Leren en lesgeven met ict: Faculteit Educatie Hogeschool Arnhem en Nijmegen

Transcriptie

1 Leren en lesgeven met ict: Faculteit Educatie Hogeschool Arnhem en Nijmegen Stand van zaken schooljaar 2014/2015 tussenmeting ixperium/centre of Expertise Leren met ict Cindy Teunissen Dana Uerz Marijke Kral Ilona Schouwenaars Irma van der Neut Rob Hölsgens februari 2016

2 Colofon ixperium/centre of Expertise Leren met ict Kenniscentrum Kwaliteit van Leren Faculteit Educatie, Hogeschool van Arnhem en Nijmegen Auteurs: Cindy Teunissen, onderzoeker Dana Uerz, senior onderzoeker Marijke Kral, lector Leren met ict Ilona Schouwenaars, onderzoeker Irma van der Neut, senior onderzoeker Rob Hölsgens, onderzoeker Ontwerp template: Bureau Ketel Templateontwikkelaar: Solutions 4 office Naamsvermelding-NietCommercieel 3.0 Nederland Je bent vrij om: het werk te delen te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat. het werk te bewerken te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken. De licentiegever kan deze toestemming niet intrekken zolang aan de licentievoorwaarden voldaan wordt. Onder de volgende voorwaarden: Naamsvermelding De gebruiker dient de maker van het werk te vermelden, een link naar de licentie te plaatsen en aan te geven of het werk veranderd is. Je mag dat op redelijke wijze doen, maar niet zodanig dat de indruk gewekt wordt dat de licentiegever instemt met je werk of je gebruik van het werk. NietCommercieel Je mag het werk niet gebruiken voor commerciële doeleinden.

3 Voorwoord Aan het eind van het studiejaar 2017/2018 moeten alle afgestudeerde leraren van de faculteit educatie van de HAN competent zijn in leren en lesgeven met ict, dat wil zeggen: aantoonbaar beschikken over de vastgelegde eindkwalificaties voor leren en lesgeven met ict. Hiertoe is in het schooljaar gestart met de dakpansgewijze implementatie van de leerlijn Leren en lesgeven met ict, waarbij de focus lag op het ontwikkelen van de ict-geletterdheid van de studenten in de propedeusefase. Daarnaast is ingezet op professionalisering van de opleiders. Om de ontwikkelingen rond leren en lesgeven met ict binnen Faculteit Educatie te kunnen volgen is in 2013 een beginmeting en in 2015 een tussenmeting verricht die onder andere het ict-gebruik van de opleiders en de aandacht voor leren en lesgeven met ict in de opleiding in kaart brengen. Met dit rapport krijgt de faculteit Educatie van de HAN zicht op de mate waarin de opleiders zich competent voelen voor leren en lesgeven met ict en de wijze waarop zij ict inzetten in hun onderwijs. Daarnaast biedt het rapport inzicht in de (ontwikkeling van de) competenties van de studenten en de mate waarin zij vinden dat ze voldoende worden voorbereid op leren en lesgeven met ict in praktijk. Hiermee wordt zichtbaar welke resultaten de inspanningen tot nu toe hebben opgeleverd en waar bijsturing nodig is. De resultaten van pabo en ILS worden apart beschreven. Deel 1 van het rapport beschrijft de resultaten van de opleiders, vanaf hoofdstuk 7 presenteren we in deel 2 de resultaten van de studenten. In hoofdstuk 12 kijken we naar de verschillen tussen deeltijd- en voltijdstudenten en studenten van de ALPO. Het rapport sluiten we af met de conclusies en aanbevelingen. 3

4 Inhoud Voorwoord Samenvatting en conclusies Ontwikkelingen bij de opleiders Ontwikkelingen bij studenten Tot besluit Inleiding Ict-geletterdheid van opleiders Resultaten op hoofdlijnen Instrumentele vaardigheden Vaardigheidsprofiel Profiel mediagebruik Informatie- en mediavaardigheden Competenties van opleiders om te leren en innoveren Resultaten op hoofdlijnen Onderzoekende houding Professionele leerhouding Op de hoogte blijven van leren en lesgeven met ict Experimenteren en reflecteren Innovatief handelen Pedagogisch-didactische vaardigheden van opleiders Resultaten op hoofdlijnen Op de hoogte van ict-toepassingen Vaardig om ict didactisch in te zetten Vaardig in arrangeren en ontwikkelen van digitaal materiaal Leren en lesgeven met ict in de praktijk van opleiders Resultaten op hoofdlijnen Didactisch ict-gebruik Aandacht voor leren en lesgeven met ict in de opleiding

5 6.4. Opleiden tot ict-geletterde studenten Toegevoegde waarde van ict Gebruik van het ixperium door opleiders ixperium Academie Ict-geletterdheid van studenten Resultaten op hoofdlijnen Instrumentele vaardigheden Vaardigheidsprofiel Profiel mediagebruik Informatie- en mediavaardigheden Competenties van studenten om te leren en innoveren Resultaten op hoofdlijnen Onderzoekende houding Innovatief handelen Innovatieve houding Pedagogisch-didactische ict-vaardigheden van studenten Resultaten op hoofdlijnen Op de hoogte van ict-toepassingen Vaardig om ict didactisch in te zetten Vaardig in arrangeren en ontwikkelen van digitaal materiaal Wat past bij de studenten als toekomstig leraar? Ict-gebruik in de opleiding en de stage Resultaten op hoofdlijnen Ict-gebruik tijdens de stage Aandacht voor ict-geletterdheid van leerlingen Aandacht voor leren en lesgeven met ict in de opleiding Aandacht voor ict-geletterdheid in de opleiding Toegevoegde waarde van ict Gebruik van het ixperium door studenten Leren en lesgeven met ict in de deeltijdopleiding en de ALPO

6 13.1. Deeltijdopleiding pabo en ALPO Vergelijking ict-gebruik door opleiders in voltijd en deeltijd Vergelijking leren en lesgeven met ict door studenten in deeltijd en voltijd Vergelijking ALPO-studenten en de reguliere pabo-studenten Deeltijdopleiding ILS Vergelijking ict-gebruik door opleiders in voltijd en deeltijd Vergelijking leren en lesgeven met ict door studenten in deeltijd en voltijd Referenties Bijlage 1 Achtergrondkenmerken responsgroep

