Rapportage Wetenschappelijk onderzoek

Transcriptie

1 U V T jer Bedrijfskunde D K 1 echnische Universiteit Eindhoven Rapportage Wetenschappelijk onderzoek 1987

2 FACULTET BEDRJFSKUNDE - RAPPORTAGE WETENSCHAPPELJK ONDERZOEK 1987

3 FACULTET BEDRJFSKUNDE - RAPPORTAGE WETENSCHAPPELJK ONDERZOEK 1987 NHOUDSOPGAVE ALGEMEEN - Opzet - Mutaties projecten - Facultaire beleidsruimte nstellingsbeleidsruimte - Maatschappelijke dienstverlening - Contractresearch - Categorie-indeling van de wetenschappelijke output KWANTTATEVE OVERZCHTEN BDK-ONDERZOEK VF-onderzoek, per VF-programma - Niet-VF-onderzoek, per thema - VF-onderzoek, per vakgroep - Niet-VF-onderzoek, per vakgroep - Onderzoek totaal, per vakgroep -Onderzoek 2e geldstroom, per w.p., per vakgroep - Onderzoek 3e geldstroom. totaal, in kfl. - Doorstroomplaatsen facultaire resp. instellingsbeleidsruimte, vakgroep per BLZ BESCHRJVNG VF-PROGRAMMA'S VF-PROGRAMMA BEHEERSNGSSYSTEMEN - Algemeen - Thema 1 - KBS/ORS-01 KBS-06 KBS-09 BE-01 ORS/T&A-01 - Thema 2 - KBS-03 - Thema 3 - BSA/KBS-Ol Analyse en ontwikkeling van beheersingssystemen Produktiebeheersing in ketens van produktievoorraadsystemen Kwantitatieve beheersing in klinieken van ziekenhuizen Produktiebeheersing in complexe produktie-eenheden Economische besturing van primaire processen Arbeidsduurverkorting en flexibilisering van arbeidstijdpatronen Analyse en ontwikkeling van onderhoudsbeheersingssystemen Onderhoudsbeheersing Analyse en ontwerp van operationele beheersing van primaire processen nformatiesystemen t.b.v. produktiebeheersing VF-PROGRAMMA WERK EN ORGANSATE - Algemeen 68 - Thema 1 - Analyse en ontwerp van taken en werkplekken T&A-12 Processimulatie t.b.v. selectie en training van proces- 73 operators T&A-08 Meetkamer-ergonomie 75 - Thema 2 - Analyse en ontwerp van vormen van produktie- en werkorganisatie T&A-06b/OK-17 Werkorganisatie en werkgedrag op verpleegafdelingen 83 T&A-06c T&A-09 Analyse en ontwerp van taakgroepen Sociotechniek voor continue stroomproduktie T&A-10 Defini~ring van prestat indicatoren en prestatie- 93 sturing bij (interdependente) functies en afdelingen OK-08 Organisatie-ontwikkeling in de verpleegsector van 96 algemene ziekenhuizen - 1 -

4 BLZ. OK-11 OK-19 TPS-02 - Thema 3 - BSA/T&A-01 T&A/BSA/ORS- 01 Besturen en beheren binnen organisaties in de gezondheidszorg; toetsing aangewende middelen Besturen en beheren binnen organisaties in de gezondheidszorg Optimale inrichting van produktiesystemen/produktiviteitsverhoging in de industrie nformatie en organisatie Kantoororganisatie en automatisering nformatieverwerking bij beslissingsondersteunende systemen in de logistiek VF- PROGRAl-tHA NFOR~ATESYSTEMEN (Bdk/Ws k-) - Algemeen - Thema's Methoden, technieken en hulpmiddelen voor het ontwikkelen, invoeren en in bedrijf houden van informatiesystemen Gegevensmodellen en gegevensbanken Decision Support Systemen VF-PROGRAMMA ORGANSATE EN BELEDSVORMNG ROND DE TECHNSCHE PRODUKT NNOVATE - Algemeen - Thema 1 - BE-02 - Thema 2 - OK-23 BE-03 De marktintroductie en adoptie van nieuwe industri~le produkt en ndustri~le marketing Management van technische innovatieprocessen Management van technische innovatieprocessen binnen de mogelijkheden en beperkingen van een {business-unit van een) industri~le onderneming Strategie en financiering in relatie tot innovatieprocessen VF-PROGRAMMA ENERGEBESPARNG EN BOUWFYSSCH ONTWERPEN (Bdk/Bwk) - Thema: Produceren met minimaal energiegebruik TPS-06 De energie-arme fabriek BESCHRJVNG NET VF-GEBONDEN THEMA'S VAKGROEP ORGANSATEKUNDE - Thema: OK-16 OK-20 OK-24 OK-28 OK-29 OK-30 - ThE:ma: OK-27 Bestuur en beheer in onderneming en maatschappij Material Management in de bouw ndustrieel kwaliteitsbeheer Structurering eerstelijnszorg Technieken voor automatische gegevensverzameling ten behoeve van de goederenstroombeheersing Stelsel der energie~n Energetisch management Strategievorming en technische innovatie Preventieve doorlichting en strategische beleidsvorming VAKGROEP OPERATONELE RESEARCH EN STATSTEK - Thema: Kwantitatieve methoden in de bedrijfskunde ORS-01 Kwantitatieve Economische Methoden ORS-06 Statistische methoden ORS-07 Tijdreeksanalyse in financi@le markten VAKGROEP TECHNSCHE PRODUKTESYSTEMEN - Thema: Optimale vormgeving van produktiesystemen TPS-05 nternationale ndustri~le Produktie

5 - Thema: TPS-04 - Thema: TPS-08 Produceren met minimaal energiegebruik Energiebesparing in de industrie Onderzoek naar de relatieve prestatiekracht van technische produktiesystemen Verloop van de performance (= efficiency x effectiviteit) in de tijd, inclusief de finale produktiviteit van primaire t/m eindprocessen BLZ BESCHRJVNG NET-VF, NET THEMAGEBONDEN ONDERZOEK VAKGROEP BEDRJFSECONOME Niet-projectgebonden onderzoekresultaten/afstudeerverslagen 189 Overige wetenschappelijke aktiviteiten/maatschappelijke dienstverlening 193 VAKGROEP BESTUURLJKE NFORMATESYSTEMEN EN AUTOMATSERNG Niet-projectgebonden onderzoekresultaten/afstudeerverslagen Overige wetenschappelijke aktiviteiten VAKGROEP KWANTTATEVE ASPECTEN VAN BEHEERSNGSSYSTEMEN Niet-projectgebonden onderzoekresultaten/afstudeerverslagen 200 Overige wetenschappelijke aktiviteiten/maatschappelijke dienstverlening 203 VAKGROEP ORGANSATEKUNDE Niet-projectgebonden onderzoekresultaten/afstudeerverslagen 205 Overige wetenschappelijke aktiviteiten/maatschappelijke dienstverlening 210 VAKGROEP OPERATONELE RESEARCH EN STATSTEK Niet-projectgebonden onderzoekresultaten/afstudeerverslagen 213 Overige wetenschappelijke aktiviteiten/maatschappelijke dienstverlening 216 VAKGROEP TECHNOLOGE EN ARBED Niet-themagebonden onderzoekprojecten Project T&A-07:Belangstellingsonderzoek onder bedrijfskunde-studenten 218 Project T&A-ll:Structurele oplossingen voor sociale dilemma's 220 Niet-projectgebonden onderzoekresultaten/afstudeerverslagen 222 Overige wetenschappelijke aktiviteiten/maatschappelijke dienstverlening 222 VAKGROEP TECHNSCHE PRODUKTESYSTEMEN Niet-projectgebonden onderzoekresultaten/afstudeerverslagen Maatschappelijke dienstverlening FACULTET ALGEMEEN Niet-projectgebonden onderzoekresultaten Gebruikte afkortingen BE vakgroep Bedrijfseconomie BSA = vakgroep Bestuurlijke nformatiesystemen en Automatisering KBS = vakgroep Kwantitatieve Aspecten van Beheersingssystemen OK = vakgroep Organisatiekunde ORS vakgroep Operationele Research en Statistiek T&A = vakgroep Technologie en Arbeid TPS vakgroep Technische Produktiesystemen ZRP = Ziekenhuis Research Project i.o.m. = in overleg met o.t.v. ; onder toezicht van VF = voorwaardelijke financiering - 3 -

6 ALGEHEEN... eder jaar worden onderzoekgegevens verzameld ten behoeve van het Wetenschappelijk Verslag van de TUE en de Rapportage Wetenschappelijk Onderzoek Bedrijfskunde (verder te noemen Onderzoekrapportage). Verzameling en indiening van gegevens gebeurt volgens centrale richtlijnen, die voor alle w.o.-instellingen bindend zijn. Volgens deze richtlijnen wordt eerst een beschrijving gegeven van de voorwaardelijk gefinancierde (VF-)onderzoekprogramma's, gesplitst per thema, vervolgens van niet-vf-gebonden onderzoekthema's en tot slot van overig onderzoek, per vakgroep. De Onderzoekrapportage over het kalenderjaar 1987 heeft dezelfde indeling als het Wetenschappelijk Verslag. n de Onderzoekrapportage zijn per vakgroep tevens vermeld Overige wetenschappelijke activiteiten/haatschappelijke dienstverlening. De voorliggende Onderzoekrapportage heeft betrekking op het kalenderjaar n deze Onderzoekrapportage wordt gerapporteerd over vier VF-programma's: Beheersingssystemen, gestart per , omvang 7,5 f.t.e. w.p Werk en Organisatie, gestart per , omvang 7,2 f.t.e. w.p.. nformatiesystemen, gestart per , omvang voor Bdk 6,0 f.t.e. w.p. Produktinnovatie, gestart per , omvang 4,1 f.t.e. w.p. n dit programma wordt samengewerkt door de vakgroepen Organisatiekunde en Bedrijfseconomie in twee thema's: de marktintroductie en adoptie van nieuwe industri~le produkten. management van technische innovatieprocessen. Het VF-programma nformatiesystemen wordt uitgevoerd door de faculteiten Wsk/ en Bdk, die elk ca. 50% van de inzet in f.t.e. w.p. voor hun rekening nemen. Bdk levert verder een bijdrage in VF-programma's van de faculteiten B en Wsk/. De bijdrage aan het VF-programma Energiebesparing van Bouwkunde betreft het Bdk-project "De energie-arme fabriek"; omvang 1,4 f.t.e. w.p. De bijdrage in het VF-programma Besliskunde en Stochastiek (Wsk/) bedraagt 0,1 f.t.e. w.p. De Onderzoekrapportage bevat verder een aantal kwantitatieve overzichten, waarin onder meer de onderzoekinspanning in mensjaren w.p. (een mensjaar w.p. = 1648 uren) en de onderzoekoutput zijn opgenomen. De volgende overzichten zijn samengesteld:. kwantitatief overzicht VF-onderzoek, per VF-programma kwantitatief overzicht niet-vf-onderzoek, per thema kwantitatief overzicht VF-onderzoek, per vakgroep kwantitatief overzicht niet-vf-onderzoek, per vakgroep kwantitatief overzicht onderzoek totaal, per vakgroep onderzoek 2e geldstroom, per vakgroep, in f.t.e. w.p. onderzoek 3e geldstroom, in kfl.. tijdelijk wetenschappelijk personeel (ltd/aio) per vakgroep. De hoeveelheid aan onderzoek gerapporteerde tijd stijgt gestaag. De verplichtingen in het B-deel worden ruimschoots nagekomen: de voor

7 overeengekomen inzet bedraagt 20,0 f.t.e. w.p.; de geleverde inzet was 29,0 f.t.e. w.p. De inzet t.b.v. onderzoek heeft zich de afgelopen jaren als volgt ontwikkeld: jaar inzet t.b.v. onderzoek incl. 2e/3e geldstroom 26,2 37,1 34,8 36,3 waarvan t.b.v. VF-programma's 14,5 20,9 22,1 29,0 Ook de totale wetenschappelijke output stijgt jaarlijks. Vergelijking van 1987 met de twee voorgaande jaren geeft het volgende beeld: dissertaties wetenschappelijke publikaties abstracts 2 27 vakpublikaties overige produkten van wetenschappelijke activiteit * * n deze telling zijn ook de afstudeerverslagen {172} opgenomen. De bescherming van het VF-programma Beheersingssysternen loopt in 1988 af. Door de Universiteitsraad is een interne bescherming uitgesproken voor een nieuwe periode van twee jaar. Met opzet is slechts verlenging met twee jaar aangevraagd om - nog vóór de externe beoordeling van de Bdk-discipline in een uitbreiding van het onderzoekprogramma, plus een betere afbakening en integrat met de overige VF-programma's inhoud te geven. De externe beoordeling van de hele bedrijfskunde-discipline is onderdeel van de nieuwe procedure voor de voorwaardelijke financiering. Daarin wordt de beoordeling vooraf vervangen door een beoordeling achteraf. De Faculteit Bedrijfskunde zal ook in de nieuwe situatie nieuwe thema's of wijzigingen in de VF-programma's vooraf volgens dezelfde procedure en criteria blijven beoordelen. Vooruitlopend op de externe beoordeling van de bedrijfskunde-discipline heeft Bdk het initiatief genomen om ieder VF-programma circa een half jaar voor het aflopen daarvan door een panel van externe deskundigen te laten beoordelen. Een eerste beoordeling van VF-Beheersingssystemen op deze manier heeft al plaatsgevonden. De andere VF-programma's worden in de komende jaren beoordeeld, elk jaar één programma. Met suggesties voor nieuwe onderwerpen, gedaan door de beoordelingscommissies, wordt bij het aanvragen van verlenging van het VF-programma rekening gehouden. Mede naar aanleiding van de beoordeling van VF-Beheersingssystemen door een panel van externe deskundigen is overleg gestart tussen de 4 VFprogrammaleiders over herverkaveling binnen en tussen programma's, start van nieuwe projecten e.d

8 n 1987 is de samenhang in en tussen VF-programma's en de samenwerking tussen vakgroepen verder verbeterd. Dit komt o.a. tot uiting doordat onderzoekprojecten in VF-programma's worden opgenomen of doordat onderzoekthema's tussen VF-programma's worden geformuleerd. Voorbeelden van onderbrenging in VF-programma's zijn: BE-02 marketing BE-03 Strategie en financiering in relatie tot innovatieprocessen OK-23 Management van technische innovatieprocessen binnen de mogelijkheden en beperkingen van een (business-unit van een) industri~le onderneming. Deze projecten zijn onderdeel van VF-Produktinnovatie. Als nieuwe onderzoekprojecten tussen VF-programma's en tussen vakgroepen zijn in 1987 gestart: BSA/KBS-Ol nformatiesystemen t.b.v. produktiebeheersing. Dit project wordt uitgevoerd in het nieuwe onderzoekthema 3, Analyse en ontwerp van operationele beheersing van primaire processen, van VF-Beheersingssystemen. Het onderzoekproject heeft raakvlakken met VF-nformatiesystemen. T&A/BSA/ ORS-01 nformatieverwerking bij beslissingsondersteunende systemen in de logistiek. Dit project is onderdeel van thema 3, nformatie en organisatie, van VF-Werk en Organisatie. Ook dit onderzoekproject sluit aan bij het werkterrein van VF-nformatiesystemen. Het lopende project ORS/T&A-01 Arbeidsduurverkorting en flexibilisering van arbeidstijdpatronen wordt voortgezet. Dit project is een combinatie van thema 1 thema 2 Analyse en ontwikkeling van beheersingssystemen van VF Beheersingssystemen en Analyse en ontwerp van vormen van produktie en werkorganisatie van VF-Werk en Organisat Nieuwe T&A-12 T&A-09 T&A-10 projecten in VF-programma's zijn verder: Processimulatie t.b.v. selectie en training van procesoperators, onderdeel van VF-Werk en Organisatie, thema 1: Analyse en ontwerp van taken en werkplekken Sociotechniek voor continue stroomproduktie Defini~ring van p~estatie-indicatoren en prestatie-sturing bij (interdependente) functies en afdelingen, beide onderdeel van thema 2 van VF-Werk en Organisatie, Analyse en ontwerp van vormen van produktie- en werkorganisatie. De vakgroep TPS heeft een centraal onderzoekthema geformuleerd: Onderzoek naar de relatieve prestatiekracht van technische produktiesystemen. Het eerste onderzoekproject - TPS-08 - heeft als onderwerp Verloop van de performance (= efficiency x effectiviteit) in de tijd, inclusief de finale produktiviteit van primaire t/m eindprocessen. Een performance-raamwerk is opgezet, waarin alle onderwijs- en onderzoekinspanningen van de vakgroep TPS passen, ook die in het kader van lopende VF- en niet-vf-gebonden thema's. De inzet in dit thema was in ,5 f.t.e. w.p. Het is de bedoeling de inzet geleidelijk te vergroten

9 Eind 1986 ZlJn de volgende projecten be~indigd: OK-13 Projecten van jonge kleine ondernemingen OK-21 Reactie en doorlooptijdenonderzoek OK-25 Toepassing experience curve als hulpmiddel voor taakstelling van de kostprijs van nieuwe produkten OK-26 GESYPS, General Problem Solving Project OS-02 Produktie-organisatorische invoeringsvraagstukken Flexibele produktie-automatisering {PFPA} TPS-07 Substitutie van produktiefactoren uitgaande van technische produktiefuncties. Facultaire beleidsruimte De faculteit wil jonge onderzoekers in de gelegenheid stellen zich verder te bekwamen in het onderzoek. Op initiatief van de Vaste Commissie voor de Wetenschapsbeoefening is in 1986 een "Onderzoekersopleiding nieuwe stijl" uitgewerkt, waarin actiepunten zijn opgenomen die een succesvolle afwikkeling van het promotie-onderzoek dienen te bevorderen. Voor versterking van de onderwijscomponent en van de band met het bedrijfsleven zijn daarin regels opgenomen, in de vorm van aanbevelingen voor de omvang van de onderwijscomponent ad ~ 800 uren en door verplichte opname van bedrijfsvertegenwoordigers in de a.i.o. begeleidingscommissie. Van de onderzoekplaatsen is een belangrijk deel ondergebracht in een beleidsruimte van de faculteit waaruit a.i.o.-onderzoekers t.b.v. onderzoekprojecten worden toegewezen. Door middel van deze beleidsruimte kan gericht ondersteuning worden gegeven aan onderzoekprojecten en wordt de flexibiliteit van het onderzoek bevorderd. A.i.o.-onderzoekers worden bij voorkeur toegekend aan projecten in VFprogramma's, voorwaarde is dat niet. Toewijzing van a.i.o.-plaatsen gebeurt door de Facult tsraad, op advies van de Vaste Commissie voor Wetenschapsbeoefening: de beoordeling van a.i.o.-aanvragen door de VCW gebeurt volgens vaste criteria. n de eerste plaats wordt de kwaliteit van iedere aanvraag beoordeeld aan de hand van inhoudelijke criteria. Verder wordt beoordeeld in welke mate de aanvraag aansluit bij het door de faculteit gevoerde onderzoekbeleid c.q. welke prioriteit een aanvraag dient te krijgen gegeven het gevoerde beleid. De facultaire beleidsruimte omvatte in het verslagjaar 12 formatieplaatsen. nstellingsbeleidsruimte Uit de centrale beleidsruimte is een onderzoekersplaats toegewezen t.b.v. het onderzoekproject "kapaciteitgeori~nteerde goederenstroombeheersing". Dit project wordt uitgevoerd in de vakgroep ORS en maakt deel uit van het VF-programma ''Beheersingssystemen"; de looptijd van de toegewezen promotieplaats is verlengd. n het verslagjaar zijn geen nieuwe aanvragen ingediend

10 Overzicht van tijdelijk wetenschappelijk personeel (ltd/aio) per,_ (verdeeld over de vakgroepen) VAK- TOTAAL AANTAL BEZETTE PLAATSEN WAARVAN N NTERN GROEP PLAATSEN BESCHER-DE PROGRAMMA'S BE 2,0 1,0 1,0 BSA 2,9 2,9 2,9 KBS 2,5 1,5 1,5 OK ORS 2,0 1,0* 1,0 1,0 1,0 1,0 T&A 3,0 2,0 2,0 TPS 1,0 1,0 1,0** 14,4 10,4 10,4 * ** T.l.v. instellingsbeleidsruimte ngezet in ~F-programma van de Faculteit Bouwkunde. ~A~tschappelij ke dier~-~tverlening De maatschappelijke dienstverlening door de faculteit bestaat met name uit - steun aan bedrijven/instellingen bij organisatorische of andere bedrijfskundige problemen via: * "praktisch werken" stages * afstudeeropdrachten * adviezen van individuele onderzoekers * contract-onderzoek * adviezen van de bedrijfskundewinkel - Vervulling van diverse maatschappelijke funkties door de staf van de faculteit. Kennisoverdracht vindt plaats door verspreiding van onderzoekresultaten door: boeken en publikaties bilaterale contacten met onderzoekers in binnen- en buitenland aanbieding en presentatie van papers, deelname aan wetenschappelijke congressen e.d. lidmaatschap van wetenschappelijke en beroepsverenigingen lezingen en workshops. Çontractresearch Tot op heden zijn beperkte fondsen geworven uit de 2e geldstroom. Het beleid van de faculteit is erop gericht meer gebruik te maken van deze financieringsvorm. Met name overheveling van onderzoekplaatsen van de 1e naar de 2e geldstroom wordt gestimuleerd. n het verslagjaar is 0,8 manjaar w.p. bekostigd uit 2e geldstroommiddelen. Vrijwel iedere vakgroep van de faculteit werft middelen uit de derde geldstroom (contractresearch). Naast de meer traditionele contractvormen worden ook andere mogelijkheden benut en verkend, bijv. sponsoring van langer lopende onderzoekprojecten door bedrijven, beschikbaarstelling van apparatuur, vergoeding van reis-/verblijfkosten van a. i.o. 's. Door middel van aanbieding van materi~le en personele middelen "in natura'' kon de Je geldstroom in 1987 al worden vergroot. De verwachting is dat deze vorm van financiering in de komende jaren nog zal groeien

11 Door inzet van afstudeerders bij contractresearch, ook bij midden- en kleinbedrijf, wordt verdere uitbreiding van de 3e geldstroommiddelen beoogd. Een groot deel van het bedrijfskunde-onderzoek kan in principe ook via TP werven naar financi~le middelen en onderzoekcontracten. De faculteit heeft zich tot doel gesteld de mogelijkheden van het instituut TP/TUE ten behoeve van het onderzoek meer uit te buiten. Dit heeft in het verslagjaar al geleid tot gezamenlijke uitvoering van een aantal projecten. De Vaste Commissie voor de Wetenschapsbeoefening mei

12 FACULTET BEDRJFSKUNDE - RAPPORTAGE WETENSCHAPPELJK ONDERZOEK 1987 Categorie-indeling van de wetenschappelijke output a. Dissertatie 1. Promotie bij eigen instelling, intern voorbereid; 2. Promotie bij eigen instelling, extern voorbereid; 3. Promotie elders (instelling vermelden), intern bereid. b. wetenschappelijke publikatie - (Hoofdstuk of artikel in een) boek uitgegeven door een (inter) nationaal vooraanstaand wetenschappelijk uitgever. - Origineel artikel voortvloeiend uit eigen wetenschappelijk onderzoek, gepubliceerd in (inter)nationaal wetenschappelijk tijdschrift met in principe "referee-systeem". - Extern rapport, vergelijkbaar met wetenschappelijke publikaties (aantoonbare wetenschappelijke status b.v. blijkend uit aanwezigheid van over publikatie beslissende, gezaghebbende referenten). - Extern rapport vergelijkbaar met wetenschappelijke publikaties en in opdracht van met name genoemde derden vervaardigd; ook voor deze categorie van publikatie is bibliografische naspeurbaarbeid wenselijk, doch niet in alle gevallen mogelijk). - Congrespaper en conferentiebijdrage, mits gepubliceerd in proceedings of soortgelijke publikatievormen. - naugurale rede, afscheidscollege. c. Abstract.. - Samenvatting van een artikel, voordracht of casuïstische mededeling op (inter)nationale wetenschappelijke bijeenkomst, gepubliceerd in tijdsschrift of congresuitgave. d. yakpublikatie - Bijdrage aan encyclopedie, boekbespreking, commentaar, schoolboek. - Origineel artikel of mededeling voortvloeiend uit eigen wetenschappelijk onderzoek, gepubliceerd in vaktijdschrift, al dan niet betrekking hebbend op eigen vakgebied. - Artikel in meer algemeen geori~nteerd of populair-wetenschappelijk tijdschrift (of tijdschrift van beroepsvereniging, ntermediair) met uitzondering van dag- en weekbladen, tenzij het gaat om een (eenmalige) bijdrage van meer dan circa 2000 woorden. - Overzichtartikel, klinische les, beschouwing, caput, referaat. - Overige bibliografisch naspeurbare rapporten. e. Overige produkten van wetenschappelijke activiteit - Voordrachten, conferentiebijdragen en congrespapers, posterpresentaties, e.d. voorzover niet gepubliceerd in proceedings of dergelijke. Rapport over onderzoekwerkzaamheden (intern rapport of eigen uitgaven niet opgenomen in boek of erkend tijdschrift), afstudeerverslagen. Overige informatiedragers, zoals audio-visuele media, ontwikkelde produkten etc. voorzover deze extern zijn uitgedragen. f. Overige wetenschappelijke activiteiten - Redactielidmaatschappen van we~en~~elijke tijdschriften of daarvoor optreden als referent; lidmaatschappen van wetenschappelijke adviescolleges, commissies enz. - Postacademisch onderwijs, gastcolleges; - Collegedictaten, syllabi, leerboeken e.d

13 g. Maatschappelijke dienstverlening - Ondersteuning van andere faculteiten, instellingen, bedrijven of instanties bij het oplossen van problemen. - Activiteiten gericht op wetenschapstoepassing en innovatiebevordering

14 TABEL : Kwantitatief overzicht voorwaardelijk gefinancierd onderzoek ldentificatienufll'ller: THE- Bdk (136) 3310, 1207 T120, T130, S190 N048 Ooderwerpontsluiting: SN: 3304 > : P160 > P170 NABS: '-'-"-:...:-L-=::..:::..::: onderzoekinspanning (in m j. wp. ) wetenschappe 1 i j ke output _ lle geld-l2e geld-l3e geld-l totaal dissertaties lwet. ab-!vak lvakgroeplstrocrn lstrocrn lstrocrn lil!public. stracts lpublis. loy_erjg_d BE 1 ) 0 1 ) 0 8 1_~ 1? 1 BSA 0) 5 0) 1 0) _j!~ l KBS 0) 1 4) OK <0) 1 ~ ~ '----~--~---~-~~--~-~~--~----~--~----~-~----~ *) Hier teven<:. het <:.oort octrooi aangeven (1,, of U) labellen WE:>tenschappelijk Verslag TUE 1987 blz. 1 - OS41A)

15 den t i fi ca t i enurrme r :..,.Bd..._.k"---=-~10~2:---u8c:=4"!"'3"!-3'!------=-::--:-::----:-::-::-::-::---=::-:::-::r-----:-::~ 3310, 5311 T110, T120, T13d N070, N083 Onderwerpontsluiting: SN: 6109, S260, S190 NABS:N084, N087 onderzoekinspanning (in mj.wp.) wetenschappelijke output le geld-l2e geld-l3e geld-l totaal dissertaties lwet. lab- lvakl~va~kg~r~oe~p~ls~t~rocrn~~ls~tr~ocrn~~l~s~tr~ocrn~~~+~2+~3~-~~~~~~~~~~~p~u~b~1i~c.~ls~tr~a~ct~s~~pu~b~l'~c~byeriq~ 1.::::B=rs=A'"'--1~1_,_,'-'o'--l.l,_l, -'1._.,'-"o_L ~.,,.... C4 3_ ~~~~~~+---~----~~~~--~~--~----~~~--~~~--~-~~-' ORS Û 1 Û ~~-+~~~~=-~-==-~~L-~--~-~~-~----~----~----~ T&A 5,7 0,1 SJ 5, TPS 0,3 0,951 1 ' ~----~--~~--~----~----~--~----~----~--~----~---' L ~ L _L ~----~--~----~----~~-7----~---1 l ----~----~--~~ ~----~ ~----~ ~--~1 ~----~----~ ~,---~ ~----~--- l ~----~--~L _L L _L ~--~----~--~----~--~ ~----~--~L _L L _L ~---L----~--~----~--~ ~----~--~~--~----~--~----~ ~ T----r ~----~--~L---~----~--~----~--~----T---~----~---r ~----~--~L _L L -L----~---L----~--~----~--~ ~ ~--~ ~ ~ ~--~--- 1 ~ L L ~--~ ~--~~--~---+--~~-- 1 ~ L L _L ~----~--~--~~--~ ~-- 1 ~ ~----~--~--~ ~--~ ~~-- 1 ~----~--~----~--_L ~----~--~--~----~ ~----~--~----L_--~--~----~---L--~----~---+--~~-- 1 J ~----~----L L L ~----~--~----~--~ TOlAAL 8,6 1 ' 1 9,7 *) Hier tevens het soort octrooi aangeven (1, 11, of 111) labellen Wetenschappelijk Verslag lue blz. 1 - (7541A)

16 TABEl : Kwantitatief overzicht voorwaa,.deli}k gefinanciel'd onde,.zoek ~- dentificatienljllller: Bdk - nf , 1203 T120, P170 N076, N083, N084 Onderwt>rpontsluiting:!SN :~_,_.~----- NABS: ~"-' :.::11 onderzoekinspanning (in mi.wp.) wetenschappelijke output le geld-l2e geld-l3e geld-l totaal dissertaties /wet. lab-!vaira=k=g r=oe=p 7 1s::..::t.;...;;roon::::e::.:.:..._"l s=t r...::::oon='-_.l..:!..s t=r=oon=-..j...:l_,_,+ 2::..:_+",_3 --!--~1 ~--=-' '--- pub i i c. st r acts pub 1!.._C Lc;>V er ~~El!! BE 0 4 0) m i 8 SA 4 ' =-9---:-l _::;; "-0 L;:) 3~'----..::S_t_ T&A l <o,1 <D.1 J ORS o, :3 o ~ L L _L_~--~-~-~-~ ~--~---~--1 _L_~---~--~--~--~ ~-~----~--' ~--~----~--~--+--~, r--~---r---' ---~--+---~--~---+-~~-~--+---~---T--~ L--~----L---~-----L---~ ~---~----~--L ~--~~ ~--~ ~--~---T----j ----~---L----L---~ ~--~ T---~---T----1 L ~--~--~---+--~----~--+---~--~ ~ ~--4---~--~ r---T----~---1 ~-~--_L--~--~----~--+---~--~--~--' ~TO~TM~l_::;; 5~,~6~~-~~0~,=3~~5~,9~--~2~~--L---~~3~2-~-3~-L~-~ =~ =======~=:===~~=====:============:===~========================================:================~=~ *) Hier teven~ het soort octrooi aangeven (1, l, of lil) labellen Wetenschappelijk lierslag TUE blz. 1 (7541A)

17 Onrlerwerpont<;luiting: lsn: ~--~ : S190 NABS: N1l71, N , , :--c onderzoele i nspann i nq (in m j. wp ) wetenschappe 1 i jke output \le geld-/ze geld-\3e geld-\ totaal dissertaties \wet. lab- \vak i Jvakgroeplstroan lstroan lstroan L J ll lpubl ie. lstracts \publ ic~~l?r:!9'_ei.o.b Ec... J,_ll...j,..L?--'--1 --==---''' _L_ ~--~--~~~+-~~~--+--~--+--~~--+--~--~- 3 '--~--~--+--~~-~---L ~--+---' '----"!--- 1 '--~--~-~--~-~--~--~-~--~-~--~-- 1 '----~--~-~----~----~----~-~----~--~~-~--~-- ' '----~ ~----~--~--~--+--~-~~--~ ~ ~--~ ~ ~----~ ~----~---+--~--- 1 L L ~--~-~L--~--L--~--~-~--~--- 1 ~---~ ~ ~----~ ~----~ ~--- 1 '----~-~--~--~~--~----~--~----~--~----~--~ ~--~---L---L--~-~---L--L--~--~--~--~--- 1 ~--~--~ ~--+--~--~--~-~--~ L----~----L---~---~--~-~---'----~ ~--- '----~--~----~--~----~--~----~--~--~----~ '----~--~----~----~--~----~--~----~--~----~-~--- 1 '---~--~----L----L----L----L---~----~--~--~~--~--- 1 '---~--~---L----L----L--L----L L L L ~--- 1 ' ~----r---~--~----~ l '--~--~-~--~-~---7--~-~--~-~--~--- 1 ~---~---~---L--~-~---L--~-~----~--~---~--- 1 '----~--~----~--L---~----~--~----~--~----~--~ /TOTAAL 2, ) Hier tevens het soort octrooi aangeven (1,, of lil) 1 abe 11 en Wetenschappe 1 ijk Vers 1 ag TUE b 1 z, 1 - (7541A)

18 TABEL : Kwantitatief overzicht voorwaardelijk gefinancierd ortderzoek Ti tel VF-progrdll1lla: Energiebesparing en bouwfysisch ontwerpen L-- -- ldent i f i cat i enunmer :T.oH..c..E-=---'B:ll.O.~.~.;llL...=---'-'1 Ou...2'-...(;8l..!j4~2.Q.8 ~ Onderwerpontsluiting:!SN: 3~3~0~8 Z\.0: T~2,_._7~0 NABS..,_N0"'-'2...,2~ onderzoekinspanning (in mj.wp.) wetenschappelijke outpul le geld-l2e geld-j3e geld-l totaal dissertaties lwet. lab- lvdk vakgroeplstrocrn lstrocrn lstrocrn lil lpublic. lstracts lpublic P~~r-!:_c;~_El! --'T._.,P_."S~_ll--'1'-1,~4c L L ::: L_1,_JL..:>4'---'---, l 2 ~1 ; _j l TOTAAL 1, = ===~~==~======~=====~================~===~=========================================================~- *) Hier teven~ het soort octrooi aangeven (1, 11, of 111) labellen Wetenschappelijk Verslag TUE blz. 1 - (7541A)

19 the- onderwerpontsluiting onderzoekinspanning (in mj. wp.) l.:.:.we:o...:t:.::..en=s=ch=a.,_.pp=e_l i;..;jc.;-::ke'-o=u=tp=u=t-~ lma!vak- le 2e 3e!totaal dissertaties!wet. lab-!vak- 11l jgroep SW Zlo.() i NABSJ geldstroan Hl lpubl.lstr. lpubl.pver)lge ll~k S1901N08311,3 0,411, ~--~----~--~--~ ~--~--~~--~--~ ~----L---~--~--~----~--~----J_--~--~--~---L---L--~--~--1 _ P1601 N0831 -~--~ ~--~----~ ~----~--~-~-~-~-~--~-~ _ --~--~----~---~-~----~--~-~-~-~-~--~--~ ORS P160 N l12o9 N083l ----~--~----~~---7--~--~--+---~-' " TPS 331 o 1 T130j N ~--~----~--~--~~~----J_--~----~--~--L-~--~---L--~ o 1 T120j N ~--~--~ ~--~----~----~~,-~ ~--~--1 --~--~----~~~--~--~----J_--~ J L L_~ l L--~ 1 '--~--~--~----~--~--~--~----J_---L--~--~--~~--~--~-- 1 ~--~1 --~--~--~--~--~----~--~--~--~~--~--7-~--~ ! TPS ~--~--~----L---~--~--~~--J_--~----~--+---~~---+--~--~-- 1 l l ~ J L---~---L--~----J_--~---L--J_--~~--~--~-- 1 '---+--~----~--+---J_--~L---~--~----~--+---~~---+--~--~ ~---L,--~--~--~----~--~--~----~~--~--~--~~--~-- : :;'U.!'>_!:otaal 1 ======~=====:=.============~==~=======~================================================~===========~==~ 1) Aanduiding van de thema's door middel van een code: het cijfer voor de faculteitsaanduiding, zoals vermeld op blz. 344 van de Gids lue 1987/88 en een volgnummer. Op bijgevoegde legenda worden de themabenamingen per code aangegeven (Zie Wetenschappelijk Verslag 1986). Voorbeeld: Faculteit Werktuigbouwkunde 4-01 = loepassing van mechanicamethoden op constructies 4-03 = Apparaten voor ruimteverwarming 4-08 = Beheersing absolute meetnauwkeurigheid enz., enz. 2) Hier tevens het soort octrooi aangeven (1, 11, of lil) labellen Wetenschappelijk Verslag lue blz. 2- (7541A)

20 TABEL : Kwantitatief overzicht onderzoekthema's (niet--voorwaardelijk gefinancierd onderzoek) jthe- onderwerpontsluit inglonderwekinspanning (in mj.wp.) wetenschappelijke output!ma lvak- le 2e 3e!totaal dissertaties lwet. lab- lvak- lll lsroep SW lzw:> NABS geldstroon L li lil lpubl.lstr. lpubl.'over_-lge j BE BSA KBS 1111_!_.1 OK ! ~--~~--~~--~~--~--~--~---L---L J ~~--~~L--L --L--~1 ors -- 8 lzz T&A 0 '2 0 ' ~~TP~S~--~1~--~--~--~----~--~~----L-~--~--~1 3~~----~~~5_1~3~9_1 Alg. 1 o --~--~--~~--~ ~~~~---+--~--~--+---' --~--~--~~--L---~--~----~--~----~~~~--~--~--~--~--1 --~--~--~~--~--+---~ ~~~~---+--~--~--~ ~ ~--~ ~---+--~--~---r--~ ~--~~--~ ~--~~---+--~--~ ~--~--~~--~ ~~---+--~--~ ~--~--~~--~ ~~---+--~--~--~--' ---L--~--~--~--~--~--~----~--~--~~--~--~~--~,---, TOTAAL 6.8 o,s -_...,4,. '--'-'-_,.l21f3.!.. * waarvan 172 afstudeerverslagen 1) Aanduiding van de thema's door middel van een code: het cijfer voor de faculteitsaanduiding, zoals vermeld op blz. 344 van de Gids TUE 1987/88 en een volgnummer. Op bijgevoegde legenda worden de themabenamingen per code aangegeven (Zie Wetenschappelijk Verslag 1986). Voorbeeld: Faculteit Werktuigbouwkunde 4-01 = loepassing van mechanicamethoden op constructies 4-03 = Apparaten voor ruimteverwarming 4-08 = Beheersing absolute meetnauwkeurigheid enz., enz. 2) Hier tevens het soort octrooi aangeven (1, 11, of lil) labellen Wetenschappelijk Verslag lue 1987 blz. 2 (7541A)

