 2 HA Wat je incidenteel mist, moet je expliciet gaan aanbieden. 18 3

4 Klasaanpassingen voor dove leerlingen Spraakverstaan met een CI/HA is niet alleen afhankelijk van het CI/HA, maar ook van: Persoonsgebonden factoren: Spraakperceptiemogelijkheden in stilte/lawaai De luisterinspanning: aandacht, concentratie en motivatie (leerhouding) Werkgeheugen capaciteit Taalniveau + Kennis over deze topic :zelf aanvullen van het niet-gehoorde 1995: gemiddeld spraakverstaan bij 60 db in stilte van 5-jarige dove leerlingen = 32% 15: gemiddeld spraakverstaan bij 60 db in stilte van 5-jarige dove leerlingen = 82% 19 De frequentie en kwaliteit van de auditieve input Data Logging Gebruik van Data Logging in de begeleiding B.v. Cochlear Nucleus 6 Data Logging The CP900 Geluidsprocessor bewaart volgende informatie 1.Tijd in gebruik + magneet los 2.Scanning van de omgeving: in stilte, omgevingslawaai, spraak, spraak in lawaai, muziek en wind 3.Luidheid van de omgeving (zacht, normaal, luid, te luid) 4.Welk programma wordt gebruikt? 5.Volume/sensitiviteit van het programma 6. Gebruik hoorhulpmiddelen (FM, ringleiding, TV-streamer ) De data wordt bewaard in het geheugen van de processor en verwerkt in een softwareprogramma dat figuren (donuts) aanmaakt Om de CI-Gebruiker te begeleiden en coachen Alle merken hebben of starten met Data Logging Alles wat er met het toestel gebeurt, wordt in het toestel bewaard. De zwarte doos van de geluidsprocessor 22 Spraakverstaan met een CI/HA is niet alleen afhankelijk van het CI/HA, maar ook van: Persoonsgebonden factoren: Spraakperceptiemogelijkheden in stilte/lawaai Aandacht, concentratie en motivatie (leerhouding) Werkgeheugen capaciteit Kennis over deze topic Taalniveau (zelf aanvullen van het niet gehoorde) De frequentie en kwaliteit van de auditieve input Afstand tot de geluidsbron Het aanwezige omgevingslawaai Akoestiek van de ruimte (reverberatie/echo) 23 db Afstand Bij elke verdubbeling van de afstand verminderd het geluidsniveau met 6dB. 60 db 54 db 48 db Achtergrondslawaai Afstand (meter) 42 db 8 4

5 Afstand een zeer belangrijke factor Hoe dichter de geluidsbron zich bij je oor bevindt, hoe beter het geluid wordt gehoord en hoe minder negatieve invloed van het omgevingslawaai Verstaan in achtergrondslawaai db Background noise Signal-to-noise ratio (db) m: - 6 db S/N Om in een klas een signaal S/R van +12 to +18 db te bekomen, moet het kind zich tussen 1 á 3 m afstand van de leerkracht bevinden en moet de leerkracht spreken aan een luidheid van min 55 à 60 db metre 1 metre 2 metres 2 m: 0 db S/N 1 m: + 6 db S/N 0,5 m: + 12 db S/N Distance from the speaker 4 metres off Reverberatie (nagalm, echo) Veel ruimten reverberen of hebben echo-geluiden KLASAKOESTIEK!! Wat is reverberatie (nagalm)? De reverberatie tijd (RT) verwijst naar de tijd die nodig is om een luid geluid met 60 db in luidheid te laten afnemen In grote lokalen zoals de turnzaal of een kerk, kan dit oplopen tot 1-2 sec Kleine lokalen met een goede akoestiek kunnen een RT hebben van 0.3 to 0.4 sec National standard (UK) voor akoestiek in een leeromgeving: RT niet meer dan 0.6 sec. In UK: slechts 1/3 van de klaslokalen heeft deze akoestiek Als beide oren niet gelijk functioneren, heeft men nog meer last van omgevingslawaai Oplossing voor akoestiek, zijn ook oplossingen voor nagalm 28 Aanbeveling van de Engelse dovenleerkrachten mbt klasakoestiek ( of American National Standard Instruments Achtergrondslawaai <35dB Nagalm < 0,4 S/R 15 à db 30 5