7 1. Samenvatting en conclusies Aan het eind van het studiejaar 2017/2018 moeten alle afgestudeerde leraren van de faculteit educatie van de HAN competent zijn in leren en lesgeven met ict, dat wil zeggen: aantoonbaar beschikken over de vastgelegde eindkwalificaties voor leren en lesgeven met ict. Hiertoe is in het schooljaar gestart met de dakpansgewijze implementatie van de leerlijn Leren en lesgeven met ict, waarbij de focus lag op het ontwikkelen van de ict-geletterdheid van de studenten in de propedeusefase. Daarnaast is ingezet op professionalisering van de opleiders. Opleiders kunnen daartoe gebruik maken van het professionaliseringsaanbod van de ixperium Academie en van het ixperium: in Arnhem sinds eind 2011, in Nijmegen vanaf februari ILSopleiders en studenten kunnen beperkt gebruik maken van ixperium Nijmegen. Er is nog geen ixperium vo of mbo. Om de ontwikkelingen rond leren en lesgeven met ict binnen Faculteit Educatie te volgen, is in het voorjaar van 2015, als vervolg op de beginmeting van voorjaar 2013, een tussenmeting afgenomen. In dit hoofdstuk presenteren we de uitkomsten, waarbij we ingaan op de belangrijkste ontwikkelingen ten opzichte van 2013 en de vraag beantwoorden of met de activiteiten die tot nu toe ondernomen zijn de juiste richting is ingeslagen of dat bijsturing nodig is Ontwikkelingen bij de opleiders Didactisch ict-gebruik In 2015 maken meer lerarenopleiders gebruik van ict-toepassingen in hun onderwijs dan in Er is met name groei te zien in het laten gebruiken van eigen devices door studenten (zowel bij pabo als ILS), studenten online laten samenwerken (vooral groei bij pabo Arnhem en Nijmegen), het inzetten van sociale media en apps (vooral groei bij pabo Nijmegen) en het gebruik van vakspecifieke programma s (alleen een lichte groei bij ILS). Binnen de deeltijd worden de icthandelingen door meer opleiders ingezet dan binnen de voltijd. Ondanks deze positieve ontwikkelingen in het gebruik van ict door opleiders, is er nog steeds een aanzienlijke groep die zeer weinig en/of weinig gevarieerd gebruik maakt van ict. Daarmee is nog allerminst verzekerd dat studenten voldoende voorbeelden van didactische inzet van ict ervaren en zijn de meeste opleiders hierin nog geen rolmodel. Aandacht voor leren en lesgeven met ict en ict-geletterdheid in de opleiding Van lerarenopleiders wordt verwacht dat zij studenten voorbereiden op het didactisch inzetten van ict in de praktijk. Net als in 2013 besteden veel opleiders zelden of nooit aandacht in hun onderwijs aan zaken als het ontwikkelen van didactische competenties, nieuwe onderwijsvormen met ict en het maken van digitaal materiaal. 7

8 Ook aan veel aspecten van ict-geletterdheid van de studenten besteden veel opleiders weinig tot geen aandacht. Hieruit kan worden opgemaakt dat zowel voltijd- als deeltijdstudenten nog onvoldoende scholing krijgen in de eindkwalificaties voor leren en lesgeven met ict. Ict-geletterdheid De eigen ict-geletterdheid van de opleiders is van groot belang, aangezien we inmiddels weten dat naarmate opleiders meer gevorderd zijn in de instrumentele vaardigheden en de informatie- en mediavaardigheden, zij zich zekerder voelen over hun pedagogisch-didactische ict-vaardigheden en ook meer gebruiken maken van ict in hun onderwijs. Ict-geletterdheid omvat de instrumentele vaardigheden, de informatievaardigheden en de mediavaardigheden. Er is ontwikkeling in de instrumentele vaardigheden van de opleiders ten opzichte van Bij beide locaties van de pabo zijn meer opleiders gevorderd ict-gebruiker (zij kunnen meer complexe ict-handelingen zonder hulp uitvoeren). Bij ILS is het percentage gemiddelde ict-gebruikers gestegen. Nog steeds behoort ruim 30 procent tot de beginnende gebruikers (die slechts weinig ict-handelingen zonder hulp uit kunnen voeren). De meeste opleiders zijn net als in 2013 te typeren als consumers als het gaat om de aard van hun (privé) ict-gebruik: zij gebruiken ict vooral om informatie te zoeken en te en. Een kleinere groep gebruikt daarnaast ict om te netwerken (netwerkers). In de informatievaardigheden zien we vooruitgang. In 2015 vinden meer opleiders zich bedreven in het zoeken en beoordelen van online informatie dan in Bij het creatief kunnen gebruiken van media zien we, vooral bij de pabo, eveneens vooruitgang. Echter, nog altijd voelt ruim de helft van de opleiders zich hooguit basaal vaardig in het creatief gebruik van media. We zien ontwikkeling in de informatie- en mediavaardigheden van de opleiders, het sterkst bij pabo Nijmegen. Daar is de achterstand, die er in 2013 op pabo Arnhem was, grotendeels ingelopen. Nog steeds is er bij deze vaardigheden een grote groep opleiders die deze niet goed beheerst. Dit zijn grotendeels steeds dezelfde opleiders; er is dus sprake van een vrij grote achterhoede. Het inzetten op de ontwikkeling van de ict-geletterdheid van juist deze groep is van groot belang om ervoor te zorgen dat zij de functie van rolmodel beter kunnen vervullen. Pedagogisch-didactische vaardigheden Bij pedagogisch-didactische ict-vaardigheden gaat het om de vaardigheid om ict didactisch in te zetten en om digitaal materiaal te arrangeren en ontwikkelen. Hoe vaardiger opleiders zich hierin voelen, hoe meer ict ze inzetten en hoe meer aandacht ze besteden aan leren en lesgeven met ict in hun onderwijs. Net als in 2013 voelen veel opleiders zich in 2015 niet vaardig in het didactisch inzetten van ict en in het arrangeren en ontwikkelen van digitaal materiaal. We zien in deze vaardigheden alleen ontwikkeling bij pabo Nijmegen, waar meer opleiders zichzelf gevorderd 8

9 vinden in het arrangeren en ontwikkelen van digitaal materiaal dan in Om ervoor te zorgen dat opleiders beter in staat zijn studenten voor te bereiden op leren en lesgeven met ict, is het van belang dat zij hun pedagogisch-didactische ict-vaardigheden (verder) ontwikkelen. Competenties om te leren en innoveren Vrijwel alle competenties om te leren en innoveren hangen samen met de pedagogischdidactische ict-vaardigheden. Het blijkt dat met name op de hoogte blijven van ontwikkelingen rond leren met ict en het actief delen van ideeën en kennis van invloed zijn op de mate waarin leraren zich vaardig voelen om ict in te zetten en op hun ict-gebruik. Meer pabo-opleiders zeggen in 2015 dat ze zich regelmatig op de hoogte houden van leren met ict dan in Toch houden veel opleiders zich nog weinig op de hoogte. Bij ILS zien we hierin geen ontwikkeling (maar liefst drie kwart houdt zich niet of weinig op de hoogte). In het delen van ideeën zien we bij de pabo en bij ILS geen ontwikkeling. Het overgrote deel van de opleiders doet dit hooguit incidenteel. Gebruik van het ixperium en de ixperium Academie We zien een toename in het percentage pabo-opleiders in Arnhem dat regelmatig gebruik maakt van ixperium Arnhem; het gebruik is verder geïntensiveerd ten opzichte van ixperium Nijmegen is pas in 2015 geopend en toch zijn de meeste opleiders van pabo Nijmegen er wel eens geweest en komt 30 procent er regelmatig. Ook een groot deel van de ILS-opleiders komt wel eens in het ixperium. Hieruit kunnen we opmaken dat het ixperium in een behoefte voorziet. Opleiders konden zichzelf professionaliseren via de ixperium Academie. Een aanzienlijk deel van de pabo-opleiders heeft inmiddels deelgenomen aan professionalisering. De ILS-opleiders maken nog weinig gebruik van de ixperium Academie. Veel opleiders met een laag niveau van ictgeletterdheid hebben nog geen gebruik gemaakt van de ixperium Academie. Het verdient aanbeveling juist deze mensen actief te motiveren deel te gaan nemen, gezien het voorwaardelijke belang van de ict-geletterdheid voor het gebruik van ict in het onderwijs. We zien dat opleiders die deelgenomen hebben (met name aan de lijn leren en lesgeven met ict) zich iets vaardiger voelen om ict in te zetten en ook meer ict gebruiken. Gevorderde ict-gebruikers, de voorlopers, nemen tot nu toe weinig deel aan de ixperium Academie. Dat is jammer omdat zij juist, door zich te verdiepen in zaken als het ontwerpen van ict-rijk onderwijs en learning analytics, het leren en lesgeven met ict in de opleiding een impuls zouden kunnen geven. Ook hier lijkt een gerichte benadering wenselijk. 9