21 ~-~~=-~ ==~====~--~~- ~ ~ Bestuur en beheer in onderneming en maatschappij LJ!.2.._j_...strategievorming en technische innovatie -L..03 l Kwantitatieve.methoden in de bedrijfskunde -~ Optimale vormgeving van produktiesystemen Produceren met min i ma a 1.en erg i egehru ik --~~--~ 1.06 Onderzoek naar de relatieve prestatiekracht van technische produktiesyste~n nderzoekresultaten. niet VF. niet themagebonden ~----~ '----T '----T Tabellen Wetenschappelijk Verslag TUE blz. 3- (7541A}

22 TAB;:L -1: Kwantitatief overzicht voorwaardelijk gefinancierd onderzoek per faculteit, get""ubriceerd naar vakgroep onderzoekinspannîns (in mj.wp.) weten~chappe 1 i jke output;------;-- lle geld-l2e geld-l3e geld-l totaal di~sertaties lwet. lab- lvaklvakgroepjstroom =.:t.:...::::~~~--l..::~:::::.::...j...=.::..:...::::;:;.::_...j...'~~..~ ~_L_..!..~!stroom!stroom ~ =-'11~1 lpijbjic~ac!._~up.li<:., joverig_e BE 2,6 2, ' '---'-----'---'-----'----'-----L... ~ l_ larsa 6,4 0,4 2 6, ORS 0, T&A t 5l9 Q..J._S l..l-9 5 Hi 6 n L37 1 ** *), TPS i 1 7 o,95 2, j1 3 * (waprvan 01,1 in Vf-prog~mma W~k/l -~ ** (waarvan 11,4 in VF-progr!amma B)j ----~--~--~----~ ~----~--~ T----~--' ~ L L ~--~----L L ~ ~----~---1 *) Hier teven~ het soort octrooi aangeven (1, l, of lil) labellen Wetenschappelijk Ver~lag TUE blz. 4 (7541Al

23 '==~-~~~~-'~~~c=~---~~'=-.l.~~~~---~~l-~--~~~-~~~~==~=~=-~~ ~----~-----~--~- 1!_::::..:::..::;:_;:._::_-!- 1...:.= :c-;....l-- 1 OK ORS 24 T&A 0,2 0,2 2 ~T~P~s~~34 ~s~-=~~~o~,1l~~3~.~9~l---~----~--~~s--~~~~--~4~2~ Al 1 -L----~--~----~----L _L ~--~----~----L----L L----~--~----_L L L ~--~----~----~ L----~--~----_L L L ~--~-----L----~--~ ~--~----~--~----~--~ ~----~---' J ~ J ~----~--~ ~----~---1 L ~--~-----L----L----L----~--~~--~----~ ~ ~----~--4---~ ~--~----T ~----L_--~----~----L----L----~--~----~----~--~ ~--_i----~--~ ~--~--~~ ~ !-----!-----!------! ' -----~----L_--~----~----L----L----~--~----_L L _L ~---L L _i ~ L _L ~--~----_L L _L ~ ~----! ~ *) HiPr tevens het soort octrooi aangeven (1, 11, of lil) Tabellen Wetenschappelijk Verslag TUE 1987 blz. 5- (7541A)

24 ïabl..:11-3.kwantitatir.f overzicht totaal onderzoek per faculteit, gerubriceerd n.aa.r vakgroep j ynderzoekinsl!anning (in mj.w~.) wetenschapp~li jke O':!_tf!.i:J.!... ~-- lle geld-l2e geld-l3e geld-l totaal dissertaties wet. lab-!vak- vakgroep stroom i stroom stroom _l j_j ~QJ~_bl_r_~piJt:'l_~_loyer ig~ BE 2,6 -- 2,6 _j_ 21 BSA 614 0,4. 6, KBS 4.8 Q 1 4,9 10 OK 4,4 0,4 4, s i ] ORS 3,6 0,8 0,4 4,8 j 14 T&A 611 0' L TPS _:: L ~~ ~ ~ 44 3 Hl ! 38 ~ !_3 1 4_5_~ *) Hier tevens het soort octrooi aangeven (, 11, of 111) Tabellen Wetenschappelijk Verslag TUt 1987 blz 6- (7541A)

25 lvak- 1~±-~~~~~~--~~~~~~----~~~~------~====~=-~----- l~= ~~~ ~ '----~ ~ = ~ '----~ L ~ ~ ~ ~----~ ~ ~~ ~---~-~ ~---~ ~ '----~ ~ ~ ' ~ ~ ~ L ~ ~ ~ labellen wetenschappelijk Verslag TUE 1987 blz. 8 (7541A)

26 TABEL V-1: [l er de geldstroom ( globale indicatie) GLOBALE NDCATE VAH werden verleend) 'DERDEN'; (contractpartners, resp. instanties aan wie maatsch<ippel ijke dien:-ter. i ~~~.~~====~~=== ~-~--~-~~~~-1 [Ministerie van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordenin j l i. l l ~... 1 ' ~---1 Ri ksdiensten l Prov i nc i a 1 e ins te 11 i ngen ~ l Gemeente 1 i jke ins te 11 i ngen. Semi-overheids instellingen 140,6 [Universiteiten 3,2 Part ie u 1 i ere non-profit organisaties 27, 3 [Bedrijfsleven [181,5 Europese Gemeenschap [Andere ' ~--- 1 ~ ~--- [percentage personele kosten van totale kosten [totaal aantal contracten, afgesloten door de faculteit of het College van Bestuur Tabellen Wetenschappelijk Verslag TUE blz. 9 (7S41A)

27 totaal aantal bel!.'tte' sollicitatie 1 1~-~~~~ ~~~~"~-----~~== ~~~~~-- - OK '~== ~~~------~~ ~ _2~ ~~------~~ ~~ l * waarvan 1 t.l.v. de instellingsbeleidsruimte labellen Wetenschappf'lijk Verslag lue blz (75/llA)

28 BESCHRJVNG VF-PROGRAMMA'S PER PROGRAMMA

29 VF-PROGRAMMA BEHEERSNGSSYSTEMEN Algemeen Elk bedrijf en elke organisatie heeft een primaire funktie bestaande uit het leveren van een pakket produkten of diensten met een zekere waarde (marktwaarde en/of maatschappelijke waarde). Het proces van voortbrenging van dit pakket noemen we het primaire proces. Met betrekking tot het primaire proces onderscheiden we de volgende activiteiten: 1. Nader vaststellen van het primaire proces 2. Ontwerpen van het primaire proces 3. Aangaan van leververplichtingen (verkoop/marketing) 4. Beheersing van het voortbrengingsproces 5. nstandhouden primaire proces 6. Verwerving produktiemiddelen. Deze activiteiten zijn ingebed in een organisatie-intrastruktuur die, net als de aard van de primaire functie zelf, slechts op lange termijn wijzigt. De onderzoektaakstelling van dit programma is geconcentreerd rond de beheersing en instandhouding van het primaire proces. Het gaat daarbij vooral om organisaties waarbij het primaire proces een industrieel produktieproces is, produktiebedrijven dus. Daarnaast zijn er in andere. organisaties {banken, ziekenhuizen, handelsbedrijven) primaire processen, die qua beheersingsproblematiek vergelijkbaar zijn met industri~le produktieprocessen. Van deze organisaties vallen alleen de ziekenhuizen binnen het gebied van onderzoek. De faculteit Bedrijfskunde heeft een lange onderzoektraditie op dit gebied. En het leidt wederzijds tot verdieping na te gaan in hoeverre de inzichten voor wat betreft produktiebedrijven kunnen worden vertaald naar ziekenhuizen. Binnen dit programma zijn de volgende drie thema's van onderzoek te onderscheiden: 1) Analyse en ontwikkeling van beheersingssystemen. Hierbij gaat het om het in gang zetten en houden van het primaire proces, afgestemd op verkoopmogelijkheden, rekening houdend met kosten, binnen het op lange termijn vastliggende strategische beleid van de organisatie en binnen de bestaande organisatiestructuur. 2) Analyse en ontwikkeling van onderhoudsbeheersingssystemen. De aard van dit onderzoek is nauw verwant aan de aard van het onderzoek van het eerste thema. Hier echter wordt het proces niet afgestemd op klantenvraag, maar op onderhoudsbehoefte. 3) nformatie ten behoeve van produktie- en goederenstroombeheersing. Voor beheersing is informatie nodig. De wijze van beheersing bepaalt welke informatie er nodig is. Omgekeerd creijert de beschikbaarheid van informatie grenzen voor de mogelijkheden tot beheersing. Het derde thema van onderzoek heeft betrekking op de relaties tussen beheersingssysteem en informatiesysteem en op de ontwikkeling van informatiesystemen ten behoeve van de beheersing. Binnen elk thema lopen èèn of meer deelprojekten. Het beleid binnen de werkgroep ''Beheersing primaire proces" is erop gericht de resultaten van de verschillende projekten naar elkaar vertaalbaar te maken. Dit om het mogelijk te maken bij elkaars onderzoek aan te sluiten en er eventueel op voort te bouwen. Problemen van vertaalbaarbeid kunnen er

30 o.a. ZlJn tussen de de Bedrijfseconomie-geori~nteerde en de Bedrijfsinformatica-geori~nteerde onderzoekbijdragen. n een aantal reeds lopende projekten wordt gepoogd de verschillende benaderingen aan elkaar te relateren. De grens wat dit betreft mag overigens niet liggen bij de rand van het VF-programma. Er zal ook aandacht besteed moeten worden aan de relatie met andere VF-programma's. Belangrijk zijn o.a. de relaties met het VFprogramma ''Werk en Organisatie", waarin het meer gaat om de inrichting van het primaire proces. De analyse en het ontwerp van produktie- en werkorganisatie vormt een deel van dat VF-programma. Een belangrijk criterium bij het ontwerp van produktie- en werkorganisatie is de beheersbaarheid en flexibiliteit waar het toe leidt. Het operationaliseren van dat criterium is een belangrijk punt van onderzoek dat aan beide programma's raakt. Een aantal belangrijke deelonderzoeken wordt hierna kort aangeduid. Alle onderzoek is praktijkgericht en gebaseerd op praktijkervaring. Thema 1: Analyse en ontwikkeling van beheersingssystemen a. Logistieke zaken als doorlooptijd en bezettingsgraad dienen betrokken te worden bij de budgettering van een produktieafdeling. b. De beheersing van een produktieafdeling kan aanzienlijk vereenvoudigd worden als de totale afstemmingsproblematiek wordt verdeeld naar twee niveaus:. beheersing van de werklast (hoeveelheid werk in de afdeling) en bepaling van de volgorde van werkzaamheden per werkplek. c. Veel beslissingen t.a.v. de goederenstroom hebben een capaciteitsaspeet en een item-aspect. Dat leidt tot twee niveaus van goederenstroombeheersing. d. Veiligheidsvoorraden in MRP-systemen, inclusief de ontwikkeling van aanpassing van standaard-software. e. Bepaling van de performance (doorlooptijd, bezettingsgraad, flexibiliteit) afhankelijk van de karakteristieken van de verschillende machines. f. Beheersing van Flexible Manufacturing Systems. g. Het ontwikkelen van een raamwerk voor het ontwerp van systemen voor produktiebeheersing. h. Produktiebeheersing in ziekenhuizen. i. Economische besturing van primaire processen. Thema 2: Analyse en ontwikkeling van onderhoudsbeheersingssystemen k. Het ontwerpen van een onderbaudsconcept voor een technisch systeem. 1. Toepassing van netwerkplanning bij onderhoudsprojecten, inclusief het gebruik van de computer erbij. Th~ma 3: nformatie t.b.v. produktie- en goederenstroombeheersing m. De manier waarop een produkt beschreven dient te worden is verschillend voor Ontwikkeling, Produktie, Logistiek, Service en Commercie. Dit dient betrokken te worden bij de opzet van systemen voor stuklijstregistratie. Voortgang V(),n het onderzoek Tot nu toe is de meeste aandacht besteed aan structurele vragen. Het meest expliciet gebeurt dat in de deelonderzoeken b, c, g en k. Het onderzoek verschuift nu meer en meer naar de ontwikkeling van direct bruikbare methoden en systemen. Bijvoorbeeld bij de deelonderzoeken a, b, d, j, 1 en mis dat duidelijk het geval. Die onderzoeken worden dan ook in het algemeen aangepakt in samenwerking met bedrijven

31 Samenwerking De (formeel vastgelegde) samenwerkingsverbanden Z1Jn vermeld in de betreffende paragraaf van het algemeen beschrijvend deel

32 VF-PROGRAMMA BEHEERSNGSSYSTEMEN THEMA 1: Analyse en ontwikkeling van beheersingssystemen PROJECT KBS-ORS-01: Produktiebeheersing in ketens van produktievoorraadsystemen DEELNEMENDE VAKGROEPEN: Bestuurlijke nformatiesystemen en Automatisering Kwantitatieve Aspekten van Beheersingssystemen Operationele Research en Statistiek AANVANG: 1982 ENDE: onbepaald NAAM VAN DE ONDERZOEKERS EN HUN TOEZCHT- EN OVEREENSTEMMNGSRELATES: - Prof.dr. J. Wijngaard (projectleider) Dr.ir. J.W.M. Bertrand i.o.m. prof.ir. W.M.J. Geraerds Prof.ir. W.M.J. Geraerds Prof.ir. W. Monhemius Prof.dr.ir. J.C. Wortmann - Drs. K. van Donselaar - r. P.P.J. Durlinger - Drs. M.B.M. de Koster o.t.v. prof.dr. J. Wijngaard o.t.v. dr.ir. J.W.M. eertrand o.t.v. prof.dr. J. Wijngaard KORTE OMSCHRJVNG VAN HET ONDERZOEK: Het gaat in dit onderzoek om de beheersing van de produktie van complexe produkten in meerdere fasen. Bij dergelijke beheersingssituaties zijn er interacties en samenhangen tussen produkten, produktiecapaciteiten, uitgangsmaterialen en afleververplichtingen. Een belangrijk ontwerpkader voor de beheersing van een dergelijk proces staat bekend onder de naam Manufacturing Resources Planning (ook wel MRP-). Er wordt in dit projekt gewerkt aan een algemener ontwerpkader, waarin het MRP- kader ingebed kan worden, maar waarbinnen ook plaats is voor andere aanpakken. Vanuit een dergelijk kader kunnen de verschillende beheersingsfunkties worden geformuleerd en kaü de behoefte aan beslissingsondersteunende systemen en modellen worden onderzocht. Wat dit laatste betreft wordt er vooral veel aandacht besteed aan capaciteitgeori~nteerde modellen en systemen. AANLEDNG VOOR HET ONDERZOEK: De gebrekkige struktuur van de beschikbare ontwerpkaders. De moeilijkheid om capaciteitsrestricties op de juiste manier in een MRPbenadering te verwerken. SAMENWERKNGSVERBANDEN: Samenwerking vindt plaats in de WUB werkgroep "Beheersing primair proces", waarin de vakgroepen BE, BSA, KBS en ORS participeren. Er wordt samengewerkt met Philips Elcoma inzake delen van dit projekt. Ook met DAF zijn er intensieve contacten wat dit betreft

33 Met betrekking tot de ontwikkeling van capaciteitgeori~nteerde methoden is er nauwe samenwerking met de vakgroep COSOR van de Faculteit Wiskunde en nformatica en met de interacademiale werkgroep "Beslissingsondersteunende systemen en modellen". Om de relatie met andere onderzoekers op dit terrein in binnen- en buitenland te bevorderen is er in juni 1983 een workshop georganiseerd binnen het kader van de European Group for Production and nventory Control. Eind 1985 is er een vervolgworkshop geweest in Mannheim. RESULTATEN VAN HET ONDERZOEK TOT 1987: Er zijn voorstudies verricht naar de uitgangspunten van de MRP-filosofie. Er werd een eigen ontwerpkader voor produktiebeheersing ontwikkeld. Daarbij is m.n. aandacht besteed aan de relatie tussen goederenstroombeheersing en afdelingsbeheersing, de rol van Master Production Scheduling en de stratificatie van goederenstroombeheersing naar aggregaatplanning en detailbeheersing. Onderzoeksresultaten op het gebied van buffers in produktielijnen werden vertaald naar aggregaatplanning. n samenwerking met staf-afdelingen van Philips-Elcoma is gewerkt aan de ontwikkeling en beproeving van een systeem voor de evaluatie van de performance van produktie-afdelingen. Dit sluit aan op onderzoek naar budgettering binnen projekt BE-01. Er is aandacht besteed aan het meerfasen aspect van goederenstroombeheersing en de rol van voorraden daarbij. De bruikbaarheid van Base Stock Control en Line Requirements Planning als alternatieven voor MRP werden getoetst, o.a. in de praktijk (DAF). RESULTATEN VAN HET ONDERZOEK N 1987: 1. Het ontwikkelde ontwerpkader voor produktiebeheersing en goederenstroombeheersing is vastgelegd en publicatierijp. 2. Er is verder gewerkt aan het "dual constraint" probleem: het effect van simultane cap. restricties op de performance van een produktieafdeling. De Trade-Off-Module is verder uitgewerkt naar een stuk gereedschap voor logistieke diagnose van produktie-afdelingen. 3. Een ontwerp voor de verbetering van het CNCOM-pakket voor MRP, v.w.b. gebruik van veiligheidsvoorraden, is afgerond. Er is verder gewerkt aan de ontwikkeling van Line Requirement Planning en aan de toepassing ervan bij DAF. 4. Het onderzoek naar het effect van buffers in produktielijnen vond voortgang. Ook is verdere aandacht besteed aan de vertaling van de resultaten ervan naar het capaciteitsniveau van goederenstroombeheersing. 5. Het onderzoek naar "dynamische aspecten bij de keuze van de produktmix" is afgerond. 6. Onderzoek naar voorspellingsproblemen in relatie tot Master Production Scheduling vond voortgang, maar heeft nog niet tot afgeronde resultaten geleid. Een in 1987 gestarte activiteit is het verwerken van resultaten uit afstudeerprojecten tot korte vakpublikaties

34 KORTE TERMJN ONDERZOEKPLAN VOOR HET JAAR 1988: 1. Publikatie ontwerpkader produktiebeheersing en goederenstroombeheersing, zowel voor wetenschappelijke wereld als voor beroepswereld. 2. Afronding onderzoek Trade Off Module met promotie. 3. Afronding onderzoek toepasbaarheid LRP. Afronding theoretisch onderzoek voorraadbeheersing in multiechelonsystemen. 4. Afronding met promotie van onderzoek effect buffers in produktielijnen, plus vertaling ervan naar het capaciteitsniveau van goederenstroombeheersing. 5. Onderzoek naar stochastische modellen bij produktie-beheersing. 6. Verder onderzoek naar Master Production Scheduling, order-acceptatie en voorspellingsmethoden. Het verwerken van resultaten van afstudeerprojecten tot korte vakpublikaties zal voortgang vinden. GELDSTROOM WAARUT HET ONDERZOEK S BEKOSTGD EN DE TJDBESTEDNG N 1987: Onderzoekers 1e 2e 3e geldstroom Bertrand 100 V. Donselaar Durlinger 680 De Koster 1360 Monhemius 50 V.d. Veen 340 V. Winkel 80 ~ijngaard Wortmann PROJECTGEBONDEN RESULTATEN N 1987: WETENSCHAPPELJKE PUBLKATES Bemelmans, R.P.H.; Wijngaard, J.: A comparison of capacity-oriented and productoriented approaches to goods flow control. Material Flow. 4, pp ORS Bertrand, J.W.M.; Wijngaard, J.: Het gebruik van veiligheidsvoorraden in MRPsystemen. Bedrijfskunde. 59, pp KBS/ORS Bertrand, J.W.M.; Kessel, F. van: ntegrating product development and manufacturing. Proceedings van 'The second world congress on preduetion and inventory control'. Genève, 7-9 april lq87. pp KBS

35 Bertrand, J.W.M.; Logistieke beslissingen. Congresboek studiedag 'Logistiek management in economisch perspectief'. Faculteit Bedrijfkunde/vakgroep BE. TUE. Eindhoven, 4 september pp KBS Donselaar, K.H. van; Wijngaard, J.: Commonality and safety stocks. Engineering Costs and Production Economics. 12, pp ORS Donselaar, K.H. van: Lokale besturing bij automobielfabrikage. Werkboek NOBO-onderzoeksdag. Haren, 19 november pp ORS Koster, M.B.M. de: Capacity analysis of two-stage production lines with many products. Engineering Costs and Production Economics. 12, pp ORS Koster, M.B.M. de; Wijngaard, J.: On the equivalence of multi-stage production lines and two-stage lines. E Transactions. 19, pp ORS Koster, M.B.M. de: Local and integral control of workload. Proceedings congres Management and New Production Systems. Universiteit Twente, maart pp ORS Koster, M.B.M. de: Estimation of line efficiency by aggregation. nternational Journal of Production Research. 25, pp ORS Wijngaard, J.: Production control in a consumer electranies factory. Engineering Costs and Production Economics. 12, pp ORS ABSTRACTS Donselaar, K.H. van: Hedging and standard-mrp. Kurzfassungen der Referate DGOR/NSOR (Deutsche Geselischaft fur Operational Research/Nederlandse Stichting voor Operaticnal Researcl1; -congres. Veldhoven, september p. 43. ORS Donselaar, K.H. van: Lokale besturing bij automobielfabrikage. Congresl:>oek NOBO-onderzoekdag Bedrijfskunde. Haren, 19 november p. 28. ORS

36 Koster, M.B.M. de: Approximation of productional networks with buffers. Congresboek ORSA/TMS congres. Joint National Meeting 1987 New Orleans (USA), 4-6 mei p ORS Koster, M.B.M. de: Workload control in FMS environments. Kurzfassungen der Referate DGOR/NSOR congres. Veldhoven, september p. 99. ORS Veen, B. van der: Same remarks on a production-mix problem. Congresboek OR-29 (Operational Research). Edinburgh, september p. ORS Wijngaard, J.: MRP/OPT/JT als logistieke concepten: de combinatie en de integratie. Congresboek NOV conferentie. Amsterdam, 11 mei p. ORS Wijngaard, J.: The curse of Nm-stationarity in applying stochastic models. Kurzfassungen der Referate DGOR/NSOR-congres. Veldhoven, september p ORS VAKPUBLKATES Donselaar, K.H. van; Jenniskens, F.; Timmer, J.: Line requirements: alternatief voor MRP? (1). nkoop & Logistiek. 3, november pp ORS Donselaar, K.H. van; Jenniskens, F.; Timmer, J.: Line requirements: alternatief voor MRP? (2). nkoop & Logistiek. 3, december pp ORS Donselaar, K.H. van; Wijngaard, J.: Hedge-report. ntern rapport TUE/Bdk/ORS/ Eindhoven, p. ORS Koster, M.B.M. de; Wijngaard, J.: On the use of continuous vs. discrete roodels in production lines with buffers. ntern rapport TUE/Bdk/ORS/ Eindhoven, p. ORS Koster, M.B.M. de; Wijngaard, J.: Local and integral control of workload. ntern rapport TUE/Bdk/ORS/ Eindhoven, p. ORS Koster, M.B.M. de: Approximation of assembly-disassembly systems. ntern rapport TUE/Bdk/ORS/ Eindhoven, p. ORS

37 OVERGE PRODOKTEN VAN WETENSCHAPPELJKE ACTVTET Bertrand, J.W.M.; Wijngaard, J.; Corten, M.; Koster, M.B.M. de: On the reversibility of manufacturing networks. ntern rapport Faculteit Bedrijfskunde TUE.Eindhoven, p. ORS Bertrand, J.W.M.: Ontwikkelingen in de produktiebeheersing. Lezing NOV conferentie Produktiebeheersing, MRP-, OPT, JT: Ervaringen en perspectieven. Amsterdam, 26 februari KBS Rertrand, J.W.M : Ordergericht produceren. Lez1ng themadag Selectle Produktiebesturingspakketten, Stork, 28 april KBS Bertrand, J.W.M.; Theeuwes, J.A.M.; Wijngaard, J.; Wortmann, J.C.: Het VF-programma Beheersingssystemen: de komende vijf jaar. Faculteitscolloquium Bedrijfskunde TUE. Eindhoven, 17 juni KBS Bertrand, J.W.M.: Versnelling van produktontwikkeling door vroegtijdige probleemsignalering. Lezing Euroforum-studiedag 'Het traject van ontwerp tot produktie'. Amsterdam, 30 september KBS Bertrand, J.W.M.: Doorlooptijdbeheersing in ordergerichte produktiesituaties. Lezing NPM-VOA themadag Produceren op order. Ede, 1 oktober KBS Bertrand, J.W.M.; Durlinger, P.P.J.; Wijngaard, J.: Diverse bijdragen aan PAO-cursus Manufacturing Resources Planning. Oisterwijk, 11, 12, 18 en 19 november KBS Bertrand, J.W.M.: Logistieke beslissingen in de bedrijfsvoering. Lezing Directie/staf Diosynth B.V. 20 November KBS Donselaar, K.H. van: Hedging and standard-mrp. Voordracht op DGOR/NSORcongres. Veldhoven, september ORS Giesberts, P.; Koster, M.B.M. de; Wijngaard, J.: Workload control in FMS environments. ntern rapport Faculteit Bedrijfskunde. ORS

38 Koster, M.B.M. de: Benadering van assemblage-disassemblage systemen. Voordracht Statistische Dag. VVS. Utrecht, 13 april ORS Koster, M.B.M. de: Approximation methods for production systems. Voordracht Labaratory for nformation and Decision Sciences. Massachusetts nstitute of Technology. Cambridge (USA), 27 april ORS Koster, M.B.M. de: Approximation methods for production systems. Voordracht Department of Computer Science. North Carolina State University. Raleigh (USA), 1 mei ORS Koster, M.B.M. de: Approximation of assembly-disassembly systems. Voordracht ORSA/TMS congres. New Orleans (USA}, 4-6 me] ORS Koster, M.B.M. de: Approximation methods for production s7stems. Voordracht Department of ndustrial Engineering. Rutgers University, New Jersey. New Brunswick (USA), 8 mei ORS Koster, M.B.M. de: Workload control in FMS environments. Voordracht DGOR/NSOR congres. Veldhoven, september ORS Koster, M.B.M. de: Continuous vs. discrete roodels in production lines with buffers. Voordracht Wachtrijcolloquium. CW. Amsterdam, 2 november ORS Timmer, J.; Wortmann, J.C.: Goederenstroombeheersing en produktie-organisatie in Japan. Lezing t.b.v. de VB-werkkring logistiek. Eindhoven, 13 januari BSA Veen, B. van der: Some remarks on a production-mix problem. Voordracht OR-29 (Operational Research). Edinburgh, september ORS Wijngaard, J.: MRP/OPT/JT als logistieke concepten: de combinatie en de integratie. Voordracht NOV conferentie. Amsterdam, 11 mei ORS Wijngaard, J.: Master production scheduling. Lezing Ericsson. Emmen, 3 juni ORS

39 Wijngaard, J.: The curse of Nm-stationarity in applying stochastic models. Voordracht DGOR/NSOR-congres. Veldhoven, september ORS Wortmann, J.C.: Strategische, taktische en operationele aspecten van logistiek in produktiebedrij~en... een overzicht. Bijdrage aan de cursus Management integrale goederenstroombeheersing (blok a). NEVEM. Geldrop, 7 en 21 januari BSA Wortmann, J.C.: Strategische en taktische aspecten van industri~le logistiek. Diverse bijdragen aan de cursus Management integrale goederenstroombeheersing (blok 5). NEVEM. Geldrop, 11, 12 en 13 mei 1987 {H~rhaald op 18, 19 en 20 mei). BSA Wortmann, J.C.: Logistiek in non-profit organisaties. Lezing voor de stuurgroep Automatisering. Directoraat-generaal der belastingen. Ministerie van Financi~n. Scheveningen, 1 juni BSA Wortmann, J.C.: ndustri~le logistiek... een case. Bijdrage aan een PAO-cursus Produktiebeheersing t.b.v. Moret Advies. Oisterwijk, 7 oktober BSA Wortmann, J.C.: Reorganisatie van het logistiek proces: de theorie. Lezing op het congres 'Logistieke reorganisatie in de praktijk'. Georganiseerd door Euroforum. Scheveningen, 14 oktober BSA Wortmann, J.C.: ndustri~le logistiek... een inleiding. Bijdrage aan de cursus Flexibele produktie-automatisering. Amertek. Geldrop, 2 november BSA

40 VF-PROGRAMMA BEHEERSNGSSYSTEMEN THEMA 1: Analyse en ontwikkeling van beheersingssystemen PROJEKT KBS-06: Kwantitatieve beheersing in klinieken van ziekenhuizen DEELNEMENDE VAKGROEP: Kwantitatieve Aspecten van Beheersingsystemen AANVANG: 1982 ENDE: Onbepaald NAAM VAN DE ONDERZOEKERS EN HUN TOEZCHT- EN OVEREENSTEMMNGSRELATES: - r. M.J.A. Kirkels (projektleider} i.o.m. prof.ir. W. Monhemius - Drs. R. Kusters {tot ; daarna vacature} o.t.v. ir. M.J.A. Kirkels - r. J.W. Hoorn i.o.m. prof.ir. W. Monhemius - Dr.ir. G. de Vries i.o.m. prof.ir. W. Monhemius KORTE OMSCHRJVNG VAN HET ONDERZOEK: Het zoeken naar mogelijkheden om de werkzaamheden in ziekenhuizen te beheersen en te co8rdineren. Deelonderzoek Opnameplanning chirurgische pati~nten. Het ontwikkelen van een opnameplanningssysteem. Met behulp van dit systeem moet men tot co8rdinatie tussen de opname-afdeling, de O.K. en de verpleegafdelingen kunnen komen. Hierbij moet een afstemming tussen de vraag naar en het aanbod van capaciteiten bereikt worden, terwijl eveneens aandacht geschonken wordt aan mogelijkheden tot organisatorische vormgeving en verbetering van de service aan de pati~nt. Deelonderzoek co8rdinatie in en tussen ziekenhuisafdelingen. Gezocht wordt hoe meer planmatig gewerkt kan worden, en welke organisatiestructuur daarbij past. AANLEDNG VOOR HET ONDERZOEK: Directe vragen van enkele ziekenhuizen hen te helpen een oplossing te vinden voor de volgende problemen: Specialisten, verpleegafdelingen, pati~nten en de administratieve dienst stellen hun voorwaarden t.a.v. opnemingen, terwijl ook rekening moet worden gehouden met een percentage spoedpati~nten. Hoe moet door een optimaal opnamebeleid de werkbelasting op de verpleegafdelingen en bij de medische diensten, met name op de operatiekamers, op elkaar worden afgestemd. Co8rdinatie tussen afdelingen blijkt een telkens terugkerend probleem in ziekenhuizen

41 SAMENWERKNGSVERBANDEN: Samengewerkt wordt met diverse ziekenhuizen. Op de TUE wordt op dit gebied informatie uitgewisseld in het Ziekenhuis Research Projekt, een werkgroep van vijf vakgroepen van de Faculteit Bedrijfskunde en twee vakgroepen van de Faculteit Bouwkunde. Landelijk wordt samengewerkt met het Nationaal Ziekenhuisinstituut (Lettink, Vissers e.a.) en meer algemeen met vakgroepen van andere universiteiten en buitenuniversitaire instellingen in de nteracademiale Werkgroep Ziekenhuiswetenschappen. nternationaal wordt contact onderhouden met onderzoekers op gebied van OR toepassingen in de gezondheidszorg. Jaarlijks bezoekt een van de betrokken onderzoekers de internationale meeting van de Euro-werkgroep ORAHS. RESULTATEN VAN HET ONDERZOEK TOT 1987: Er zijn diverse afstudeerprojecten op dit terrein verricht. De internationale literatuur is bestudeerd. Er heeft een veldonderzoek in een groot algemeen ziekenhuis plaatsgevonden op basis waarvan een systematische beschrijving van de activiteiten en de bijbehorende informatiestromen is gemaakt. Gegevens van pati~nten betreffende ligduur en operatieduur zijn verzameld en statistisch geanalyseerd. Gegevens betreffende de werklast die pati~nten veroorzaken op de verpleegafdelingen zijn verzameld. Er is een raamwerk voor de besturing van de produktie in een algemeen ziekenhuis ontworpen waarbinnen het opnameplanningssysteem geplaatst kan worden. Deelonderzoek Co6rdinatie: n 1985 is het deelonderzoek Co6rdinatie van start gegaan met een zeer beperkt aantal onderzoekuren. Gekozen is voor een exploratief onderzoek van een schrijverscollectief van de Faculteit Bedrijfskunde en het Nationaal Ziekenhuisinstituut. Beoogd doel is een bundel artikelen te schrijven. RESULTATEN VAN HET ONDERZOEK N 1987: De statistische analyse van de werklastgegevens is afgerond, waarmee een volledig statistisch model voor de opnameplanning beschikbaar is gekomen. De organisatorische consequenties van het gebruik van een dergelijk model zijn bekeken. Een voorstel voor een op heuristiek gebaseerde procedure waarin dit statistische model een rol speelt, is ontworpen. Voorts zijn de informatieaspecten van het gebruik van een dergelijke procedure bestudeerd. Het geheel is samengevat in een dissertatie. Een vervolgonderzoek voor opnameplanning is in voorbereiding. Hierin zal het model in operationele termen uitgewerkt worden, er zal aandacht gegeven worden aan organisatorische aspecten en de reorganisatie die de invoering meebrengt, alsook de aspecten en mogelijkheden van prestatiesturing door een groepsfeedback-systeem. Deelonderzoek CoBrdinatie: De bundel artikelen van het schrijverscollectief is gerealiseerd, conform plan. KORTE TERMJN ONDERZOEKPLAN VOOR HET JAAR 1988: - Aantrekken promovendus voor vervolgonderzoek opnameplanning en bijbehorende co6rdinerende functie. - De artikelen-bundel zal medio maart op een symposium gepresenteerd

42 worden. Het schrijvers-collectief beraadt zich hoe ontbrekende aspecten van deze bundel in verdere publikaties belicht kunnen worden. Deze gezamenlijke onderzoekactiviteiten zullen in een meer formeel samenwerkingscontract met NZ ondergebracht worden. GELDSTROOM WAARUT HET ONDERZOEK S BEKOSTGD EN DE TJDSBESTEDNG N 1987: Onderzoeker(s) 1e 2e 3e geldstroom Kirkels 250 Kusters 1000 Monhemius 100 Sanders 75 Verzenenberg 25 Griep 50 Hoorn 450 De Vries 420 PROJEKTGEBONDEN RESULTATEN N 1987: DSSERTATE Kusters, R.J.: Opnameplanning in ziekenhuizen. Promotoren: prof.ir. W. Monhemius, prof.dr. P.C. Sander. Eindhoven, p. KBS VAKPUBLKATES Kusters, R.J.: Opnameplanning. ntern rapport TUE/Bdk/KBS/ Eindhoven, p. KBS Kusters, R.J.: Voorspelling verpleegkundige werklast. ntern rapport TUE/Bdk/KBS/ Eindhoven, p. KBS Kusters, R.J.: Conceptmodel voor de besturing van de patientenstroom in een algemeen ziekenhuis. ntern rapport TUE/Bdk/KBS/ Eindhoven, p. KBS Kusters, R.J.: Concept voor de besturing van de patientenstroom. ntern rapport TUE/Bdk/KBS/ Eindhoven, p. KBS Kusters, R.J.: Voorspelling bedbezetting: een eenvoudiger aanpak. ntern rapport TUE/Bdk/KBS/ Eindhoven, p. KRS

43 OVERGE PRODURTEN VAN WETENSCHAPPELJKE ACTVTET Kusters, R.J.: Opnameplanning in ziekenhuizen. Faculteitscolloquium Bedrijfskunde. TUE. Eindhoven, april KBS Kusters, R.J.: Produktiebesturing in ziekenhuizen. Colloquium voor het Ziekenhuis Research Project. TUE. Eindhoven, februari KBS Kusters, R.J.: Production control in hospitals. Lezing Operatiens Research Applied to Hospitals {ORAHS)-congres. Edinburgh, juli KBS

44 VF-PROGRAMMA BEHEERSNGSSYSTEMEN THEMA 1: Analyse en ontwikkeling van beheersingssystemen PROJECT KBS-09: Produktiebeheersing in complexe produktie-eenheden DEELNEMENDE VAKGROEPEN: Kwantitatieve Aspecten van Beheersingssystemen Bestuurlijke nformatiesystemen en Automatisering AANVANG: 1982 VERMOEDELJK ENDE: 1990 NAAM VAN DE ONDERZOEKERS EN HUN TOEZCHT- EN OVEREENSTEMMNGSRELATES: - Dr.ir. J.W.M. Bertrand r. H.P.G. van Ooijen i.o.m. dr.ir. J.W.M. Bertrand r. C.W.G.M. Dirne o.t.v. dr.ir. J.W.M. Bertrand r. A.M. v.d. Wakker o.t.v. dr.ir. J.W.M. Bertrand Prof.dr.ir. J.C. Wortmann Medewerkers TP KORTE OMSCHRJVNG VAN HET ONDERZOEK: Het onderzoek binnen het projekt richt zich op de beheersing van doorlooptijden van orders in complexe produktie-eenheden. Hierbij wordt gewerkt op basis van de beheersingsprincipes zoals ontwikkeld onder de naam Werklastbeheersing. Binnen het projekt wordt momenteel gewerkt aan vier speciale onderwerpen. 1. De beheersing van gedifferentieerde doorlooptijden voor verschillende ordercategorie~n. Hierbij wordt gezocht naar methodes om beheersbare en voorspelbare verschillen te cre~ren in de doorlooptijd van orders met in principe dezelfde produktiekarakteristieken. 2. De beheersing van de gemiddelde doorlooptijd in produktiesituaties met een lage herhalingsgraad en een grote vari~teit in bewerkingsvolgorde. 3. De beheersing van de levertijd in situaties waar de orders netwerkstructuren hebben, waardoor er enerzijds completeringswachttijden optreden, en anderzijds grote verschillen in doorlooptijdspeling per pad in het netwerk kunnen optreden. 4. De inpassing van flexibele fabricagesystemen in de produktiebesturing van een afdeling. AANLEDNG VOOR HET ONDERZOEK: Doorlooptijdbeheersing in produktieafdelingen is een noodzakelijke voorwaarde voor de logistieke beheersing van goederenstromen. Het eerder ontwikkelde systeem Beheersing Werklast (projekt KBS-01) heeft in een aantal praktijksituaties bewezen goed te functioneren. De onderwerpen die binnen dit projekt worden onderzocht zijn gericht op uitbreiding van de beheersingsprincipes achter dit systeem naar meer complexe produktiesituaties. Twee van de gekozen onderwerpen sluiten bovendien nauw aan bij de huidige tendens in de praktijk naar grotere