6 Mogelijke oplossingen voor beter verstaan in klassituaties Achtergrondlawaai vermijden : leerlingen stil in de klas en ramen en deuren sluiten Eventueel: Tapijt of gordijnen; akoestische beglazing; Vilt onder de stoelen; Computers uitschakelen; Veranderen van klaslokaal Binauraal horen verbetert spraakverstaan in rumoer Bilateraal CI CI + Hoorapparaat Hulpmiddelen Ringleiding Rechtstreekse aansluiting op de geluidsbron (CD-speler, TV, I-pod, ), Phonak smart board -FM, extra luidsprekers, blue tooth (Mini Mic 2+ Cochlear's SCAN and Wireless Microphone s to improve speech understanding in noise with the Nucleus6 CP900 processor Geert De Ceulaer, David Pascoal, Filiep Vanpoucke en Paul J Govaerts, 16 SCAN MiniMic1 MiniMic2(+) Resultaten: Spraakverstaan in omgevingslawaai met: Scan, Minimic 1 en Minimic 2+ Samenvatting onderzoek Geert De Ceulaer, David Pascoal, Filiep Vanpoucke en Paul J Govaerts, Benefit in Speech in Noise SRT [db SNR] Gain [db SNR] SCAN : 4dB SNR winst MiniMic1: db SNR winst Clinical 1m Clinical 2m Clinical 3m Clinical 3m 1y 1y Scan 1m Scan 2m Scan 3m MiniMic1 1m Minimic1 2m Minimic1 3m MiniMic1 3m 1y 1y MiniMic2+ 3m NH 3m Default-Scan-Minimic 1-Minimic 2+ Median Median 25%-75% 25%-75% Non-Outlier Non-Outlier Range Range Outliers Outliers Scan 1m Scan 2m Scan 3m MiniMic1 1m MiniMic1 2m MiniMic1 3m MiniMic1 3m 1Y MiniMic2+ MiniMic2: 22dB SNR winst Aanpassingen aan de omgeving voor dove en (door Karen Anderson, 16) ) Klaslokaal aanpassingen: -voldoende geluidsabsorberend materiaal (gordijnen, tapijt, ) -voldoende licht -steeds mogelijkheid tot oogcontact (geen hoge kasten als afscheiding) -school bel: auditief en visueel waarneembaar -voldoende visueel ondersteunend materiaal: muren, borden, smart board, -gebruik alleen ondertiteld beeldmateriaal -maak gebruik van schrijftolk/gebarentolk -maak afspraken met klasgenoten rond notities maken voor de DSH leerling (buddy) Aanpassingen in het onderwijs voor dove en (door Karen Andeson, 16) ) Aanpassingen naar communicatie: -plaats de banken in U-vorm -best redelijk vooraan met rug naar de venster -trek de aandacht van het kind voor je praat -beperk omgevingslawaai -beperk visuele afleiding (zicht op straat/gestreepte trui/ rondlopende leerkracht -stimuleer het liplezen en hou niets voor je mond: blad, snor, -presenteer informatie goed gestructureerd en na mekaar 6

7 Aanpassingen in het onderwijs voor dove en (door Karen Andeson, 16) ) Aanpassingen naar communicatie: -spreek duidelijk en met voldoende luidheid (maar niet roepen) -geef wat extra tijd om de taal te verwerken en om even op adem te komen -herhaal regelmatig, eventueel met een andere zin -kijk na of ze het hebben begrepen (wat heb ik gezegd?) -schrijf regelmatig op het bord 38 Conclusie Populatie dove en is de laatste 2 decennia erg veranderd (meer auditiever geworden), maar ook heterogener geworden. We moeten zicht hebben op het spraakverstaan van deze leerlingen in goede en minder goede luisteromstandigheden (is gedeelde aandacht/ incidenteel leren mogelijk?) Hoe kan ik de luisteromgeving aangenamer maken, zodat luisteren minder inspanning vraagt? (aanpassingen van de omgeving, gebruik hoorhulpmiddelen, ) Hoe kan ik (visueel) compenseren? ONICI ONICI bijscholingen December 16 te Vianen (NL): Kinderen die na implantatie niet evolueren zoals verwacht Basisopleiding onderwijs en begeleiding DSH leerlingen -5 woensdagnamiddagen ( u): 15/2, 22/2, 8/3, 15/3, 22/3/17 Intensieve bijscholing Cochleaire Implantatie i.s.m. Hogeschool UCLL te Leuven (B) -6 woensdagnamiddagen ( u): 29/3, 19/4, 26/4, 3/5, /5 en 17/5/17 Opleiding Velotype i.s.m. Hogeschool UCLL te Leuven te Leuven (B) -6 woensdagavonden ( u): 8/3, 22/3, 19/4, 3/5, 17/7 en 31/ = 15 jaar ONICI, groot symposium in Antwerpen op 3 november 17. Abonneer je op onze gratis nieuwsbrief 40!! Bedankt voor je aandacht!! Leo De Raeve ONICI leo.de.raeve@onici.be Gratis nieuwsbrief (2x/jaar) aan te vragen via de website 7