10 1.2. Ontwikkelingen bij studenten Didactisch ict-gebruik in de stage en aandacht voor ict-geletterdheid van leerlingen We zien dat studenten, zowel in de deeltijd als de voltijd, in 2015 tijdens hun stage meer ict inzetten dan in Deeltijdstudenten van de pabo zetten ongeveer even veel ict in tijdens hun stage als voltijdstudenten. ALPO-studenten zetten minder ict in dan reguliere pabo-studenten, mogelijk als gevolg van het feit dat zij minder stage lopen. Bij ILS zetten deeltijdstudenten meer ict in. De grootste groei in vergelijking met 2013 zien we in het gebruik van apps (pabo), leerlingen selectief leren omgaan met internetbronnen (pabo), het inzetten van games (ILS) en leerlingen laten werken met eigen devices (pabo en ILS). Meer studenten van pabo Arnhem hebben de voorgelegde ict-handelingen wel eens uitgevoerd dan studenten van pabo Nijmegen. Zoals te verwachten, geven hogere jaars studenten vaker aan de ict-handelingen wel eens uitgevoerd te hebben. Ondanks de positieve ontwikkelingen, is er nog steeds een grote groep stagelopende studenten die de ict-handelingen nooit heeft uitgevoerd. Daarnaast zien we dat er, net als in 2013, door veel studenten tijdens hun stagelessen zelden of nooit aandacht wordt besteed aan de ictgeletterdheid van hun leerlingen. Bij de deeltijdopleiding van de pabo is deze groep groter dan bij de voltijd en bij de ALPO is deze groep groter dan bij de reguliere pabo-studenten. Bij ILS besteden deeltijdstudenten juiste meer aandacht aan ict-geletterdheid van leerlingen dan voltijdstudenten. Het ict-repertoire dat de studenten in de stage laten zien, is bij velen dus nog beperkt en dient verder te worden uitgebreid. Hierin hebben de lerarenopleidingen, uiteraard samen met de stagescholen, een taak te vervullen. Ook het ixperium kan hierin een rol vervullen; studenten kunnen in het ixperium aan praktijkopdrachten werken, hun leerlingen meenemen dan wel devices meenemen naar de stageschool. Aandacht voor leren en lesgeven met ict en ict-geletterdheid in de opleiding Studenten moeten in de opleiding leren hoe ict ingezet kan worden in het onderwijs. Er wordt, net als in 2013, volgens een grote groep studenten in de opleiding onvoldoende aandacht besteed aan alle aspecten van leren en lesgeven met ict. Bij pabo Nijmegen is deze groep groter dan bij pabo Arnhem. Aspecten waarvan meer dan de helft van de pabo- en ILS-studenten vinden dat er te weinig aandacht voor is in de opleiding zijn de inzet van ict om aan te sluiten bij verschillen tussen leerlingen, het maken van digitaal leermateriaal en het gebruik van ict om leerlingen hun leerproces en resultaat te laten volgen. Veel studenten vinden dat er te weinig aandacht is voor ict-geletterdheid binnen de opleiding, vooral voor instrumentele ict-vaardigheden, het creatief en zelfstandig uitproberen van ict-mogelijkheden en voor de meerwaarde van ict voor het eigen leerproces. 10

11 Binnen de deeltijdopleiding van de pabo en ILS vinden meer studenten dat er te weinig aandacht is voor leren en lesgeven met ict en voor ict-geletterdheid dan in de voltijd en ALPO-studenten zijn vaker ontevreden dan reguliere pabo-studenten. De opleidingen bieden de studenten op dit moment nog onvoldoende prikkels en kansen om hun ict-repertoire te ontwikkelen, maar zijn doende met de implementatie van de leerlijn leren en lesgeven met ict. De urgentie daarvan wordt blijkens de antwoorden door de studenten onderschreven. Ict-geletterdheid Ict-geletterdheid omvat de instrumentele ict-vaardigheden, de informatievaardigheden en de mediavaardigheden en is voorwaardelijk voor de competenties voor leren en lesgeven met ict. Kijkend naar de instrumentele ict-vaardigheden, blijkt dat pabo- en ILS-studenten in 2015 overwegend gemiddeld en gevorderd ict-gebruikers zijn. Veel studenten kunnen een redelijk divers aantal ict-handelingen zonder hulp uitvoeren. Er zijn kleine verschillen met In de verdeling naar profiel mediagebruik (dat iets zegt over de aard en intensiteit van het alledaagse ict-gebruik) zien we geen verschil ten opzichte van Bijna de helft van de pabo-studenten behoort tot de netwerkers (gebruiken ict vooral voor interactie en communicatie) en 34 procent is consumer (gebruikt ict vooral voor informatie zoeken en mail). Bij ILS is 31 procent netwerker en 41 procent consumer. De groep gamers en producers is klein. Het niveau van instrumentele vaardigheden van deeltijdstudenten ligt, net als in 2013, lager dan in de voltijd. Dit geldt ook voor de ALPO-studenten. In de informatievaardigheden zien we een kleine ontwikkeling. Meer pabo-studenten voelen zich zeer gevorderd in het zoeken en beoordelen van online informatie dan in Een derde van de pabo-studenten voelt zich hooguit basaal vaardig in Bij ILS is geen ontwikkeling te zien in het zoeken en beoordelen van informatie. Het overgrote deel van de studenten acht zich hierin (zeer) gevorderd, één op de vijf studenten voelt zich onzeker over deze vaardigheden. Dit beeld is vergelijkbaar bij de deeltijdstudenten van pabo en ILS. ALPO-studenten voelen zich zekerder over hun informatievaardigheden dan reguliere pabo-studenten. In het creatief kunnen gebruiken van media is geen ontwikkeling ten opzichte van 2013 te zien. Nog steeds is een grote groep pabo- en ILS-studenten, zowel in de voltijd als de deeltijd, hier onzeker over. ALPO-studenten zijn onzekerder over het creatief gebruik van media dan reguliere pabo-studenten. Pedagogisch-didactische ict-vaardigheden Net als in 2013 voelt een aanzienlijke groep pabo- en ILS-studenten zich nog onzeker over het didactisch inzetten van ict. Bij de deeltijd is deze groep groter dan bij de voltijd en gegroeid ten 11