45 flexibiliteit (gedifferentieerde doorlooptijden, flexibele fabricagesystemen). SAMENWERKNGSVERBANDEN: De contacten met de Graduate School of Management van Rutgers University, Newark, N.J., U.S.A. lopen af en monden uit in publikaties. Door Dirne zijn ori~nterende contacten gelegd met onderzoekers van de Universiteit Twente (onderzoek naar flexibele fabricagesystemen in de vakgroep van prof.dr.ir. Bakker) en met het onderzoeksinstituut van Michigan University (prof. Stecke). Voorts wordt een deel van de ontwikkeling van het BeWe-systeem uitgevoerd in samenwerking met het.t.p. Voor de praktijkgerichte ontwikkeling ten behoeve van de onderwerpen en wordt samengewerkt met de bedrijven DAF-SP, de pershal van DAF-Trucks, de machinefabrieken van Philips, Stork Bepak en Stork Brabant. RESULTATEN VAN HET ONDERZOEK TOT 1987: Het deelonderzoek naar de effecten van het gebruik van dynamische levertijden is afgesloten. De bevindingen zijn in mei 1984 besproken met prof.dr. J. Kanet (Texas A&M University) die met soortgelijk onderzoek bezig is geweest. Wortmann heeft deelgenomen aan een door Hoogovens gefinancierde studiereis naar de Verenigde Staten en naar de Duitse Bondsrepubliek. Het onderzoek is afgesloten met implementatie van de ontwikkelde methodiek (in samenwerking met prof.dr. H. Kuipers, vakgroep Technologie en Arbeid). Voor rapportage zie publikaties n het kader van het onderzoek naar levertijdbeheersing in netwerksituaties heeft Bertrand in 1983 en 1984 samengewerkt met Adam en Surkis aan de Graduate School of Management van Rutgers University, N.J., U.S.A. Bertrand en Adam hebben hiertoe beiden een half jaar gewerkt aan resp. de GSM in Newark en de TUE in Eindhoven. Onderzoekresultaten zijn uitgewisseld met K.R. Baker van Dartmouth College N.H., USA. De resultaten zijn neergelegd in interne rapporten en zijn gerapporteerd op wetenschappelijke congressen. (San Francisco, mei 1984 en Copenhagen, juni 1984). Een van deze rapporten zal naar verwachting in 1988 worden gepubliceerd. Daarnaast heeft in 1985 de publikatie plaatsgevonden van een onderzoek naar het effect van seriegroottes op onderhanden werk en de invloed van de onderhanden werk kosten op de optimale seriegrootte. Het onderzoek naar het gebruik van gedifferentieerde doorlooptijden heeft zich in 1986 geconcentreerd op de èèn-machine situatie. De resultaten toonden aan dat voor deze eenvoudige situatie met een onbeheerste orderstroom het gebruik van doorlooptijd differentiatie niet effectief is. De reden hiervoor blijkt te liggen in de kortetermijn onbalans tussen vraag en aanbod van capaciteit. Deze resultaten zijn door Van Ooijen vastgelegd in een intern rapport en gerapporteerd op een wetenschappelijk congres (EURO V, Lissabon, september 1986). n 1985 is door Dirne een begin gemaakt met het onderzoek naar de consequenties van flexibele fabricageautomatisering op de afdelingsbeheersingsproblematiek. Het onderzoek heeft zich geconcentreerd op twee aspecten. Via literatuurstudie is ge!nventariseerd hoe men tot nu toe aankijkt tegen deze problematiek. Dit leidt tot een kritische analyse vanuit produktiebeheersingsoogpunt, resulterend in een alternatief gebaseerd op een meer realistische inpassing van een FMS in een

46 produktieafdeling. Dit is vastgelegd in een intern rapport. Daarnaast wordt via simulatieonderzoek het dynamische gedrag om een specifiek FMS onderzocht, resulterend in een aantal conclusies die de voorgestelde aanpak bevestigen. Deze resultaten worden vastgelegd in een intern rapport. Er is verder documentatie geschreven m.b.t. het toepassingsbereik, de principes en de opzet van het BeWe-systeem. Daarnaast zijn de vereiste uitbreidingen vastgelegd en afgestemd met een aantal geïnteresseerde bedrijven. Het TP begeleidt een deel van deze activiteiten en brengt capaciteit in. Ten behoeve van de verspreiding van het BeWe-systeem is in samenwerking met het TP een project opgestart om een applicatiesysteem BeWe te ontwikkelen. Dit applicatiemodel moet getnteresseerde bedrijven snel in staat stellen hun eigen BeWe versie te testen, zodat ze een concreet beeld krijgen van de mogelijkheden en de gebruikskenmerken van het systeem. RESULTATEN VAN HET ONDERZOEK N 1987: - Het onderzoek naar gebruik van gedifferentieerde doorlooptijden is door Van Ooijen uitgebreid naar produktie-afdelingen met meer-machine situaties en beheerste werklast. De eerste resultaten van het simulatie-onderzoek ondersteunen de stelling dat beheerste differentiatie mogelijk is mits de werklast, en daarmee de gemiddelde doorlooptijd, beheerst is. Deze resultaten zijn gepresenteerd op de TMS-conferentie in St. Louis. Een geschikte praktijksituatie voor het ontwikkelen van operationele praktisch bruikbare regels is nog niet gevonden. Het onderzoek naar toepassing van FMS is door Dirne voortgezet via bestudering van een aantal praktijkcases. Vastgesteld is dat het gedrag van het FMS mede afhangt van de dynamiek en stochastiek in de omgeving van het systeem. Via computersimulatie en gericht zoeken naar toepasbare inzichten uit de wachttijd-theorie wordt een basis gelegd voor karakterisering. n 1987 is op conferenties gerapporteerd en is verder gewerkt aan de ontwikkeling van een simulatieprogramma, gericht op de specifieke probleemstelling. - Het onderzoek naar het gebruik van werklastbeheersingsprincipes voor netwerk orders wordt uitgevoerd door V.d. Wakker en heeft zich geconcentreerd op twee zaken. Er zijn voor die situatie specifieke principes geformuleerd, gebaseerd op de bestaande literatuur, die via systematische computersimulatie onderzocht kunnen worden. Deze principes zijn gerapporteerd op een conferentie. Verder is gewerkt aan de ontwikkeling en invoering van een BeWe-systeem voor een mechanische onderdelen-afdeling. Eenzelfde systeem wordt ontwikkeld voor een ander bedrijf. n deze bedrijven vindt de praktijktoetsing plaats. - Verder is in 1987 nog gewerkt aan het verder uitwerken van een aantal vraagpunten in de BeWe-methodiek. Met name is gewerkt aan regels voor gebruik van capacitatieve flexibiliteit bij het bepalen van werklastnormen en aan het bepalen van werklastnormen voor situaties met zeer grote variatie in de routingen (de job-shop problematiek). Aan het TP is in een werkgroep gewerkt aan de uitbreiding van het informatiemodel. t.b.v. de BeWe-systemen voor zowel variabele routing als netwerk situaties. Het resultaat is vastgelegd in een intern rapport. De ontwikkeling van een applicatiesysteem BeWe is nog niet van de grond gekomen

47 KORTE TERMJN ONDERZOEKPLAN VOOR HET JAAR 1988: Het onderzoek naar gedifferentieerde doorlooptijden zal worden voortgezet via het onderzoek van de specifieke verbanden waarop de beheerste differentie moet worden gebaseerd. Dit gebeurt vooral door systematische computersimulatie. Verder zullen de grondregels getoetst worden in de praktijk, en zullen de operationele praktijkregels worden ontwikkeld. Het onderzoek naar FMS-toepassing zal in twee richtingen worden voortgezet. Enerzijds zullen de gevonden verbanden worden getoetst via simulatie en toepassing in de praktijk. Anderzijds zal het onderzoek uitgebreid worden naar de koppeling aan de werkvoorbereiding en het ontwerp. Het onderzoek naar de uitbreiding van de BeWe-methodiek voor netwerksituaties zal zich toespitsen op systematische computersimulatie van de ontwikkelde regels, met name ffi.b.t. de volgende aspecten: - de beheersing van de speling in het systeem; - de consequentie voor leverdatum-afgifte; - de consequenties voor werkorder-vrijgave en werkuitgifte. Verder zullen de praktijktoepassingen ge~valueerd worden en zal een nieuw toepassingsonderzoek worden opgestart. Door het TP zal gewerkt worden aan het ontwikkelen van een demonstratiesysteem BeWe en aan opleidingsmiddelen voor de toepassing van BeWe-principes. GELDSTROOM WAARUT HET ONDERZOEK S BEKOSTGD EN DE TJDSBESTEDNG N 1987: Onderzoekers Bertrand 1e 100 2e 3e geldstroom Dirne 1360 Van Ooijen Van de Wakker Wortmann 100 PROJECTGEBONDEN RESULTATEN N 1987: WETENSCHAPPELJKE PUBLKATES Dirne, C.W.G.M.: The impact of flexible automated manufacturing systems on the production control problems in a job-shop. Preprints nternational Production Management Conference 1987 'Management and new production systems'. EASM, pp KBS Dirne, C.W.G.M.: The impact of FAMS on overall production control structures. Computers in ndustry. 8, p. KBS

48 ABSTRACTs Ooijen, H.P.G. van; Bertrand, J.W.M.: Controlling different item lead times to cope with differences in demand uncertainty in discrete component manufacturing departments. Congresboek ORSA/TMS-congres. St. Louis, oktober p. KBS Wakker, A.M. van de; Bertrand, J.W.M.: nput/output planning in mechanica! component manufacturing departments. Kurzfassungen der Referate DGOR/NSOR-congres. Veldhoven, september p. 14. KBS VAKPUBLKATES Gemert, H.L.M. van; Geldof, S.: Datastructuren systeembeheersing. Werkblad TPrapport D 87 ML002. Eindhoven, juni p. KBS Kempen, M.H.G. van: Beheersing van de complexe goederenstroom. Technische Bedrijfsvoering. 21, pp (Gebaseerd op afstudeeronderzoek~. KBS Ooijen, H.P.G. van: Over de berekening van de blow-up factoren m.b.t. B.W. ntern rapport TUE/Bdk/KBS/ Eindhoven, p. KBS Ooijen, H.P.G. van: Berekening van de werklastnormen. ntern rapport TUE/Bdk/KBS/ Eindhoven, p. KBS Orijen, H.P.G. Vctn: Het toekennen van individuele doorlooptijden bij gegeven gemiddelde doorlooptijd; vooronderzoek en aanpak vervolgonderzoek. ntern rapport TUE/Bdk/KBS/ Eindhoven, p. KBS Ooijen, H.P.G. van: Een algemene methode om werklastnormen te bepalen; consequenties voor de datastructuur van B.W. ntern rapport TUE/Bdk/KBS/ Eindhoven, p. KBS Wakker, A.M. van de: Beheersing werklast: van grof naar fijn. ntern rapport TUE/Bdk/KBS/ Eindhoven, p. KBS

49 OVERGE PRODOKTEN VAN WETENSCHAPPELJKE ACTVTET Bertrand, J.W.M.: Keuzecriteria bij produktie op klantspecialisat Lezing Contactdag Sterk-werkgroep Produktiebesturing. Amersfoort, 28 april KBS Ooijen, H.P.G. van; Bertrand, J.W.M.: Cantrolling different item lead times to cope with differences in demand uncertainty in discrete component manufacturing departments. Voordracht ORSA/TMS-congres. St. Louisr oktober KBS Wakker, A.M. van de; Bertrandr J.W.M.: nput/output planning in mechanica! component manufacturing departments. Voordracht DGOR/NSORcongres. Veldhoven/ september KBS Wakker/ A.M. van de; Seederr R.: Logistieke diagnose. Lezing voor Moret Advies. 27 Oktober KBS Wakker, A.M. van de: Produktie-automatisering in diverse categorie~n van de meubelindustrie. Lezing voor directie Produktiemanagers Meubelindustrie. Verzorgd door Centrale Bond van Meubelfabricanten. Utrecht/ 8 december KBS Wortmannr J.C.: FPA in Japan. Lezing t.b.v. het nstituut TP. Eindhoven, 12 februari BSA

50 VF-PROGRAMMA BEHEERSNGSSYSTEMEN THEMA 1: Analyse en ontwikkeling van beheersingssystemen PROJECT BE-01: Economische besturing van primaire processen DEELNEMENDE VAKGROEP: Bedrijfseconomie AANVANG: 1975 VERMOEDELJK ENDE: 1989 NAAM VAN DE ONDERZOEKERS EN HUN TOEZCHT- EN OVEREENSTEMMNGSRELATES: - Prof.dr. J.A.M. Theeuwes (projectleider) Prof.drs. C. van der Enden (tot ) Drs.ing. H.J.M. van der Veeken i.o.m. prof.dr. J.A.M. Theeuwes Drs. E.G.J. Vosselman i.o.m. prof.dr. J.A.M. Theeuwes KORTE OMSCHRJVNG VAN HET ONDERZOEK: Bij de beheersing van het primaire proces in produktie-organisaties spelen beslissingen over in te zetten produktie-capaciteiten een belangrijke rol. Om de gevolgen van alternatieve inzetbeslissingen economisch af te wegen is een juiste waardering van de variabelen noodzakelijk. Het onderzoek richt zich op de vraag op welke wijze de economische besturingsparameters gehanteerd moeten worden in een besturingsmodel. AANLEDNG VOOR HET ONDERZOEK: Voor het beheersen van produktie-afdelingen is snelle beschikbaarheid van stuurinformatie noodzakelijk. De gerealiseerde activiteiten moeten vergeleken kunnen worden met de geplande activiteiten in termen die de afdelingsleiding aanspreken. n de praktijk van bedrijfsadministraties worden voornamelijk economische variabelen van een produktieproces gemeten, met als doel het afleggen van verantwoording over het gevoerde beheer. Hoe economische variabelen gemeten en gebruikt kunnen worden voor sturing van produktieprocessen is in theorie en in praktijk nog nauwelijks onderzocht. SAMENWERKNGSVERBANDEN: Geen. RESULTATEN VAN HET ONDERZOEK TOT 1987: Op basis van de resultaten van het praktijkonderzoek naar tekortkomingen in de bestaande budgetteringssystemen, is een nieuwe methode ontwikkeld voor economische beheersing van de primaire processen. Deze methode ''managerial budgeting" genoemd, is in diverse praktijksituaties getest en uitgevoerd. De resultaten van dit onderzoek zijn gepubliceerd en tijdens conferenties gepresenteerd

51 RESULTATEN VAN HET ONDERZOEK N 1987: n 1987 werd onderzoek gedaan naar de prestatie-indicatoren voor het management van primaire bedrijfsprocessen en naar de mogelijkheden voor de integratie van economische en logistieke aspecten bij de periodieke beoordelingen van de primaire bedrijfsprocessen. Speciale aandacht is besteed aan non-profit organisaties (streekvervoersbedrijven en gemeentelijke instellingen). Voorts werd het onderwerp "meting van kwaliteitskosten" onderzocht. KORTE TERMJN ONDERZOEKPLAN VOOR HET JAAR 1988: Uitwerking van het economisch beheersingsmodel voor een typologie van beheersingssituaties. Daarbij zal zowel aandacht besteed worden aan de economische waardering van de diverse logistieke beslissingsvariabelen, als aan de rapportering over de planrealisatie op de diverse besturingsniveaus in een organisatie. Met bedrijven zijn overeenkomsten gesloten om de ontwikkelde besturingsconcepten toe te passen. GELDSTROOM WAARUT HET ONDERZOEK S BEKOSTGD EN DE TJDSBESTEDNG N 1987: Qp.derzoekers Theeuwes 1e 412 2e 3e geldstroom Van der Enden 184 Van der Veeken 640 Vosselman 425 PROJECTGEBONDEN RESULTATEN N 1987: WETENSCHAPPELJKE PUBLKATES Enden, C. van der: Continu!teit. Afscheidscollege TUE. Eindhoven, 4 september p. BE Enden, C. van der: Activiteitenplannen als basis voor budgetteren. Bedrijfskunde. 59, pp BE Theeuwes, J.A.M.: Managerial budgeting. Bedrijfskunde. 59, pp BE Theeuwes, J.A.M.: Budgettering, stuurinstrument of administratieve rompslomp? Bedrijfskunde. 59, pp BE Theeuwes, J.A.M.: ntegratie van logistieke beheersing en budgettering. Congresboek studiedag 'Logistiek management in economisch perspectief'. Faculteit Bedrijfskunde/vakgroep BE. TUE. Eindhoven, 4 september pp BE

52 Theeuwes, J.A.M.: Naar een bedrijfskundige bedrijfseconomie. ntreerede Faculteit Bedrijfskunde TUE. Eindhoven, 23 oktober p. BE Veeken, H.J.M. van der: Economische prestatiemeting van industri~le activiteiten. Report EUT/Bdk/27. Eindhoven, p. BE Veeken, H.J.M. van der: Kostencalculaties misleiden de logistiek manager. Congresboek studiedag 'Logistiek management in economisch perspectief'. Faculteit Bedrijfskunde/vakgroep BE. TUE. Eindhoven, 4 september pp.: BE VAKPUBLKATES Enden, C. van der: Activiteitenplannen als basis voor budgetteren. TAC pp BE Enden, C. van der: Kostprijs voor de metaalnijverheid. Metaalunie, De Bilt, BE Theeuwes, J.A.M.: Managerial budgeting. Financieel Handboek. V.d. Wolk Publikaties B.V., Laren pp. (8.4.} BE Theeuwes, J.A.M.: Tekortkomingen van administratieve budgettering. TAC (Tijdschrift voor Administrateurs en Controllers) maart pp BE Theeuwes, J.A.M.: Beheersing van management afhankelijke kosten. Financi~le leiding en organisatie. Supplement 21. Samsam, Alphen a/d Rijn, pp. 2126: BE Veeken, H.J.M. van der: De meerjaarsplanning. Bijdrage aan Groot Vademecum voor Administrateurs en Controllers (A&C}. V.d. Wolk Publikaties B.V., Laren p. BE Veeken, H.J.M. van der: De eenjaarsplanning. Bijdrage aan Groot Vademecum voor Administrateurs en Controllers (A&C). V.d. Wolk Publikaties B.V., Laren p. BE Veeken, H.J.M. van der: Het liquiditeitsbudget. Bijdrage aan Groot Vademecum voor Administrateurs en Controllers {A&C). V.d. Wolk Publikaties B.V., Laren p. BE

53 Veeken, H.J.M. van der: Het inkoopbudget. Bijdrage aan Groot Vademecum voor Administrateurs en Controllers (A&C). V.d. Wolk Publikaties B.V., Laren p. BE Vosselman, E.G.J.: Economische besturing in het bedrijf; de professionele manager. ntermediair p. BE Vosselman, E.G.J.: Budgettering in ziekenhuizen-. TAC augustus pp BE Vosselman, E.G.J.: Budgettering in ziekenhuizen-!. TAC oktober pp BE Boekbesprekingen Vosselman, E.G.J.: Theorie van de kostencalculatie. Bedrijfskunde. 59, 1Q87. pp BE Vosselman, E.G.J.: Voortgezette administratie, J.M.J. Blommaert, A.M.M. Blommaert (eds.). TAC maart pp BE OVERGE PRODUKTEN VAN WETENSCHAPPELJKE ACTVTET Enden, c. van der: Managerial budgeting. Bijdrage aan cursus Managerial Budgeting. Euroforum. Utrecht, 17 maart 1987; Houten, 18 mei BE Theeuwes, J.A.M.: Managerial budgeting. Bijdrage aan cursus Managerial Budgeting. Euroforum. Utrecht, 17 maart en 10 november 1987; Houten, 18 mei 1987 en 5 oktober BE Theeuwes, J.A.M.: Budgettering, management instrument of administratieve rompslomp? Voordracht op studiedag 'Budgetteren in overheids- en non profit organisaties'. SBO. Den Haag, 18 juni 1987; Amsterdam, 8 oktober BE Theeuwes, J.A.M.: Managerial budgeting. Bijdrage aan studiedag Beheerders TUE. Geldrop, 24 november BE Theeuwes, J.A.M.: Budgettering en prestatie-indikatoren. Voordracht seminar 'Prestatie-indikatoren in de logistiek'. NEVEM. Ede, 26 november BE

54 Vosselman, E.G.J.: Bedrijfsvoering van civiele diensten van instellingen in economisch perspectief. Voordracht studiedag Stichting B.G.P. Utrecht, mei BE Vosselman, E.G.J.: Beheersing van kosten en budgettering in indirecte- en beleidsafdelingen. Voordracht studiedag 'Budgettering in Overheids- en non profit organisaties'. SBO. Den Haag, 18 juni; Amsterdam, 8 oktober BE

55 VF-PROGRAMMA BEHEERSNGSSYSTEMEN THEMA 1: Analyse en ontwikkeling van beheersingssystemen PROJECT ORS/T&A-01: Arbeidsduurverkorting en flexibilisering van arbeidstijdpatronen DEELNEMENDE VAKGROEPEN: Operationele Research en Statistiek Technologie en Arbeid AANVANG: 1983 VERMOEDELJK ENDE: 1988 NAAM VAN DE ONDERZOEKERS EN HUN TOEZCHT- EN OVEREENSTEMMNGSRELATES: - Prof.dr. J. Wijngaard - Prof.dr. P.M. Bagchus - Drs. P.M. Janssen i.o.m. prof.dr. P.M. Bagchus - r. C.A.J.M. Aarts o.t.v. prof.dr. J. Wijngaard KORTE OMSCHRJVNG VAN HET ONDERZOEK: Verandering van de arbeidsduur en arbeidstijdpatronen in bedrijven wordt algemeen omschreven als ''maatwerk". Wèlke bedrijfskenmerken van belang zijn, hoe men deze in een concreet geval analyseert en hoe men daar bij het vaststellen van de arbeidsduur en arbeidstijdpatronen rekening mee kan houden is vaak niet bekend. Dat geldt zeker als het arbeidsproces waar het om gaat een minder voorspelbaar en minder routinematig karakter draagt (bijvoorbeeld in de professionele fabricage, ontwikkelings-of beproevingsafdelingen). Dit project heeft tot doel: het ontwikkelen van een model en een instrumentarium voor bedrijfsanalyse met behulp waarvan het ontwerp van nieuwe arbeidstijdpatronen {en dus ook: beslissingen over arbeidsduurverkorting) beter onderbouwd kan worden. Het onderzoek is een samenwerking tussen VF-Beheersingssystemen, thema 1: Analyse en ontwikkeling van beheersingssystemen en VF-Werk en Organisatie, thema 2: Analyse en ontwerp van vormen van produktie- en werkorganisatie. AANLEDNG VOOR HET ONDERZOEK: n de afgelopen periode heeft zich in het denken over arbeidsduur en arbeidstijden een snelle ontwikkeling voorgedaan. Lag de nadruk aanvankelijk op het (mogelijke} werkgelegenheidseffect van ADV, vooral van werkgeverszijde is daaraan toegevoegd, dat flexibilisering van arbeidstijdpatronen tot rendementsverhoging kan leiden. Het hele vraagstuk van de tijdscondities waaronder arbeid wordt verricht is daarmee echter veel complexer en bij uitstek bedrijfskundig van aard geworden. Omdat onderzoek op dit terrein vraagt om een brede aanpak en dit project overeenkomt c.q. samenhang heeft met onderzoek binnen zowel het VF-programma Beheersingssystemen als het VF-programma Werk en Organisatie, is besloten dit project per onder te brengen onder de beide genoemde VF-programma's

56 SAMENWERKNGSVERBANDEN: n de uitgevoerde case-studies (zie hierna) is samengewerkt met de diensten Personele Zaken van de TUE en de KUB; de vakgroep Organisatie van de KUB en de afdeling Organisatie en Efficiency van de Nederlandse Philips Bedrijven. RESULTATEN VAN HET ONDERZOEK TOT 1987: n eerste instantie zijn twee deelprojecten uitgevoerd, die beide het karakter van een case-study dragen: deelproject a Voor de TUE en de KUB is onderzocht welke kenmerken van het werk en de organisatie van belang zijn voor de beantwoording van de vraag hoe arbeidsduurverkorting kan worden ingevoerd onder handhaving van de bestaande bedrijfstijd en de huidige kwaliteit van onderwijs en onderzoek. Er is een bedrijfsanalyse uitgevoerd en op grond van de aldus verkregen inzichten zijn aanbevelingen opgesteld voor de invoering. deelproject b Een tweede case-study vond plaats in een afdeling voor fabricage en beproeving van professionele (medische) apparatuur. Door middel van een gedetailleerde beschrijving van het produktieproces en de verstoringen die zich daarin voordoen is geprobeerd inzicht te verkrijgen in de aard van het werk en de afhankelijkheden tussen verschillende bewerkingsstappen. Nagegaan is welke invloed veranderingen in arbeidstijdpatronen kunnen hebben op de storingskans en de storingsgevoeligheid van het proces. Het onderzoek heeft geleid tot aanbevelingen voor de betreffende afdeling ten aanzien van het organisatie-ontwerp en de werktijdenregeling. Daarnaast is het betrokken bij de ontwikkeling van een meer algemeen model voor de analyse van bedrijfskenmerken die een rol spelen bij de vormgeving van arbeidstijdpatronen. RESULTATEN VAN HET ONDERZOEK N 1987: De uitgebreide bedrijfsrapportage van deelproject b is omgewerkt tot een Bdk-rapport (case-beschrijving}, waarbij met name verder is ingegaan op de afstemming van de werktijdregelingen. Ook is gerapporteerd over de stand van zaken met het analysemodel zelf. Na deelproject b zou het onderzoek verdergaan in de richting van ontwikkelafdelingen. Juist daar zou het meest gewonnen kunnen worden aan flexibiliteit. Echter, hoe kan men uitspraken doen over werktijdregelingen als de aard van het werk en de beheersing ervan nog onduidelijk zijn? Herbezetting heeft ertoe geleid dat het onderzoek verschuift van ontwerp van aan de organisatie (ontwikkelafdeling} aangepaste werktijdregelingen naar de beheersingsproblematiek i.h.a. in ontwikkelafdelingen. De naam van het project zal veranderen in Beheersing van ontwikkelprojecten. KORTE TERMJN ONDERZOEKSPLAN VOOR HET JAAR 1988: Binnen de boven aangeduide verschoven probleemstelling zal gestart worden met een case-study. Het team van onderzoekers blijft hetzelfde

57 GELDSTROOM WAARUT HET ONDERZOEK S BEKOSTGD EN DE TJDSBESTEDNG N 1987: Onderzoekers 1e 2e 3e geldstroom Aarts 850 Wijngaard 100 Bagchus Janssen PROJECTGEBONDEN RESULTATEN N 1987: VA.KPUBLKATES: Aarts, C.A.J.M.; Mulders, P.M.: Vaststelling van een werktijdregeling voor MSD-CT Scanner Groep. ntern rapport, Faculteit Bedrijfskunde TUE. ARW-03-TUE en TUE/Bdk/ORS/ Eindhoven, p. ORS Aarts, C. A.J.M.: Aanzet tot een analyse model t.b.v. werktijdregelingen. ntern rapport, Faculteit Bedrijfskunde TUE/Bdk/ORS/ Eindhoven, oktober p. ORS

58 VF-PROGRAMMA BEHEERSNGSSYSTEMEN THEMA 2: Analyse en ontwikkeling van onderhoudsbeheersingssystemen PROJECT KBS-03: Onderbaudsbeheersing DEELNEMENDE VAKGROEPEN: Kwantitatieve Aspekten van Beheersingssystemen AANVANG: 1970 VERMOEDELJK ENDE: permanent thema NAAM VAN DE ONDERZOEKERS EN HUN TOEZCHT- EN OVEREENSTEMMNGSRELATES: - Prof.ir. W.M.J. Geraerds Dr.ir. J.H.J. Geurts Dr.ir. C.W. Gits - ng. E.J.L. Lamberti - r. H.H. Martin - r. J.Ph.C. Wubben (projektleider) i.o.m. prof.ir. W.M.J. Geraerds o.t.v. prof.ir. W.M.J. Geraerds (0,8 f.t.e. vanaf ) i.o.m. prof.ir. W.M.J. Geraerds o.t.v. prof.ir. W.M.J. Geraerds (tot ) i.o.m. prof.ir. W.M.J. Geraerds (0,2 f.t.e.) KORTE OMSCHRJVNG VAN HET ONDERZOEK: Naast het uitdragen van reeds beschikbare kennis beoogt het onderzoek onvoldoende ontwikkelde elementen op het gebied van de onderbaudsbeheersing en in dat verband de beginselen van doelmatig onderhoud voor toepassing in organisaties rijp te maken. Sinds het onderzoek in 1970 is gestart, hebben zich vier deelthema's gevormd: 1) Onderhoudsconcept, de methode voor het ontwerpen van het onderbaudsconcept voor een technisch systeem. 2) Onderhoudsplanning en -besturing. 3) Voorraadbeheersing t.b.v. het onderhoud. 4) Terotechnologie, d.w.z. de wijze, waarop reeds in het stadium van het ontwerp van een systeem rekening wordt gehouden met het te verwachten onderhoudsgedrag. AANLEDNG VOOR HET ONDERZOEK: De voortdurende stijging van de kosten van materiaal en loon in het onderhoud, van de kosten als gevolg van produktieonderbreking en van andere storingscansequenties leidden tot hogere eisen gesteld aan de beheersing van het onderhoud. Op langere termijn wordt beperking van verschrotting van materiaal meer en meer wenselijk geacht, zowel i.v.m. materiaalschaarste als i.v.m. de energieconsumptie ten behoeve van de fabricage van nieuwe delen. Sinds kort is grote interesse ontstaan in de reductie van risico als gevolg van storing bij complexe installaties zowel chemisch (Bophal) als nucleair (Tchernobyl). De economische omvang komt landelijk tot uitdrukking in het feit dat de jaarlijkse onderhoudskosten in Nederland (1978) circa f 33 miljard d.i. 13 à 14% van het nationale inkomen bedragen

59 SAMENWERKNGSVERBANDEN: 1. Prof. Geraerds werkt samen met de University van Manchester als External MSc en PhD Examinor en als Honorary Visiting Professor of Terotechnology. 2. Prof. Geraerds is Editor-in-Chief, dr.ir. Geurts is lid van het Editorial Board van het internationale tijdschrift Maintenance Management nternational. 3. Teneinde de internationale contacten effectief en effici~nt te kunnen regelen is in 1986 de nternational Foundation for Research in Maintenance opgericht, waarvan het bestuur uit (ex} leden van de faculteit bestaat. Het FRM documentatie centrum, met enige honderden publikaties, staat ter beschikking van de faculteit. RESULTATEN VAN HET ONDERZOEK TOT 1987: Tot circa 1975 is het onderzoek van zeer beperkte omvang geweest en had het vooral een exploratief karakter. Daarna werd vooral aandacht besteed aan het methodisch ontwerpen van het onderhoudsconcept. Dat werd in 1984 afgerond met de dissertatie van dr.ir. Gits. Dr.ir. Geurts sloot zijn promotie-onderzoek af in Voor de overige deelthema's wordt naast de rapportage over het jaar 1987 verwezen naar de rapportages over de voorgaande jaren. RESULTATEN VAN HET ONDERZOEK N 1987: Capaciteit r. H.H. Martin be~indigde eind februari 1987 ZlJn aanstelling i.v.m. dienstplicht. Het ligt in de bedoeling het gestarte onderzoek in 1988 weer ter hand te nemen. Dr.ir. C.W. Gits trad per 1 april 1987 in dienst (0,8 f.t.e.} als universitair docent en droeg bij aan het onderzoek. Door de aanzienlijke toename in de onderwijslast (numerus fixus} kon een deel van de door dr.ir. J.H.J. Geurts voorziene bijdrage aan het onderzoek niet worden gerealiseerd. Qnderhoudsconcept Geurts publiceerde een deel van de resultaten van zijn proefschrift. Enige andere publikaties zijn in voorbereiding. Het derde, en laatste, deel van een serie over het ontwerpen van het onderhoudsconcept voor een technisch systeem van Gits werd gepubliceerd in Maintenance Management nternational. Een op toepassing gerichte beschrijving is opgenomen in het Onderhoudsmanagement Handboek. Een artikel met beschrijving van een toepassing is in voorbereiding. nternationaal werd door Gits gerapporteerd op een congres in erland, nationaal op de NOBO-dag en voor een bijeenkomst van het NZ. Geurts analyseerde een boek over onderhoud en simulatie, neergelegd in een review dat in Maintenance Management nternational en in EJOR werd opgenomen. Dr.ir. J. Praagman (vakgroep ORS} schreef op verzoek een kritisch ceview van een boek over human reliability. Nader onderzoek naar toepassingsaspecten d.m.v. afstudeerders werd gecontinueerd. Het tweede onderzoek werd a(gerond. Het derde werd in 1987 gestart. Qnderhqudsplanning en -besturing Het onderzoek naar de toepassing van netwerkplanning in het onderhoud door Wubben is gecontinueerd bij een scheepswerf. Het onderzoek wordt in 1988 voortgezet. Een publikatie (Wubben) over de tot heden bereikte resultaten is in voorbereiding

60 Het specifieke onderzoek naar de toepassing van PC's in het onderhoud werd a.g.v. het vertrek van Martin getemporiseerd tot Aspecten van de informatiestroom in de onderhoudsbeheersing werden onderzocht in drie afstudeerprojecten. Lamberti schreef een artikel over de organisatie-opbouw en een artikel over uitbesteden voor het handboek Onderhoudsmanagement. Ten aanzien van het economisch aspect schreef prof.drs. C. v.d. Enden (vakgroep BE, FRM-bestuurslid) 3 artikelen als bijdragen aan het handboek. Voorraadbeheersing Op dit onderdeel kon minder onderzoek worden verricht dan het plan was, als gevolg van de toegenomen onderwijslast. n het kader van afstudeerwerk werden twee onderzoeken verricht. Prof. Monhemius schreef een bijdrage over voorraadbeheersingsprincipes voor het handboek Onderhoudsmanagement. Prof. V.d. Enden (vakgroep BE en bestuurslid FRM) leverde een bijdrage over voorraadkosten. Op verzoek schreef dr.ir. E.G.F. van Winkel (vakgroep ORS} een revieuw van een boek over voorraden in echelons. Teretechnologie Geraerds schreef een evaluerende beschrijving van teretechnologie voor "Onderhoudsmanagement", en recenseerde een boek over het ontwerp van technische besturingssystemen. Ten aanzien van het ergonomisch aspect leverde dr.ir. H. Kragt een bijdrage aan "Onderhoudsmanagement". Algemeen Geraerds presenteerde op verzoek in een key-note address ZlJn visie op de stand van zaken in een internationaal congres. De te onderscheiden ontwikkelingsfasen in het onderhoud werden door hem beschreven in een artikel voor "Onderhoudsmanagement''. Het in de loop van het onderzoek in de afgelopen jaren gevormde onderhoudsmodel werd door Geraerds beschreven in een artikel voor "Onderhoudsmanagement. Het model werd uiteengezet bij twee nationale evenementen en voor een internationale groep. Een artikel over het model is op verzoek aangeboden voor publikatie (in 1988) in het Belgisch ingenieursblad. Een Engelse versie is in voorbereiding voor publikatie in Maintenance Management nternational. De inmiddels gegroeide, consistente, terminologie is door prof. Geraerds (onderhoudstermen) en prof. V.d. Enden (relevante economische termen) gepubliceerd in "Onderhoudsmanagement". Op verzoek van de University of Manchester werden door Geraerds een PhD thesis en een MSc thesis beoordeeld. Een bijdrage in voordrachten werd voorts gegeven door: - Geraerds, gastcollege voor bedrijfskunde studenten Universiteit Twente; - Geraerds, gastcollege postdoctoraal programma, Faculteit der - Geurts, - Geurts, - Geurts, Bedrijfskunde, Universiteit Twente; nternational Maritime Transport Academy; voordrachten voor VOA cursisten; voordrachten nternational Transport Academy. De reeds bestaande internationale contacten (prof. Geraerds Editor-in Chiet van Maintenance Management nternational, hon. visiting professor en External MSc en PhD Examinor University of Manchester) zullen worden ge!ntensiveerd. Om ambtelijke logheid te vermijden werd de stichtingsvorm gekozen. De stichting, nternational Foundation for Research in Maintenance werd eind 1986 opgericht. n 1987 werden de eerste

61 contacten gelegd met onderzoekers elders. Bovendien werd het FRM Documentation Centre ingericht, waarvoor door schenking meerdere honderden publikaties ter beschikking kwamen. KORTE TERMJN ONDERZOEKPLAN VOOR HET JAAR 1988: él Algemeen Ten aanzien van de output zal, evenals in 1987, een aanzienlijk deel bestaan uit op de gebruikers gerichte informatie, gebaseerd op daaraan voorafgaand wetenschappelijk onderzoek. Ten aanzien van de inspanning zal d.m.v. FRM aan internationale samenwerking in het onderzoek en afspraken over uitwisseling van staf en studenten vorm worden gegeven. Daartoe organiseert FRM jaarlijks een meerdaagse workshop. De eerste zal plaatsvinden in juli 1988 te Eindhoven. Geraerds, Geurts, Lamberti en prof. V.d. Enden (sinds eind 1987 emeritus) participeren in FRM. ~-- Onderhoudsconcept Geurts zal nog een artikel voleindigen dat voortvloeit uit ZlJn promotie-onderzoek. Op toepassing gericht onderhoud zal, hoofdzakelijk door het inschakelen van afstudeerders, worden voortgezet (Gits). ç. Onderhoudsplanning en -besturing Het onderzoek naar de toepassing van netwerkplanning zal worden voortgezet (Wubben). De bereikte resultaten worden gepubliceerd in 1988 en komen ter discussie in de FRM-workshop. Gits zal zijn in 1987 gestarte verkenning van het terrein onderbaudsbeheersing voortzetten, mede in relatie tot het door Martin te hervatten onderzoek naar de toepassing van de personal computer in de onderhoudsbeheersing. Lamberti zal zich richten op het onroerend goed beheer van utiliteitsgebouwen, in overleg met prof.ir. H.J. Henket (Fac. B) en de opvolger van prof.ir. L.P. Sikkel (Fac. B). g ~oorraadbeheersing Geurts zal zich richten op de voorraadbeheersing, in het bijzonder voor artikelen met een lage tot zeer lage vraag. e. Terotechnolo~~~- Terotechnologie zal zich beperken tot onroerend goed. f. Plan te Geraerds Geurts Gits Lambert i 11artin Wubben Totaal besteden uren

