Taalontwikkeling van CIkinderen: Madell, horende kinderen? Gevoelige periodes voor de hersenen. Leo De Raeve ONICI

Transcriptie

1 Taalontwikkeling van CIkinderen: in de buurt van horende kinderen? Madell, 2012 Leo De Raeve ONICI Onafhankelijk Informatiecentrum over Cochleaire Implantatie Zonhoven-België VVL congres: vrijdag 20 mei 2016 te Gent 2 Gevoelige periodes voor de hersenen A.Kral (2007), Int J Audiol 46: Gemiddelde Expressieve Taalontwikkeling van 55 vroeggescreende en vroeg geïmplanteerde dove kinderen: dicht bij horenden (Non-Speech-Test/Reynell): De Raeve Leo, Belgium (2011) 3 4 Gemiddelde Expressieve Taalontwikkeling van 55 vroeggescreende en vroeg geïmplanteerde dove kinderen: grote individuele verschillen De Raeve Leo, Belgium (2011) Gemiddelde Expressieve Taalontwikkeling van 55 vroeggescreende en vroeg geïmplanteerde dove kinderen:geen bijkomende beperkingen en nog grote individuele verschillen De Raeve Leo, Belgium (2011) 5 6 1

2 Oorzaken van deze grote verschillen: Leeftijd bij implantatie (duur gebruik CI) Etiology (meningitis/verbening) Electrode plaatsing (zacht en dicht bij modiolus)-chirurg De spraak-/geluidsverwerkingsstrategie (het implantaat) De afregeling van de spraakprocessor-audioloog Uni- of bilaterale/bimodale aanpassing Medewerking en betrokkenheid van de ouders De kwaliteit van de ouder-kind interactie (ouders/begeleiding) Bijkomende beperkingen bij het kind (30-40%) Niet alleen door bijkomende beperkingen, maar leeraanleg: auditief (werk)geheugen, ondernemend en initiatief nemend, (kind) De kwaliteit van onderwijs (leerkracht), revalidatie (logopediste) en begeleiding Expressive vocabulary, morphology, syntax and narrative skills in CI-children, Boons, De Raeve, Langereis, Peeraer, Wouters, van Wieringen, Research in Developmental Disabilities 34 (2013), jong geimplanteerde normaalbegaafde dove kinderen tussen 6-12 jaar Resultaat: significante lagere scores op taaltesten > -1 SD < -2SD Woordenschat : EOWPVT: 57% 19% Morfologie: CELF-IV-NL: 52% 26% Zinsbouw : CELF IV-NL: 45% 30% Vertelvaardigheden : Bus story test: 47% 26% 8 Specifieke taalproblemen bij CI-kinderen Jong geïmplanteerde kinderen hebben na een aantal jaren CI gebruik soms een woordenschatniveau binnen de grenzen van normaalhorende kinderen.(hammes et al, 2002; Novak et al, 2000; Nikolopoulos et al, 2004; Schauwers et al, 2007; Hammer et al, 2008) MAAR:-op hoger complex taalniveau (complexe grammatica) terug meer problemen, McKinley, et al, 2006; Archbold et al, Morphosyntactische ontwikkeling verloopt afwijkend: *hulpwerkwoorden (Ruder, 2004) *lidwoorden, voegwoorden, voorzetsels (Le Normand et al, 2003) *verwijswoorden (Ruder,2004) *lidwoorden (Coene et al, 2011) *meervouden (Ruder, 2004; Svirsky et al, 2002) *verleden tijd (Hammer, 2010) *grammatica (Nikolopoulos et al, 2004) *kortere minder complexe zinnen (Geers et al, 2003; Ouellet, 2001) Taal is meer dan woordenschat Steeds meer dove kinderen die vroeg geïmplanteerd worden en over een normale intelligentie beschikken bereiken een woordenschat als horende kinderen.(hammes et al, 2002; Novak et al, 2000; Nikolopoulos et al, 2004; Schauwers et al, 2007; Hammer et al, 2008) MAAR: -Meer moeilijkheden bij complexere taal, McKinley, et al, 2006; Archbold et al, Achterstand in begrijpend lezen wordt vaak groter met de leeftijd, Archbold et al, 2009; Geers et al, Zwakker in taalpragmatiek. Less effective pragmatic abilities may be explained by less flexible use of language structures, difficulties in theory of mind, difficulties in auditory perception of spoken language, and less exposure to varied pragmatic situations and strategies, less incidental learning, Most et al, Significante achterstand op vlak van Theory of Mind, Schick et al, 2007; Wright & Oakes, 2012 ; will they catch up? Theory of Mind (TOM) in CI children TOM= The understanding that each individual has their own mind, with their own thoughts, beliefs and emotions.. and that people act according to what they think, believe or feel (Premack and Woodruff,1978) Grote samenhang tussen TOM en taalontwikkeling: Bij horende kinderen (Astington and Jenkins, 1999; Ruffman et al, 2003; Milligan et al, 2007) Grote achterstand op vlak van TOM: Bij kinderen met ASS (Tager-Flusberg and Joseph, 2005; Milligan et al, 2007) Bij SLI-kinderen (Miller 2001; Milligan et al, 2007) Bij dove kinderen met hoorapparaten (uitgezonderd dove kinderen dove ouders) (Peterson & Siegal, 2000; de Villiers & de Villiers, 2000) Bij dove kinderen met een CI (Meristo et al, 2007; Peterson 2002; Peterson 2009; Schick et al, 2007) Bij jong (bilateraal) geïmplanteerde dove kinderen initieel geen achterstand in TOM. Ketelaar,L., Rieffe,C., Wiefferink, C. & Frijns, J., Does Hearing Lead to Understanding? Theory of Mind in Toddlers and Preschoolers With Cochlear Implants, Journal of Pediatric Psychology 37(9) pp , 2012 Effect van bilaterale implantatie op de taalontwikkeling Boons, T., Brokx J., Frijns J., De Raeve L., Peeraer L., Philips B.,Vermeulen A., Wouters J. & van Wieringen A., 2012, Arch. Pediatr. Adolesc Med., 166, Gematchte groep van 25 bilateraal and 25 unilateraal geïmplanteerde kinderen (uit groep van 288 unilateralen) Receptieve en Expressieve taalontwikkeling van bilateraal geïmplanteerde kinderen is significant beter dan unilateraal geïmplanteerden. Een korter interval tussen beide implantaties resulteert in hogere standaard scores. 2