12 opzichte van Pabo- en ILS-studenten zijn vooral onzeker over het begeleiden van leerlingen bij internetgebruik en, in het geval van ILS, bij het afstemmen op verschillen tussen leerlingen met ict. In het arrangeren en ontwikkelen van digitaal materiaal voelt ongeveer de helft van de pabo- en ILS-studenten zich nog onzeker en ook hier zijn meer deeltijdstudenten dan voltijdstudenten onzeker. Vooral het zelf ontwikkelen van digitaal materiaal vinden de meeste studenten lastig. Bij het arrangeren en ontwikkelen zien we bij pabo Nijmegen dat minder studenten hier onzeker over zijn dan in Bij pabo Arnhem en ILS zien we geen ontwikkelingen. Competenties om te leren en innoveren Ten opzichte van 2013 zijn innovatieve handelingen, zoals materialen of werkwijzen online zetten of delen met collega s, door meer studenten wel eens uitgevoerd. Ondanks deze positieve ontwikkeling zijn alle voorgelegde innovatieve handelingen door meer dan de helft van de paboen ILS-studenten nooit uitgevoerd. Ook in de innovatieve houding is ontwikkeling te zien. Meer pabo- en ILS studenten vinden het uitproberen van nieuwe dingen (helemaal) bij zichzelf passen dan in Wat opvalt is dat ten opzichte van twee jaar geleden, meer studenten in 2015 zeggen het lastig te vinden om technologische ontwikkelingen bij te houden. Zoals we eerder zagen, geven veel studenten aan dat er te weinig aandacht is in de opleiding voor relevante online vindplaatsen en netwerken (die hen kunnen helpen zichzelf op de hoogte te houden). Hier zou meer aandacht voor moeten zijn. Gebruik van het ixperium Het ixperium blijkt goed ingebed in pabo Arnhem: net als in 2013 komt ruim de helft van de pabostudenten er regelmatig. In 2015 begeleiden meer studenten leerlingen in het ixperium dan in 2013 en ook nemen meer studenten deel aan bijeenkomsten en events in het ixperium. Deeltijdstudenten in Arnhem maken minder regelmatig gebruik van het ixperium. Het verdient dan ook aanbeveling om het ixperium verder in te bedden in de deeltijdopleiding van de pabo. ixperium Nijmegen bestaat ten tijde van deze tussenmeting nog maar kort (ruim twee maanden). Een klein deel van de pabo-studenten in Nijmegen is al eens een kijkje gaan nemen. Ook onder de ILS-studenten is al enige belangstelling voor het ixperium Tot besluit In dit rapport hebben we geschetst hoe het er nu voor staat in de lerarenopleidingen van de faculteit Educatie van de HAN als het gaat om de competenties van opleiders en studenten voor leren en lesgeven met ict en om de ontwikkelingen die we op dit terrein kunnen constateren ten opzichte van twee jaar geleden. Natuurlijk is twee jaar een relatief korte periode. Het eerste jaar daarvan is vooral gewerkt aan het scherp krijgen van de benodigde competenties van studenten en opleiders en aan het ontwikkelen van kaders en uitgangspunten voor de curricula en de professionalisering. De implementatie van 12

13 de leerlijn leren en lesgeven met ict is ten tijde van het onderzoek een klein jaar op gang, net als de gerichte professionalisering van opleiders via de ixperium Academie. We kunnen voorzichtig concluderen dat de activiteiten vruchten beginnen af te werpen en dat we op de goede weg zijn. We zien op een aantal punten positieve ontwikkelingen, zowel in de competentieontwikkeling van opleiders als van studenten. Ook zien we dat er door méér opleiders en studenten méér divers ict wordt ingezet, bij de pabo valt daarbij bijvoorbeeld de toename van gebruik van apps en sociale media op. Dat gaat samen met het meer inzetten van eigen devices van studenten (respectievelijk leerlingen in de stagescholen). In de pabo zien we wat meer ontwikkeling dan bij ILS. De inbedding en het gebruik van ixperium Arnhem in de pabo is verder versterkt. Pabo Nijmegen heeft een inhaalslag gemaakt ten opzichte van pabo Arnhem. Het samen optrekken ten behoeve van het nieuwe curriculum en specifiek de implementatie van de leerlijn alsmede het toewerken naar en vormgeven van ixperium Nijmegen hebben daar vermoedelijk aan bijgedragen. We zien ook dat we nog een hele weg hebben te gaan om het doel dat alle afgestudeerde studenten van de lerarenopleidingen van de HAN eind 2017/2018 competent zijn in leren en lesgeven met ict, te bereiken. Nog veel opleiders en studenten zijn onvoldoende vaardig en gebruiken weinig en/of weinig gevarieerd ict in het onderwijs. De meeste opleiders zijn nog geen rolmodel voor de studenten op dit vlak en besteden ook nog weinig aandacht aan de didactische vaardigheden van de studenten om zelf ict in te zetten als leraar. De aandacht voor het opleiden in ict-geletterdheid is weinig verbreid. Studenten oordelen kritisch, in de deeltijd nog meer dan in de voltijd. Onverminderde aandacht en zelfs intensivering lijkt noodzakelijk om het gestelde doel te bereiken. Een aantal aanbevelingen daartoe zijn in het voorgaande benoemd. Aandacht is nodig voor de gerichte ondersteuning bij de verdere implementatie van de leerlijn, om het bereiken van de achterhoede en hen betrekken in de professionaliseringsactiviteiten, het actief aanhaken van de voorlopers en de inbedding van ixperium Nijmegen in de opleiding. Voor ILS zou de inrichting van een ixperium voor vo en mbo een enorme impuls kunnen geven. 13