62 GELDSTROOM WAARUT HET ONDERZOEK S BEKOSTGD EN DE TJDSBESTEDNG N 1987: Onderzoekers 1e 2e 3e geldstroom Geraerds 800 Geurts 400 Gits 860 Lambert i 250 Wubben NOTA BENE: Het vertrek van een UHD, van een UHD voor 0,8 (naar bedrijfsleven), de toename in het aantal studenten en de invoering van ATV (circa 50 dagen netto) hebben de mogelijkheden tot benutten van 3e geldstroomactiviteiten krachtig gereduceerd. n 1988 kan het vertrek van een der twee hoogleraren een beroep eisen op meer onderwijsinspanning, ten laste van de geplande onderzoeksinspanning, dan nu voorzien. PROJECTGEBONDEN RESULTATEN N 1987: WETENSCHAPPELJKE PUBJKATES Geraerds, W.M.J.: Een descriptief model voor het onderhoudsproces. Proceedings Stork Demtec Seminar. Amsterdam, 23 september pp KBS Geraerds, W.M.J.: Maintenance in transition. Proceedings 3rd National Maintenance Conference. Dublin, 27 november pp KBS Geurts, J.H.J.: On the smali-sample performance of Efron's and of Gill's version of the product limit estimator under nonproportional hazards. Biometrics. 43, pp KBS Gits, C.W.: On the maintenance concept for a technica! system. Design framework. Maintenance Management nternational. 7, pp KBS Gits, C.W.: Het onderhoudsconcept; theorie en praktijk. Werkboek NOBO-onderzoeksdag Bedrijfskunde. Haren, 19 november pp KBS Gits, C.W.: On the maintenance concept for a technica! system. Proceedings 3rd National Maintenance Conference. Dublin, 27 november p. KBS ABSTRACT Gits, C.W.: Het onderhoudsconcept; theorie en praktijk. Congresboek NOBO-onderzoeksdag Bedrijfskunde. Haren. 19 november p. 30. KBS

63 VAKPUBLKATES Enden, C. van der; Geraerds, W.M.J.: Terminologie. Onderhoudsmanagement. Samsam, Alphen a/d Rijn, pp. A2010-l - A KBS/BE Enden, C. van der: Onderhoudskosten. Onderhoudsmanagement. Samsam, Alphen a/d Rijn, pp. BSOlO-l BE Enden, C. van der: Wat kost voorraad genlijk? Onderhoudsmanagement. Samsam, Alphen a/d Rijn, pp. E E BE Enden, C. van der: Financi~le aspecten van logistiek management. Onderhoudsmanagement. Samsam, Alphen a/d Rijn pp. HSOlO-l BE Enden, C. van der: 8udgetteringssystemen, concrete toepassing. Onderhoudsmanagement. Samsam, Alphen a/d Rijn, pp. H9010-l BE Geraerds, W.M.J.: Ontwikkelingsfasen in het onderhoud. Onderhoudsmanagement. Samsam, Alphen a/d Rijn, pp K8S Geraerds, W.M.J.: Het TUE-Onderhoudsmodel. Onderhoudsmanagement. Samsam, Alphen a/d Rijn, pp. B3010-l KBS Geraerds, W.M.J.: Het teretechnologisch model. Onderhoudsmanagement. Samsam, Alphen a/d Rijn, pp. B3020-l KBS Gits, C.W.: Een ontwerpkader voor het onderhoudsconcept. Onderhoudsmanagement. Samsam, Alphen a/d Rijn, pp. D3010-l KBS Lamberti, E.J.L.: Organisatieopbouw van een onderhoudsafdeling. Onderhoudsmanagement. Samsam, Alphen a/d Rijn, pp. F2010-l- F KBS Lamberti, E.J.L.: Organisatie en uitbesteding van onderhoud. Onderhoudsmanagement. Samsam, Alphen a/d Rijn, pp. F3010-l- F K8S

64 Monhemius, W.: Enkele principes uit de conventionele voorraadbfheersing. Onderhoudsman~gement. Samsom, Alphen a/d Rijn, pp. ~ E KBS Geraerds, W.M.J.: Engineering instrumentation and control, J.A. Haslam et al. (ed.). Maintenance Management nternational. 7, p. 67. KBS Geurts, J.H.J.: Betriebliche nstandhaltung und Simulation, B. Grabow (ed.). Maintenance Management nternational. 7, pp KBS Geurts, J.H.J.: Betriebliche nstandhaltung und Simulation, B. Grabow (ed.). European Journalof Operatiens Research (EJOR). 29, pp KBS Praagman, J.: Human reliability with human factors, B.S. Dhillon (ed.}. Maintenance Management nternational. 7, pp ORS Winkel, E.G.F. van: Hierarchical spare parts inventory systems, R. Petrovic et al. (ed.}. Maintenance Management nternation.al. 7, p. 65. ORS OVERGE PRODUKTEN VAN WETENSCHAPPELJKE ACTVTET Geraerds, W.M.J.: Het TUE-onderhoudsmodel. Voordracht studiedag Nationaal Ziekenhuis nstituut (NZ). Tilburg, 20 mei KBS Geraerds, W.M.J.: The EUT-maintenance model. Voordracht deelnemers ndustrial Extension Officers Training. RVB, TUE. Eindhoven, 7 oktober KBS Geurts, J.H.J.: Onderhoudsbeheersing. Reeks voordrachten nternational Maritime Transport Academy. Den Helder, 17 februari KBS Geurt s, J. H. J. : Capaciteits- en onderhoudsbeheersing. Voordracht cursus VOA. Maarssenbroek, 26 maart en 2 april K'1f

65 Gr.:urts, J.. H.\.1.: Onderbaudsbeheersing en voorraadbeheersing reservedelen. Voordracht nternational Transport Academy. Staverden, 28 april en 26 mei KBS (~its, c.w.: Het oudt::rhoudsconcept. Voordracht studiedag Nationaal Ziekenhuis nstituut (NZ). Tilburg, 20 mei KBS Riddell, H.S. : The analysis and design of maintenance administrative structure. External examiner M.Sc. thesis. University of Manchester, 18 november KBS Seddon, G.N.D.: The design of a system for automated condition based maintenance. External examiner Ph.D.-thesis. Univarsity of Manchester, 6 mei KBS

66 VF-PROGRAMMA BEHEERSNGSSYSTEMEN THEMA 3: Analyse en ontwerp van operationele beheersing van primaire processen PROJECT BSA/KBS-01: nformatiesystemen t.b.v. produktiebeheersing DEELNEMENDE VAKGROEPEN: Bestuurlijke nformatiesystemen en Automatisering Kwantitatieve Aspecten van Beheersingssystemen AANVANG: 1982 VERMOEDELJK ENDE: 1989 NAAM VAN DE ONDERZOEKERS EN HUN TOEZCHT- EN OVEREENSTEMMNGSRELATES: - Prof.dr.ir. J.C. Wortmann - Drs. H.M.H. Hegge i.o.m. prof.dr.ir. J.C. Wortmann - r. E.A. van Veen o.t.v. prof.dr.ir. J.C. Wortmann KORTE OMSCHRJVNG VAN HET ONDERZOEK: Dit onderzoek richt zich op de informatieverzorging ter ondersteuning van beheersingssystemen rond het primaire produktieproces. Het gaat hierbij om twee soorten functies van informatiesystemen, t.w.: A. Beslissingsondersteunende systemen De effectiviteit van beslissingsprocessen wordt beïnvloed door de beschikbare informatiehulpmiddelen, zoals "decision support systems". B. Registratieve systemen Geautomatiseerde informatiesystemen beïnvloeden de efficiency van registratieve processen. n toenemende mate hangt efficiencyverbetering in de industrie af van succesvolle invoering van geautomatiseerde registratieve systemen. Het onderzoek is gericht op het beoordelen en het ontwikkelen van (standaard)programmatuur ten behoeve van produktie-beheersing. Er is in eerste instantie onderzoek verricht naar standaardpakketten voor Manufacturing Resources Planning (Produktiebeheersing op logistiek niveau). Daarnaast werd aandacht geschonken aan informatiesystemen t.b.v. produktiebeheersing binnen afzonderlijke produktie-eenheden. n het kader hiervan zijn er aanzetten gedaan op het gebied computer aided manufacturing. Het huidige onderzoek richt zich op de volgende concrete vragen: A. Welke soorten decision support systemen dient men te onderscheiden (typologie) en in welke situaties zijn deze toepasbaar (uiteraard binnen het toepassingsgebied produktiebeheersing en goederenstroombeheersing). Voor wat betreft de typologie van decision support systemen worden dimensies onderzocht als: - de complexiteit van het ondersteunende algorithme - de vraag of het algorithme interaktief is opgezet - de noodzaak, real time registratieve systemen te gebruiken - de structuur van de bijbehorende databases

67 - de mogelijkheden van expert-systemen. Voor wat betreft de onderzochte situaties gaat het om: - het hiärarchische niveau van de beslissingsfunctie - de complexiteit van de materiaalvoorziening (stuklijst) - de complexiteit van de capaciteitssituatie - de onzekerheden waarmee men in het beheersingsproces wordt geconfronteerd. B. Welke eisen moeten worden gesteld aan de begripsdefinities van entiteittypen en data-elementen voor informatiesystemen ten behoeve van produktiebeheersing. Het onderzoek zal resulteren in kennis, nodig om te bepalen welke entiteittypen en data-elementen in verschillende fabricagesituaties noodzakelijk zijn. Dergelijke kennis is noodzakelijk om in concrete situaties een adequate beslissing te kunnen nemen over de aanschaf van standaard-software en over de ontwikkeling van zowel klantspecifieke registratieve systemen als klantspecifieke decision support systemen. Het gaat in beide gevallen om toegepast wetenschappelijk onderzoek. Dat wil zeggen dat naast het ontwikkelen van theoretische concepten en kaders ook probleemgericht wordt ontworpen. Essentieel daarbij is dat gemaakte ontwerpen in de praktijk, in de bedrijven, worden getoetst. AANLEDNG VOOR HET ONDERZOEK: Vrijwel elke industri~le onderneming in Nederland zal het komende decennium geconfronteerd worden met de noodzaak tot belangrijke investeringen in bestuurlijke informatiesystemen ten behoeve van goederenstroom- en produktiebeheersing. Veel van de in de praktijk aangeboden standaardsoftware pakketten zijn gebouwd vanuit het Manufacturing Resources Planning (MRP-) concept, dat echter lang niet overal toepasbaar is. Ook toonaangevende literatuur gaat uit van hetzelfde conceptueel kader. Het is dringend gewenst dat de theorievorming op dit gebied gelijke tred houdt met de stormachtige ontwikkelingen in de praktijk. SAMENWERKNGSVERBANDEN: n 1987 zijn voorbereidingen getroffen voor een samenwerkingsverband met Baan nfo Systems, een leverancier van standaard software t.b.v. industri@le logistiek. n dit kader is door Baan een omvangrijke schenking aan de TUE toegezegd. Daarnaast bestaan er regelmatige contacten met diverse andere leveranciers van standaard software. Met BM werd een research-contract getekend betreffende het pakket COPCS. Andere samenwerkingsverbanden zijn aangegaan met het TNO-instituut TP, dat gebruik maakt van op de TUE ontwikkelde kennis. Er wordt geparticipeerd in diverse projecten bij DAF-Trucks en bij Philips. RESULTATEN VAN HET ONDERZOEK TOT 1987: Het project BSA/KBS-Ol was oorspronkelijk vooral gericht op beoordeling van standaardprogrammatuur in de industri~le logistiek. n dit kader werd eerst een classificatieschema van beheersingssituaties beschreven. Dit schema is te vinden in het proefschrift van Van Rijn. Daar bleek, dat de kern van het informatiesysteem te vinden is in de datastructuur, en dat het hart van de datastructuur wordt gevormd door het stuklijstsysteem. Om deze reden werd besloten, het onderzoek voort te zetten rond het thema "stuklijsten"

68 RESULTATEN VAN HET ONDERZOEK N 1987: n 1987 werden vooral bijdragen geleverd door Van Veen (die promoveert op het onderwerp "stuklijsten). Het resultaat van dit onderzoek is, dat een algemene architectuur voor stuklijst-systemen is ontworpen. Hieraan ontbreekt nog slechts één deel, nl. de zgn. "logistieke stuklijsten". Daarnaast werd in 1987 op bescheiden schaal aandacht gegeven aan classificatie en beoordeling van standaard software op het gebied van industri~le logistiek. Wortmann verzorgde enkele lezingen op dit gebied. Wortmann adviseert tevens het CMK, dat poogt te komen tot richtlijnen voor branche organisaties voor het midden- en kleinbedrijf om standaardsoftwareselectie branche-gericht te ondersteunen. KORTE TERMJN ONDERZOEKPLAN VOOR HET JAAR 1988: Het onderzoek naar stuklijsten zal met kracht worden voortgezet. Een contract met een industri~le partner met assemble-to-order problematiek wordt nagestreefd. Het onderzoek naar logistieke stuklijsten (bedoeld om deze stuklijsten te integreren met andere typen stuklijsten) zal in 1988 zijn beslag moeten krijgen. Als uitvloeisel van deze activiteiten zullen in het VF-programma nformatiesystemen enkele nieuwe activiteiten worden opgestart. - er zal een onderzoek komen naar de mogelijkheid de A.. technieken te gebruiken voor stuklijstproblemen; - er zal waarschijnlijk een tweede promovendus, gesponsored door Baan nfo Systems, een onderzoek verrichten naar de implementatie van stuklijstsystemen in databases en applicatiesoftware. Deze promovendus zal mogelijk ook onderzoek doen naar koppeling tussen CAD-systemen en stuklijstprocessen. GELDSTROOM WAARUT HET ONDERZOEK S BEKOSTGD EN DE TJDSBESTEDNG N 1987: Onderzoeker(s) 1e 2e 3e geldstroom Wortmann Van Veen PROJECTGEBONDEN RESULTATEN N 1987: WETENSCHAPPELJKE PUBLKATES Veen, E.A. van; Wortmann, J.C.: Generic bills of material in assemble-to-order production. Proceedings nternational Production Management Conference 'Management and new production systems'. Universiteit Twente. Enschede, 17 maart pp BSA Veen, E.A. van; Wortmann, J.C.: Generic bills of material in assemble-to-order manufacturing nternational Journal of Production Research. 2~, pp BlSA

69 Veen, E.A. van: Generieke produktstructuurbeschrijvingen en produktconfiguratie. Werkboek NOBO-onderzoeksdag Bedrijfskunde. Haren, 19 november pp BSA Wortmann, J.C.: nformation systems for assemble-to-order production: an application. Engineering Costs and Production Economics. 12, pp BSA Wortmann, J.C.: nformation systems for assemble-to-order production: an application. n: Recent development in production economics, R.W. Grubbstr8m, H.H. Hinterhaber, J. Lundquist (eds.). Elsevier, Amsterdam, 1987 pp BSA ABSTRACTS Veen, E.A. van; Wortmann, J.C.: An architecture for Bill-of-Material processing systems. Kurzfassungen der Referate DGOR/NSORcongres. Veldhoven, september p. BSA Veen, E.A. van: On the design of contiguration control systems for assemble-to-order production. Kurzfassungen der Referate DGOR/NSOR-congres. Veldhoven, september p BSA veen, E.A, van Functionele produktconfiguratie. Congresboek NOBOonderzoeksdag Bedrijfskunde. Haren, 19 november p. 29. BSA OVERGE PRODUKTEN VAN WETENSCHAPPELJKE ACTVTET Veen, E.A. van: On the design of contiguration control systems for assemble-to-order production. Voordracht DGOR/NSOR-congres. Veldhoven, september BSA Veen, E.A. van; Wortmann, J.C.: An architecture for Bill-of-Material processing systems. Voordracht DGOR/NSOR-congres. Veldhoven, september BSA Wortmann, J.C.: nformatiesystemen voor produktie-op-voorraad en voor ordergebonden produktie: wat is het verschil? Congresbijdrage aan het symposium Produkt automatisering, georganiseerd door Baan nfo Systems. Barneveld, 9 februari BSA

70 Vortmann. J.C.: Selectie van standaard software voor produktiebeheersing. Lezing op de Stork-UMF middag over produktiebesturing. Amersfoort, 28 april BSA Vortmann, J.C.: nformatiesystemen voor produktiebeheersing. Lezing in de PAO-cursus Manufacturing resources planning. Oisterwijk, 12 november BSA Vortmann, J.C.: Standaard software voor MRP. Lezing PAO-cursus Manufacturing resources planning. Oisterwijk, 18 november BSA Vortmann, J.C.: Logistieke performance en automatisering. Lezing op het congres 'CM en logistiek', georganiseerd door Rendeck Automation. Utrecht, 19 november BSA Vortmann, J.C.: Standaard software voor ordergebonden produktie.. een vergelijking met MRP-software. Lezing PAOcursus Manufacturing resources planning. Oisterwijk, 19 november BSA Vortma~n, J.C.: Material requirements planning. Lezing in de PAOcursus Produktiebeheersing t.b.v. Moret Advies. Oisterwijk, 14 december BSA Vortmann, J.C.: Stuklijst-herstructurering. Lezing in de PAOcursus Produktiebeheersing t.b.v. Moret Advies. Oisterwijk, 14 december BSA

71 VF-PROGRAMMA WERK EN ORGANSATE ALGEMEEN Dit programma is per van start gegaan. De omvang van het programma is minimaal 6 manjaar w.p. per jaar. Aan dit onderzoek wordt meegewerkt door de vakgroepen: Organisatiekunde - OK Bestuurlijke nformatiesystemen en Automatisering - BSA Operationele Research en Statistiek - ORS. Technische Produktiesystemen - TPS Technologie en Arbeid - T&A. OMSCHRJVNG Een produktiesysteem is een geordende verzameling van mensen en middelen in staat om zowel produkten te bewerken als een totaal produktieproces te beheersen. Kenmerkend voor het ontwerpen van een produktiesysteem is: - elke beslissing is een keuze uit alternatieven; - elke eerder genomen beslissing beperkt de vrijheid van latere beslissingen. Bij het ontwerp van een produktiesysteem moet onder meer beslist worden over: het produkt de produktietechnologie de organisatiestructuur de beheersingssystemen de informatiesystemen de taken en werkplekken in het produktiesysteem. Het onderzoek is geconcentreerd in een drietal thema's, t.w.: (1} Analyse en ontwerp van taken en werkplekken (2) Analyse en ontwerp van vormen van produktie- en werkorganisatie (3) nformatie en organisatie. Produktontwerp en ontwerp van produktietechnologie ZlJn als zodanig geen thema van onderzoek binnen dit aandachtsgebied. Elk ontwerp of herontwerp van een produktiesysteem dient evenwel te worden voorafgegaan door een analyse van het produkt en van het technische proces. Procesanalyse is nodig om taken aan mensen en machines toe te wijzen, organisatievormen te kiezen en taken en werkplekken in te richten. Het onderzoek wordt niet uitsluitend in produktie-organisaties, maar ook in dienstenproducerende organisaties, zoals ziekenhuizen, uitgevoerd. Het onderzoek is multidisciplinair. Bijdragen van technische, informatiekundige, gedragswetenschappelijke en organisatiekundige zijde worden eraan geleverd

72 Thema 1: Analyse en ontwerp van taken en werkplekken n toenemende mate wordt aandacht gevraagd voor het functioneren van bedienend personeel in gecompliceerde mens-machine systemen. Operators in meet- en regelkamers van complexe processen moeten grote aantallen informatiebronnen, bedieningselementen en alarmen in de gaten houden. n de praktijk is aangetoond dat daarbij ten gevolge van een foutief systeemontwerp menselijke fouten kunnen worden gemaakt. Te veel gelijktijdig te verwerken informatie, werken onder stress door vermoeidheid of tijdsdruk, gebrekkige communicatie tussen mens en apparatuur en tussen mensen onderling, gebrekkig geconstrueerde apparatuur~ kunnen vergissingen in de hand werken. Ergonomisch en gedragswetenschappelijk onderzoek kan methoden en criteria opleveren voor het ontwerpen en construeren van procedures, apparatuur, documentatie, informatie en werkplekken waarbij mensen wel of niet kunnen functioneren. Deze meer algemene kennis moet vertaald worden naar specifieke taken en werkplekken. Dit geschiedt onder meer met behulp van methoden van taakanalyse. Taakanalyse gaat aan ontwerpen en inrichten van werkplekken vooraf. Zij moet antwoord geven op de volgende vragen: - welke informatie is op de werkplek nodig om een taak goed en zonder storingen uit te voeren? - aan welke opleidings- en ervaringseisen moet personeel, dat een taak verricht, voldoen? - welke knelpunten in de taakuitoefening leiden tot ongewenste variaties in het produktiesysteem? - welke veranderingen in arbeidsomstandigheden en kwaliteit van de arbeid zullen taken ondergaan als gevolg van technische veranderingen in de produktie-organisatie? Het gebruik van beeldschermstations is intussen gemeengoed geworden. Een optimaal ontwerp van de werkplek met behulp van taakanalyse kan de kans op fouten wel verkleinen, maar nooit geheel uitsluiten. Het onderzoek zal zich daarom ook richten op het onderkennen van situaties en verrichtingen waarbij er een grotere kans op het maken van fouten is. Het kan daarbij profiteren van in de Verenigde Staten en in Europees verband in gang zijnde ontwikkelingen. Het onderzoek binnen dit thema is tot op heden sterk op de procesindustrie gericht. Het zal evenwel in de naaste toekomst naar andere organisaties worden uitgebreid. Het onderzoek binnen dit thema zoekt een antwoord op de vragen: A) Welke methoden voor het analyseren van menselijke taken in geautomatiseerde systemen kunnen worden ontwikkeld en wat is de waarde en betrouwbaarheid ervan? B) Wat is de optimale presentatie van informatie bij controle- en regeltaken in geautomatiseerde systemen? C) Hoe kunnen combinaties van situaties en verrichtingen, die leiden tot een grote kans op het maken van fouten, worden onderkend? Thema 2: Analyse en ontwerp van vormen van produktie- en werkorganisatie Dit onderzoek richt zich vooral op de relaties tussen de taken en de organisatie met betrekking tot die taken. Het is gericht op de vormgeving van het produktieproces inclusief de daarbij gebruikte informatietechnologie, en op de strukturering van de werkorganisatie

73 Uitgangspunt is, dat elk ontwerp of herontwerp van een produktiesysteem of van een werkorganisatie moet worden voorafgegaan door een analyse van het technisch proces. Doelmatigheid, zeker voor zover de organisatie van de inzet van mensen afhankelijk is, kan niet los gezien worden van de kwaliteit van de arbeid. Hier vragen personeelsbeheer, personeelsontwikkeling, samenwerkingsvormen en co8rdinatie veel aandacht. Het onderzoek is er op gericht, vanuit een bedrijfskundig perspectief, ontwerpprincipes van verschillende disciplines te integreren. Naast de geïntegreerde bedrijfskundige kennis is het bij (heriontwerp van produktie- en werkorganisaties nodig, dat een diagnose wordt gesteld met het doel: - produktiesystemen, de daarmee samenhangende takenpakketten en de er op gebaseerde werkorganisaties systematisch te beschrijven; - afstemmingsproblemen tussen die elementen onderling en met de ondersteunende personeelssystemen en de omgeving te signaleren; - de speelruimte voor herontwerp op te sporen en ontwerpalternatieven te verzamelen. Het onderzoek wil een antwoord geven op de volgende vragen: A} Wat is de optimale vormgeving van een produktieproces, op grond van verwerkingskenmerken van verschillende produkten in het produktieproces. B) Welke takenpakketten voor groepen of afdelingen kunnen we onderscheiden. Hoe dient, uit een oogpunt van doelmatigheid, de organisat daarop afgestemd te zijn. C) Welke eisen stelt de omgeving aan de combinatie van produktieproces, takenpakket en organisatiestructuur, binnen de aanwezige technologische en organisatorische speelruimte. D) Op welke wijze kan men de inzet, flexibiliteit en samenwerking van organisaties mobiliseren via het ontwerp van produktieproces en organisatiestructuur. E} Aan welke eisen, uit een oogpunt van interne consistentie van het produktie- en organisatie-ontwerp, moeten ondersteunende personeelssystemen voldoen. F} Welke diagnostische procedures en methoden zijn nodig in het {her}ontwerpproces. Het project Arbeidsduurverkorting en flexibilisering van arbeidstijdpatronen wordt uitgevoerd in samenwerking met VF-Beheersingssystemen, Thema 1 Analyse en ontwikkeling van beheersingssystemen. Thema 3: nformatie en Organisatie n 1984 is intens f overleg gevoerd tussen de programmaleiding van het VF-programma "Werk en Organisatie" en de programmaleiding van het VFprogramma "nformatiesystemen" dat per van start is gegaan. Doel van dit overleg was te komen tot een goede afbakening van onderzoek dat binnen dit thema wordt uitgevoerd en onderzoek in het kader van het programma nformatiesystemen. Op grond van dit overleg is besloten de oorspronkelijke benaming van dit thema ''Analyse en ontwerp van informatiesystemen" te wijzigen in "nformat en Organisatie". Bij geautomatiseerde systemen komt mens-machine en machine-machine communicatie en interactie aan de orde. Centrale vragen zijn dan: welke informatie heeft een taakuitvoerder nodig en hoe dient deze in een geautomatiseerd systeem aan hem gepresenteerd te worden?

74 - aan welke voorwaarden dient een informatiesysteem te voldoen om te garanderen, dat het informatiesysteem compatibel is met de gekozen samenwerkingsvorm? Binnen dit thema was het onderzoek tot nu toe vooral geconcentreerd op het gebied van kantoorautomatisering. Bij kantoorautomatisering moet niet alleen gedacht worden aan administratieve automatisering, tekstverwerking en "document retrieval"-systemen, maar ook aan decision support en expert-systemen, gerealiseerd via personal computing faciliteiten. Belangrijke vragen in het kader van dit thema zijn: 1) Analyse van communicatiestromen en analyse van taken en informatiebehoefte van de organisatie. 2) Ontwerpen keuze van systemen (te realiseren via participatie van gebruikers). 3) Ergonomische aspecten (bijv. software interface en ergonomisch ontwerp van werkstations in het kantoor). 4) nvoeringsstrategie~n en fit met de bestaande organisatie. 5) De gevolgen van kantoorautomatisering voor o.a. produktiviteit, taakinhoud en werkorganisatie. VOORTGANG VAN HET ONDERZOEK: Binnen het gehele programma hebben in 1987 belangrijke ontwikkelingen plaatsgevonden. Onder thema 1 is een nieuw project gestart: "Processimulatie ten behoeve van selectie en training van procesoperators''. Uitgangspunt bij dit onderzoek is dat de inhoud van de operatortaak verandert als gevolg van voortschrijdende automatisering. n de industrie is groeiende behoefte aan goed gedefinieerde prestatiecriteria en aan inzicht in critische operatorvaardigheden. Dit project zal grotendeels gefinancierd worden door zeven bedrijven uit de procesindustrie. Binnen thema 2 zullen in 1988 vier projecten met een eindrapport in de vorm van een dissertatie worden afgerond. Eèn project heeft in 1987 een belangrijke uitbreiding en verdieping gekregen: in het project "Produktiviteitsverhoging in de industrie'' is het onderzoek zich meer g~an richten op besluitvorming in het kreatieproces van produkt, processen en produktiemiddelen. n 1987 zijn twee nieuwe projecten gestart: ''Sociotechniek voor continue stroom-produktie" en "Defini~ring van prestatie-indicatoren en prestatiesturing bij (interdependente) functies en afdelingen". Beide projecten hebben in 1987 al tot publicaties geleid. Ook binnen thema 3 is een nieuw project gestart: "nformatieverwerking bij beslissingsondersteunende systemen in de logistiek". Dit project is een samenwerking tussen de de VF-programma's Werk en Organisatie; nformatiesystemen en Beheersingssystemen. Door de snelle automatisering en informatisering ontstaan steeds meer functies waarin mensen veel informatie moeten verwerken en veel beslissingen moeten nemen en daarbij gebruik maken van beslissingsondersteunende systemen. Dit project richt zich op het informatieverwerkings- en beslissingsgedrag van bepaalde logistieke

75 functionarissen. Doel van het onderzoek is om op grond van kennis en inzicht in menselijke informatieverwerking te komen tot een beter ontwerp van geautomatiseerde beslissingsondersteunende systemen

76 VF-PROGRAMMA WERK EN ORGANSATE THEMA 1: Analyse en ontwerp van taken en werkplekken PROJECT: Processimulatie ten behoeve van selectie en training van procesoperators T&A-12 DEELNEMENDE VAKGROEP: Technologie & Arbeid AANVANG: oktober 1987 ENDE: oktober 1991 NAAM VAN DE ONDERZOEKERS EN HUN TOEZCHT- EN OVEREENSTEMMNGSRELATES: - Prof.dr. J.A. Algera en dr.ir. H. Kragt (projectleiders) - Drs. A. Ridderbos o.t.v. prof.dr. J.A. Algera en dr.ir. H. Kragt. KORTE OMSCHRJVNG VAN HET ONDERZOEK: Het construeren van ''work samples", o.a. met behulp van de processimulator van de Faculteit Bedrijfskunde, t.b.v. a) onderzoek naar de selectie van operators; b) het bestuderen van de ontwikkeling van operatorvaardigheden ("skills") met betrekking tot procesbeheersing en fouten-diagnose. AANLEDNG VOOR HET ONDERZOEK: De aanzet voor dit project is in 1986 gestart, overeenkomstig de Onderzoekrapportage 1986, p. 59. n de tweede helft van 1987 is een begin gemaakt met de uitvoering van dit project, dat grotendeels gefinancierd wordt vanuit de derde geldstroom. Door de nog steeds toenemende automatisering verandert de inhoud van de operatortaak in de procesindustrie. De operatorfunctie kenmerkt zich door het ontbreken van goed gedefinieerde prestatiecriteria. Ook in de industrie zelf komt men tot de conclusie dat een beter inzicht in de critische operatorvaardigheden van zeer groot belang is, met name voor de selectie en training van (leerling)operators. Aan de hand van taakanalyses van de operatorfunctie zullen ''work samples'' worden gedefinieerd, die in de vorm van simulaties van de operatortaak zullen dienen als praktijkopdracht t.b.v. selectie en training. SAMENWERKNGSVERBANDEN: Naast de samenwerkingsverbanden binnen het onderhavige VF-programma, zal worden samengewerkt met: 1. de bedrijven die dit project (mede)financieren: ARCO Chemie, BP, DSM, Exxon Chemicals, Hoechst, KEMA en Shell Nederland Chemie; 2. vakgroep Onderwijstechnologie, TU Twente. RESULTATEN VAN HET ONDERZOEK N 1987: Het projectvoorstel is voorgelegd aan een aantal potentieel geïnteresseerde bedrijven. n 1987 zijn met de volgende bedrijven contracten afgesloten: ARCO Chemie, DSM/Stami Carbon, Exxon Chemicals, Hoechst, KEMA en Shell Nederland Chemie (BP volgt in 1988). Verdere ori~ntatie in de literatuur en in de praktijk (bij de sponsors) heeft inmiddels plaatsgevonden. Op basis hiervan is een nadere onderzoeksopzet gemaakt (Ridderbos)

77 n het laboratorium is een aanzet gemaakt tot het ontwikkelen van een aantal "work samples" (Leermakers/Kuijpers). Onderzoekers van de TU Twente (Onderwijstechnologie), die belangstelling hebben voor dit onderzoek, zijn bezig in het kader van hun eigen onderzoek een instructie te schrijven bij èèn van onze trainingsmodellen (beschikbaar gesteld door Hoechst-Vlissingen). Teneinde de problematiek m.b.t. selectie en training in de Nederlandse chemie, in het bijzonder bij Exxon Chemicals, goed in kaart te brengen, is een afstudeeronderzoek door de bedrijfskunde-student Jetten verricht (Jetten, 1987). KORTE TERMJN ONDERZOEKPLAN VOOR 1988: Aan de hand van taakanalyses zal een voorlopige versie van een work sample gedefinieerd worden en in de vorm van simulatie worden geconstrueerd. Met deze work sample zullen enige pilot studies worden uitgevoerd. De resultaten hiervan zullen medio 1988 in een workshop worden voorgelegd aan de financierende bedrijven. Op basis van de uitkomst van deze workshop zal een gedetailleerde onderzoeksopzet voor 1988/1989 worden uitgewerkt. GELDSTROOM WAARUT HET ONDERZOEK S BEKOSTGD EN DE TJDSBESTEDNG N 1987: Onderzoeker{s) 1e 2e 3e geldstroom Algera 90 Kragt 80 Kuijpers (zie project Meetkamer-ergonomie T&A-08) V.d. Vlugt/Ridderbos 400 PROJECTGEBONDEN RESULTATEN N 1987: WETENSCHAPPELJKE PUBLKATES Algera, J.A.; Greuter, M.A.M.: Task analysis for persennel selection. Paper presented at the 'nternational conference on Advances in Selection and Assessment'. Buxton, England, mei Opgenomen in preprints. 42 p. T&A Sijtsma, K.; Algera, J.A.; Altink, W.M.M.: Een stap terug? Reactie op: Liever klinisch? Grenzen aan het objectiviteitsbeginsel bij beoordeling en selectie, W.K.B. Hofstee (ed.). Nederlands Tijdschrift voor Psychologie. 42, pp T&A

78 VF-PROGRAMMA WERK EN ORGANSATE THEMA 1: Analyse en ontwerp van taken en werkplekken PROJECT: Meetkamer-ergonomie T&A-08 DEELNEMENDE VAKGROEP(EN): Technologie en Arbeid Operationele Research en Statistiek AANVANG: april 1983 ENDE: november 1988 NAAM VAN DE ONDERZOEKERS EN HUN TOEZCHT- EN OVEREENSTEMMNGSRELATES: - Dr.ir. H. Kragt (0,6) en prof.drs. J. Moraal (0,3) {~rojectleiders) Drs. J.A. Brinkman (tot ) o.t.v. prof.drs. J. Moraal ng. C. Kuijpers o.t.v. dr.ir. H. Kragt r. M. Leermakers i.o.m. prof.drs. J. Moraal - Drs. A. Ridderbos o.t.v. prof.dr. J. Algera en dr.ir. H. Kragt - Drs. T.W. v.d. Schaaf i.o.m. prof.drs. J. Moraal Drs. P.M. Janssen (vakgroep T&A) en prof.dr. P. Sander (vakgroep ORS) participeren in de begeleiding van drs. J.A. Brinkman. KORTE OMSCHRJVNG VAN HET ONDERZOEK: Het realiseren van een goede mens-machine ''interface" in bestaande en toekomstige meet- en regelkamers in de (chemische) procesindustrie. AANLEDNG VOOR HET ONDERZOEK: De schaalvergroting, de steeds ingewikkelder wordende geautomatiseerde chemische en technische produktieprocessen en het toenemend gebruik van beeldschermstations (VDU's) vragen, zowel vanuit bedrijfseconomisch als vanuit milieu- en veiligheidsoogpunt, om een werksituatie (meet- en regelkamer) waarin de met een bepaalde taak belaste mens (operator) "optimaal" kan functioneren. Het (her)ontwerpen van taken en werkplekken in meet- en regelkamers, alsmede het evalueren daarvan in een latere fase, is het uiteindelijk doel van het onderzoek. Daartoe wordt onderzoek op drie gebieden verricht: a. Taakanalyse; b. nformatiepresentatie op beeldscherm (o.a. via processimulatie); c. Menselijk falen. SAMENWERKNGSVERBANDEN: Naast de samenwerking die plaats vindt in het kader van het onderhavige VF-programma, wordt samengewerkt met: 1. Medewerkers van DSM, Stamicarbon B.V., Hoechst-Vlissingen en Exxon Chemieals voor het veld- en simulatie-onderzoek; 2. De bedrijven die het ''work sample" project sponsoren: ARCO Chemie, BP, DSM, Exxon Chemicals, Hoechst, KEMA en Shell Nederland Chemie;

79 3. De faculteiten Elektrotechniek en nformatica van de TUE en de HTSen Venlo en Eindhoven (voornamelijk via afstudeerders) voor het verwezenlijken van de gewenste apparatuur en programmatuur; 4. De themagroep ''Menselijke supervisie van geautomatiseerde systemen" van de Stichting Meet- en Besturingstechnologie (SMBT) waarin ook UT, TUD, RUU, NPG/TNO, ZF/TNO en WECO/TNO Z1Jn vertegenwoordigd, teneinde een aantal keren per jaar informeel over het onderzoek van gedachten te wisselen. 5. Het ligt in de bedoeling de bestaande contacten met de afdeling Cognitieve Psychologie van het nstituut voor Zintuigfysiologie TNO uit te bouwen tot concrete samenwerkingsverbanden. 6. Het nstituut nformatie-technologie voor Produktie-automatisering (TP) TUE-TNO. RESULTATEN VAN HET ONDERZOEK TOT 1987: Het onderzoek heeft geleid tot: - een checklist aan de hand waarvan meet- en regelkamers kunnen worden doorgelicht; het meetkamer-vademecum, een ergonomische leidraad; het proefschrift "Operator tasks and annunciator systems, studies in the process industry"; een klassificatiesysteem voor het beschrijven van taakanalysemethoden; een klassificatiesysteem voor het beschrijven van menselijke fouten in de procesindustrie; een ontwerpprocedure voor beeldscherm-informatie in de procesindustrie {deze procedure heeft in èèn veldsituatie geleid tot een concrete handleiding); een enquête ten behoeve van het vastleggen van operatorervaringen met betrekking tot paneelinstrumentatie, respectievelijk beeldscherminstrumentatie {in samenwerking met Shell, Hoechst, Exxon en RUU); een processimulator met grafische terminals (o.a. MATROX GXT-1000); een drietal diagnosetaken, waarvan èèn op PC t.b.v. onderzoek in meet- en regelkamers. RESULTATEN VAN HET ONDERZOEK N 1987 ad a Taakanalyse Het onderzoek naar de bruikbaarheid van verbale data als beschrijvingen van door operators uit te voeren diagnose-activiteiten, is voortgezet. n dit onderzoek wordt bestudeerd of de kwaliteit van verbale data een functie is van: 1. De wijze waarop de verbale data worden ingewonnen. 2. De aard van de te verbaliseren diagnose-activiteiten. Deze variabelen werden in een drietal laboratorium-experimenten systematisch gemanipuleerd en op hun effecten onderzocht. De diagnosetaak uit het eerste experiment behelsde het opsporen van storingen in een grafisch weergegeven netwerk {topografische diagnose). n het tweed~ experiment werd gebruik gemaakt van een variant van deze taak; het grafisch netwerk werd niet visueel gepresenteerd. De diagnose-taak uit het derde experiment behelsde het identificeren van storingen in een proces door de waarden van procesvariabelen (de zgn. ''symptoomdragers") te checken (symptomatische diagnose). n 1987 zijn het tweede en derde experiment uitgevoerd. Momenteel wordt de laatste hand gelegd aan het verwerken van de gegevens. ad b nformatiepresentatie op beeldscherm n 1987 is een ontwerpprocedure voor beeldscherm-informatie in de procesindustrie ontwikkeld en toegepast. De toepasssing heeft voor Hoechst-Vlissingen geleid tot een ontwerphandleiding