3 2 cruciale mijlpalen in de taalontwikkeling 1. Gedeelde aandacht (18-24 mnd): volwassene praat over een object waar het kind naar kijkt kind kijkt object kijkt/praat volwassene horen De meeste jong geïmplanteerde dove kinderen krijgen voldoende auditieve input om op een auditieve manier tot gedeelte aandacht te komen. 13 Preverbale vaardigheden van uni- and bilateraal geimplanteerde kinderen Tait M, Nikolopoulos T, De Raeve L, Johnson S, Datta G, Karltorp E, Gulpen P, Van Knegsel et al, 2010,International Journal of Pediatric Otorhinolaryngology, 74, Non Looking Vocal Turn = Kind neemt initiatief om te communiceren zonder te kijken -B.v. : gedeelde aandacht Mean Non Looking Vocal Turn Before unilateral bilateral NH 12 months 2 cruciale mijlpalen in de taalontwikkeling 2. Incidenteel leren: > 90% van de woordenschat van horende kinderen wordt niet in school geleerd, maar via incidenteel leren. Van: -wat de ouders tegen mekaar vertellen -wat mama tegen de andere kinderen vertelt -wat kinderen op de speelplaats vertellen -van de radio, TV, Zeer groot probleem voor dove kinderen in het verleden 15 Verbale Cognitie van CI-kinderen: effect van unilaterale en bilaterale stimulatie De Raeve L., Vermeulen A., Snik A., Otology & Neurotology, accepted 2014 Longitudinale studie van 37 CI children (12 bilateraal,9 bimodal, 16 unilateral), allemaal CI < 3 jaar Nonverbal IQ (> 80) and geen bijkomende beperkingen Allen revalidatie en onderwijs vanuit zelfde centrum: KIDS-Hasselt(B) Na 3 jaar CI: Na 5 jaar CI: expressieve woordenschat receptieve woordenschat spraak perceptie op 60 db SPL spraak perceptie op 45 db SPL spraak in ruis drempel verbale intelligentie Vergelijking UNI en BI-groep: Tussen beide groepen geen significant verschil op vlak van: leeftijd eerste HA en eerste CI, PIQ Total group n= 37 UNI (n=16) & BI (n=21) groups Mean SD Mean SD UNI 8 8 AgeHA BI 7 4 UNI AgeCI BI PIQ UNI BI Resultaten Significant verschil tussen uni en bi-groep: Spraak perceptie op 45dB Signal ruis drempel Verbale intelligentie komen tot incidenteel leren Total group n=37 UNI (n=16) & BI (n=21) groups Mean SD Mean SD SP 60 db UNI (% correct) BI SP 45 db (% correct) BI S/N 2,0 1,8 (db) BI Rec.Woordens. UNI (percentiel) BI Expr. Woordens. UNI (quotient scores) BI Verbaal IQ (quotient scores) BI