14 2. Inleiding De Faculteit Educatie van de HAN heeft de versterking van leren en lesgeven met ict in de opleidingen hoog op de agenda staan met als doel dat vanaf 2017/2018 alle afgestudeerde leraren van de HAN competent zijn om hun onderwijs effectief in te richten en voortdurend te verbeteren met behulp van ict. Met behulp van ict kun je het onderwijs actueel houden, studenten beter zelfstandig laten leren, meer recht doen aan verschillen en beter afstemmen op de manier van leren van studenten. Sinds 2013 zijn daarom verschillende activiteiten ondernomen om het leren en lesgeven met ict beter in te bedden in de opleidingen. Allereerst zijn de eindkwalificaties voor Leren en lesgeven met ict voor startbekwame leraren po, vo en mbo vastgesteld (Van Loon, Kral & Coetsier, 2013). Deze eindkwalificaties geven weer welke competentiedomeinen van belang zijn om het leren en lesgeven met ict vorm te geven, te weten ict-geletterdheid, pedagogisch-didactische ict-vaardigheden, visie op onderwijs en competenties om te leren en te innoveren en wat de bijbehorende competenties inhouden in termen van gedragsindicatoren. We weten inmiddels uit eerder onderzoek dat de eigen ict-geletterdheid van leraren(opleiders) van grote invloed is op in hoeverre zij zich vaardig voelen om ict didactisch in te zetten en in hoeverre zij daadwerkelijk ict inzetten. Het belangrijkste aspect is het creatief kunnen gebruiken van media. Hoe vaardiger leraren zich voelen om creatief om te gaan met ict en media, hoe vaardiger ze zich voelen om ict in te zetten en hoe meer ict ze inzetten. Daarnaast blijkt de mate waarin opleiders zich vaardig voelen om ict didactisch in te zetten (pedagogisch-didactische ictvaardigheid) van invloed op de mate waarin ze ict gebruiken in hun onderwijs. Echter, de invloed van de eigen ict-geletterdheid is sterker. Ten aanzien van het leren en innoveren blijkt het op de hoogte blijven van ontwikkelingen rondom leren en lesgeven met ict en het delen van ideeën van belang. Opleiders die dit meer doen, voelen zij zich vaardiger om ict in te zetten en zetten ict ook meer in in hun onderwijs. Figuur 2.1 geeft het theoretisch model weer. 14

15 Figuur Theoretisch model van de competenties voor leren en lesgeven met ict voor (aanstaande) leraren en lerarenopleiders Vanaf het schooljaar is gestart met een dakpansgewijze aanpak van de integratie van de eindkwalificaties en tussendoelen in de huidige onderwijseenheden (start in leerjaar 1). In studiejaar zijn de opleidingen begonnen met de eindkwalificaties m.b.t. ictgeletterdheid van studenten (instrumentele-, informatie-, en mediavaardigheden), het opleiden tot ict- geletterdheid en pedagogisch- didactisch gebruik van ict. Deze eindkwalificaties hebben een expliciete plek gekregen in een OWE van het curriculum van de pabo en het ILS. De werkgroep Lerarenopleiding voor de 21 ste eeuw ondersteunt het proces van implementatie van de eindkwalificaties door met de opleidingen in gesprek te gaan over de invulling van de eindkwalificaties in het onderwijs. Tevens heeft de werkgroep een rol in het monitoren van het implementatieproces. In het voorjaar van 2015 heeft de werkgroep alle opleidingsdocumenten gelezen en op basis hiervan advies uitgebracht aan het MT van de faculteit Educatie. Naast implementatie van de eindkwalificaties zijn de activiteiten in het ixperium uitgebreid. ixperium Arnhem bestond al en ixperium Nijmegen is in februari 2015 geopend. Om alle studenten op te leiden tot ict-geletterde startbekwame leraren is in studiejaar gestart met bezoeken aan het ixperium. Hierbij is gewerkt aan de ict-geletterdheid van de studenten uit 15

16 de propedeusefase van de pabo en het ILS. Studenten zijn aan de slag gegaan met een leerarrangement. Hierbij lag de focus op het eigen maken van nieuwe ict- toepassingen, zicht krijgen op specifieke ict toepassingen, creatief gebruik van ict en de koppeling naar de onderwijspraktijk. Ten slotte is de ixperium Academie van start gegaan met als doel professionalisering van lerarenopleiders. Binnen de ixperium Academie wordt vanuit twee programmalijnen gewerkt: ictgeletterdheid en leren en lesgeven met ict. De programmalijn ict-geletterdheid richt zich met name op het ontwikkelen van de eigen ict-vaardigheden (instrumentele vaardigheden en informatie- en mediavaardigheden) van de opleiders. De programmalijn leren en lesgeven met ict richt zich op de pedagogisch-didactische ict-vaardigheden, het kennismaken en experimenteren met ict-toepassingen en het opleiden van ict-geletterde studenten. Het uitgangspunt is dat elke lerarenopleider van de pabo en ILS een stap vooruit maakt in het leren en lesgeven met ict. Hier is inmiddels een start mee gemaakt. Bij pabo Arnhem en Nijmegen is een aanzienlijk deel van de lerarenopleiders geschoold binnen beide programmalijnen. Bij ILS heeft professionalisering zich vooral afgespeeld binnen de programmalijn ict-geletterdheid. Hoofdstuk 6 van dit rapport geeft hier meer informatie over. Beginmeting Leren en lesgeven met ict Als startpunt van de hierboven beschreven activiteiten is in 2013 de beginmeting Leren en lesgeven met ict uitgevoerd (Uerz, Kral & De Ries, 2014). Deze had als doel de stand van zaken ten aanzien van ict-vaardigheden en gebruik van studenten en lerarenopleiders in kaart te brengen. Destijds bleek dat opleiders zowel bij de pabo als bij ILS vooral beginnende ict-gebruikers waren. Over het creatief gebruik van ict en media voelden veel lerarenopleiders zich onzeker. In het onderwijs gaven de opleiders dan ook weinig voorbeelden van innovatief ict-gebruik aan studenten. Ict werd wel op een meer traditionele manier ingezet (gebruik van digitaal schoolbord en internet). Opleiders voelden zich onzeker over hun vaardigheden om ict didactisch in te zetten. Ook ondernamen ze weinig activiteiten gericht op innovatief handelen, zoals het delen van ideeën, en hielden ze zichzelf weinig op de hoogte van ontwikkelingen rondom leren en lesgeven met ict. ixperium Arnhem was ten tijde van de beginmeting bekend bij bijna alle opleiders en 61 procent maakte er regelmatig gebruik van. Bijna 70 procent van de opleiders die in het ixperium kwamen, kwam om zomaar een kijkje te nemen. De helft gaf er lessen. Zowel pabo- als ILS-studenten liepen in 2013 in hun niveau van ict-geletterdheid weliswaar voor op de opleiders, maar een grote groep studenten bleek nog onvoldoende ict-geletterd. Met name over creatief gebruik van ict en media waren studenten onzeker. Ook voelden veel studenten zich onzeker over hun vaardigheid om ict didactisch in te zetten. De meeste studenten gebruikten ict wel tijdens hun stage (vooral bij de pabo was dit het geval, in mindere mate bij ILS). Dit ict-gebruik 16