80 Over deze procedure is op nationale en internationale congressen gerapporteerd. Andere bedrijven (o.a. CR-DSM, Philips} hebben reeds belangstelling getoond. Een aantal stage-/afstudeerprojecten is gestart om ook voor deze bedrijven handleidingen te realiseren. n 1987 werd wederom een contract afgesloten met Hoechst-Vlissingen. Op basis van de in 1985 uitgevoerde situatie-analyse in een van de meeten regelkamers zijn twee deelprojecten afgesloten: 1. Het herinrichten (o.a. verkleinen} van de meetkamer en het vernieuwen van de verlichting. 2. Het schrijven van de ontwerphandleiding ten behoeve van de informatiepresentatie op de beeldschermen. Een begin is gemaakt met het deelproject ''alarm-analyse". De plannen voor 1987 met betrekking tot de processimulator zijn grotendeels uitgevoerd. De definitieve versie van de handleiding "processimulator'' is verschenen; daarin is opgenomen: de ontwerpfilosofie, de opbouw van de simulator en een beschrijving van de aanwezige apparatuur en programmatuur. n 1987 werd ook een ''work sample" geïmplementeerd (stageaires nformatica TUE). Een begin is gemaakt met het beschrijven van een fysisch proces waarin een aantal elementaire overdrachtsfuncties serieel en/of parallel gekoppeld kan worden. Met behulp van dit proces kunnen regelproblemen in oplopende moeilijkheidsgraad worden aangeboden (stageaire Natuurkunde TUE). Tenslotte is de processimulator zodanig aangepast dat de belasting van de PDP 11/73 drastisch is verminderd. Daardoor is het mogelijk geworden een extra grafisch beeldscherm (MATROX GXT-1000) aan de simulator te koppelen. Deze koppeling is in een vergevorderd stadium (Kuijpers). Met betrekking tot het onderhavige onderzoekgebied zijn de theorie~n van o.a. Rasmussen, Card, Moran & Newell, en Wickens bestudeerd. n het kader van deze studie heeft Leermakers de "First European Meeting on Cognitive Science Approaches to Process Control" (Marcoussis, France, oktober) bijgewoond. Een aanzet is gemaakt deze studie vast te leggen in een intern T&A-rapport. Tevens werd een onderzoekvoorstel geformuleerd om het supervisiegedrag van operators te bestuderen, teneinde ontwerprichtlijnen voor informatiepresentatie (o.a. via beeldschermen) te kunnen formuleren. ad c Menselijk falen Over het bij DSM verrichte onderzoek is tijdens een COST symposium aan de TU Delft gerapporteerd. Contacten met AKZO hebben geleid tot het cre~ren van een stageplaats bij AKZO-Delfzijl. n dat kader zal een analyse worden uitgevoerd van persoonlijke ongevallen volgens de bij DSM ontwikkelde classificatiemethode. n 1988 zal op dit gebied worden samengewerkt met dr. Van Tuijl, thema 2 VF-Werk en Organisatie. n vervolg op de interne faculteitsdiscussie naar aanleiding van het boek ''Normal Accidents; Living with high-risk technologies" van Charles Perrow (New Vork; Basic Books 1984) is een notitie geschreven ''Systeemfalen in de industrie". Deze notitie diende als basis voor een onderzoeknota. n mei is op verzoek van Exxon Chemieals een voordracht gehouden (Van der Schaaf en Kragt) over menselijk falen voor de Exxon European Plantmanagers Network Meeting. Daaropvolgend kwam het verzoek van Exxon Chemieals Nederland een voorstel te doen voor (contract-)onderzoek. n december is het concept-voorstel met Exxon besproken en qua inhoud goedgekeurd. Dit voorstel (promotie-onderzoek Van der Schaaf) houdt in:

81 1. Het registreren van menselijk falen en classificeren volgens de bij DSM ontwikkelde methode. 2. Het registreren van menselijk falen bij het gebruik van de operatorcomputer interface in de meet- en regelkamer. 3. Het menselijk falen bij alarmdetectie en -diagnose; het aanpassen van de informatiepresentatie op de beeldschermen en het ontwikkelen van beslissingsondersteunende systemen bij alarmafhandeling. KORTE TERMJN ONDERZOEKPLAN VOOR 1988: ad a Taakanalyse Medio 1988 wordt het onderzoek naar de bruikbaarheid van verbale data voltooid. Over dit onderzoek wordt gepubliceerd in de vorm van een proefschrift (Brinkman, "Do verbal data speak for themselves?''; promotoren Moraal en Algera). n 1988 zal in veldsituaties (Hoechst/Exxon) ge@xperimenteerd worden met de topografische diagnosetaak. Enerzijds ter validatie van de laboratorium-experimenten van Brinkman, anderzijds ter voorbereiding op het "work sample" project (Van der Schaaf/Ridderbos). Door TU-stageaires zal de symptomatische diagnosetaak op PC worden gezet. n het laboratorium van Bdk zal een onderzoek worden gestart naar de vraag hoe proceskennis is gerepresenteerd bij zowel ervaren als ondervaren operators. Hierbij zal gebruik worden gemaakt van de aanwezige procesmodellen en van multi-dimensionele schaaltechnieken. ad b nformatiepresentatie n 1988 zal het contract met Hoechst worden voortgezet (Kragt/Van der Schaaf; max. 200 uur). Het deelproject "alarmanalyse'' wordt dan afgesloten. n dit project zal een Bdk-stageaire (Oostenbrug) en hoogstwaarschijnlijk een E afstudeerder participeren. De ontwerpprocedure en de voor Hoechst gerealiseerde ontwerphandleiding zullen worden ge~valueerd. Toepassingen van de procedure bij o.a. CR DSM en Philips zullen iva stageaires/afstudeerders worden gerealiseerd. n de nationale en internationale vakpers zal over dit onderzoek worden gepubliceerd. n 1988 zal de MATROX GXT-1000 in de simulator-configuratie zijn opgenomen. Stageaires en afstudeerders zullen betrokken worden bij het implementeren van de diverse modellen. Nagegaan zal worden in hoeverre het wenselijk is de gehele simulator op PC te implementeren (Leermakers/Kuijpers). De onderzoekplannen van Leermakers zullen worden vastgelegd in een promotie-onderzoekvoorstel. Experimenten in dit kader worden gestart (Leermakers, Kuijpers en Moraal). ad c Menselijk falen n 1988 zal een start worden gemaakt met het onderzoek bij Exxon Chemieals (Van der Schaaf). Het registreren en classificeren van menselijk falen in het gehele produktieproces c.f. de DSM-methode staat dan centraal. Uit dit onderzoek zullen specifieke actiepunten volgen ter correctie en preventie van het menselijk falen in de plant als geheel. Soortgelijk onderzoek zal bij AKZO door Bdk-stageaires worden uitgevoerd. De bestaande nationale en internationale contacten (o.a. dr. Embrey, U.K.) zullen worden ge!ntensiveerd

82 Ov_erige - n samenwerking met de vakgroep Toegepaste Taalkunde (drs. P. Westendorp) van de TUE is via contacten met Philipsl Consumentenbond en PTT een aantal experimenten opgezet en begeleid. De uitvoering vond plaats door Bdk-studenten in het kader van het ergonomisch prakticum. Dit heeft geleid tot concrete adviezen ter verbetering van electronische consumenten apparatuur en de bijbehorende gebruiksaanwijzingen. Ook is een checklist ontworpen voor het beoordelen van gebruiksaanwijzingen. Bij Philips is een start gemaakt met de ergonomie van de produktieautomatisering. n het kader van zijn deeltijdbaan (014) aldaar zal Kragt zich bezighouden met het integraal ontwerpen van produktiesystemen 1 met name hoe daarbij de ergonomie te betrekken. Bij DAF is een afstudeerproject gestart met als doel een "quick scan" methode/techniek te ontwikkelen voor het doorlichten van bestaande produktiesystemen op de ergonomische aspecten (Van der Heide). Bij ZF/TNO is in opdracht van het Directoraat Materieel KL een afstudeerproject gestart op het gebied van de ergonomische aspecten van materieel documentatie bij de Koninklijke Luchtmacht (Mulder). GELDSTROOM WAARUT HET ONDERZOEK S BEKOSTGD EN DE TJDSBESTEDNG N 1987: Onderzoeker(s) 1e 2e 3e geldstroom Moraal (013) 150 Kragt ( 0 6) Brinkman 1300 (Kuijpers 1300) Leermakers 800 V.d. Schaaf Ridderbos ( ) 400 * Janssen 100 Praagman 100 Contract TUE - Hoechst-Vlissingen Je fase: f (excl. B.T.W.) * Contract TUE - zeven sponsors: 7 x f = f (excl. B.T.W.) in 1988: f per bedrijf op jaarbasis. PROJEKTGEBONDEN RESULTATEN N 1987: WETENSCHAPPELJKE PUBLKATES Drenthl P.J.D.; Algera 1 J.A.: Personnel selection. n: Psychology at work 1 P.B. Warr (ed.). Penguin, Londen, pp T&A Koelega, H.S.; Brinkman, J.A.; Bergman, H.: No effect of noise on vigilance performance. Human Factors. 28, pp (Verschenen in februari 1987}. T&A

83 Kragt, H.: Een evaluatie van produktiesystemen vanuit organisatie/ergonomische optiek; impressies uit bezoeken aan twaalf verschillende produktiebedrijven. Werkboek NOBO-onderzoeksdag Bedrijfskunde. Haren, 19 november pp T&A Moraal, J.: Tank crew training. Proceedings NATO workshop NATO DRG. Rapport DS/A/DR (86280). Brussel, november 1986 (uitgegeven in 1987). 250 p. T&A Moraal, J.; Koorenstra, M.J.: Over een risicovolle alledaagse verrichting: Autorijden en verkeersongelukken. n: De psychologie voorbij; ontwikkelingen rond model, metriek en methode in de gedragswetenschappen, H.F.M. Crombach et al. (eds.). Swets & Zeitlinger, Lisse, pp T&A Roufs, J.A.J.; Leermakers, M.A.M.; Boschman, M.C.: Criteria for the subjective quality of VDU's. n: Work with display units, B. Knave, P.G. Widebäck {eds.). North Holland Publishing Company, Amsterdam, pp (Verschenen in 1987). T&A Schaaf, T.W. van der: Een ontwerpprocedure voor beeldscherm-informatie in de procesindustrie. Werkboek NOBOonderzoeksdag. Haren, 19 november pp T&A ABSTRACTS Kragt, H.: Een evaluatie van produktiesystemen vanuit ergonomische optiek; impressies uit bezoeken aan twaalf verschillende vestigingen. Congresboek NOBO-onderzoeksdag Bedrijfskunde. Haren, 19 november p. 34. T&A Schaaf, T.W. van der: Beeldscherm-informatie voor procesbesturing: een (her)ontwerpprocedure vanuit de cognitieve ergonomie. Congresboek NOBO-onderzoeksdag Bedrijfskunde. Haren, 19 november p. 36. T&A VAKPUBLKATES Kragt, H.: Veiligheid en menselijke fouten. n: Handboek onderhoudsmanagement. Samsam Uitgeverij B.V., Alphen a/d Rijn, september /02237/0780/LT 22/001!2010. pp T&A

84 Kragt, H.: Off-line alarmanalyse Oxydator V. nterne nota naar aanleiding van een pilot-onderzoek. n opdracht van Hoechst-Vlissingen, Produktie/Engineering. September p. T&A Kragt, H.: Verlichting- en herinrichtingsadviezen voor de DMT-meetkamer van Hoechst-Vlissingen. Diverse discussies en samenvattende nota HK/MvB n opdracht van Hoechst-Vlissingen,. Technische Dienst. 16 november p., 3 bijlagen. T&A Leermakers, M.A.M.; Kuijpers, C.P.J.M.: De Bdk/T&A processimulator-handleiding. ntern rapport Faculteit Bedrijfskunde TUE/Bdk/T&A/ Eindhoven, juli p. T&A OVERGE PRODOKTEN VAN WETENSCHAPPELJKE ACTVTET Brinkman, J.A.: De analyse van operatortaken. Faculteitscolloquium Bedrijfskunde. TUE Eindhoven, 25 februari T&A Brinkman, J.A.: Spreken verbale data voor zich? Paper gepresenteerd voor de themagroep Menseljke Supervisie van Geautomatiseerde Systemen van de SMBT. Psychologisch Laboratorium. RUU Utrecht, 9 juni T&A Kragt, H.: Ergonomie & bedrijfsveiligheid. Lezing in het kader van een bijeenkomst van het bestuur van de Nederlandse Vereniging voor Veiligheidskundigen. TUE Eindhoven, 4 februari T&A Kragt, H.: Produktie-ergonomie bij Philips. Voordracht gehouden bij de themagroep Menselijke Supervisie van Geautomatiseerde Systemen van de SMBT. Psychologisch Laboratorium. RUU Utrecht, 10 november T&A Leermakers, M.A.M.: nvloed van de informatie-presentatie op het functioneren van operators in de proces-industrie; een onderzoeksvoorstel. n opdracht van het bestuur van de vakgroep T&A. Eindhoven, november 19~7. 28 p T&A Schaaf, T.W. "an der: Systeemfalen in de industrie. ntern rapport Faculteit Bedrijfskunde naar aanleiding van een faculteitsdiscussie. Eindhoven, maart p. T&A

85 Schaaf, T.W. van der; Kragt, H.; Bijnen, X.: Redesigning VDU graphics for process control. Poster presented at the 2nd nternational Occupational Ergonornies Symposium. Zadar, Joegoslavi~, april p. T&A Schaaf, T.W. van der: Beeldscherm-informatie voor procesbeheersing; een (her}ontwerpprocedure vanuit de cognitieve ergonomie. Lezing eendaagse ~orkshop bij SMBT. Utrecht, 9 juni T&A Schaaf, T.W. van der; Kragt, H.; Leermakers, M.A.M.: Beeldscherm-informatie voor procesbeheersing; een (her)ontwerpprocedure vanuit de cognitieve ergonomie. Organisatie workshop voor DSMplantmanagers en software engineers. Geleen, 23 november T&A Schaaf, T.W. van der: Preventie van menselijk falen bij Exxon Chemieals Europe. Voorstel tot contract-onderzoek. n opdracht van Exxon Chemieals Nederland. December p. T&A Schaaf, T.W. van der: Analysis of human error in process control. Voordrachten gehouden op:. 22 mei 1987: Exxon European Plantmanagers Meeting, Pernis;. 13 oktober 1987: Cost Werkgroep T.U.-Delft;. 28 oktober 1987: Gastcollege ORS-cursus (TUE) Bedrijfszekerheid. T&A

86 VF-PROGRAMMA WERK EN ORGANSATE THEMA 2: Analyse en ontwerp van vormen van produktie- en werkorganisatie PROJECT Werkorganisatie en werkgedrag op verpleegafdelingen T&A-06.b/OK-17 DEELNEMENDE VAKGROEP(EN): Technologie en Arbeid Organisatiekunde Operationele Research en Statistiek AANVANG: 1983 VERMOEDELJK ENDE: 1988 NAAM VAN DE ONDERZOEKERS EN HUN TOEZCHT- EN OVEREENSTEMMNGSRELATES: - Dr. H.F.J.M. van Tuijl i.o.m. prof.dr. P.M. Bagchus - Drs. J.H.. Bodt o.t.v. dr. H.F.J.M. van Tuijl - Drs. ing. R.J.M. Mercx - Dr.ir. J. Praagman. KORTE OMSCHRJVNG VAN HET ONDERZOEK: Het onderzoek heeft tot doel: - het toepasbaar maken van een normatief contingentiemodel (zie projekt T&A-06.c) op de werkorganisatie van verpleegafdelingen; - het ontwikkelen van een vragenlijst, gebaseerd op het contingentiemodel, waarmee kan worden vastgesteld (1) in hoeverre de werkorganisatie van verpleegafdelingen is aangepast aan daaraan door takenpakket en omgeving gestelde eisen en (2) in hoeverre het niet aangepast zijn leidt tot knelpunten op het vlak van effectiviteit, efficiency en kwaliteit van de arbeid; - het uitvoeren van het hierboven onder {1) en {2) bedoelde onderzoek in een steekproef van verpleegafdelingen van algemene ziekenhuizen in Nederland; - het maken van een aantal in termen van het contingentiemodel aangepaste ontwerpen van afdelingsorganisaties. AANLEDNG VOOR HET ONDERZOEK: Aanleiding tot het onderzoek is: - de behoefte het elders binnen dit VF-programma ontwikkelde contingentiemodel meer algemeen bruikbaar te maken door de toepasbaarheid ervan in een non-profit organisatie te onderzoeken; de behoefte van de betreffende organisaties {verplegingsdiensten van algemene ziekenhuizen) aan een bedrijfskundige analyse van uit de verpleegkundige professie voortkomende idee~n over de organisatie van verpleegkundige werkzaamheden en de afstemming met de omgeving. SAMENWERKNGSVERBANDEN: Er bestaan geen formele samenwerkingsverbanden met onderzoekers op het gebied van de gezondheidszorg buiten de Faculteit Bedrijfskunde

87 RESULTATEN VAN HET ONDERZOEK TOT 1987: n 1983 is het onderzoekmodel opgezet. n 1984 is een eerste pilotonderzoek uitgevoerd, speciaal gericht op de toepassing van het model op verpleegafdelingen. n 1985 is een tweede pilot-onderzoek uitgevoerd, speciaal gericht op de ontwikkeling van de vragenlijst. Over beide onderzoeken is in 1984 en 1985 gerapporteerd in de vorm van (bedrijfs)rapporten, artikelen en congresbijdragen. n 1986 is het vragenlijstonderzoek uitgevoerd in ongeveer 75 verpleegafdelingen. Tevens is een begin gemaakt met de analyse van de verkregen gegevens. Over de tot dusver verkregen resultaten is gerapporteerd in de vorm van rapporten, artikelen en voordrachten. RESULTATEN VAN HET ONDERZOEK N 1987: n 1987 zijn de gegevens uit het vragenlijstonderzoek verder geanalyseerd. Over deze analyses is gerapporteerd op nationale en internationale congressen en via artikelen en boekbijdragen. (Vijf boekbijdragen zijn in druk en zullen dus pas in het resultatenoverzicht van 1988 kunnen worden opgenomen). Op basis van de vragenlijstgegevens zijn enkele verpleegafdelingen voor nader onderzoek geselecteerd. Het betreft verpleegafdelingen die in termen van het normatieve contingentiemodel ofwel op een juiste ofwel op een onjuiste wijze zijn georganiseerd. Deze afdelingen zijn in extenso beschreven. De laatste hand is gelegd aan het resultatenhoofdstuk van de dissertatie. KORTE TERMJN ONDERZOEKPLAN VOOR HET JAAR 1988: n 1988 zal de dissertatie worden voltooid. Met de promotie van drs. Bodt zal het project worden afgerond. Aangezien het dienstverband van drs. Bodt per is be~indigd, zullen in 1988 alleen onderzoekuren in het kader van dissertatiebegeleiding worden opgevoerd. GELDSTROOM WAARUT HET ONDERZOEK S BEKOSTGD EN DE TJDSBESTEDNG N 1987: Onderzoeker(s) 1e 2e 3e Van Tuijl 340 Bodt 1530 Me rex Praagman 50 PROJEKTGEBONDEN RESULTATEN N 1987: WETENSCHAPPELJKE PUBLKATE Bodt, J.H..: Zeker- en onzeker werkaanbod: de noodzaak van een flexibele werkorganisatie voor taakgroepen. Werkboek NOBO-onderzoeksdag. Haren, 19 november pp T&A

88 ABSTRACTS Bodt, J.H..: Optimizing nursing units structure: application of a contingency model to the organization of nursing units. nternational Nursing Research Conference Abstracts, Council of Nurse Researchers, Kansas City, American Nurses' Association, p. 47. T&A Bodt, J.H..: Zeker en onzeker werkaanbod: de noodzaak van een flexibele werkorganisatie voor taakgroepen. Congresboek NOBO-onderzoeksdag Bedrijfskunde. Haren, 19 november p. 33. T&A VAKPUBLKATES Lacko, B.J.S.: Vragenlijst verpleegkwaliteit: een instrument ter beoordeling van de verpleegkundige zorg, gebaseerd op een kwaliteitsprofiel. Verpleegkunde. 2, pp T&A Tuijl, H.F.J.M. van: nspelen op variaties in werkaanbod: de noodzaak van externe en interne flexibiliteit. Personeelbeleid. 23, pp T&A OVERGE PRODURTEN VAN WETENSCHAPPELJKE ACTVTET Bodt, J.H..: Optimizing nursing wards' structure: application of a contingency model to the organization of nursing wards. ntern rapport Faculteit Bedrijfskunde TUE. Eindhoven, p. T&A Bodt, J.H..: Het organiseren van een verpleegafdeling. Voordracht voor de Vereniging van Hoofden Verplegingsdienst Ziekenhuizen (VVNVZ), districten 1 en 2. Zwolle, 30 januar T&A Bodt, J.H..; Tuijl, H.F.J.M. van: Work behaviour and the organization of work on nursing floors. Lezing op Third West European Congress on the Psychology of Work and Organization. Antwerpen, april T&A Bodt, J.H..: De werkorganisatie van verpleegafdelingen. Voordracht voor directie en verplegingsdienst van het Diaconessenhuis te Meppel. Meppel, 13 juli T&A Tuijl, H.F.J.M. van: Co6rdinatie tussen ziekenhuisafdelingen, een model om tot afstemming te komen. Lezing op WZ symposium 'Patientenzorg onderzocht: naar een betere afstemming van vraag en aanbod'. Eindhoven, 15 mei T&A

89 VF-PROGRAMMA WERK EN ORGANSATE THEMA 2: Analyse en ontwerp van vormen van produktie- en werkorganisatie PROJEKT: Analyse en ontwerp van taakgroepen T&A-06.c DEELNEMENDE VAKGROEPEN: Technologie en Arbeid Operationele Research en Statistiek AANVANG: augustus 1982 VERMOEDELJK ENDE: 1988 NAAM VAN DE ONDERZOEKERS EN HUN TOEZCHT- EN OVEREENSTEMMNGSRELATES: - Prof.dr. P.M. Bagchus - Prof.dr. H. Kuipers - Mw. drs. G. Deetman o.t.v. prof.dr. P.M. Bagchus en prof.dr. H. Kuipers - Dr.ir. J. Praagman - Mw. drs. C. Rutte o.t.v. prof.dr. P.M. Bagchus en prof.dr. H. Kuipers KORTE OMSCHRJVNG VAN HET ONDERZOEK: Het projekt ''Het ontwerp van taakgroepen" is gericht op het ontwikkelen van een normatief contingentiemodel. Dit model geeft richtlijnen en is hulpmiddel voor het (her)ontwerp van groepstaken en voor de keuze van groepsstructuren. Bovendien is het projekt gericht op de onderlinge afstemming tussen werkgroepen. AANLEDNG VOOR HET ONDERZOEK: Bij het ontwerpen van taken wordt vaak in onvoldoende mate rekening gehouden met de capaciteiten en behoeften van organisatieleden. Met name de mogelijkheden van groepstaakontwerp worden onderschat. n veel gevallen ontstaan problemen omdat de structuur van de groep niet aangepast is aan de aard van de taak. SAMENWERKNGSVERBANDEN: Bij dit project wordt samengewerkt met: - Philips Sociale Zaken, afdeling Onderzoek; - Philips Centrale Sociale Sector, afdeling Personeelscondities/ Bedrijfspsychologie; - Philips Nijmegen, O&E; - Een aantal projectcommissies, telkens bestaande uit functionarissen van de bedrijven waar de case-studies plaatsvinden

90 RESULTATEN VAN HET ONDERZOEK TOT 1987: Met ingang van ging een promotie-onderzoek (a.i.o. projekt} van start onder de titel "Ontwerp van taakgroepen in organisaties". Dit projekt bestaat uit een vijftal onderling samenhangende case-studies. n 1985 werden vier case-studies afgerond terwijl met de vijfde werd begonnen. n 1986 werd de rapportage verzorgd van de laatste case-studie, werden de laatste rapporten afgerond van èèn van de andere case-studies, en werd begonnen met de voorbereiding van een proefschrift. Gerelateerd aan bovengenoemd a.i.o.-projekt werden case-studies uitgevoerd (o.a. in het kader van afstudeerprojekten) die gericht waren op grotere organisatorische verbanden en op de onderlinge afstemming tussen werkgroepen. n mei 1983 startte een onderzoek naar de taakinhoud van managementfuncties. Dit onderzoek is inhoudelijk nauw gerelateerd aan het projekt "Ontwerp van taakgroepen" en werd uitgevoerd in samenwerking met de vakgroep Arbeids- en Organisatiepsychologie van de KUB. n oktober 1984 werd dit onderzoek afgesloten. n het kader van dit projekt werden enkele afstudeerprojekten uitgevoerd met als invalshoek het normatieve contingentiemodel. RESULTATEN VAN HET ONDERZOEK N 1987:. De gegevensverzameling t.b.v. het onderzoek ''Ontwerp van taakgroepen" werd in dit verslagjaar afgesloten. Er is voor het afronden van dit projekt verlenging van de a.i.o.-aanstelling aangevraagd en verleend tot 15 augustus De rapportage over de case-studies in de vorm van interne rapporten werd afgerond. De eerste twee hoofdstukken van het proefschrift zijn in 1987 in conceptvorm gereed gekomen en met de promotoren besproken.. Over aan het "Ontwerp van taakgroepen" gerelateerde activiteiten werd ook in 1987 gepubliceerd in rapporten en artikelen. KORTE TERMJN ONDERZOEKPLAN VOOR HET JAAR 1988: Het projekt "Ontwerp van taakgroepen" zal eind 1988 worden afgesloten met een eindrapport in de vorm van een proefschrift. n het kader van thema 2: Analyse en ontwerp van produktie- en werkorganisatie is in 1987 een plan voor vervolgonderzoek ontwikkeld. Er is een plan voor promotie-onderzoek ingediend onder de titel ''Sociotechniek voor continue stroom produktie". Op advies van de VCV is aan dit project een a.i.o.-plaats toegewezen. Over dit project wordt gerapporteerd onder projectnummer T&A-09. VAARUT HET ONDERZOEK S BEKOSTGD EN DE TJDSBESTEDNG N GELDSTROOM 1987: Onderzoeker(s} 1e Bagchus 120 2e 3e geldstroom Kuipers neetman (tot } Praagman Rutte

91 PROJEKTGEBONDEN RESULTATEN N 1987: WETENSCHAPPELJKE PUBLKATES: Kuipers, H.; Taillieu, T.; Vredeveld, A.: Organisatievernieuwingsexperiment bij de PTT. Bedrijfskunde. 59, pp T&A Kuipers, H.: A typology of production systems flexibility and holografie organizing. n: Management and new production systems. nternational Production Management Conference. Enschede, pp T&A VAKPUBLKATES Kuipers, H.; Kuipers-Bos, A.J.: Administrateur en controller in vergadering. n: Handboek voor administrateurs en controllers. Van der Wolk Publikaties B.V., Laren, pp. (5.6.) T&A Kuipers, H.: Werving, selectie en beoordeling. n: De professionele manager, E. van Praag (red.). ntermediair. 23, 1987, hoofdstuk 4. pp T&A Kuipers, H.: Kwaliteitsbeheer. n: De professionele manager, E. van Praag (red.). ntermediair. 23, 1987, hoofdstuk 16. pp T&A OVERGE PRODUKTEN VAN WETENSCHAPPELJKE ACTVTET Amelsfoort, P.J.L.M. van: Hele taakgroepen. Bijdrage aan cursus Vakbeweging en Ondernemingsbeleid. Bentveld, november T&A Bagchus, P.M.: Management van produktie en dienstverlening. nleiding op NP-conferentie Psychologie en Management. Arnhem, 30 oktober T&A Bagchus, P.M.: Technologie en arbeid in verpleeginstellingen. nleiding op BMGT-symposium Technologie en Arbeid in Verpleeginstellingen. Tevens dagvoorzitter van het symposium. Bladel, 9 december T&A Deetman, G.: Opinies van sales en softwaremedewerkers. Tussenrapport Multifunction no. 2. ntern rapport Faculteit Bedrijfskunde TUE. Eindhoven, januari p. T&A

92 Deetman, G.: Klanten en projecten. Tussenrapport Multifunction no. 3. ntern rapport Faculteit Bedrijfskunde TUE. Eindhoven, april p. T&A Deetman, G.: Conclusies en aanbevelingen. Eindrapport Multifunction. ntern rapport Faculteit Bedrijfskunde TUE. Eindhoven, juni p. T&A Deetman, G.: Kenmerken van het werk in een vliegtuigbedrijf. ntern rapport Faculteit Bedrijfskunde TUE. Eindhoven, juli p. T&A Deetman, G.; Bagchus, P.M.: (Her)ontwerp van taakgroepen: een contingentiebenadering toegepast. {Geaccepteerd voor publicatie in Bedrijfskunde). September T&A Deetman, G.: Sociotechnische werkorganisat in de fotolithografiegroep van een diffusiefabriek. nleiding in kader van postdoctorale cursus Technologie en Arbeid, TAS. Tilburg, 4 december T&A Extra, J.; Kuipers, H.; Neden, J.W. van: Stress bij militairen door gevechtservaring. n: Toegepaste sociale psychologie (deel ), J. von Grumbkow, D. van Kreveld, R. van der Vlist {red.). (in druk). T&A Kuipers, H.: Sociotechniek. Voordracht TP. Eindhoven, 24 september T&A Kuipers, H.: Organisatie-ontwikkeling in perspectief. nleiding op themadag 'Reorganisaties en herstructurering', Verkeersacademie. Tilburg, 30 oktober T&A Kuipers, H.: Motivatie en kwaliteit van de arbeid. Voordracht Afgestudeerdendag vakgroep Technologie & Arbeid, TUE. Eindhoven, 27 november T&A

93 VF-PROGRAMMA WERK EN ORGANSATE THEMA 2: Analyse en ontwerp van vormen van produktie- en werkorganisatie PROJECT: Sociotechniek voor continue stroom produktie T&A-09 DEELNEMENDE VAKGROEP: Technologie en Arbeid AANVANG: 1988 VERMOEDELJK ENDE: 1992 NAAM VAN DE ONDERZOEKERS EN HUN TOEZCHT- EN OVEREENSTEMMNGSRELATES: - Prof.dr. H. Kuipers - Mw. drs. e.g. Rutte i.o.m. prof.dr. P.M. Bagchus - r. P.J. van Amelsvoort i.o.m. prof.dr. P.M. Bagchus - r. M.A. Leermakers i.o.m. prof.drs. J. Moraal - Aan te trekken a.i.o. o.t.v. prof.dr. H. Kuipers en drs. e.g. Rutte KORTE OMSCHRJVNG VAN HET ONDERZOEK: Het project is er op gericht om op basis van sociotechnische inzichten bijbehorende hulpmiddelen te ontwikkelen, waarmee fabrieken die worden gekenmerkt door continue stroom produktie kunnen worden (her)ontworpen. AANLEDNG VOOR HET ONDERZOEK: Sociotechnische theorie voor integraal (her)ontwerp van organisaties is goed geoperationaliseerd voor praktische toepassing in de discrete produktie. n de socio-technische literatuur is er relatief weinig aandacht besteed aan de procesindustrie. Het wetenschappelijk en maatschappelijk belang van nader onderzoek is aanwezig, omdat a. er markante verschillen bestaan tussen de procesindustrie en de traditionele discrete produktie en b. bij toenemende automatisering discrete produktie steeds meer het karakter krijgt van een procesindustrie. Derhalve is dit project er op gericht bekende sociotechnische principes te operationaliseren voor praktische toepassing in de procesindustrie en in de vergaand geautomatiseerde discrete produktie. SAMENWERKNGSVERBANDEN: Er is bij dit project nog geen sprake van formele samenwerkingsovereenkomsten. RESULTATEN VAN HET ONDERZOEK TOT 1987: - Het onderzoek is een vervolg op het project "Analyse en ontwerp van taakgroepen" (T&A-06c). - Voorts kan het onderzoek worden opgevat als verwant met het onderzoekthema "ntegraal ontwerpen'' van de inmiddels opgeheven vakgroep Organisatie Sociologie. Project OS-02 van dat thema was

94 gericht op discrete produktie. Het onderhavige onderzoek richt zich op continue stroom produktie. RESULTATEN VAN HET ONDERZOEK N 1987:. Een a.i.o.-project-voorstel werd ingediend en toegewezen.. n 1987 werd al gepubliceerd over aan het onderhavige project gerelateerde activiteiten. KORTE TERMJN ONDERZOEKPLAN VOOR HET JAAR 1988: n 1988 zal voornamelijk gewerkt worden aan het aantrekken en inwerken van een geschikte a.i.o. en aan een nadere ori~ntatie op de problematiek d.m.v. een literatuurstudie en een inventariserende veldstudie. GELDSTROOM WAARUT HET ONDERZOEK S BEKOSTGD EN DE TJDSBESTEDNG N 1987: Onderzoeker(s) 1e 2e 3e geldstroom Kuipers 100 Rutte 200 V. Amelsvoort 75 PROJECTGEBONDEN RESULTATEN N 1987: WETENSCHAPPELJKE PUBLKATE Kuipers, H.; Rutte, C.G.: Principes van sociotechnisch ontwerp: een analyse. Werkboek NOBO-onderzoeksdag Bedrijfskunde. Haren, 19 november pp T&A ABSTRACT Kuipers, H.; Rutte, C.G.: Principes van sociotechnisch ontwerp: een analyse. Congresboek NOBO-onderzoeksdag Bedrijfskunde. Haren, 19 november p. 35. T&A VAKPUBLKATES Amelsfoort, P.J.L.M. van: Het ontwerpen van produkten vanuit een integrale visie. Richtingwijzer. Nederlandse Stichting voor Kwaliteit van Werk en Organisatie (NKWO)-uitgave. Juni pp T&A Amelsfoort, P.J.L.M. van: Een methode voor het maken van procesmodellen. Richtingwijzer. NKWO-uitgave. September pp T&A

95 OVERGE PRODUKTEN VAN WETENSCHAPPELJKE ACTVTET Amelsfoort, P.J.L.M. van: ntegrale organisatievernieuwing. Faculteitscolloquium Bedrijfskunde TUE. Eindhoven, 30 september T&A Amelsfoort, P.J.L.M. van: ntegrale organisatievernieuwing. Bijdrage aan NVP-congres 'Nieuwe mpulsen voor Kwaliteit van de Arbeid'. Ede, september T&A Rutte, e.g.: Social technology assessment. Commentaar op Amsterdamse STA-onderzoek. Bijdrage aan SSWOgroep Kwaliteit van de Arbeid. Utrecht, 24 september T&A Rutte, e.g.: Sociale en organisatorische aspecten van automatisering. Bijdrage aan Afgestudeerdendag vakgroep Technologie & Arbeid TUE. Eindhoven, 21 november T&A

96 VF-PROGRAMMA WERK EN ORGANSATE THEMA 2: Analyse en ontwerp van vormen van produktie- en werkorganisatie PROJECT: Definiäring van prestatie-indicatoren en prestatiesturing bij (interdepentente) functies en afdelingen T&A-10 DEELNEMENDE VAKGROEP: Technologie en Arbeid AANVANG: 1987 VERMOEDELJK ENDE: 1992 NAAM VAN DE ONDERZOEKERS EN HUN TOEZCHT- EN OVEREENSTEMMNGSRELATES: - Prof.dr. J.A. Algera Dr. H. van Tuijl i.o.m. prof.dr. P.M. Bagchus - Drs. P.M. Janssen i.o.m. prof.dr. P.M. Bagchus KORTE OMSCHRJVNG VAN HET ONDERZOEK: Het onderzoek richt zich op het defini~ren van prestatie-indicatoren op het niveau van individuele functies en het niveau van afdelingen. De ontwikkeling van valide prestatie-indicatoren is een noodzakelijke voorwaarde voor prestatiesturing met behulp van besturingssystemen die zijn gebaseerd op goalsetting en feedback. De aard van de onderlinge afhankelijkheid ("pooled", sequential, reciprook) binnen en tussen groepen zal als contingentiefactor in het onderzoek worden betrokken. n dit onderzoek zal de effectiviteit van goalsetting-feedback prestatiesturingssystemen worden getoetst in een aantal situaties die verschillen naar de aard van de onderlinge afhankelijkheidsrelaties tussen en binnen groepen. AANLEDNG VOOR HET ONDERZOEK: Produktiviteitsverhoging is voor vele bedrijven een voorwaarde om te kunnen overleven. Naast de introductie van nieuwe technologie op zichzelf is de wijze waarop het personeel de technische hulpmiddelen gebruikt een belangrijk aandachtspunt bij produktiviteitsverhoging. De motivatie van personeel tot het leveren van hoge prestaties is daarmee van cruciaal belang. Traditioneel zijn er twee problemen bij het ontwikkelen van prestatie-indicatoren: 1. hoe kunnen verschillende dimensies van produktiviteit {bijv. leverbetrouwbaarheid, kwantiteit, kwaliteit, veiligheid) worden gecombineerd tot een overall index, rekening houdend met het relatieve belang van de dimensies, en 2. hoe kiest men optimale doelen per dimensie? n de recente literatuur zijn suggesties voor de aanpak van deze twee problemen aangedragen. Een derde vraag betreft de wijze waarop bewerkingsouzekerheid en omgevingsenzekerheid verdisconteerd kunnen worden bij het stellen van doelen en het geven van terugkoppeling