4 2 cruciale mijlpalen in de taalontwikkeling 2. Incidenteel leren: > 90% van de woordenschat van horende kinderen wordt niet in school geleerd, maar via incidenteel leren. Van: -wat de ouders tegen mekaar vertellen -wat mama tegen de andere kinderen vertelt -wat kinderen op de speelplaats vertellen -van de radio, TV, Zeer groot probleem voor dove kinderen in het verleden Voorwaarde = goed kunnen horen zodat je spraak kan opvangen van op afstand en in omgevingslawaai. -voornamelijk bij jong geïmplanteerden met 2 CI s of 2 HA Wat je incidenteel mist, moet je expliciet gaan aanbieden. 19 Kinderen uit meertalige gezinnen die jong twee CI s krijgen kunnen beide gesproken talen verwerven vergelijkbaar met horende kinderen Zeynep : doof geboren in een Turks gezin: CI 1 op leeftijd 10 maanden CI 2 op leeftijd 18 maanden Moeder (geboren in Turkije) praat Turks tegen haar Vader (geboren in België) praat Nederlands tegen haar Zeynep komt 3 dagen/week naar speciaal kinderendagverblijf voor DSH peuters en krijgt er dagelijks individueel spraak- en taaltherapie. Op leeftijd 2;6 jaar: Expressieve woordenschat in Nederlands op 2;3 j Expressieve woordenschat in Turks op 2;0 j Algemeen taalniveau (Nederlands + Turks): 2;9 j 20 Zeynep (2;6 jaar): in het Nederlands met begeleidster Zeynep (2;6 jaar): in het Turks met mama Kinderen die jong twee HA of CI s krijgen, hebben die nog auditieve training nodig? Ja, want ook jong bilateraal geïmplanteerde kinderen zijn geen normaal horende kinderen -Zeker in geval van sequentiële implantatie -Maar de kinderen (zonder bijkomende problemen) zullen waarschijnlijk wel minder lang deze specifieke training nodig hebben. -Opgelet : Grote verschillen in de resultaten. Je kan dus geen risico s nemen. 23 Wat wil men bereiken met bilaterale implantatie of bimodale stimulatie? -Betere hoordrempel (sommatie effect): verstaan van zachte spraak -Beter spraakverstaan in achtergrondlawaai (betere signaal-ruis drempel) -Localisatie van geluid/spraak : waar komt het geluid vandaan? dus ook op oefenen! Dit zijn voorwaarden om te komen tot incidenteel leren 4

5 De Raeve Leo, Classroom adaptations for effective learning by deaf students, In: Knoors H. & Marshark M., Educating Deaf Learners, Oxford University Press, 2015, p Wat betekent al deze CI-research voor de dagelijkse praktijk? Waar hebben we behoefte aan? Vroege detectie en begeleiding is cruciaal gezien de plasticiteit van de hersenen de eerste levensjaren Belang van goede ouder-kind interactie en goede begeleiding en coaching van de ouders Voldoende (kwantiteit) en goede taalinput (kwaliteit) Goede spraakperceptie: van zachte spraak in omgevingslawaai (=twee hoortoestellen en hoorhulpmiddelen) Goede (klas)akoestiek Voldoende audio-technische support en begeleiding Wat betekent al deze research voor de dagelijkse praktijk? Waar hebben we behoefte aan? Niet alleen aandacht besteden aan woordenschat, maar ook aan zinsbouw, vertelvaardigheden en taalpragmatiek. Speciale aandacht voor gedeelde aandacht en incidenteel leren. We moeten de ontwikkeling van de kinderen goed monitoren, want er zijn individuele verschillen. Resultaten zijn moeilijk te voorspellen. Differentiatie (taalaanbod, methodiek) is dus noodzakelijk. Alles gaat niet vanzelf. Ouders en kinderen hebben hierbij (multidisciplinaire) begeleiding nodig van ervaren professionelen met up-to-date kennis. ONICI workshops en cursussen Dank u voor uw aandacht. Leo De Raeve ONICI leo.de.raeve@onici.be 29 Vraag onze gratis nieuwsbrief aan via onze website. 30 5