17 beperkte zich tot de traditionele ict-toepassingen (werken met een digibord en online informatie zoeken). De meer vernieuwende toepassingen (apps, games, social media) werden door weinig studenten gebruikt. Op innovatief handelen scoorden de studenten redelijk hoog. In het algemeen bleek dat de studenten van Pabo Arnhem hoger scoorden op alle hiervoor genoemde aspecten dan de studenten van Pabo Nijmegen en ILS. Ten tijde van de beginmeting was ixperium Arnhem bekend bij bijna alle studenten van pabo Arnhem en 48 procent kwam er regelmatig. Ze kwamen er vooral om lessen te geven (66%) en voor het lenen van ict-middelen (58%). Aangezien ixperium Nijmegen nog niet bestond, waren studenten van pabo Nijmegen nog niet bekend met het ixperium. Tussenmeting Leren en lesgeven met ict In juni 2015, twee jaar na de beginmeting, is een tussenmeting afgenomen om opnieuw de stand van zaken met betrekking tot leren en lesgeven met ict binnen de lerarenopleidingen van de HAN in kaart te brengen. In deze rapportage worden de resultaten weergegeven. De resultaten van deze tussenmeting worden, waar mogelijk, vergeleken met de resultaten van de beginmeting. Een periode van twee jaar is te kort om al grote effecten te zien. Deze tussenmeting kan wel gebruikt worden om te zien of met de activiteiten (start implementatie leerlijn, inbedden ixperium in de opleiding en professionalisering van opleiders) die tot nu toe ondernomen zijn de juiste richting is ingeslagen of dat bijsturing nodig blijkt. Voor deze tussenmeting is, net als bij de beginmeting, de online vragenlijst Leren en lesgeven met ict gebruikt. De vragenlijst omvat alle eerder beschreven competentiedomeinen, vertaald in concrete vragenblokken. Voor een verantwoording van het instrument zie de rapportage van de beginmeting (Uerz, Kral, De Ries, 2014). Ten opzichte van de beginmeting is een aantal verdiepende vragen en een nieuwe vraag over de ixperium Academie toegevoegd. Bij de studenten zijn vragen over hun visie op het toekomstig leraarschap en aandacht voor ictgeletterdheid van leerlingen toegevoegd. Ten aanzien van deze onderwerpen kan geen vergelijking met de beginmeting worden gemaakt. De vragenlijst is in juni 2015 online uitgezet bij studenten en opleiders van Pabo Arnhem, Pabo Nijmegen en ILS. In tabel 2.1 staat de respons van studenten en lerarenopleiders per opleiding. 17

18 Tabel Respons lerarenopleiders en studenten per opleiding Studenten Lerarenopleiders Aantal Respons- Aantal Respons- benaderd Respons percentage benaderd Respons percentage Pabo Arnhem voltijd Pabo Nijmegen voltijd Pabo deeltijd * * * ALPO * * * Pabo totaal ILS voltijd * * * ILS deeltijd * * * ILS voltijd en deeltijd *opleiders geven vaak les aan zowel voltijd-, deeltijd- als ALPO-studenten en splitsen we daarom niet uit. Dit responspercentage is voldoende om een indicatie te kunnen geven van de huidige stand van zaken ten aanzien van ict-vaardigheden het ict-gebruik. Bijlage 1 geeft de achtergrondkenmerken van de responsgroep weer. Het zou kunnen dat opleiders en studenten met affiniteit met ict vaker de vragenlijst hebben ingevuld. Dit zou tot een positiever beeld van de resultaten kunnen leiden. Dit weten we niet. Gekeken naar de responsgroep opleiders, dan blijkt dat de groep wat betreft geslacht, leeftijd en het vakgebied waarin ze lesgeven vergelijkbaar is met Bij de studenten zien we wel enkele verschillen. Zowel bij pabo Arnhem als pabo Nijmegen blijkt het aantal studenten uit het vierde leerjaar hoger te zijn dan in 2013 (bij Pabo Arnhem 23 procent in 2013 en 32 procent in 2015 en bij Nijmegen 22 en 33 procent). Bij pabo Arnhem hebben minder studenten uit het tweede leerjaar de vragenlijst ingevuld (24 procent in 2013 en vijftien procent in 2015). Bij ILS zijn de studenten uit het vierde leerjaar meer vertegenwoordigd in de responsgroep (33%) dan in 2013 (22%). In dit rapport worden de resultaten van pabo en ILS apart beschreven. Deel 1 van het rapport beschrijft de resultaten van de opleiders, deel 2 de resultaten van de studenten. 18

19 3. Ict-geletterdheid van opleiders In dit hoofdstuk bespreken we de ontwikkelingen in de ict-geletterdheid van de opleiders van de pabo (Arnhem en Nijmegen) en van ILS ten opzichte van We weten dat de eigen vaardigheid om in algemene zin met ict om te kunnen gaan, van invloed is op de mate waarin opleiders ict zinvol in hun onderwijs in (kunnen) zetten. Waar staan de opleiders nu en in hoeverre is er sprake van verbetering in vaardigheden? We bespreken achtereenvolgens de instrumentele vaardigheden en de informatie- en mediavaardigheden Resultaten op hoofdlijnen Instrumentele vaardigheden Ten opzichte van 2013 is er sprake van een ontwikkeling in de instrumentele ict-vaardigheden van opleiders. Bij de pabo is de groep gevorderde ict-gebruikers, degenen die de meeste icthandelingen zonder hulp kunnen uitvoeren, gestegen van veertien naar 25 procent en is de groep gemiddelde ict-gebruikers vrijwel gelijk gebleven (40 procent). Bij ILS is de groep gemiddelde ictgebruikers gestegen van 33 procent in 2013 naar 43 procent in 2015 en is de groep gevorderde ictgebruikers vrijwel gelijk gebleven. Er is ten opzichte van 2013 geen verandering opgetreden in het profiel mediagebruik van de opleiders. Dit profiel geeft informatie over hoe gevarieerd opleiders ict inzetten (privé en/of voor hun werk). Nog steeds gebruiken de meeste pabo- en ILS-opleiders (respectievelijk 60 procent en 75 procent) ict vrij eenzijdig: ze zoeken online informatie en en (consumer). Er zijn weinig netwerkers, gamers en producers. Informatievaardigheden Ten opzichte van 2013 is er sprake van een positieve ontwikkeling in de informatievaardigheden van de opleiders. De groep opleiders die zich (zeer) gevorderd acht in het zoeken en beoordelen van online informatie is gestegen van ruim 50 tot ruim 70 procent. Mediavaardigheden Bij de pabo vinden meer opleiders zich bedreven in het bewust en verantwoord omgaan met het internet (75%) dan in 2013 (63%). Ook bij ILS is een grote groep hier gevorderd in (60%), maar deze groep is niet groter dan in Ten aanzien van het communiceren en samenwerken via internet is er eveneens een ontwikkeling zichtbaar. Meer pabo-opleiders voelen zich zeer gevorderd hierin (stijging van negen naar 22 procent). Bij ILS groeit de groep opleiders die zich gevorderd tot zeer gevorderd voelt (van 35 naar 44 procent). Dit neemt niet weg dat ruim de helft van de pabo- en ILS-opleiders in 2015 onzeker is over de eigen vaardigheid in het communiceren en samenwerken via internet. 19