97 SAMENWERKNGSVERBANDEN: Er bestaan contacten met prof. U. Kleinbeek (Vuppertal, West-Duitsland) en prof. R. Pritchard {Houston, Texas, USA) die werkzaam zijn op dit gebied. Deze contacten geven uitzicht op internationale samenwerking. RESULTATEN VAN HET ONDERZOEK TOT 1987: Het project is in 1987 van start gegaan. RESULTATEN VAN HET ONDERZOEK N 1987: n 1987 is een literatuurstudie uitgevoerd. Daarnaast is een pilotstudie verricht in een produktiebedrijf. Op basis van de resultaten van de pilot-studie en de inzichten uit de literatuur is een voorlopig onderzoeksvoorstel uitgewerkt. Tevens is een aantal studenten Bedrijfskunde gestart met een afstudeeropdracht op dit terrein. KORTE TERMJN ONDERZOEKPLAN VOOR HET JAAR 1988: n 1988 zal een definitief onderzoeksvoorstel worden ingediend in het kader van een a.i.o.-aanvraag. Dit voorstel wordt mede ontwikkeld in samenspraak met de internationale partners. De resultaten van de pilotstudie zullen worden aangeboden voor externe publikatie. GELDSTROOM VAARUT HET ONDERZOEK S BEKOSTGD EN DE TJDSBESTEDNG N 1987: Onderzoeker(s) le 2e 3e geldstroom Algera 100 Van Tuijl 150 Janssen 150 PROJECTGEBONDEN RESULTATEN N 1987: WETENSCHAPPELJKE PUBLKATES Algera, J.A.: Feedback over werkprestaties. ntreerede Faculteit Bedrijfskunde TUE. Eindhoven, 25 september p. T&A Algera, J.A.; Koopman, P.L.; Vijlbrief, M.P.J.: ntroductie van nieuwe technologie~n; management van automatiseringsprojecten. n: nleiding in de organisatieveranderkunde, A.J. Cozijnsen, V.J. Vrakking {red.). Samsam, Alphen a/d Rijn, pp T&A Tuijl, H.F.J.M. van; Janssen, P.M.; Algera, J.A.: Prestatiebeoordeling in zeven organisaties. Report EUT/Bdk/26 SBN Eindhoven, p. T&A

98 ABSTRACT Algera, J.A.: The job characteristics model of work motivation revisited. Congresboek nternational Workshop on Work Motivation. Leichlingen, 8-10 oktober p. T&A VAKPUBLKATES Janssen, P.M., Tuijl, H.F.J.M. van, Algera, J.A.: Prestatiebeoordeling in zeven organisaties. Gids voor Personeelsmanagement, 5, pp T&A Tuijl, H.F.J.M. van; Janssen, P.M.; Algera, J.A.: Doelen stellen, terugkoppeling geven. Bedrijfsrapport Ocê van der Grinten. Eindhoven, p. T&A OVERGE PRODUKTEN VAN WETENSCHAPPELJKE ACTVTET Algera, J.A.: The job characteristics model of work motivation revisited. Lezing nternational Workshop on Work Motivation. Leichlingen, 8-10 oktober T&A Janssen, P.M.: Ontwikkelingen rond prestatiebeoordeling. Voordraebt NVP-kring Zuid-Holland. Rotterdam, 13 oktober T&A Post van der Molen, G.J.; Donselaar, G. van; Stremmelaar, H.; Janssen, P.M.; Tuijl, H.F.J.M. van; Algera, J.A.: Over prestatiebeoordeling en beloning: een nieuwe zàkelijkheid. PTT-rapport, Sociaal Strategisch Beleid p. PTT i.s.m. T&A Tuijl, H.F.J.M. van: Produktiviteitsverbetering door middel van goalsetting, feedback en reinforcement. Voordracht Afgestudeerdendag Vakgroep 7echnologie & Arbeid TUE. Eindhoven, 27 november T&A

99 VF-PROGRAMMA WERK EN ORGANSATE THEMA 2: Analyse en ontwerp van vormen van produktie- en werkorganisatie PROJECT: Organisatie-ontwikkeling in de verpleegsector van algemene ziekenhuizen OK-08 DEELNEMENDE VAKGROEP: Organisatiekunde AANVANG: 1971 VERMOEDELJK ENDE: 1990 NAAM VAN DE ONDERZOEKERS EN HUN TOEZCHT- EN OVEREENSTEMMNGSRELATES: - Drs.ing. R.J.M. Mercx i.o.m. prof.dr. H. Feitsma KORTE OMSCHRJVNG VAN HET ONDERZOEK: Het komen tot een zodanige organisatie- en werkstructuur in de verpleegsector, dat deze kan inspelen op de eisen die men tegenwoordig aan een goede verpleging stelt. Het therapeutisch klimaat op de afdeling en de motivatie van de verplegenden kan hierdoor gestimuleerd worden. AANLEDNG VOOR HET ONDERZOEK: n 1971 heeft een aantal bedrijfskunde-studenten een zes-weken stage gelopen in een aantal verpleegafdelingen van algemene ziekenhuizen. Zij hebben merkwaardige verschijnselen gerapporteerd die met elkaar kunnen samenhangen, t.w. funktionele verpleging en ongemotiveerdheid bij verplegenden: frustraties bij verplegenden en pati~nten. De ongemotiveerdheid en de frustraties zouden wel eens kunnen voortkomen uit de tegenstrijdigheid die voortkomt uit de funktionele verpleging[ die met een lopende band systeem te vergelijken isr terwijl men de pati~nten als uniek beschouwt. SAMENWERKNGSVERBANDEN: Het onderzoek vindt plaats in het kader van het ZRP (Ziekenhuis Research Project). n het vervolgonderzoek wordt samengewerkt met de Capaciteitsgroepen Verplegingswetenschap en Beleidwetenschap van de Rijksuniversiteit Limburg. RESULTATEN VAN HET ONDERZOEK TOT 1987: Op basis van literatuurstudie en vooronderzoek is een nieuwe structuur op afdelingsniveau voor de verpleegkundige sector ontworpen en in enige ziekenhuizen ingevoerd (themo-verpleging). Een meetinstrument voor de verpleegkundige kwaliteit en een voor de mate van teamverpleging zijn in de praktijk toegepast en getoetst. n 1978 is de analyse en de rapportering klaar gekomen. Eenzelfde onderzoek is uitgevoerd op een afdeling van een Belgisch ziekenhuis

100 n 1979 ZlJn bovendien de rasuitaten gepubliceerd van een onderzoek in negen ziekenhuizen door de Nationale Ziekenhuisraad. Dit onderzoek bevestigt de belangrijkste conclusies van bovengenoemde toetsing: op afdelingen met themaverpleging kunnen met minder personeel zwaardere pati~nten verpleegd worden met een betere verpleegkwaliteit. Dit gedeelte van het project is afgesloten met het adviseren van ziekenhuizen bij de invoering van themaverpleging en van het Nationaal Ziekenhuis nstituut bij activiteiten op dit gebied. Uit een enquête die samen met de Rijksuniversiteit Limburg is ontwikkeld en daar in 1983 is uitgevoerd, is gebleken dat de structuur van de verplegingsdienst velerlei variaties kent. Teneinde na te kunnen gaan of er verband bestaat tussen deze variaties en het functioneren van de verplegingsdiensten zijn meetinstrumenten ontworpen in 1984 en afzonderlijk in drie ziekenhuizen en in 1985 nog eens in twee ziekenhuizen getest. De resultaten waren dermate bemoedigend dat besloten werd de testprocedure af te ronden met metingen in nog eens acht ziekenhuizen. Bij de analyse van de resultaten van de dertien ziekenhuizen kwamen enkele validiteitsproblemen naar voren, die eerst opgelost moesten worden. nmiddels bleek uit een aantal dissertaties van elders dat het verband organisatiestructuur - therapeutisch klimaat waarschijnlijk niet zo eenduidig was als werd aangenomen. Samen met de Rijksuniversiteit Limburg werd in 1985 gestart met een onderzoek naar de variabelen die naast de organisatiestructuur invloed hebben op het therapeutisch klimaat op de verpleegafdelingen en de mate waarin deze variabelen structureel te be!nvloeden zijn. Na een literatuurstudie zijn een paar vooronderzoeken gestart om wat zicht op de materie te krijgen en een meetinstrument te ontwikkelen. RESULTATEN VAN HET ONDERZOEK N 1987: n dit jaar zijn de resultaten van het vooronderzoek organisatiestructuur verplegingsdienst nader geanalyseerd en is gepoogd de predictieve validiteit van het efficiency meetinstrument te verbeteren. Dit is nog niet gelukt. Betreffende het therapeutisch klimaat zijn twee vooronderzoeken verricht. KORTE TERMJN ONDERZOEKPLAN VOOR HET JAAR 1988: n 1988 zal nogmaals e~n poging ondernomen worden om het efficiency meetinstrument verplegingsdienst te verbeter~n. De resultaten van de vooronderzoeken aangaande het the1apeutisch klimaat zullen geanalyseerd worden en als die bevredigend zijn zal gestart worden met het hoofdonderzoek. GELDSTROOM WAARUT HET ONDERZOEK S BEKOSTGD EN DE TJDSBESTEDNG N 1987: Onderzoeker Mercx 1e 550 2e 3e geldstroom

101 PROJEKTGEBONDEN RESULTATEN N 1987: WETENSCHAPPELJKE PUBLKATE Mercx, R.J.M.: De organisatie van de verplegingsdienst in algemene ziekenhuizen.. Vooronderzoek. Report EUT/Bdk/25 SBN Eindhoven, p. OK VAKPUBLKATES Mercx, R.J.M.: Rapport vooronderzoek co8rdinatie verplegingsdienst. ntern rapport Faculteit Bedrijfskunde t.b.v. de betrokken ziekenhuizen TUE/Bdk/OK/ Eindhoven, p. OK Mercx, R.J.M.; Dubbelman, Th.: Patronen voor de organisatie en huisvesting van dagverpleging. Het Ziekenhuis. 17, pp OK OVERG PRODUKT VAN WETENSCHAPPELJKE ACTVTET Mercx, R.J.M.: Organisatiestructuren bij de verpleging in algemene ziekenhuizen. Voordracht Katholieke Hogeschool voor Verpleegkundigen. Nijmegen, 23 januari OK

102 VF-PROGRAMMA WERK EN ORGANSATE THEMA 2: Analyse en ontwerp van vormen van produktie- en werkorganisatie PROJEKT Besturen en beheren binnen organisaties in de gezondheidszorg; toetsing aangewende middelen OK-11 DEELNEMENDE VAKGROEP: Organisatiekunde AANVANG: 1978 Herformulering en herori~ntatie ENDE: n 1988 zal een dissertatie zijn afgerond. n 1988 zal dit projekt op het stuk van investeringsbeslissingen kunnen worden be~indigd. NAAM VAN DE ONDERZOEKERS EN HUN TOEZCHT- EN OVEREENSTEMMNGSRELATES: - Drs.ing. L.N.J. Verzeilenberg i.o.m. prof.dr. H. Feitsma KORTE OMSCHRJVNG VAN HET ONDERZOEK: Het verwerven van inzicht in het efficiênt gebruik van faciliteiten in ziekenhuizen. Uiteindelijk gaat het om de vraag: wat is de beste samenwerkingsvorm om te komen tot een investeringsbeslissing waarbij de gevolgen voor de dagelijkse organisatie daadwerkelijk worden meegewogen. AANLEDNG VOOR HET ONDERZOEK: Vóór de start van dit projekt zijn er in Nederland geen of slechts incidentele activiteiten op het terrein van de toetsing van aangewende middelen ondernomen. n Nederland wordt voor ongeveer f ,-- per jaar in ziekenhuisapparatuur gelnvesteerd. Daaronder zijn veel innovaties. De apparatuurgebonden kosten (afschrijving, rente, bediening, onderhoud, verbruiksmateriaal)belopen ca. 27% van de totale ziekenhuiskosten (ca. 19 miljard gulden~ hetgeen overeenkomt met 5 miljard gulden. SAMENWERKNGSVERBANDEN: n het kader van dit projekt vindt informeel overleg plaats met: - Centraal Begeleidings Orgaan voor ntercollegiale Toetsing in Nederland te Utrecht; -Nationaal Ziekenhuis nstituut (NZ), themagroepen "kwaliteit'' en "kosten" te Utrecht. RESULTATEN VAN HET ONDERZOEK TOT 1987: Er zijn contacten gelegd met instanties die betrokken ZlJn bij, invloed hebben op of belang hebben bij het toetsen van aangewende middelen in de gezondheidszorg. Dat zijn o.a. het Nationaal Ziekenhuis nstituut

103 NZ, de Nationale Ziekenhuis Raad NZR, de Landelijke Specialisten Vereniging LSV, de Hoofdinspectie voor de Volksgezondheid, het Centraal Begeleidings Orgaan voor ntercollegiale Toetsing in Nederland CBO, de Nederlandse Vereniging van Ziekenhuisdirecteuren NVZD en het College voor Ziekenhuisvoorzieningen CVZ. Dit projekt richt zich in de eerste plaats op de praktijk van het aanschaffen van apparatuur in ziekenhuizen, met het doel die organisatie aan te geven en te toetsen die moet leiden tot het expliciet "meenemen'' van de gevolgen voor de dagelijkse organisatie bij dit soort beslissingen. Daarna kan een andere categorie beslissingen worden onderzocht. Het eerste deelprojekt is in 1986 afgerond, evenals een proefstudie in een Brabants ziekenhuis met ca. 700 bedden, gericht op de inkoop van apparatuur. n 1984 is de literatuurstudie verder gevorderd. Voor het onderdeel "contingentiebenadering" is als afsluiting op 20 december 1983 een studiedag georganiseerd voor de Faculteit Bedrijfskunde en genodigden van buiten de faculteit en TUE. Daarover is gerapporteerd. De kerncommissie bestaat uit: prof.dr. H. Feitsma, eerste promotor. prof.dr. H. van Andel (RUU), tweede promotor. dr. A.H. van der Zwaan, co-promotor. RESULTATEN VAN HET ONDERZOEK N 1987: De tekst van de dissertatie is in concept gereed gekomen. Het onderzoek "Lange termijn investeringsplanning in ziekenhuizen" is verder voortgezet en in èèn ziekenhuis bijna afgerond. Verzeilenberg maakt hiervoor deel uit van een werkgroep, waarin zitting hebben: twee leden van de medische staf, de klinisch fysicus, hoofd financieel-economische zaken van het betrokken ziekenhuis en twee medewerkers van het Nationaal Ziekenhuis nstituut. KORTE TERMJN ONDERZOEKPLAN VOOR HET JAAR 1988: De promotie gaat door in Het concept van de dissertatie wordt in januari 1988 met de kerncommissie besproken. Een publikatie over het project investeringsplanning is in voorbereiding. Tevens zal een workshop met het NZ worden georganiseerd, waaraan zullen deelnemen naast de onderzoeker enkele teams uit drie à vier ziekenhuizen (directie, medische staf, fysicus, econoom als deelnemers). GELDSTROOM WAARUT HET ONDERZOEK S BEKOSTGD EN DE TJDSBESTEDNG N 1987: Onderzoeker(s) 1e 2e 3e geldstroom Verzenenberg 900 Feitsma 150 PROJEKTGEBONDEN RESULTATEN N 1987: Geen -100-

104 VF-PROGRAMMA WERK EN ORGANSATE THEMA 2: Analyse en ontwerp van vormen van produktie- en werkorganisatie PROJEKT: Besturen en beheren binnen organisaties in de gezondheidszorg OK-19 DEELNEMENDE VAKGROEP: Organisatiekunde AANVANG: 1982 ENDE: eind 1988 NAAM VAN DE ONDERZOEKERS EN HUN TOEZCHT- EN OVEREENSTEMMNGSRESLATES: - Prof.dr. H. Feitsma {projektleider) - Drs.ing. R.J.M. Mercx i.o.m. prof.dr. H. Feitsma - Drs. A. Kastelein o.t.v. prof.dr. H. Feitsma KORTE OMSCHRJVNG VAN HET ONDERZOEK: Het ontwikkelen van passende organisatiestrukturen voor diagnostische afdelingen en diensten van algemene ziekenhuizen. Hierbij zullen faktoren als primair proces, centralisatie van bevoegdheden, concentratie van voorzieningen en omgevingsvariabelen {contingency faktoren) een rol spelen. Verwachte resultaten: a. Een toename van het informatiegehalte van de z.g. contingency theory. b. Aantonen of de contingency-theory bruikbaar en produktief is op meso-niveau. c. Enige praxiologische uitspraken over structurering van delen van ziekenhuisorganisaties in relatie met hun omgevingen. Samen: zo mogelijk een dissertatie. AANLEDNG VOOR HET ONDERZOEK: Naar aanleiding van de reputatie die opgebouwd is als gevolg van projekt OK-08 (verpleegsektor), is met name uit het veld diverse keren aangedrongen te onderzoeken of ook voor andere sektoren in ziekenhuizen anderssoortige strukturen wenselijk en mogelijk zijn. Uit wetenschappelijk oogpunt dit projekt interessant omdat het een bijdrage zou kunnen leveren aan de interne vergelijkende organisatiekunde. SAMENWERKNGSVERBANDEN: Er is bij dit projekt geen sprake van formele samenwerkingsverbanden. RESULTATEN VAN HET ONDERZOEK TOT 1987: Een eerste aanzet voor dit onderzoek is in 1979 gegeven door ir. Maassen-Jeurissen, die een aantal variabelen en de organisatie van een aantal ziekenhuisafdelingen in kaart heeft gebracht. Eind 1981 heeft de vakgroep OK besloten het onderzoek opnieuw te starten. Medio 1982 is drs. Kastelein als ltd-er met het onderzoek begonnen. n 1983 heeft -101-

105 literatuurstudie en een veldori~ntatie plaatsgevonden (observatie en interviews in drie ziekenhuizen). Op grond hiervan werd in 1984 een theoretisch model ontwikkeld en uitgewerkt in een operationeel onderzoeksplan. Teneinde het model empirisch te toetsen werden contacten gelegd met de NZ en de Geneeskundig Hoofdinspecteur van de Volksgezondheid. Op grond van bedrijfsvergelijkende gegevens van Algemene Ziekenhuizen, met goedkeuring van Staatstoezicht geleverd door het NZ, werden 14 algemene ziekenhuizen geselecteerd ten behoeve van empirisch onderzoek. Met deze instellingen werden contacten gelegd en vond uitvoering van het hoofdonderzoek plaats. RESULTATEN VAN HET ONDERZOEK N 1987: Analyse van het empirisch materiaal dat verkregen was in het hoofdonderzoek vond plaats. De resultaten van het onderzoek werden vastgelegd in de vorm van een concept-proefschrift. Dit concept proefschrift ligt thans ter beoordeling bij co-promotor. KORTE TERMJN ONDERZOEKPLAN VOOR HET JAAR 1988: Correcties in het concept proefschrift. GELDSTROOM WAARUT HET ONDERZOEK S BEKOSTGD EN DE TJDSBESTEDNG N 1987: Onderzoeker(s) 1e 2e 3e geldstroom Feitsma 500 Mercx 40 Kastelein 350 PROJEKTGEBONDEN RESULTATEN N 1987: OVERG PRODUKT VAN WETENSCHAPPELJKE ACTVTET Kastelein, A.: De organisatie van diagnostische verrichtingen in algemene ziekenhuizen. Faculteitscolloqu1um Bedrijfskunde TUE. Eindhoven, 23 december OK -102-

106 VF-PROGRAMMA WERK EN ORGANSATE THEMA 2: Analyse en ontwerp van vormen van produktie- en werkorganisatie PROJEKT Optimale inrichting van produktiesystemen. Produktiviteitsverhoging in de industrie. TPS-02 DEELNEMENDE VAKGROEP: Technische Produktiesystemen AANVANG: 1976 ENDE: onbepaald NAAM VAN DE ONDERZOEKERS EN HUN TOEZCHT- EN OVEREENSTEMMNGSRELATES: - Dr.ir. H.H. van Mal {projectleider) r. H.J.W. Vliegen i.o.m. dr.ir. H.H. van Mal KORTE OMSCHRJVNG VAN HET ONDERZOEK: Op basis van de gegevens over het functioneren van een produktiesysteem (door inventarisatie en analyse) worden voorstellen uitgewerkt voor alternatieve structuren, die na toetsing op hun haalbaarheid tot uitvoering worden gebracht. De beheersing van fabricageprocessen (automatisering is de hoogste vorm van beheersing) wordt voornamelijk bepaald door de communicatie tussen de diverse disciplines in het traject van produktidee tot realisatie van het produkt in de fabriek en de service bij de klant. De inspanningen van bedrijven worden steeds meer verlegd van de fabricage (die flexibel moet zijn) naar het voortraject. Het onderzoek is gericht op de ordening en keuze van produktiemiddelen (computer gestuurd) en systematisering van werkwijzen (computer gesteund) in de technische produktieorganisatie. Groepentechnologie, standaardisatie en classificatie worden daarbij als belangrijke technieken gehanteerd. Sinds 1983 is de nadruk gelegd op het onderzoek naar geschikte classificatiesystemen voor o.a. de ontwerp- of constructie-afdeling, tekenkamer en werkvoorbereiding, en andere afdelingen, in industri~le bedrijven. AANLEDNG VOOR HET ONDERZOEK: Verhoging van de produktiviteit, met name ook de flexibiliteit van industri~le produktiesystemen, is noodzakelijk (Japanse druk!). Dit vraagt een toename van de mechanisatie en automatisering en zal leiden tot andere produktiestructuren. Vooral door de invoering van de computer ter ondersteuning van de communicatie in het produktvernieuwingstraject, aangeduid met CAD/CAM, zullen produktiestructuren ingrijpende wijzigingen ondergaan. nformatiedragers (handboeken, tekeningen, onderdelencatalogi, etc.} gaan vervangen worden door "ijzeren'' silicium geheugens met zoeksystemen voor snelle toegankelijkheid. Het beslissingsproces van ontwerpers en constructeurs krijgt een versnelling door de mogelijkheid om berekeningen en simulaties snel te kunnen uitvoeren. Het beslissingsproces krijgt een verbreding en verdieping door de -103-

107 toegankelijkheid van informatie over service-activiteiten, fabricageprocessen, meettechnieken in de fabricage en in de kwaliteitsdienst, en over de activiteiten ten behoeve van de ontwikkeling van produktiemiddelen. De kwaliteit van de beslissingen in de vroege ontwerpfase van produkt en proces neemt dientengevolge aanzienlijk toe. De flexibiliteit kan daardoor in grotere mate in het produktiesysteem worden ingebouwd. SAMENWERKNGSVERBANDEN: Bij het onderzoek naar geschikte classificatiesystemen voor industri~le bedrijven, met name ook voor de kleine en middelgrote bedrijven, waren 16 bedrijven in de regio betrokken, alle aangesloten bij de FME. Contacten in deze bestonden met de FME en met TNO. n 1986 is op contractbasis samenwerking ontstaan met Philips Drachten. n 1987 zijn met Philips opnieuw drie contracten afgesloten. Met TNO wordt op contractbasis samengewerkt in het onderzoek naar geschikte classificatiesystemen voor kleine- en middelgrote bedrijven. Met veel bedrijven bestaan contacten in verband met dit onderzoek. Met een free-lance onderzoeker en de Universiteit van Twente wordt in samenwerking met de FME in een aantal bedrijven onderzoek gedaan naar de organisatorische inpassing van CAD/CAM. Er is een begin van samenwerking aan het ontstaan met de Technische Universiteit van Pisa. RESULTATEN VAN HET ONDERZOEK TOT 1987: De toepassing van groepentechnologie heeft, middels de door de vakgroep ontwikkelde variant van de produktstroomanalyse, in voorgaande jaren tot goede resultaten geleid (BM, DAF, DSM, Zweegers, Walker Hagou). Er is met succes gewerkt aan het FME-project "Produktiebeheersing". n de jaren '83 en '84 is de nadruk meer komen te liggen op het onderzoek naar geschikte classificatiesystemen voor industri~le bedrijven. Classificatie is de basis voor groepentechnologie, standaardisatie en automatisering; in het algemeen de basis voor goede communicatie. De studie "Vervanging van draaibanken gebruik makend van groepentechnologie" heeft ertoe geleid dat het betreffende bedrijf zijn investeringsbeslissing t.a.v. nieuw aan te schaffen enebewerkingsmachines volledig heeft gewijzigd. Door met behulp van een database, waarin de produkt- en bewerkingstenmerken werden opgeslagen, de kenmerken te ordenen naar logistieke en technische criteria, werden drie alternatieve celindelingen voorgesteld. De functies van de computergestuurde machines in de cellen werden gedefinieerd. Bijdragen zijn ook geleverd op het gebied van de ''procesbeheersing" o.a. door de introductie van de "ontwerpkaart'' (procesinformatiekaart) en het informatiemodel van een "technisch proces". Genoemd moet ook worden de film "Met het oog op CAD/CAM, communicatie in het ontwerp/fabricage traject". Deze film blijft gevraagd. Ook het rapport: ''nventarisatie classificatiesystemen" houdt de belangstelling (bedrijven, TUD, FME). De aandacht voor de computer als belangrijk hulpmiddel ter ondersteuning van de communicatie in het produktvernieuwingstraject, de koppeling van CAD en CAM, heeft geleid tot een aantal publikaties. Een voordracht hierover is gehouden op een internationaal congres in Kopenhagen (CAPE '86). Uit bedrijfsonderzoek is gebleken dat de flexibiliteit van de fabricage niet in eerste instantie door de toepassing van computers wordt vergroot (soms zelfs verminderd). Het is steeds noodzakelijk om eerst de functies van de bewerkingsmachines te bestuderen binnen de nog aan te passen produktiestructuur (zie ook case "Adex)

108 De toepassing van CAD/CAM vraagt nieuwe concepties van produktiemiddelen, produktiesystemen en van classificatiesystemen. Hier ligt een opgave voor de Nederlandse industrie om zelf de automatisering, met name de computergestuurde produktiemiddelen te realiseren. Dit voorkomt export van werkgelegenheid naar landen (Japan) die meer alert zijn op automatiseringsmogelijkheden. RESULTATEN VAN HET ONDERZOEK N 1987: Het onderzoek is in 1987 met kracht voortgezet o.a. op contractbasis met Philips en met TNO. Aan de kernwoorden van ons onderzoek: "procesbeheersing" en ''communicatie" is nu toegevoegd "besluitvorming". Een grotere beheersing van produktieprocessen wordt bereikt door betere besluitvorming in de conceptfase van produkt, produktonderdelen, processen, produktiemiddelen, specifieke gereedschappen en machines. n feite betreft het hier de concipi~ring van het hele te vernieuwen produktiesysteem. Betere besluitvorming leidt tot verhoging van de kwaliteit, verkorting van de doorlooptijd en vermindering van de kosten, indachtig het motto "doe het gelijk goed''. Het onderzoek heeft geleid tot vier wetenschappelijke publikaties inclusief een voordracht op een internationaal congres en een stevig aantal vakpublikaties. De voorstudie naar flexibele automatisering van de fabricage in een produktgroep in een klein bedrijf heeft laten zien hoe slecht een bedrijf zijn eigen fabricageprocessen kent. Een voordracht hierover is gehouden op een landelijk congres CAPE '86. Proceskennis is de basis om tot grotere produktiviteit te komen, en is noodzakelijk om de flexibiliteit in het produktiesysteem te kunnen inbouwen. Rationele besluitvorming kan een krachtige ondersteuning geven in het proces waar een nieuw produkt-concept wordt getoetst op de maakbaarheid. Een belangrijk onderzoek bij Philips is gericht geweest op de "Besluitvorming in het creatieproces van produkt, processen, produktiemiddelen zoals matrijzen, stempels, meetgereedschappen, assemblagegereedschappen en mechanisaties". Het is gebleken dat naast Decision Analysis (DA) en Potential Problem Analysis (PPA) ook toetsingsvergaderingen zoals Design For Processability (DFP) (inclusief Design For Assembly (DFA)) en Failure Mode and Effect Analysis (FMEA) op vaste momenten moeten worden ingevoegd in de besluitvorming binnen het produktvernieuwingstraject. De doorlooptijd kan aanzienlijk worden verkort. Het onderzoek "nformatieordening voor procesbeheersing; werkelijke en meetbare toestandsgegevens en toestandsrelaties per processtap" heeft o.a. geleid tot uitbreiding van het begrippenkader m.b.t. de "procesinformatiekaart" zoals door Van Mal, Kools en Hekma geïntroduceerd. Enkele begrippen zijn opnieuw omschreven. Een vertaling naar een praktischer toepassing en beter overdraagbare aanpak is bereikt. Het resultaat van het onderzoek heeft voor ons een grote waarde. n het streven naar betere procesbeheersing zal de procesinformatiekaart als hulpmiddel, een belangrijke rol krijgen. Bestudering van het creatieproces van matrijzen heeft duidelijk gemaakt dat de realisatietijd in veel gevallen belangrijk kan worden verkort. n een eerdere studie (De Wit 1984) was reeds gebleken dat de realisatie van gereedschappen een knelpunt vormt in het creatieproces van samengestelde, discrete produkten. Onderzocht moet worden of een andere structuur van het produktiesysteem kan leiden tot verhoging van de kwaliteit, verkorting van de doorlooptijd en vermindering van de kosten

109 Onderzocht moet ook worden welke rol classificatiesystemen daar in kunnen spelen. Hierbij moet in aanmerking genomen worden de inzet van de computer in het traject van produktidee tot realisatie (CAD/CAM). Het onderzoek in samenwerking met TNO heeft in belangrijke mate bijgedragen tot een beter gedachtenvorming over de toepassing van classificatiesystemen. KORTE TERMJN ONDERZOEKPLAN VOOR 1988: Het is de bedoeling om de resultaten van het onderzoek tot dusver verder te analyseren. Er moet meer zicht verkregen worden op de functies, procescondities, eigenschappen en opbouw van classificatiesystemen in relatie tot de toepassing in verschillende typen bedrijven. Een studie zal nog gedaan worden naar het gebruik van classificatiesystemen in bedrijven die hiermee langer ervaring hebben. De knelpunten zullen in beeld worden gebracht alsmede de oorzaken daarvan. n enkele bedrijven zal ondersteuning gegeven worden bij de introductie van classificatiesystemen. Dit geeft de mogelijkheid om onze idee@n over de aanpak bij de introductie te toetsen. Het is de bedoeling te komen tot classificatiesystemen met eigenschappen die interessant zijn voor kleinere en middelgrote bedrijven. Hierbij moet voldaan worden aan de randvoorwaarden die gaan gelden wanneer gebruik wordt gemaakt van CAD/CAM. Verbetering van de communicatie o.a. door goede classificatiesystemen, daarmee de besluitvorming en daardoor de procesbeheersing is het doel van het onderzoek. De voor het onderzoek inzetbare capaciteit is 1.1 f.t.e. GELDSTROOM WAARUT HET ONDERZOEK S BEKOSTGD EN DE TJDSBESTEDNG N 1987: Onderzoeker(s) 2e 3e geldstroom Van Mal Van Mal Vliegen Vliegen Vliegen (contr. (contr. (contr. (contr. Philips) Philips) Philips) TNO) 1e f 9.375,-- (excl. BTW) f ,-- (af te rekenen in 1988) f ,-- PROJEKTGEBONDEN RESULTATEN N 1987: WETENSCHAPPELJKE PUBLKATES Bloks, G.J.; Mal, H.H. van: Doorlooptijdverkorting in het matrijzentraject. ntern Philips rapport ASR Dornestic Appliances and Personal Care Division, Nederlandse Philips Bedrijven B.V., Drachten, 22 oktober p. TPS Bloks, G.J.; Mal, H.H. van: nventarisatie/doorlichting van het matrijzentraject. ntern Philips rapport ASR Dornestic Appliances and Personal Care Division, Nederlandse Philips Bedrijven B.V., Drachten, 22 oktober p. TPS -106-

110 Hemels, A.G.; Mal, H.H. van: Rationele besluitvorming ondersteunt het produkt optimalisatie proces. Bedrijfskunde. 59, pp TPS Mal, H.H. van; Someren, W.S.M. van; Pans, R.F.M.: Towards the integration of CAD and CAM, carpet manufacture in the future. n: Computer applications in production and engineering, CAPE '86, K. Bo, L. Estensen, P. Falster, E.A. Warman (eds.}. North-Holland, Amsterdam 1981 SBN pp TPS Roeleveld, M.; Mal, H.H. van: Voorstudie voor de flexibele automatisering van de fabrikage van een produktgroep in een klein bedrijf. n: Ontwikkelingen rond technische automatisering. Congresbijdrage CAPE '81. Samsom. Uitgeverij B.V., Alphen a/d Rijn/Brussel 1981 SBN D/1981/0241/018. pp TPS Vliegen, H.J.W.; Hemels, A.G.; Bragt, J.M. van; Mal, H.H. van: Rational Decision Making: a management tool for control of information flow in industrial automation projects. n: Management and new production systems. nternational production management conference. Enschede, pp TPS Vliegen, H.J.W.; Mal, H.H. van: Rationele besluitvorming binnen het produktkreatie proces. ntern Philips rapport ASR Dornestic Appliances and Personal Care Division, Nederlandse Philips Bedrijven B.V., Drachten, 19 mei p. TPS Vliegen, H.J.W.; Mal, H.H. van: nformatie-ordening voor procesbeheersing, werkelijke en meetbare toestandsgegevens en toestandsrelaties per processtap. ntern Philips rapport ASR Dornestic Appliances and Personal Care Division, Nederlandse Philips Bedrijven B.V., Drachten, 14 september p. TPS Vliegen, H.J.W.: Doorlooptijdverkorting kreatieproces produkt en gereedschap. ntern Philips rapport ASR Dornestic Appliances and Personal Care Division, Nederlandse Philips Bedrijven B.V., Drachten 15 december p. TPS VAKPUBLCATES Hemels, A.G.; Mal, H.H. van: Rationele besluitvorming ondersteunt het produkt optimalisatie proces. De Constructeur. 26, juni pp TPS -107-

111 Mal, H.H. van; Ottink, F.J.A.M.; Peters, R.B.: Onderzoekresultaten introductie CNC bij een zestal bedrijven. MB-Produktietechniek. 53, 20 januari pp TPS Vliegen, H.J.W.; Mal, H.H. van: Rationeel ontwerpen ordent toetsingsvergaderingen. De Constructeur. 26, september pp TPS OVERGE PRODUKTEN VAN WETENSCHAPPELJKE ACTVTET Mal, H.H. van: Hoe ver zijn we met CM? Een behandeling en toekomstschets aan de hand van een praktijkvoorbeeld. Voordracht voor de afdeling Bedrijfskunde van het KV. Academisch Genootschap Eindhoven, 9 februari TPS Mal, H.H. van: Methoden en technieken voor produktontwikkeling. Voordracht voor Kleine en middelgrote bedrijven (KMO's)" Organisatie: Rijksnijverheidsdienst i.s.m. TUE; Askove Kunststof ndustrie B.V. en Bedrijfscoutact Brabant Noord-Oost. Stadhuis Veghel, 10 juni TPS Mal, H.H. van: The computer controlled production of carpets in the year Voordracht voor groep taliaanse hoogleraren en studenten bij hun bezoek aan de TUE, Faculteit Bedrijfskunde. Eindhoven, 5 september TPS Mal, H.H. van: Design for processability. nleiding voor de werkgroep Design for processability, Leden CFT en medewerkers HG Licht, Nederlandse Philips Bedrijven B.V., Eindhoven, 24 september TPS Mal, H.H. van: CM van karpetten. Alleen door computergestuurde jacquardmachines? Lezing op NPM/VOA themadag 'Kan men produceren op order verbeteren met produktieautomatisering?' Ede, 1 oktober TPS Mal, H.H. van: 4 Voordrachten over Procesanalyse als docent in cursus ndustriele Diagnostiek 601 CQW 1, deel 2. Nederlandse Philips Bedrijven B.V. NPB Elcoma, Oosterbeek, 14 oktober TPS Mal, H.H. van: Produktiviteitsverhoging in de industrie. Faculteitscolloquium Bedrijfskunde TUE. Eindhoven, 28 oktober TPS -108-

112 Mal, H.H. van: Classificatie en identificatie. Lezing in kader van het VBA-project voor de GCA, groep fabrieken van apparaten voor de chemische industrie, branche organisatie van de FME. Georganiseerd door CV en Bureau Berenschot. Utrecht, 19 november TPS Mal, H.H. van: Analyse tekeningenpakket. Case study in kader van VBA-project voor de GCA, groep fabrieken van apparaten voor de chemische industrie, branche organisatie van de FME. Georganiseerd door CV en Bureau Berenschot. Utrecht, 19 november TPS Mal, H.H. van: Methoden en technieken voor industri~le produktontwikkelingsprocessen. Voordracht voor Kleine en middelgrote bedrijven {KMO's). Organisatie: Rijksnijverheidsdienst i.s.m. TUE; Thetford Production B.V. en de Gemeente Roosendaal. Roosendaal, 10 december TPS Vliegen, H.J.W.: Rationele besluitvorming binnen het produktkreatie proces. Voordracht voor Ontwikkelstaf Nederlandse Philips Bedrijven B.V., Drachten, 20 mei TPS Vliegen, H.J.W.: Rationele besluitvorming binnen het produktkreatie proces. Voordracht voor Plantstaf Nederlandse Philips Bedrijven B.V., Drachten 25 mei TPS Vliegen, H.J.W.: Op weg naar (integrale) procesbeheersing. Voordracht voor Staf Nederlandse Philips Bedrijven B.V., Drachten, 27 oktober TPS -109-