20 Ten opzichte van 2013 is er bij de pabo sprake van een positieve ontwikkeling in het creatief gebruik van media en ict. De groep pabo-opleiders die zich niet vaardig voelt, is sterk gedaald (van 32 naar zeven procent). Meer pabo-opleiders voelen zich basaal vaardig (stijging van 36 naar 57 procent). Bij ILS is geen ontwikkeling zichtbaar. Nog steeds vindt een meerderheid van de ILSopleiders (71%) zich hooguit basaal vaardig in het creatief gebruik van ict. Een deel daarvan (15%) zegt het zelfs helemaal niet te kunnen Instrumentele vaardigheden Instrumentele vaardigheden zijn de vaardigheden om ict te kunnen benutten in het dagelijks leven. Het gaat dus niet specifiek om het kunnen gebruiken van ict in of voor het onderwijs Vaardigheidsprofiel Het vaardigheidsprofiel kent drie typen ict-gebruikers. Gevorderde gebruikers kunnen minimaal zeven instrumentele ict-handelingen (figuur 3.1) zonder hulp uitvoeren, gemiddelde gebruikers vijf tot zeven ict-handelingen en beginnende gebruikers hooguit vier ict-handelingen. Figuur Ict-activiteiten waarop het vaardigheidsprofiel is gebaseerd 1. Berichten verzenden naar chatrooms/nieuwsgroepen/fora; 2. Internetbrowser gebruiken via mobiel; 3. Wifi instellen op je tablet of mobiel; 4. Een bericht verzenden met een mobiel; 5. Een app installeren op een mobiel of tablet; 6. Downloaden van ondertitels bij films; 7. Een internetverbinding in huis aanleggen; 8. Een netwerk configureren. Voorjaar 2015 blijkt ruim een derde van de opleiders van de pabo en ILS te typeren als beginnend ict-gebruiker. Deze groep is kleiner geworden ten opzichte van 2013, toen betrof het 47procent van de opleiders (figuur 3.2). Bij de pabo is de groep gevorderde gebruikers gegroeid van veertien procent in 2013 naar 25 procent in Bij ILS is de groep gemiddelde gebruikers gegroeid; 43 procent is nu een gemiddeld gebruiker (figuur 3.3). Als we nader kijken naar pabo Arnhem en Nijmegen, zien we dat het aantal beginnende gebruikers daalt bij pabo Nijmegen (van 48 procent in 2013 naar zeventien procent in 2015) en stabiel blijft bij pabo Arnhem (46%). Bij pabo Nijmegen is in 2015 de groep gevorderde ict-gebruikers groter (39%) dan bij pabo Arnhem (16%). We zien hier in geen verschil ten opzichte van

21 Figuur Profielen van mediagebruik pabo-opleiders, 2013 (n=59) en 2015 (n=60) (in procenten) pabo 2013 pabo % 22% 35% 25% gevorderd gebruiker gemiddeld gebruiker 31% 40% beginnend gebruiker Figuur Profielen van mediagebruik ILS-opleiders, 2013 (n=69) en 2015 (n=75) (in procenten) ILS 2013 ILS % 33% 35% 23% gevorderd gebruiker gemiddeld gebruiker beginnend gebruiker 19% 43% Profiel mediagebruik Het profiel mediagebruik heeft betrekking op de aard van het alledaagse gebruik van ict en (sociale) media door opleiders. We onderscheiden vier profielen: consumers, netwerkers, gamers en producers. 21

22 De meeste pabo- en ILS-opleiders (respectievelijk 60 en 75 procent) gebruiken ict vooral om informatie te zoeken en te en (consumers) (figuur 3.4). Daarnaast gebruikt een redelijke groep opleiders (pabo 28 procent, ILS twintig procent) ict regelmatig om contact te hebben met anderen en voor het uitwisselen van informatie (netwerkers). Er zijn nauwelijks opleiders die in het gamer- of producer-profiel passen. Zowel voor de pabo als voor ILS is dit vergelijkbaar met het gevonden beeld in Als we echter kijken naar pabo Arnhem en pabo Nijmegen zien we bij Arnhem nauwelijks verschuivingen ten opzichte van 2013, terwijl bij pabo Nijmegen sprake is van een daling van het percentage consumers (van 65 naar 48 procent) en een groei van de groep netwerkers (van 23 naar 39 procent). Figuur Profielen van mediagebruik pabo- (n=60) en ILS-opleiders (n=75), 2015 (in procenten) pabo 2015 ILS % 3% 28% 8% 60% 5% consumer 20% netwerker gamer producer 75% consumer netwerker gamer producer Samenhang tussen de profielen Gevorderde ict-gebruikers behoren vooral tot de producers en beginnende gebruikers vooral tot de consumers Informatie- en mediavaardigheden Opleiders is gevraagd aan te geven hoe zij hun eigen informatie- en mediavaardigheden inschatten. Figuur 3.5 en 3.6 geven de resultaten. Na de figuren volgt een toelichting op de resultaten. 22

23 Figuur Inschatting beheersing informatie- en mediavaardigheden pabo-opleiders (Hoe vaardig bent u in het ), percentage (zeer) gevorderd, 2013 (n=59) en 2015 (n=60) pabo 2013 en 2015 zoeken en beoordelen van informatie op internet communiceren en samenwerken via internet 47% 54% 51% 72% creatief gebruiken van media 32% 37% bewust en verantwoord omgaan met internet 63% 75% 2013 (zeer) gevorderd 2015 (zeer) gevorderd Figuur Inschatting beheersing informatie- en mediavaardigheden ILS-opleiders (Hoe vaardig bent u in het ), percentage (zeer) gevorderd, 2013 (n=75) en 2015 (n=69) ILS 2013 en 2015 zoeken en beoordelen van informatie op internet 59% 73% communiceren en samenwerken via internet creatief gebruiken van media 35% 44% 20% 29% bewust en verantwoord omgaan met internet 55% 60% 2013 (zeer) gevorderd 2015 (zeer) gevorderd 23