113 VF-PROGRAMMA WERK EN ORGANSATE THEMA 3: nformatie en organisatie PROJEKT: Kantoororganisatie en automatisering BSA/T&A-01 DEELNEMENDE VAKGROEP(EN): Bestuurlijke nformatiesystemen en Automatisering Technologie en Arbeid AANVANG: augustus 1984 VERMOEDELJK ENDE: december 1988 NAAM VAN ONDERZOEKERS EN HUN TOEZCHT- EN OVEREENSTEMMNGSRELATES: - Drs.ing. B.M.E. de Waal o.t.v. prof.dr. T.M.A. Bemelmans - Prof.dr. T.M.A. Bemelmans - Prof.dr. P.M. Bagchus - Dr.ir. H. Kragt KORTE OMSCHRJVNG VAN HET ONDERZOEK: Het ontwikkelen van ontwerpregels ter bevordering van de gebruiksvriendelijkheid van user-interfaces. AANLEDNG VOOR HET ONDERZOEK: De ontwikkeling die wel aangeduid wordt met de term "kantoorautomatisering" is de laatste jaren enorm in betekenis toegenomen. Daarvoor zijn voornamelijk twee oorzaken aan te geven: de ontwikkeling van de kantorensector en de snelle technologische ontwikkeling waardoor een toevloed van kantoorsystemen ontstaat. Het blijkt dat veelal de technische mogelijkheden van deze systemen bepalend zijn voor de beslissing om een kantoorsysteem te installeren en niet de vraag waaraan de klant behoefte heeft. n de literatuur over kantoorautomatisering wordt steeds meer benadrukt dat de voornaamste problemen in het kantoor niet van technologische aard zijn. Het voornaamste probleem is het ontwikkelen van systemen die aan de behoefte van de organisaties en van directe gebruikers voldoen en de menselijke en organisatorische problemen in ontwerp en invoering van systemen. Een onderdeel hiervan is de gebruiksvriendelijkheid van kantoorsystemen. SAMENWERKNGSVERBANDEN: Het onderzoek is een gemeenschappelijk projekt tussen de vakgroepen BSA en T&A in het kader van thema 3 van het VF-programma "Werk en Organisatie". RESULTATEN VAN HET ONDERZOEK TOT 1987: Door literatuurstudie en veldoriäntatie door middel van workshops, congressen, lezingen e.d. is het onderzoeksterrein verkend. Op grond hiervan zijn enkele interne rapporten verschenen. Na deze verkenning is het onderzoeksterrein afgebakend. De onderzoeksvraag richt zich op het -110-

114 vaststellen van ontwerpregels voor user-interface design. Om deze vraag te beantwoorden zijn laboratorium-experimenten voorbereid. RESULTATEN VAN HET ONDERZOEK N 1987: Dit jaar ZlJn de laboratorium-experimenten uitgevoerd. Rapporten hierover zijn in voorbereiding. KORTE TERMJN ONDERZOEKPLAN VOOR HET JAAR 1988: Analyse van experimentele gegevens~ eventueel gevolgd door vervolgonderzoek. Afronden van het promotie-onderzoek. GELDSTROOM WAARUT HET ONDERZOEK S BEKOSTGD EN DE TJDSBESTEDNG N 1987: Onderzoeker(s) 1e 2e 3e geldstroom De Waal 1450 Sernelmans 120 Bagchus 40 Kragt 40 PROJEKTGEBONDEN RESULTATEN N 1987: VAKPUBLKATES Waalt B.M.E. de: Boekbespreking. Human computer interaction - nteract '84 1 B. Shackel (ed.). Nortb-Hollandt Amsterdam nformatie. 29, pp BSA Waal, B.M.E. de: Boekbespreking. Benutzermodellierung in Dialogsystemen, A. Kobsa. Springer-Verlag{ Berlin nformatie. 29, pp BSA Waal, B.M.E. de: Boekbespreking. ntelligent decision support in process environments, E. Hollnagel, G. Mancini, D.D. Woods (eds.). Springer-Verlag, Berlin nformatie. 29, pp BSA Waal, B.M.E. de: Boekbespreking. Office systems, A.A. Verrijn Stuart, R.A. Hirschheim (eds.). North-Holland, Amsterdam~ nformatie. 29, p BSA OVERGE PRODUKTEN VAN WETENSCHAPPELJKE ACTVTET Waal, B.M.E. de: Boekbespreking. Foundation for human-computer communication, K. Hopper,.A. Newman (eds.). North-Holland, Amsterdam (Geaccepteerd voor nformatie). BSA -111-

115 Waal, B.M.E. de: Het meten van gebruiksvriendelijkheid van menscomputer systemen. Lezing BSA-colloquium TUE. Eindhoven, 18 september BSA Waal, B.M.E. de: Het ontwikkelen van een methode voor het meten van gebruiksvriendelijkheid van mens-computer systemen. Bijdrage Promovendidag nformatiesystemen TUD. Delft, 2 december BSA -112-

116 VF-PROGRAMMA WERK EN ORGANSATE VF-PROGRAMMA NFORMATESYSTEMEN VF-PROGRAMMA BEHEERSNGSSYSTEMEN THEMA 3: nformatie en organisatie PROJECT: nformatieverwerking bij beslissingsondersteunende systemen in de logistiek T&A/BSA/ORS-01 DEELNEMENDE VAKGROEP(EN): Technologie en Arbeid Bestuurlijke nformatiesystemen en Automatisering Operationele Research en Statistiek AANVANG: oktober 1987 VERMOEDELJK ENDE: medio 1992 NAAM VAN DE ONDERZOEKERS EN HUN TOEZCHT- EN OVEREENSTEMMNGSRELATES: - Prof.dr. P.M. Bagchus Prof.drs. J. Moraal Prof.dr.ir. J.C. Wortmann Prof.dr. J. Wijngaard Drs. T.W. van der Schaaf Dr. H.F.J.M. van Tuijl Aan te trekken a.i.o. i.o.m. prof.dr. J. Moraal i.o.m. prof.dr. P.M. Bagchus KORTE OMSCHRJVNG VAN HET ONDERZOEK: n het project wordt het beslissingsgedrag onderzocht van functionarissen die veel informatie moeten verwerken en veel beslissingen moeten nemen en daarbij gebruik maken van beslissingsondersteunende systemen. Dit project richt zich op het informatieverwerkings- en beslissingsgedrag van materiaalbehoefteplanners. De volgende resultaten worden van het project verwacht: - verbetering van het besluitvormingsproces van de materiaal-behoefteplanner; - adviezen voor het ontwerp van beslissingsondersteunende systemen t.b.v. logistieke beslissingen; - adviezen met betrekking tot de ''interface" tussen het systeem en zijn gebruikers. AANLEDNG VOOR HET ONDERZOEK: n Nederland wordt de functie van materiaal-behoefteplanner door naar schatting mensen vervuld. Er zijn op dit moment ongeveer 50 standaardprogramma's op de markt. De omzet van hardware- en softwarebureaus op het gebied van logistieke besturingssystemen bedraagt zeker 100 miljoen gulden per jaar. Van de wijze waarop de materiaalplanner tot beslissingen komt en van de wijze waarop hij daarbij door het systeem wordt ondersteund is echter zeer weinig bekend

117 Door de snelle automatisering en informatisering ontstaan steeds meer functies waarin mensen gebruik maken van allerlei geautomatiseerde hulpmiddelen die het nemen van beslissingen kunnen ondersteunen. Kernvragen bij het gebruik van dergelijke systemen zijn: wordt door van deze systemen gebruik te maken de kwaliteit van de besluitvorming echt verbeterd? Komt de ter beschikking gestelde informatie tegemoet aan de behoeften van de beslisser? Hoe verloopt het beslissingsproces zonder dit hulpmiddel en op welke wijze brengt het hulpmiddel hier verandering in? Hoeveel van de beschikbare informatie wordt werkelijk gebruikt? Steeds meer wint de overtuiging veld dat de ontwikkeling van beslissingsondersteunende systemen alleen goed kan geschieden als men voldoende kennis heeft van de wijze waarop menselijke informatieverwerking verloopt. Er is echter te weinig contact en te weinig samenwerking tussen deskundigen op het gebied van menselijke informatieverwerking en ontwerpers van systemen. De hoofdstroom in de psychologisch-besliskundige literatuur is fundamenteel-theoretisch van aard. Aan toepassingsgericht onderzoek is relatief minder aandacht besteed. Voor de systeembouwer is het karwei geklaard als het systeem werkt. De vraag hoe de gebruiker ermee omgaat valt grotendeels buiten zijn professionele probleemstelling. n dit project wordt getracht de resultaten van onderzoek naar beslissingsgedrag te gebruiken als een uitgangspunt bij de ontwikkeling van beslissingsondersteunende systemen. SAMENWERKNGSVERBANDEN: Het project is een samenwerking tussen drie VF-programma's en eveneens tussen drie vakgroepen. Voorts wordt samengewerkt met het nstituut voor Zintuigfysiologie/TNO (dr. J. Raaijmakers en prof.drs. J. Moraal)/ waar sterk verwant onderzoek wordt uitgevoerd naar informatieverwerking en beslissingsgedrag in "command and control systems". Ook zal worden samengewerkt met de Groep Ergonomie van Hoogovens Jmuiden (prof.dr. J. Algera)/ waar een soortgelijk project wordt uitgevoerd onder de titel "Ergonomische richtlijnen voor logistieke planningsfuncties". Ten slotte zal nauw worden samengewerkt met de bedrijven waarin het project wordt uitgevoerd. RESULTATEN VAN HET ONDERZOEK TOT 1987: Dit is een nieuw proj eet. Daarom kan van "resultaten tot 1987" in strikte zin niet gesproken worden. Het project heeft echter grote raakvlakken met het project "Meetkamerergonomie" (T&A-08) en met name met het deelproject "nformatiepresentatie op beeldscherm". Van de resultaten hiervan wordt gebruik gemaakt bij de opzet van het onderhavige project. RESULTATEN VAN HET ONDERZOEK N 1987:. Een projectvoorstel werd ingediend. Er werd een a.i.o.-plaats aangevraagd en toegewezen. Afspraken over samenwerking zijn geconcretiseerd en er zijn gesprekken gevoerd met enkele kandidaten voor de bezetting van de a. i.o.-plaats

118 KORTE TERMJN ONDERZOEKPLAN VOOR HET JAAR 1988: n 1988 zal een a.i.o. worden aangesteld en ingewerkt. Met bedrijven zullen afspraken worden gemaakt over de uitvoering van de eerste fase van het onderzoek. Er zal een literatuurstudie worden uitgevoerd en er zal een begin worden gemaakt met een taakanalyse van de materiaal-behoefteplanner. GELDSTROOM WAARUT HET ONDERZOEK S BEKOSTGD EN DE TJDSBESTEDNG N 1987: Onderzoeker(s) 1e 2e 3e geldstroom Bagchus 110 Moraal 15 Wortmann 20 Wijngaard 10 Van der Schaaf 25 Van Tuijl 10 PROJECTGEBONDEN RESULTATEN N 1987: OVERG PRODUKT VAN WETENSCHAPPELJKE ACTVTET Bagchus, P.M.: Wat betekent informatisering en automatisering in de toekomst voor het werk van mensen? nleiding studieweekend Vereniging van Ziekenhuisdirecteuren. Nuenen, 2 oktober T&A -115-

119 VF-PROGRAMMA NFORMATESYSTEMEN Algemeen Dit onderzoekprogramma is gericht op het ontwerpprobleem van informatiesystemen. Een ontwerper moet gebruik kunnen maken van een coherente verzameling methoden, technieken en gereedschappen. Doel van dit programma is een bijdrage te leveren aan de verdere ontwikkeling van deze methoden, technieken en gereedschappen. Qua toepassingsgebied is gekozen voor beslissingsondersteunende systemen. Thema's Onderzoekthema's binnen het programma zijn: 1. Methoden, technieken en hulpmiddelen voor het ontwikkelen, invoeren en in bedrijf houden van informatiesystemen. 2. Gegevensmodellen en gegevensbanken. 3. Decision Support Systemen. Thema 1: heeft tot doel systematisch de diverse methoden, technieken en hulpmiddelen te bestuderen en verder te ontwikkelen en op deze WlJZe een bijdrage te leveren aan de theorievorming over informatiesystemen. Thema 2: is als afzonderlijk thema gekozen omdat gegevensmodellen en gegevensbanken een zeer belangrijke rol spelen bij informatiesystemen. De laatste tijd is in dit verband eveneens onderzoek verricht naar kennisbanken. Thema 3: richt zich qua methoden, technieken en hulpmiddelen op een bijzondere klasse van informatiesystemen, zijnde Decision Support Systemen en Kennissystemen. Daarbij worden specifieke applicatiegebieden gekozen, wat enerzijds de mogelijkheid biedt methoden, technieken en hulpmiddelen op hun toepasbaarheid te beoordelen en anderzijds een inspiratiebron vormt voor de verdere ontwikkeling van deze methoden, technieken en hulpmiddelen. Het programma nformatiesystemen is multidisciplinair van opzet. n het programma participeren diverse vakgroepen van de Faculteit Wiskunde en nformatica en vakgroepen van de Faculteit Bedrijfskunde. Voortgang van het onderzoek: Het totale onderzoekprogramma is op 1 januari 1985 formeel van start gegaan. Op het gebied van onderzoekthema 1 (methoden, technieken, hulpmiddelen) is onderzoek gedaan naar conceptuele modellen, als basis voor het formaliseren van specificaties van informatiesystemen. Aan dit onderzoek hebben eveneens diverse afstudeerders meegewerkt. Een deel van het onderzoek is in 1987 afgerond met o.a. een proefschrift over conceptuele modellen. Onderzoekthema 2 (gegevensmodellen) is uitgewerkt door twee stafmedewerkers, eveneens samen met diverse afstudeerders. Ook dit onderzoek zal in 1988 resulteren in o.a. een proefschrift

120 Op het gebied van onderzoekthema 3 (Decision Support Systems toegespitst op produktie- en voorraadbeheersing) zijn vele activiteiten uitgevoerd. Belangrijk project is in dit kader het onderzoek naar generatieve stuklijsten. Samenwerking: Samenwerking vindt plaats met de groep Beslissingsondersteunende Systemen onder leiding van prof.dr. J.A.E.E. van Nunen (faculteit Bedrijfskunde, Erasmusuniversiteit Rotterdam). Deze samenwerking is geformaliseerd in de interuniversitaire werkgroep "Beslissingsondersteunende systemen en modellen''. Afstemming en co8rdinatie vindt voorts plaats in verschillende ZWOwerkgemeenschappen en in landelijke werkgroepen, die uit deze werkgemeenschappen voortkomen

121 VF-PROGRAMMA NFORMATESYSTEMEN THEMA: Het onderzoekprogramma nformatiesystemen kent drie onderzoekthema's, nl.: 1. Methoden, technieken en hulpmiddelen voor het ontwikkelen, invoeren en in bedrijf houden van informatieystemen. 2. Gegevensmodellen en gegevensbanken. 3. Decision Support Systemen. PROJECT: Binnen de zojuist genoemde onderzoekthema's is in 1987 een aantal projecten geformaliseerd. Voor de resultaten van de diverse projecten zij verwezen naar het onderdeel projektgebonden resultaten. Projecten zijn (promovendi-onderzoek wordt aangeduid met promotie): - Gestructureerd ontwikkelen van informatiesystemen; - Geautomatiseerde hulpmiddelen voor systeemontwikkeling; -Communicatie-ontwerp binnen informatiesystemen (promotie); -Gebruiksvriendelijkheid van informatiesystemen (promotie}; -nformatiebeleid en -planning (promotie); - Kennis- en expertsystemen en A; -Begroten en beheersen van informatieprojecten (promoties); - SMOD: een geautomatiseerd hulpmiddel voor informatiebeleid; -Beheersen van operationele informatiesystemen (promotie); - Referentiemod0llen bij informatiebeleid en -planning (promotie); -Logistieke beheersing bij PTT~telecommunicatie (promotie); - Gegevensmodellen en databanken/kennisbanken {promotie); - Logistieke beheersingsmodellen en -systemen; -Generatieve stuklijsten (promotie); - Decision Support Systemen voor investeringsbeslissingen (promotie); - Operations Research en Decision Support Systemen. DEELNEMENDE VAKGROEPEN: Faculteit Wiskunde en nformatica: - vakgroep COSOR (Kansrekening, Statistiek, Operations Research en Systeemtheorie) vakgroep nformatica Faculteit Bedrijfskunde: - vakgroep Bestuurlijke nformatiesystemen en Automatisering vakgroep Kwantitatieve Aspecten van Beheersingssystemen vakgroep Bedrijfseconomie vakgroep Technologie en Arbeid vakgroep Operations Research en Statistiek n deze rapportage wordt alleen de inbreng door de Faculteit Bedrijfskunde verantwoord. Voor de inbreng door de Faculteit Wiskunde en nformatica zij verwezen naar de betreffende rapportage van die faculteit. AANVANG: 1985 ENDE:

122 NAAM VAN DE ONDERZOEKERS EN HUN TOEZCHT- EN OVEREENSTEMMNGSRELATES: - Prof.dr. Th.M.A. Bemelmans Dr.ir. J.L.G. Dietz i. o.m. prof. dr. Th.11. A. Sernelmans - r. J.N.W. Greveling o.l.v. prof.dr. Th.M.A. Sernelmans Dr.ir. P.A.M. Griep i. o.m. prof.dr. Th.M.A. Sernelmans - r. F.J. Reerostra i.o.m. prof.dr. Th.M.A. Sernelmans - r. M. Looijen i.o.m. prof.dr. Th.M.A. Sernelmans - r. H.J. Pels i. o.m. prof.dr. Th.M.A. Sernelmans - Dr. P.A.M. v.d. Poel i. o.m. prof. dr. Th.M.A. Bemelmans - Prof.dr.ir. J.C. Wortmann - r. E.A. van Veen o.l.v. prof.dr.ir. J.C. Wortmann - Prof.dr. J.A.M. Theeuwes - Drs. J.J.A. Bakker - Drs. C.J. Kokke r. J.L.M. Willeros - Prof.dr. C.B. Tilanus - W.G.M. Rutten (o.b.p.) - Prof.dr. P.M. Bagchus Dr.ir. H. Kragt i.o.m. prof.drs. c. v.d. Enden i. o.m. prof.drs. c. v.d. Enden i.o.m. prof. drs. c. v.d. Enden (tot ) o.l.v. prof.dr. C.B. Tilanus i.o.m. prof.drs. J. Moraal. n 1987 hebben zich diverse personeelsmutaties voorgedaan. Zo is prof.drs. C. v.d. Enden met emeritaat gegaan. Zijn overeenstemmingsrelaties zijn overgenomen door prof.dr. J.A.M. Theeuwes. Verder zijn in de loop van 1987 uit dienst getreden dr.ir. J.L.G. Dietz, dr.ir. P.A.M. Griep en dr. P.A.M. v.d. Poel. Daarvoor in de plaats zijn gekomen: - drs. H. Hegge i.o.m. prof.dr.ir. J.C. Wortmann ir. J. Trienekeus i.o.m. prof.dr. Th.M.A. Sernelmans ir. R. Schuwer i.o.m. prof.dr.ir. J.C. Wortmann - ir. C. Kreuwels o.l.v. prof.dr.ir. J.C. Wortmann - drs. R. Kusters i.o.m. prof.dr. Th.M.A. Sernelmans - ir. M. van Genuchten o.l.v. prof.dr. Th.M.A. Sernelmans dr. S. de Wit i.o.m. prof.dr.ir. J.C. Wortmann - R. Vodegel (o.b.p.) o.l.v. prof.dr. Th.M.A. Bemelmans. Als externe promovendus is ir. E. v.d. Weegen bezig aan zijn promotie o.l.v. prof.dr.ir. J. Wortmann. Eveneens als externe promovendus zijn drs. C. Wubbels en drs. R. Wolfsen bezig aan hun proefschrift o.l.v. prof.dr. Th.M.A. Bemelmans. KORTE OMSCHRJVNG VAN HET ONDERZOEK: Het VF-programma nformatiesystemen is gericht op de verdere ontwikkeling van methoden, technieken en (geautomatiseerde) hulpmiddelen voor het ontwerpen, construeren en beheren van informatiesystemen voor met name produktie- en logistieke beheersing (zie ook uitgebreide beschrijving van het VF-programma nformatiesystemen). AANLEDNG VOOR HET ONDERZOEK: Grote maatschappelijke relevantie van het onderzoek, o.a. het streven naar produktiviteitsverbeteringen bij de ontwikkeling van informatiesystemen. SAMENWERKNGSVERBANDEN: Voor universitaire samenwerkingsverbanden ZlJ verwezen naar de algemene beschrijving van het VF-programma nformatiesystemen

123 RESULTATEN VAN HET ONDERZOEK TOT 1987: Onderhavige programma is op 1 januari 1985 gestart. Voor de resultaten 1985 en 1986 zij verwezen naar de rapportages van die jaren. RESULTATEN VAN HET ONDERZOEK N 1987: Ondanks de vele personeelsmutaties is de geplande output in termen van artikelen, dissertaties en interne researchrapporten opnieuw ruimschoots gehaald. Daarnaast is, evenals vorige jaren, veel aandacht besteed aan kennistransfer via tal van lezingen op conferenties en work shops (zie overzicht van resultaten). Samengevat over 1985, 1986 en 1987 luidt een en ander: Overzicht resultaten in aantallen l l l dissertaties wetenschappelijke publikaties vakpublikaties/abstracts lezingen overige produkten van onderzoek KORTE TERMJN ONDERZOEKPLAN VOOR HET JAAR 1988: Wetenschappelijke en vakpublikaties, alsmede bestendigen van de kennistransfer via lezingen op conferenties en work shops. GELDSTROOM WAARUT HET ONDERZOEK S BEKOSTGD EN DE TJDSBESTEDNG N 1987: Onderzoeker(s) Bemelmans Dietz Greveling Griep Van Genuchten Heemstra Hegge Kreuwels Kusters Looijen Pels V.d. Poel Schuwer Trienekens Van Veen De Wit Wortmann De Waal ( Vodegel 1e ) 2e 3e geldstroom Totaal BSA

124 Bakker 300 Theeuwes Kokke Totaal BE 700 Bagchus 30 Kragt 30 Totaal T&A 60 Tilanus 400 Rutten 100 Totaal ORS 500 Omgerekend in manjaren waarbij 1 manjaar = 1660 uren betekent een en ander: inzet 1987 plan l l vakgroep BSA 5,23 4,6 BE 0,44 0,8 T&A ORS 0,04 0,30 0,1 0,5 Totaal Uit de cijfers komt naar voren dat de vakgroep BE in 1987 niet aan haar toegezegde verplichtingen heeft kunnen voldoen door een niet te vervullen vacature, hetgeen door de vakgroep BSA ruimschoots is gecompenseerd. n de opgegeven onderzoekuren zijn ruim 500 uren begrepen die niet zijn gefinancierd door de 1e geldstroom maar door contractresearch (3e geldstroom). De opbrengsten van deze contracten bedroegen in 1987 ruim f ,--. Daarnaast werd door BM en door het softwarebureau Baan apparatuur en software als donatie ter beschikking gesteld ter waarde van f ,-- uit hoofde van een studiecontract en verleende adviesdiens ten. Verder zij opgemerkt dat drie promovendi in de vakgroep BSA deeltijds verbonden zijn aan de TUE en deeltijds aan een particuliere organisatie. Dit laatstgenoemde kan men in feite beschouwen als Je geldstroom-financiering omdat het om een sponsoring van promotieonderzoek gaat

125 PROJECTGEBONDEN RESULTATEN 1987: DSSERTATES Dietz, J.L.G.: Modelleren en specificeren van informatiesystemen. Promotoren: prof.dr. K. van Hee, prof.dr. T.M.A. Bemelmans. Technische Universiteit Eindhoven, 27 oktober p. Wsk/ + BSA Vonk, R.: Prototyping van informatiesystemen. Promotoren: prof.dr. T.M.A. Bemelmans, prof.dr.ir. J.C. Wortmann. Technische Universiteit Eindhoven, 13 februari p. (Eveneens verschenen als handelseditie bij Academie Service, Den Haag, 1987). BSA WETENSCHAPPELJKE PUBLKATES Bakker, J.J.A.: nformatiebeleid en informatiebeleiders. De Accountant. 93, juni pp BE Bakker, J.J.A.: nformatieverzorging; operationele informatieverzorging. SBN Stenfert Kroese B.V., Leiden/Antwerpen, p BE Bakker, J.J.A.: nformatieverzorging; uitwerkingen bij operationele informatieverzorging. SBN Stenfert Kroese B.V., Leiden/Antwerpen, p. 86. BE Bemelmans, T.M.A.: Ontwikkelingen in de informatica in de jaren '90. n: De informaticus van de jaren negentig~ Kluwer, Deventer, pp BSA Bemelmans, T.M.A.: nformatiebeleid: moet dat nu? nformatie. 29, pp. 199 en 261. BSA Bemelmans, T.M.A.: Bestuurlijke informatiesystemen en automatisering. Stenfert Kroese B.V., Leiden, 1987 (derde herziene druk). 384 p. BSA Bushoff, R.; Oosterhaven, J.A.: nformation strategy planning. nformatie. 29, pp (Artikel over afstudeerproject onder begeleiding van T.M.A. Bemelmans). BSA -122-

126 Cuelenaere, A.M.E.; Genuchten, M.J..M. van; Heemstra, F.J.: Een expertsysteem voor het gebruik van een software begrotingsmodel. nformatie. 29, 1987 (speciaal nummer). pp BSA Cuelenaere, A.M.E.; Genuchten, M.J..M. van; Heemstra, F.J.: Calibration of a software cost estimation Model: why and how? nformation and Software Technology. 29, december pp BSA Dietz, J.L.G.: Een mathematische fundering van systeemanalyse. Werkboek NOBO-onderzoeksdag Bedrijfskunde. Haren, 19 november pp BSA Dikken, J.A.H.: Een methode voor evaluatie van automatiseringstoepassingen. Een checklijst. nformatie. 29, pp (Met advisering van T.M.A. Bemelmans). BSA Griep, P.A.M.; Mureau, D.J.C.: Het ontwerpen van een architectuur voor het koppelen van verschillende informatiesystemen. Een methode ontwikkeld in de gezondheidszorg. nformatie. 29, pp BSA Griep, P.A.M.; Flapper, S.D.P.: Discrete simulatie. nleiding in Simula, Academie Service, Den Haag p. BSA Heemstra, F.J.: nformatiesystemen: nleiding in het ontwerpen. Mede-auteur cursusboek. (casusontwikkeling van caseboek: Calumatic). Uitgave Open Universiteit, september pp BSA Heemstra, F.J.: Kostenbeheersing van automatiseringsprojecten. n: Cursusmateriaal informatiemanagement Computable. Computable-uitgave, oktober pp BSA Heemstra, F.J.: Wat bepaalt de kosten van software? nformatie. 29, 1987 (speciaal nummer). pp BSA Heemstra, F.J.; Vliet, J.C. van: Het schatten van kosten van software-projecten, een geannoteerde bibliografie. nformatie. 29, 1987 (speciaal nummer). pp BSA -123-

127 Heemstra, F.J.: Het begroten van automatiseringsprojecten. Werkboek NOBO-onderzoeksdag Bedrijfskunde. Haren, 19 november pp BSA Heemstra, F.J.: Meten is weten: Registreren van automatiseringsprojecten. Report EUT/Bdk/28. Eindhoven, december pp BSA Limpt, J.J.A. van: Het ziekenhuis-informatiemodel als hulpmiddel bij onderzoek voor informatie- en automatiseringsplanning. nformatie. 29, pp (Artikel over afstudeerproject onder begeleiding van P.A.M. Griep). BSA Pels, H.J.; Wegter, G.J.: Conceptual integration of databases for computer integrated manufacturing. n: Computer applications in production and engineering, CAPE '86. K. Bo, L. Estensen, P. Falster, E.A. Warman (eds.). FP/North-Holland, Amsterdam, pp BSA Pels, H.J.: Het modulaire informatiemodel en de organisatiestructuur. Werkboek NOBO-onderzoeksdag Bedrijfskunde. Haren, 19 november pp BSA Poel, P.A.M.M. van der; Schalk, J.H.J.: Software configuratie beheer. nformatie. 29, pp BSA Theeuwes, J.A.M.: nformatiebeleid: een onmisbaar element in een strategisch plan. nformatie. 29, pp BE Theeuwes, J.A.M.: nformatieplanning. SBN Kluwer, Deventer, p BE Theeuwes, J.A.M.: Belang van informatiebeleid en informatieplanning. n: nformatiebeleid en informatieplanning. Verslag workshop nformatiebeleid en informatieplanning. VUGA Uitgeverij B.V., Den Haag, pp BE -124-

128 Theeuwes, J.A.M.: Een raamwerk voor infotmatie-beleidsvorming en informatieplanning. n: Managementmethoden en - technieken. 37, januari Kluwer, Deventer/Antwerpen, pp.: BE Veen, E.A. van; Wortmann, J.C.: Generic bills of material. Proceedings 'nternational conference on management and new production systems'. Enschede, maart pp BSA Veldink, J.L.: Beter beheer van informatiesystemen door een goede documentatie. nformatie. 29, pp (Onder begeleiding van T.M.A. Bemelmans). BSA Visker, G.; Bree, A.N. de: Standaard software: een enquête. nformatie. 29, pp (Artikel over afstudeerproject onder begeleiding van T.M.A. Bemelmans). BSA Wolfsen, M.B.P.: Software kopen: een kwestie van wikken en wegen. nformatie. 29, pp (Onder begeleiding van T.M.A. Bemelmans). BSA Wortmann, J.C.: Bedrijfskunde en informatica... naar samenhang. ntreerede Faculteit Bedrijfskunde TUE. Eindhoven, 27 maart p. BSA ABSTRACTS Dietz, J.L.G.: Smartie: een raamwerk voor het conceptueel modelleren van discrete dynamische systemen. Congresboek NOBO-onderzoeksdag Bedrijfskunde. Haren, 19 november p. 40. BSA Heemstra, F.J.: Schatten van software kosten. Congresboek NOBOonderzoeksdag Bedrijfskunde. Haren, 19 november p. 39. BSA Pels, H.J.: Het conceptuele ondernemingsmodel en de formele organisatiestructuur. Congresboek NOBOonderzoeksdag Bedrijfskunde. Haren, 19 november p. 41. BSA -125-

129 VAKPUBLKATES Bemelmans, T.M.A.; Heemstra, F.J.: Voordelen datagerichte systeemontwikkeling. Publikatie in opdracht van Ministerie van Onderwijs. Eindhoven, p. 19. BSA Bemelmans, T.M.A.: Methodologische informatica. Bijdrage aan PBNA Poly-automatiseringszakboek. Koninklijke PBNA, Arnhem, 1987 (derde druk). pp. D1-D89. BSA Dietz, J.L.G.; Houben, G.J.: A new system model for conceptual systems modelling. Computing science notes. EUT. Eindhoven, p. 32. BSA Kokke, C.: Budgettering en administratie. Vademecum A&C. Van der Wolk, Laren, december pp BE Kokke, C.: Bestuurlijke informatie. Bedrijfskundig Lexicon. Samsom, Alphen a/d Rijn, december pp BE Boekbesprekingen Bemelmans, T.K.A.: nformation systems education recommendations and implementation, R.A. Buckingham, R.A. Hirschheim, F.F. Land, C.J. Tully (eds.). Cambridge University Press, Cambridge nformatie. 29, p BSA Bemelmans, T.M.A.: nformatieverzorging op maat, G. Burgers (ed.). Acco, Amersfoort/Leuven nformatie. 29, p BSA Bemelmans, T.M.A.: Writing better computer user documentation. From paper to online, R.J. Broekman (ed.). John Wiley & Sons Ltd. New Vork nformatie. 29, pp BSA Genuchten, M.J..M. van: Crunch mode, building effective systems under a tight schedule. Prentice-Hall nc., Englewood Cliffs nformatie. 29, p BSA -126-

130 Griep, P.A.M.: System description methodologies, D. Teichroew, D. David (eds.). North-Holland, Amsterdam nformatie. 29, pp BSA Heemstra, F.J.: Managers, micro's and mainframes, integrating system for end-users, M. Jarke (ed.). John Wiley & Sons Ltd. (John Wiley nformation systems series) New York nformatie. 29, pp BSA Heemstra, F.J.: Handbock of information technology and office systems, A.E. Cawkell {ed.). Elsevier Science Publishers B.V. Amsterdam nformatie. 29, p BSA Looyen, M.: Practical data communication: modems, networks and protocols, F. Jennings (ed.). Blackwell Scientific Publications, Oxford England nformatie. 29, p BSA Looyen, M.: ntroduetion to data communications and computer networks, F. Halsall (ed.). Addison Wesley Publishing Company nc., Wakingham England nformatie. 29, p BSA Looyen, M.: DOS to OS conversion, Brathwaite, S. Kenmore {eds.). John Wiley & Sons, Chichester nformatie. 29, pp BSA Looyen, M.: The communications users year book NCC the National Centre for nformation Technology, A. Simpson (ed.). Maner House Press Ltd., London nformatie. 29, p BSA Looyen, M.: Fault tolerant computing. Theory and techniques, D.K. Pradhan (ed.). Prentice-Hall Englewood Cliffs, New Jersey nformatie. 29, pp BSA Pels, H.J.: Knowledge engineering in computer-aided design, J.S. Gero (ed.). North-Holland, Amsterdam nformatie. 29, pp BSA -127-

131 Poel, P.A.M.M. van der: The dynamics of data base, W.H. nmon, Th.J. Bird (eds.). Prentice-Hall Englewood Cliffs, New Jersey nformatie. 29, pp BSA Poel, P.A.M.M. van der: ntelligent information systems: progress and prospects, R. Davies (ed.). Ellis Horwood, New York nformatie. 29, pp BSA Poel, P.A.M.M. van der: Computer assisted decision making, G. Mitra (ed.). North-Holland, Amsterdam nformatie. 29, p BSA Rijn, Th.M.J. van: Machine learning, R.S. Michalski, J.J. Carbonell, T.M. Mitchell (eds.). Morgan Kaufmann Publishers nc. Palo Alto nformatie. 29, p. 88. BSA Veen, E.A. van: Flexibele Produktionsplanung und -Steuerung mit dem Computer, P. SchBnsleben (ed.). C.W. Publikationen, MUnchen nformatie. 29, pp BSA Vodegel, R.: Structured analysis and design of information systems, A. Ziya Aktas (ed.). Prentice-Hall nc. Englewocd Cliffs, New Jersey nformatie. 29, pp BSA Vodegel, R.: Learn C in two weeks with Run/C and CBreeze, R.J. Traister (ed.). Prentice-Hall nc. Englewood Cliffs, New Jersey nformatie. 29, p BSA Wortmann, J.C.: Logies for artificial intelligence, R. Turner (ed.). European Journal of Operations Research (EJOR). 29, mei p BSA Wortmann, J.C.: Mr. Bahbage's secret: The tale of a cypher -- and apl. European Journal of Operations Research (EJOR). 29, mei p BSA -128-

132 Wortmann, J.C.: Artificial and human intelligence: edited review papers presented at the international NATO Symposium on Artificial and human intelligence, A. Elithorn, R. Banerji (eds.). European Journal of Operations Research (EJOR). 29, oktober pp BSA OVERGE PRODUKTEN VAN WETENSCHAPPELJKE ACTVTET Bemelmans, T.M.A.: nformatiemaatschappij: heerlijke nieuwe wereld. nterview, Unisys News. 1, pp BSA Bemelmans, T.M.A.: Het ontwikkelen van informatiesystemen. Lezing PAO-opleiding HBO-docenten. Utrecht, 7 januari BSA Bemelmans, T.M.A.: Conceptuele modellen. Lezing nakomdagen DAopleiding. Den Haag, 15 en 16 januari BSA Bemelmans, T.M.A.: De informaticus in de jaren '90. Lezing HBO Kluwer-conferentie. Utrecht, 28 januari BSA Bemelmans, T.M.A.: nformatica en toepassingen. Lezingen EEGvertaalinstituut. Brussel, 3 februari BSA Bemelmans, T.M.A.: nformatiebeleid en -planning. Lezing NKWOkantoordag. Apeldoorn, 10 februari BSA Bemelmans, T.M.A.: nformatiebeleid. Lezing Dagopleiding nformatieanalist. Den Haag, 17 maart BSA Bemelmans, T.M.A.: nformatie management. Lezing Computable Seminar. Rijssen, 17 maart BSA Bemelmans, T.M.A.: nformatiebeleid en -planning. Lezing leergang nstituut voor bedrijfskundige opleidingen. Zeist, 29 april BSA Bemelmans, T.M.A.: nformatiekundige en informaticaspecialist. Lezing leergang CBBM, opleiding nfo-kundige. Den Haag/ 1 mei BSA -129-

133 Bemelmans, T.M.A.: Architectuur van informatiesystemen. Lezing leergang nformatica management. Wolfheeze, 18 mei BSA Bemelmans, T.M.A.: nformatiebeleid en informatiesysteemontwikkeling. Lezing NKWO-cursus havenbedrijf Rotterdam. Apeldoorn, 25 mei BSA Bemelmans, T.M.A.: Ontwikkelingen in het informatica beroep. Lezing Raad van Advies. Project informatica-opleidingen. Arnhem, 26 mei BSA Bemelmans, T.M.A.: Een theoretisch kader voor de ontwikkeling van informatiesystemen. Lezing PAO-cursus Management en organisatie van informatiesystemen. Arnhem, 9 juni BSA Bemelmans, T.M.A.: De infrastructuur van gegevens. Lezing leergang nformatica management. Wolfheeze, 15 juni BSA Bemelmans, T.M.A.: De rol van de informatie-analist. Lezing ntroductie dagopleiding informatie-analist. Den Haag, 18 juni BSA Bemelmans, T.M.A.: De rol van de informatie-analist. nleiding DAcursus, CBBM. Den Haag, 18 juni BSA Bemelmans, T.M.A.: nformatiebeleid en -planning. Lezing opleiding nformatiekundige, CBBM. Den Haag, 24 augustus BSA Bemelmans, T.M.A.: nformatiebeleid. Lezing Koers B.V. Arnhem, 27 augustus BSA Bemelmans, T.M.A.: Hamer en spijker. Ontwikkelingsmetboden en toepassingssituaties. Lezing COMGE (Nederlandse Vereniging van Computer Gebruikers). Amsterdam, RA, 25 september BSA Bemelmans, T.M.A.: nformatietechnologie en informatiestrategie. Lezing AKZO-management. Den Haag, 1 oktober BSA -130-

134 Bemelmans, T.M.A.: Management informatiesystemen vanuit een managersperspectief. Voordracht seminar Management information systems in hospitals, nternational Health Development Foundation. Amsterdam, 16 oktober BSA Bemelmans, T.M.A.: Methodisch ontwikkelen van informatiesystemen. Lezing havenbedrijf Rotterdam. Putten, 22 oktober BSA Bemelmans, T.M.A.: Software kopen: een kwestie van wikken en wegen. (Medewerking aan themaschriften Twijnstra Gudde N.V.). BSA Bemelmans, T.M.A.: nformatie- en automatiseringsstrategie. Lezing SOO-opleiding. Den Haag, 30 oktober BSA Bemelmans, T.M.A.: nleiding nformatiebeleid. Lezing BSA-dag. Eindhoven, 6 november BSA Bemelmans, T.M.A.: Ontwikkelen van informatiesystemen. Lezing PAOcursus. wolfheeze, 25 november BSA Dietz, J.L.G.: Conceptuele modellen. Lezing BSA colloquium. Eindhoven, 20 maart BSA Dietz, J.L.G.: Conceptuele modellen en informatiesysteemontwikkeling. Faculteitscolloquium Bedrijfskunde. TUE. Eindhoven, 25 maart BSA Dietz, J.L.G.: Smartie, een conceptueel mooel. Lezing nformaticacolloquium. Eindhoven, 21 april BSA Dietz, J.L.G.: Conceptueel modelleren en specificeren. Lezing informaticacolloquium. KUN. Nijmegen, 22 mei BSA Dietz, J.L.G.: Conceptuele modellen. Lezing SON-werkgemeenschap Data Bases. Utrecht, 12 juni BSA -131-