24 Informatievaardigheden Voorjaar 2015 vinden meer pabo- en ILS-opleiders zich (zeer) gevorderd in het zoeken en beoordelen van online informatie dan in 2013 (pabo groei van 54 naar 72 procent, ILS groei van 59 naar 73 procent), zie figuur 3.5 en 3.6. Bij pabo Nijmegen is de groei groter (van 48 naar 70 procent) dan bij pabo Arnhem (van 61 naar 73 procent). Mediavaardigheden Figuur 3.5 en 3.6 laten zien dat een meerderheid van de pabo- (75%) en ILS-opleiders (60%) zichzelf in 2015 (zeer) gevorderd vindt in het bewust en verantwoord omgaan met het internet. Bij de pabo is er ten opzichte van 2013 sprake van een groei van 63 naar 75 procent. De toename is zowel zichtbaar bij pabo Arnhem als bij pabo Nijmegen. Beide groepen opleiders scoren nu vergelijkbaar. Bij ILS is geen ontwikkeling zichtbaar. Het percentage opleiders dat zegt (zeer) gevorderd te zijn in communiceren en samenwerken via internet is bij ILS gestegen terwijl het bij de pabo iets gedaald is. Echter, als we deze antwoordcategorieën (gevorderd en zeer gevorderd) afzonderlijk bekijken, dan blijkt dat meer pabo-opleiders zich zeer gevorderd voelen (stijging van negen naar 22 procent) en minder opleiders zich gevorderd. Bij pabo Nijmegen ligt het aantal opleiders dat zich (zeer) gevorderd vindt boven de 50 procent (57%). Bij pabo Arnhem is dit 41 procent. Bij ILS groeit de groep opleiders die zich (zeer) gevorderd voelt (van 35 naar 44 procent). Dit neemt niet weg dat ruim de helft van de pabo- en ILS-opleiders in 2015 onzeker is over de eigen vaardigheid in het communiceren en samenwerken via internet. Opleiders zijn het minst te spreken over hun vaardigheden om creatief gebruik te maken van media. Net als in 2013 is de groep opleiders die zich hooguit basaal vaardig voelt in het creatief kunnen gebruiken van media zowel bij de pabo als ILS behoorlijk groot (60-70%) (niet in figuur). Toch is er wel sprake van ontwikkeling ten opzichte van 2013: bij de pabo is de groep die aangeeft zich helemaal niet vaardig te voelen behoorlijk gedaald (van 33 naar zeven procent). Dit gaat samen met een groei van de groep die zich basaal vaardig voelt. Ook bij ILS zien we voorzichtige verschuivingen. We zien zowel ontwikkeling bij pabo Nijmegen als bij pabo Arnhem. Bij pabo Nijmegen voelen minder opleiders zich niet vaardig in het creatief gebruik van media. Bij pabo Arnhem zien we vooral een toename van de groep opleiders die zich basaal vaardig voelt (van 39 naar 60 procent). In deze tussenmeting is nadere informatie verzameld over het creatief gebruik van media. Voor alle deelvaardigheden van creatief gebruik van media geldt dat een ruime meerderheid van de pabo- en ILS-opleiders (71 tot 82 procent) zich hier onzeker over voelt (zie figuur 3.7 en 3.8). Opleiders vinden het vooral lastig om ict-toepassingen in te zetten voor andere doelen dan waarvoor ze oorspronkelijk bedoeld zijn. 24

25 Figuur Inschatting eigen vaardigheid in het creatief gebruik van media door pabo-opleiders (n=60) (Hoe vaardig bent u in ), 2015 (in procenten) pabo 2015 het variëren in de ict-toepassingen die ik inzet in mijn onderwijs 75% 17% 8% ict-toepassingen inzetten voor andere doelen dan waarvoor ze oorspronkelijk bedoeld zijn 82% 12% 7% het vertalen van ict-toepassingen die ik privé gebruik naar mijn onderwijspraktijk 78% 15% 7% het combineren van verschillende icttoepassingen in mijn onderwijs 75% 17% 8% het uitproberen van ict-toepassingen die nieuw zijn voor mij 72% 20% 8% het bedenken van didactische werkvormen waarin ik ict gebruik 77% 15% 8% maximaal basaal gevorderd zeer gevorderd 25

26 Figuur Inschatting eigen vaardigheid in het creatief gebruik van media door ILS-opleiders (n=75) (Hoe vaardig bent u in ), 2015 (in procenten) ILS 2015 het variëren in de ict-toepassingen die ik inzet in mijn onderwijs 75% 21% ict-toepassingen inzetten voor andere doelen dan waarvoor ze oorspronkelijk bedoeld zijn 79% 15% 7% het vertalen van ict-toepassingen die ik privé gebruik naar mijn onderwijspraktijk 79% 16% 5% het combineren van verschillende icttoepassingen in mijn onderwijs 79% 17% het uitproberen van ict-toepassingen die nieuw zijn voor mij 77% 16% 7% het bedenken van didactische werkvormen waarin ik ict gebruik 71% 24% 5% maximaal basaal gevorderd zeer gevorderd *Percentages lager dan vijf worden niet als getal weergegeven in de figuur Samenhang met instrumentele ict-vaardigheden Gevorderde ict-gebruikers voelen zich vaardiger in het zoeken en beoordelen van informatie dan beginnende gebruikers. Tevens voelen gevorderde ict-gebruikers zich vaardiger in het creatief gebruik van ict en media. 26

27 4. Competenties van opleiders om te leren en innoveren Het inzetten van ict in het onderwijs doet een beroep op de competenties om te leren en innoveren (Bouwhuis, 2008). In de vragenlijst zijn drie aspecten bevraagd: de onderzoekende houding van opleiders; de professionele houding ten aanzien van leren; het innovatief handelen van opleiders Resultaten op hoofdlijnen Onderzoekende houding De onderzoekende houding van opleiders is in 2015 vergelijkbaar met De meeste pabo- (93%) en ILS-opleiders (90%) hebben een (redelijk) onderzoekende houding. Professionele leerhouding We onderscheiden twee aspecten van professionele leerhouding: op de hoogte blijven van leren en lesgeven met ict en experimenteren/reflecteren. De meeste pabo- (61%) en ILS-opleiders (75%) houden zich in 2015 weinig op de hoogte van leren en lesgeven met ict. Voor ILS is dit beeld vergelijkbaar met Meer pabo-opleiders houden zich regelmatig tot vaak op de hoogte van leren en lesgeven met ict dan in 2013 (groei van zeventien naar 39 procent). Voorjaar 2015 scoren opleiders vergelijkbaar op de schaal voor experimenteren en reflecteren als in De meeste pabo- (94%) en ILS-opleiders (88%) vinden dat experimenteren en reflecteren bij hen past. Innovatief handelen Het innovatief handelen is bevraagd via vier schalen: ideegeneratie, ideepromotie, idee delen en ideerealisatie. In vergelijking met 2013 is, met name bij de pabo, sprake van een toename van het percentage opleiders dat deze innovatieve handelingen regelmatig verricht. Dit neemt niet weg dat er bij elk aspect van innovatief handelen een aanzienlijke groep opleiders is die dit weinig doet. In 2015 zijn er meer opleiders die regelmatig ideeën genereren. Bijna de helft van de pabo- (48%) en ILS-opleiders (46%) doet dit regelmatig. Dit ligt circa 25 procent hoger dan in Een kleine groep opleiders (pabo 32 procent, ILS twintig procent) doet regelmatig aan ideepromotie. Bij de pabo-opleiders is deze groep gegroeid ten opzichte van 2013 (groei van veertien naar 32 procent). Bij het ILS is de groep vrijwel gelijk gebleven. De volgende stap in het innovatief handelen is het delen van ideeën. Hierin is nauwelijks iets veranderd ten opzichte van De meeste pabo- (80%) en ILS-opleiders (83%) doen dit weinig. 27