135 Dietz, J.L.G.; Tilanus, C.B.: Redigeren van de uitgaven van het European Journal of Operations Research (EJOR) , BSA Genuchten, M.J..M. van; Cuelenaere, A.M.E.: Een expert systeem voor het gebruik van Price SP. Lezing werkgroep A & expert systemen voor economische toepassingen. KUB Tilburg, 2 september BSA Genuchten, M.J..M. van; Cuelenaere, A.M.E.: Een expert systeem voor het gebruik van Price SP. Lezingencyclus expert systemen. 24 september BSA Greveling, N.J.W.: nformatiebeleid en -planning: state of the art. Lezing BSA-afgestudeerdendag. TUE Eindhoven, 6 november BSA Heemstra, F.J.: Het schatten van software-kosten. Lezing NG Regio-Zuid. Eindhoven, 15 januari BSA Heemstra, F.J.; Bemelmans, T.M.A.: Skript videoproduktie Bestuurlijke informatiesystemen en automatisering..s.m. Open Universiteit, januari BSA Heemstra, F.J.: luboudsdeskundige t.b.v. videoproduktie Bestuurlijke nformatiesystemen en Automatisering..s.m. Open Universiteit. Heerlen, 27 januari en 6 februari BSA Heemstra, F.J.: Het schatten van software-kosten. Voordracht voor nformatica-groep Twijnstra Gudde. Deventer, 17 februari BSA Heemstra, F.J.: luboudsdeskundige videoproduktie Calumatic..s.m. Open Universiteit. Dongen, BSA Heemstra, F.J.: Skript t.b.v. videoproduktie Calumatic..s.m. Open Universiteit. Heerlen, BSA Heemstra, F.J: Kostenbeheersing van automatiseringsprojecten. Lezing Computable, informatie-management. Noordwijk aan Zee, 20 oktober BSA -132-

136 Heemstra, F.J.; Kusters, R.J.: Skript t.b.v. videoproduktie De Wever Ziekenhuis Heerlen..s.m. Open Universiteit. Heerlen, BSA Heemstra, F.J.; Siskens, W.; Stelt, H. van der: Software-ontwikkeling, een uit de hand gelopen project - Kostenbeheersing van automatiseringsprojecten. Brochure Twijnstra Gudde-TUE, december pp BSA Pels, H.J.: Organisatiestructuur als decompositiecriterium voor informatiestructuur. Faculteitscolloquium Bedrijfskunde TUE. Eindhoven, april BSA Pels, H.J.: nfrastructuur en architectuur van gegevens. Lezing leergang nformatica management. Wolfheeze, 27 mei BSA Theeuwes, J.A.M.: nformatiebeleid en -planning. Bijdrage aan dagopleiding nformatiebeleid voor Rijks- en Gemeentelijke Overheid. Den Haag, 18 september BE Theeuwes, J.A.M.: nformatiebeleid: een onmisbaar element in een ondernemingsplan. Voordracht congres De nformatiedirecteur van de toekomst. KUB Tilburg, mei BE Theeuwes, J.A.M.: Het bedrijfsbelang van een informatie (systeem)architectuur. Voordracht NOV-conferentie De Haalbaarheid voor informatieplanning. Amsterdam, 15 mei BE Theeuwes, J.A.M.: Methoden voor informatieplanning. Voordracht voor de ORGAD-bijeenkomst van het Nederlands nstituut van Registeraccountants. Utrecht, 11 juni BE Theeuwes, J.A.M.: Bijdrage aan het opleidingsprogramma Management en informatievoorziening voor het Ministerie van Onderwijs en Wetenschappen. Den Haag, 15 juni BE -133-

137 Theeuwes, J.A.M.: Eisen te stellen aan bedrijfsreferentie-modellen. Bijdrage aan het seminar van de afdelingen BSA en PA, Corporate SA, Nederlandse Philips Bedrijven. Nuland, 16 juni BE Theeuwes, J.A.M.: nformatieplanning. Voordracht voor medewerkers van CAP Gemini Nederland B.V. Utrecht, 25 juni BE Theeuwes, J.A.M.: nformatieplanning voor de personeelsdienst. Voordracht voor het kader van de personeelsdienst van Hoogovens Groep B.V. Jmuiden, 11 augustus BE Theeuwes, J.A.M.: Methodische opstelling van een informatieplan. Bijdrage aan PAO-cursus Management en organisatie van informatiesystemen. Wolfheeze, 4 november BE Wortmann, J.C.: Ervaringen met werkplek-automatisering in de produktie. Lezing NG-congres over werkplekautomatisering. Utrecht, 19 februari BSA Wortmann, J.C.: Het ontwikkelen van informatiesystemen. Bijdrage in de NKWO-kerncursus. Apeldoorn, 14 april (Herhaald op 1 juni, 21 oktober en 17 november 1987). BSA Wortmann, J.C.: nformatiesystemen t.b.v. logistieke beheersing. Bijdrage aan de bedrijfskunde-opleiding, nstituut voor Bedrijfskundig Onderwijs (BO). Zeist, 6 mei BSA Wortmann, J.C.: Op weg naar open werkplek-automatisering. Lezing op het congres Open communicatie - Open informatie. Georganiseerd door Siemens Nederland. Bussum, 22 mei BSA Wortmann, J.C.: Logistiek in non-profit organisaties. Lezing voor de stuurgroep automatisering, directoraat-generaal der belastingen. Ministerie van Financi~n. Scheveningen, 1 juni BSA -134-

138 Wortmann, J.C.: Duidelijkheid in 4e generatie-software: een overzicht. Lezing op het congres Duidelijkheid in 4e generatie software. Georganiseerd door de studievereniging Gewis TUE. Eindhoven, 24 september BSA Wortmann, J.C.: Standaard software voor MRP. Lezing in de PAOcursus Manufacturing Resources Planning. Oisterwijk, 18 november BSA Wortmann, J.C.: Logistieke performance en automatisering. Lezing op het congres CM en logistiek. Georganiseerd door Pandeck Automation. Utrecht, 19 november BSA Wortmann, J.C.: Standaard software voor ordergebonden produktie.. een vergelijking met MRP-software. Lezing in de PAO-cursus Manufacturing Resources Planning. Oisterwijk, 19 november BSA -135-

139 VF-PROGRAMMA ORGANSATE EN BELEDSVORMNG ROND DE TECHNSCHE PRODUKTNNOVATE ALGEMEEN Dit programma is per van start gegaan. De omvang van het programma is 4,5 manjaar w.p. per jaar. Aan dit onderzoek wordt meegewerkt door de vakgroepen: Bedrijfseconomie - BE. Organisatiekunde - OK OMSCHRJVNG Produktinnovatie is een onderwerp dat al lange tijd wetenschappelijke belangstelling geniet. Behalve dat innovatie voor de samenleving als geheel belangrijk is, is het vooral voor de individuele onderneming van grote betekenis dat er op tijd vernieuwingen worden aangebracht in het produktassortiment. Er zijn in de loop van de tijd nogal wat ondernemingen geweest die juist doordat hun produktiepakket niet op tijd werd vernieuwd in moeilijkheden raakten. nnovatieprocessen in ondernemingen verlopen lang niet altijd even soepel en er zijn bepaalde knelpunten die systematische aandacht voor produktinnovatie kunnen belemmeren. Zo is het voor de industrie van grote betekenis dat ondernemingen en technische onderzoekers elkaar weten te vinden. Aandacht voor de bedrijfskundige aspecten van het innoveren in ondernemingen is dan ook noodzakelijk opdat technologische vernieuwingen snel worden vertaald in commercialiseerbare produkten die aansluiten op de marktbehoeften. Juist binnen een technische universiteit, waar technologische veranderingen de kern van de research-activiteiten vormen is de studie van technische produktinnovatieprocessen op haar plaats. Het produktontwikkelingsproces binnen ondernemingen bevat een R&D resp. produktie-technische component en een commerci~le component. Deze twee componenten behoren in wisselwerking met elkaar het innovatieproces, vanaf het verzamelen van idee~n tot en met het op de markt introduceren, richting te geven. Daar is innovatie-management en vermogen tot commercialisatie voor nodig. Er is dan ook een tweetal deelthema's binnen het onderzoekprogramma Produktinnovatie te onderscheiden: 1. Marktintroductie en adoptie van nieuwe industri~le produkten. 2. Management van technische innovatieprocessen. Thema 1 is gericht op de vraag hoe ontwikkelde produkten kunnen worden gecommercialiseerd. De commerci~le haalbaarheid van een produkt speelt al vrij vroeg in het innovatieproces een rol van betekenis. Het onderzoek is gericht op de vraag hoe nieuwe produkten op industri~le markten worden ge!ntroduceerd. Welke is de relatie tussen leverancier en industri~le afnemer? Samenwerkingsverbanden tussen leverancier en afnemer kunnen daarbij van grote betekenis zijn

140 Thema 2 richt zich op de Wl)Ze waarop organisaties hun produktinnovatie organiseren en beheersen. Om technische innovatieprocessen effectief en effici~nt te beheersen zullen hiervoor in de praktijk bruikbare organisatiemodellen nodig zijn. Projectmanagement als organisatiemodel is een concreet onderzoeksobject binnen dit thema. Daarbij gaat het om vragen als: wie neemt welke beslissingen wanneer in het innovatieproces en hoe wordt het proces bewaakt en beheerst voorzover het betreft de tijdsplanning, de financi~le aspecten, kwaliteit en informatie e.d. Het onderzoekprogramma kenmerkt zich doordat het vooral geori~nteerd is op technisch complexe produkten en op bedrijven die leveren aan industri!le markten. Een ander kenmerk is de nauwe samenwerking met ondernemingen, waar innovatieprocessen worden bestudeerd. Bedrijfskundig onderzoek van deze aard kan niet anders dan in intensieve samenwerking met het bedrijfsleven worden uitgevoerd. Binnen het thema management van innovatieprocessen wordt een onderzoek uitgevoerd in samenwerking met de kunststofverwerkende industrie. Het thema commercialisatie omvat een onderzoek, waaraan een tiental bedrijven meewerken die produkten voor de industri~le markt vervaardigen. Binnen het thema 1 werd een aantal case-studies afgerond in enkele bedrijven. Het betreft hier beschrijvingen van produktinnovatieprojecten met betrekking tot technisch complexe produkten. Daarmee werd het vooronderzoek voltooid en werden hypothesen geformuleerd voor vervolgfasen. n de loop van 1988 zullen de beide onderzoekers elk afzonderlijk in specifieke bedrijfstakken deze hypothesen bij een groter aantal bedrijven toetsen. Voor dit vervolgonderzoek werden de industrietakken medische technolog en electronica-produkten geselecteerd. n thema 2 is de case-study-fase van het onderzoek naar vormen van projectmanagement bij innovatieprocessen afgesloten. Onderzoekers werken nu aan een gezamenlijk rapport. Dit vooronderzoek heeft betrekking gehad op de kunststoffenverwerkende industrie. Vervolgens is besloten om dit onderzoek op te splitsen in twee afzonderlijk uit te voeren deelonderzoeken. Voor een van deze deelonderzoeken, dat zich zal toespitsen op samenwerkingsvormen en cotlrdinatiemechanismen tussen R&D en Marketing binnen industri~le organisaties, is reeds een literatuurstudie afgerond. Een eerste rapportage daarvan, alsmede een onderzoeksopzet vormt onderwerp van bespreking binnen het begeleidingsteam. Het andere deelproject zal worden gericht op een typering van projectmatige innovatiemanagementvormen. De bijdrage van een van de onderzoekers is sterk verminderd door een wijziging in het dienstverband. n plaats van de toegezegde 680 uur werd in 1987 slechts 225 uur geleverd. Binnen thema 2 werd voorts een begin gemaakt met het onderzoek gericht op de strategische en financi~le aspecten van produktinnovatie. Over deze eerste ori~ntatie werd op de NOBO-dag in november 1987 gerapporteerd

141 Ten aanzien van de voortgang van het programma dienen nog enkele relevante ontwikkelingen te worden gemeld. n 1987 is de deeltijdse hoogleraar Produktinnovatie met zijn werkzaamheden begonnen. Het gehele programma werd gedurende 1987, het eerste jaar van haar bestaan, in haar voortgang gehinderd door het feit dat de beide deelnemende vakgroepen niet in staat waren het gecontracteerde aantal uren daadwerkelijk te leveren. Hierdoor bleef een deel van de onderzoekcapaciteit het gehele jaar onbenut. Een en ander was ~en gevolg van een onevenredige belasting met onderwijstaken van enkele onderzoekers, alsmede openstaande vacatures en een wijziging in een dienstverband. Het geheel overziende moet de situatie nog niet als optimaal worden beschouwd. Begin 1988 zal derhalve door de programmaleiding een voorstel worden gedaan voor een zodanige bezetting van de onderzoekersformatie dat de produktiviteit en kwaliteit van het programma aanmerkelijk kunnen worden opgevoerd. Met de vakgroep TPS zal worden gesproken over een deelname van die vakgroep in het programma. n 1987 werden 10 bijeenkomsten georganiseerd voor de onderzoekers van het VF-programma teneinde tot een onderlinge uitwisseling en beoordeling van resultaten te komen. Enkele van deze bijeenkomsten werden benut om onderzoekers op het gebied van innovatie afkomstig van and~re universiteiten uit te nodigen om een inleiding te verzorgen over hun projecten. Aldus werden contacten gelegd met prof.dr.ir. J. Buys (TU-Delft) en dr.ir. W. Duering (Universiteit Twente}. De onderzoekgroep heeft zich voorts aangesloten bij SPM (nternational Society for Product nnovation Management). Enkele onderzoekers namen deel aan het tweejaarlijkse congres van SPM in Briuhton. Via deze organisat werd een contact tot stand gebracht met EBN (European Business and nnovation Centre Network) te Brussel. Samen met deze organisatie en een merober of the board van SPM werd in het kader van het SPRNT-programma van de EEG een voorstel ingediend voor een gezamenlijke feasibility study voor de vestiging van een 'European Centre for nnovation Management' ergens in Europa. Mat dit onderzoeksvoorstel, waarbij in concurrentie met andere instellingen getracht wordt onderzoekgelden te verwerven, kunnen interessante mogelijkheden ontstaan voor internationale activiteiten op het vlak van het management van innovatieprocessen. r. M. Kuilman, voorzitter van de Raad van Advies van de faculteit, is als boardmerober van EBN persoonlijk bij de indiening van dit voorstel betrokken

142 VF-PROGRAMMA ORGANSATE EN BELEDSVORMNG ROND DE TECHNSCHE PRODUKTNNOVATE THEMA 1: De marktintroductie en adoptie van nieuwe industri~le produkt en PROJECT: ndustri~le BE-02 marketing DEELNEMENDE VAKGROEP: Bedrijfseconomie AANVANG: januari 1987 ENDE: 1990 NAAM VAN DE ONDERZOEKERS EN HUN TOEZCHT- EN OVEREENSTEMMNGSRELATES: - Prof.dr. H.W.C. van der Hart - Drs. W.G. Biemans o.t.v. prof.dr. H.W.C. van der Hart - r. R. de Vries i.o.m. prof.dr. H.W.C. van der Hart KORTE OMSCHRJVNG VAN HET ONDERZOEK: Het onderzoek richt zich op industri~le marketing, met name de commercialisatieproblematiek van produkten bestemd voor industriäle markten. AANLEDNG VOOR HET ONDERZOEK: n bedrijven waar men zich bezighoudt met produkten die bestemd ZlJn voor industriijle markten is produktinnovatie een belangrijk aspect.. Produktinnovatie in die technische omgeving vergt een combinatie van technische en cammerciijle kennis en vaardigheden om ontwikkelde produkten met succes op de markt te lanceren. Juist op het punt van die marktintroductie schieten bedrijven vaak tekort. Zonder succesvolle commercialisatie is produktinnovatie echter verspilde inspanning. SAMENWERKNGSVERBANDEN: NMA-ndustriijle Marketing Groep. TUD Afdeling ndustrieel Ontwerpen, Philips. EBN {European Business and nnovation Network}, Brussel. Contacten met diverse industri~le bedrijven, zoals Grenco, Enka, Nedap, Ammeraal, Van Leer, Dräger, Philips, Pie Medical e.a. RESULTATEN VAN HET ONDERZOEK TOT 1987: Er is in de jaren 1984 en 1985 een uitvoerige literatuur-studie verricht, die geresulteerd heeft in een wetenschappelijk artikel. Er zijn contacten gelegd met diverse bedrijven en een aantal casestudies is van start gegaan, nadat medio 1985 de onderzoekcapaciteit met een wetenschappelijk assistent is uitgebreid. Najaar 1985 werd voor het NOBO-congres een paper gepresenteerd. Voor 1986 is vooral gewerkt aan de voorbereiding van het VF-programma "Organisatie en beleidsvorming rond technische innovatieprocessen''. Dit programma is formeel in januari 1987 van start gegaan

143 Er werd in 1986 ook gewerkt aan de realisatie van enkele case studies van de introductie op de markt van enkele nieuwe technisch complexe produkten. Er is daarbij intensief samengewerkt met diverse ondernemingen. Dit heeft geleid tot enkele bedrijfsinterne presentaties. RESULTATEN VAN HET ONDERZOEK N 1987: n 1987 is het project "ndustri~le marketing'' ge!ntegreerd in het VFprogramma Produktinnovatie. De studies van praktijkgevallen van commercialisatie van nieuwe produkten zijn alle afgerond. Daarover is verslag gedaan en zijn publikaties verschenen. n de loop van 1987 is een aanvang gemaakt met het vervolg van het onderzoek, waarin op basis van de studie van de praktijkgevallen hypothesen zijn geformuleerd. Deze hypothesen zullen worden getoetst door middel van een veldonderzoek bij een specifieke groep van bedrijven. Voorlopig ZlJn daartoe gekozen de sectoren electronica en medische technologie. Binnen deze beide bedrijfsgroepen zal een aantal innovatieprojecten worden geanalyseerd waarbij de rol van de industri@le afnemer zal worden vastgesteld. Betrokkenheid van de afnemer en samenwerking met industri~le afnemers tijdens het innovatieproces vormen centrale thema's in dit project. n de loop van 1987 zijn voorts enkele publikaties verschenen die meer in algemene zin betrekking hebben op industri@le marketing en marketing van diensten. KORTE TERMJN ONDERZOEKPLAN VOOR HET JAAR 1988: Voor 1988 staat op het programma het afronden van de analyse van innovatieprojecten in de sectoren electronica en medische technologie. Hieruit zullen concrete aanbevelingen en modellen moeten resulteren die het nut van een beter gestructureerde inschakeling van de industri~le afnemer vroeg in het produktinnovatieproces wellicht zullen bevorderen. De resultaten van het onderzoek zullen in dissertatievorm moeten worden gepubliceerd. Het belangrijkste deel van deze publikatiewerkzaamheden zal in de loop van 1988 moeten zijn afgerond. GELDSTROOM WAARUT HET ONDERZOEK S BEKOSTGD EN DE TJDSBESTEDNG N 1987: Onderzoeker(s) 1e 2e Je geldstroom Van der Hart 150 De Vries 655 Biemans 1100 PROJECTGEBONDEN RESULTATEN N 1987: WETENSCHAPPELJKE PUBLKATES Hart, H.W.C. van der: nformatiesystemen voor industrieel marketing management. Bedrijfskunde. 59, pp BE -140-

144 Hart, H.W.C. van der: Marketing: de afstand tussen theorie en praktijk overbruggen. Harvard Holland Review. 12, pp BE Hart, H.W.C. van der: nformatiesystemen voor industrieel marketing management. Themadossiers industri~le marketing, M. v. Drunen c.s. (red.). Kluwer, Deventer pp BE Vries, R. de~ Biemans, W.G.: Customer involvement in testing new products for industrial markets. XVth Annual Conference of the European Marketing Academy, Toronto, York University Toronto. pp. W-4 - W-12. BE Vries, R. de: De ontwikkeling en introductie van een nieuwe kunststof transpol'tbandop de markt: een case study. Werkboek Voorjaarsbijeenkomst ndustrimle Marketing Groep. Scheveningen, 12 mei Uitgegeven door Nederlands nstituut voor Marketing (NMA). 10 p. BE VAKPUBLKATES Hart, H.W.C. van der: Overheidsorganisaties en hun klanten; strategie, tactiek en uitvoering. Bestuur. 6, pp BE Vries, R. de; Biemans, W.G.: Aanschaf van een nieuwe industri~le verpakking: uitsluitend.een zaak van inkoop. Tijdschrift voor nkoop & Logistiek. 3, pp BE Vr, R. de; Biemans, W.G.: Het markttesten van industrille innovaties. Tijdschrift voor Marketing. 21, maart pp BE OVERGE PRODUKTEN VAN WETENSCHAPPELJKE ACTVTET Biemans, W.G.: nstrumentarium voor het management. Bijdrage aan Voorjaarsbijeenkomst ndustri~le Marketing Groep. Scheveningen, 12 mei BE Vries, R. de: De ontwikkeling en introductie van een nieuwe kunststof transportband op de markt: een case study. Bijdrage aan Voorjaarsbijeenkomst ndustri~le Marketing Groep. Scheveningen, 12 mei BE -141-

145 VF-PROGRAMMA ORGANSATE EN BELEDSVORMNG ROND DE TECHNSCHE PRDUKTNNOVATE THEMA 2: Management van technische innovatieprocessen PROJECT: Management van technische innovatieprocessen binnen de mogelijkheden en beperkingen van een {business-unit van een) industri~le onderneming. OK-23 DEELNEMENDE VAKGROEP: Organisatiekunde AANVANG: december 1984 ENDE: 1991 NAAM VAN DE ONDERZOEKERS EN HUN TOEZCHT- EN OVEREENSTEMMNGSRELATES: - Prof.ir. C.H. Botter - Prof.dr.ir.ing. B. v.d. Kooij r. D. Grootjans i.o.m. - Mw. ir. H.C. v.d. Hek-De Keijser i.o.m. - Drs. A. Kastelein i.o.m. - Mw. ir. C.C. Krijger o.t.v. prof.ir. prof.ir. prof.ir. prof.ir. C.H. Botter C.H. Botter C.H. Botter C.H. Botter KORTE OMSCHRJVNG VAN HET ONDERZOEK: n het management van technische innovatieprocessen worden vier aspecten onderscheiden: a. methoden en technieken, zoals methoden voor creativiteitsbevordering, faserings- en segmentatietechnieken, budgettering, planning en controletechnieken; b. organisatievormen, zoals vorming van diverse ontwikkelingsafdelingen en projectorganisaties; c. ondernemingskenmerken die van invloed zijn op technische innovatieprocessen, zoals ondernemingsomvang, plaats in de bedrijfskolom, aanwezigheid van goede kosten- en marktgegevens, ondernemingscultuur; d. omgevingskenmerken die van invloed zijn op technische innovatieprocessen, zoals concurrentie, afnemers, subsidies, snelheid van technologische ontwikkelingen. n eerste instantie zullen alle bekende methoden en technieken, organisatievormen en output-befnvloedende factoren die van belang zijn voor technische innovatieprocessen in kaart worden gebracht. Vervolgens zal onderzocht worden of er relaties tussen diverse aspecten bestaan en hoe die relaties er uit zien. Doel van het onderzoek is het ontwikkelen van een model waaruit een innovatiemanager kan aflezen welk complex van methoden, technieken en organisatievormen het best past bij de ondernemings- en omgevingskenmerken van zijn business-unit of onderneming. De eerste jaren zal het onderzoek toegespitst worden op de mogelijkheden en beperkingen van projectmanagement voor het managen van technische innovatieprocessen

146 Uit onderzoek blijkt dat projectmanagement op tenminste twee pijlers dient te rusten, nl.: - een gefaseerde besluitvorming aangaande alternatieven die men voorhanden heeft; - een integrale beheersing van de tijd-, geld-, kwaliteits-, informatie- en organisatie-aspecten van het project. Hiervoor zijn vele beheersinstrumenten ontwikkeld, vooral op het gebied van netwerkplanning. Bij de uitvoering van het onderzoek wordt voortgebouwd op de resultaten van onderzoek-project "Systems en project management voor produktinnovatie". AANLEDNG VOOR HET ONDERZOEK: Management van technische innovatieprocessen wordt door veel ondernemingen als een probleem ervaren. Kenmerkend voor het ontwerpen van iets nieuws is, dat men steeds weer voor verrassingen, voor iets onbekends wordt geplaatst. Er heeft permanent herziening van idee~n en voornemens plaats op grond van nieuw verworven inzichten en~~ennis. Hierdoor is er bij een innovatieproject altijd onzekerheid over welke activiteiten verricht moeten worden, en is de benodigde tijdsduur en capaciteit voor het verrichten van die activiteiten in grote mate onvoorspelbaar. Toch wil elke onderneming binnen de mogelijkheden en beperkingen die zij heeft haar technische innovatieprocessen zo effectief en effici~nt mogelijk structureren, organiseren en beheren. De literatuur behandelt steeds slechts één of enkele aspecten van het management van technische innovatieprocessen. Literatuur waarin alle aspecten (methoden en technieken, organistievormen, interne output-bepalende factoren, externe outputbepalende factoren) aan bod komen en gefntegreerd worden tot een praktische op de onderneming afgestemde aanpak is onbekend. SAMENWERKNGSVERBANDEN: Er wordt samengewerkt met de TU-Delft, Faculteit ndustrieel Ontwerpen. RESULTATEN VAN HET ONDERZOEK N 1987: Het aantal uren besteed aan het onderzoek door mw. V.d. Hek is sterk afgenomen door een wijziging in het dienstverband van 0,9 naar 0,4. Dientengevolge werd in onderling overleg besloten de case-studie-fase af te sluiten met een gezamenlijk rapport van mw. V.d. Hek en mw. Krijger en het onderzoek vervolgens op te splitsen in twee afzonderlijk uit te voeren deelonderzoeken die beschouwd kunnen worden als complementair. De afronding van de case-studie-fase middels een extern wetenschappelijk rapport zou eind 1987 gereed moeten zijn. Dit is door de hoge onderwijslast van mw. V.d. Hek, die nog niet was aangepast aan haar verminderd dienstverband, nog niet gerealiseerd. De resultaten tot op heden zijn: - diagnose afgerond in 5 van de 6 onderzochte bedrijven, 4 van de 6 case-beschrijvingen zijn klaar om opgenomen te worden in het te publiceren rapport; - de beschrijving van onderzoeksdoel en -opzet is uitgewerkt en gepresenteerd op de NOBO-dag en het KV-congres. Deze zullen echter nog aangepast moeten worden. Hetzelfde geldt voor de conclusies die getrokken kunnen worden uit de case-studies; - de onderzoeksdoelstellingen voor beide vervolgonderzoeken zijn -143-

147 geformuleerd. Ten behoeve van het vervolgonderzoek uitgevoerd door mw. Krijger is reeds een literatuurstudie afgerond en is een eerste versie van onderzoeksvragen en onderzoeksopzet geformuleerd. - Voorts is een contract-research project uitgevoerd bij Wavin te Dedemsvaart door prof. V.d. Kooij en ir. Krijger. KORTE TERMJN ONDERZOEKSPLAN VOOR HET JAAR 1988: Het vervolg van het onderzoek zal zich toespitsen op een tweetal thema's:. Voortgezet onderzoek naar formele en informele organisatievormen en de invloed daarvan op produktinnovatie-effectiviteit (ir. V.d. Hek). Onderzoek naar de samenhang en co6rdinatie tussen R&D en Marketing (ir. Krijger). Empirisch onderzoek in een steekproef van bedrijven wordt hierbij voorzien. GELDSTROMEN WAARUT HET ONDERZOEK S BEKOSTGD EN DE TJDSBESTEDNG N 1987: Onderzoeker(s) 1e Botter 100 2e 3e geldstroom Grootjans V.d. Kooij Krijger Kastelein PROJECTGEBONDEN RESULTATEN N 1987: WETENSCHAPPELJKE PUBLKATES Hek-De Keijser, H.C. van der; Krijger, e.c.: Projektmanagement bij innovatieprocessen. Congresbundel KV-najaarscongres 1987 'Van idee tot succes, het organiseren van produktontwikkeling'. Lunteren, oktober pp OK Krijger, e.c.; Hek-De Keijser, H.C. van der: Organisatie van technische innovatieprocessen in kleine en middelgrote ondernemingen: een verslag van zes verkennende case-studies. Werkboek NOBOonderzoeksdag Bedrijfskunde. Haren, 19 november pp OK ABSTRACT Krijger, e.c.; Hek-De Keijser, H.C. van der: Projektmanagement voor de beheersing van technische innovatieprocessen in industrigle ondernemingen. Congresboek NOBO-onderzoeksdag Bedrijfskunde. Haren, 19 november p. 44. OK -144-

148 VAKPUBLKATES Hek-De Keijser, H.C. van der: Beheersing van innovatieprocessen bij Van Niftrik B.V. Technische Kunststoffen. Onderzoek verricht mei 1986-februari Vertrouwelijk bedrijfsrapport. Putte, augustus p. OK Kooij, B.J.G. van der; Krijger, e.c.; Wolbers, R.: Beheersing van innovatieprocessen. Contractresearch bij Wavin R&D. Vertrouwelijk rapport. Dedemsvaart, mei p. OK Kooij, B.J.G. van der: Boekbespreking. nnovatie en overheidsbeleid, J.W.A. van Dijk. Maandblad voor Accountancy en Bedrijfshuishoudkunde. 61, september pp OK OVERGE PRODUKTEN VAN WETENSCHAPPELJKE ACTVTET Kooij, B.J.G. van der: nnovatie. Voordracht Vereniging voor Strategische Beleidsvorming {VSB}. Eindhoven, mei OK Kooij, B.J.G. van der: nnovatie, het kan anders. Voordracht Rotary Eindhoven. Eindhoven, maart en november OK Kooij, B.J.G. van der: nnovatie als beheersbaar proces. nleiding seminar Computer Associates (CA}. Gouda, maart OK -145-

149 VF-PROGRAMMA ORGANSATE EN BELEDSVORMNG ROND DE TECHNSCHE PRODUKTNNOVATE THEMA 2: Management van innovatieprocessen PROJECT: Strategie en financiering in relatie tot innovatieprocessen BE-03 DEELNEMENDE VAKGROEP(EN): Bedrijfseconomie Organisatiekunde AANVANG: 1986 VERMOEDELJK ENDE: 1992 NAAM VAN DE ONDERZOEKERS EN HUN TOEZCHT- EN OVEREENSTEMMNGSRELATES: - drs. Th.A. van Beek i.o.m. prof.dr. J. Theeuwes (tijdelijk) - r. A. Nagel i.o.m. prof.ir. C. Botter KORTE OMSCHRJVNG VAN HET ONDERZOEK: Technische innovatieprocessen leiden tot nieuwe toevoegingen aan de produktfolio van de onderneming. Het is daarom van grote betekenis dat in een vroeg stadium de ondernemingsstrategische aspecten van technische innovatieprocessen goed worden afgewogen. Het onderzoek richt zich op de problematiek van de strategie en financiering van technische innovatieprocessen. AANLEDNG VOOR HET ONDERZOEK: n de literatuur wordt aan de invloed van een onevenwichtige financi~le structuur op het strategisch besluitvormingsproces nauwelijks aandacht gegeven. nzicht in de mogelijkheden en beperkingen van interne financiering ten behoeve van technische innovatieprocessen in individuele ondernemingen is vereist en dient onderdeel te zijn van het strategisch besluitvormingsproces. SAMENWERKNGSVERBANDEN: Contacten zijn gelegd met: TNO, ir. Vissering en RND, ir. Schurgers. RESULTATEN VAN HET ONDERZOEK N 1987: Onderzoekgebied en onderzoekopzet zijn vastgelegd, waarmee de ori~ntatiefase is afgesloten. Deze ori~ntatiefase omvatte literatuurstudie en gesprekken met 30 deskundigen. Het lag aanvankelijk in de bedoeling dit resultaat reeds begin 1987 te bereiken. Gezien de complexiteit van het onderzoekgebied en de voor het onderzoek beschikbare TU-tijd (in taakstelling nul uur voor onderzoek) verloopt het onderzoek bijzonder traag. Door vervulling van de vacante leerstoel per bij Bedrijfseconomie zal het aantal beschikbare uren voor het onderzoek op een aanvaardbaar niveau (dienen -146-

150 te) worden gebracht. nmiddels is de vervulling van deze leerstoel helaas uitgesteld. KORTE TERMJN ONDERZOEKPLAN VOOR HET JAAR 1988: n 1988 wordt gestart met de tweede fase van het onderzoek, waarin bij een aantal verschillende ondernemingen uit nader te bepalen bedrijfstakken de relatie tussen de innovatiegraad en het financieel resultaat wordt onderzocht. GELDSTROOM WAARUT MET ONDERZOEK S BEKOSTGD EN DE TJDSBESTEDNG N 1987: Onderzoeker(s) 1e 2e 3e geldstroom Van Beek 150 Nagel 200 PROJECTGEBONDEN RESULTATEN N 1987: WETENSCHAPPELJKE PUBLKATE Beek, Th. van; Nagel, A.: Strategische en financi~le aspecten van produktinnovat. Werkboek NOBO-onderzoeksdag Bedrijfskunde. Haren, 19 november pp BE/OK ABSTRACT Beek, Th. van; Nagel, A.: Strategische en financi~le aspecten van technologische innovatieprocessen. Congresboek NOBO-onderzoeksdag Bedrijfskunde. Haren, 19 november p. 45. BE/OK -147-

151 VF-PROGRAMMA ENERGEBESPARNG EN BOUWFYSSCH ONTWERPEN THEMA: Produceren met minimaal energiegebruik PROJECT TPS-06: De energie-arme fabriek / DEELNEMENDE VAKGROEPEN: Fysische Aspecten van de Gebouwde Omgeving {FAGO, Faculteit Bouwkunde) Technische Produktiesystemen (TPS) AANVANG: augustus 1985 ENDE: 1989 NAAM VAN DE ONDERZOEKERS EN HUN TOEZCHT- EN OVEREENSTEMMNGSRELATES: - Prof.ir. J. Claus - Prof.ir. J. Vorenkamp - r. M. Splinter Dr.ir. A.J.D. Lambert - Dr.ir. M. de Wit - r. F. Spruit o.t.v. - G.H. Schinning o.t.v. i.o.m. prof.ir. J. Claus i.o.m. prof.ir. J. Claus i.o.m. prof.ir. J. Vorenkamp prof.ir. J. Claus {vacature per 02.88) ir. A.A.M. Vermeulen KORTE OMSCHRJVNG VAN HET ONDERZOEK: De centrale vraagstelling van het onderzoek is: "n hoeverre is vermindering van het totale {indirekte + direkte) energiegebruik mogelijk door een integraal (her)ontwerp van het systeem produktieproces/mens/klimatiseringsinstallatie/gebouw. Het onderzoek is gericht op het ontwikkelen van methoden en technieken door middel waarvan een dergelijke integratie in de praktijk toepasbaar wordt. Het onderzoekproject is sinds 1986 onderdeel van het VF-programma Energiebesparing en bouwfysisch ontwerpen, dat onder leiding van prof.ir. J. Vorenkamp van de Faculteit Bouwkunde wordt uitgevoerd. Het VF-programma heeft verschillende deelprojecten, waaronder het project De energie-arme fabriek. AANLEDNG VOOR HET ONDERZOEK: Tot nu toe is het onderzoek van de vakgroep TPS op het gebied van de energiebesparing in de industrie gericht geweest op veranderingen in het produktieproces zelf. Bij een groot aantal industrie~n wordt echter een belangrijk deel van het energiegebruik besteed aan het cre~ren van een voor de mens en/of het produkt zo gunstig mogelijk klimaat. n die gevallen gaat het niet meer alleen om het produktieproces, maar om de hele fabriek. Daarbij vraagt met name de interaktie tussen de verschillende onderdelen speciale aandacht. Daarvoor is samenwerking gezocht met de vakgroep FAGO van de Faculteit Bouwkunde. n onderling overleg is toen het projekt "De energie-arme fabriek" opgezet

152 SAMENWERKNGSVERBANDEN: - Vakgroep FAGO van de Faculteit Bouwkunde; - NEDLN Groep B.V., Textielverzorgingsbedrijven (VENDEX); - RATH Textielverzorging B.V. te Veghel; nstituut voor Reinigingstechnieken TNO, in Delft. RESULTATEN VAN HET ONDERZOEK TOT 1987: Door het vertrek van dr.ir. Willeboer heeft het onderzoek enige vertraging opgelopen bij het opstellen van het rekenmodel van de wasdroger bij RATH B.V. te Veghel. RESULTATEN VAN HET ONDERZOEK N 1987: Het onderzoek heeft ertoe geleid dat er nu over een rekenmodel kan worden beschikt, dat het bestaande droogsysteem goed simuleert. Hiermee kunnen directer relaties worden gelegd tussen de produktie en het energiegebruik bij zeer verschillende bedrijfscondities. De outputgegevens kunnen nu worden gebruikt bij de koppeling van dit model aan een bestaand bouwfysisch model van de Faculteit Bouwkunde (ELAN). Het onderzoek naar besparingsmogelijkheden in de electriciteitskosten is afgerond d.m.v. een afstudeerverslag. Het onderzoek heeft de belangstelling van TNO en het bedrijfsleven v.w.b. het toepassen van het droogmodel. KORTE TERMJN ONDERZOEKPLAN VOOR 1988: Door het voortijdige vertrek van de promovendus kan het onderzoek pas doorgaan, wanneer een nieuwe kandidaat is gevonden. Het tot nu toe verrichte onderzoek leidt ertoe, dat nu een integraal model kan worden opgesteld voor een "droogfabriek". Met behulp van dit model kunnen karakteristieken worden ontwikkeld van een energie-arme fabriek en kan de "performance" van het systeem worden 1:1eoordeeld. Door het gereedkomen van het energiepraktikum kan nu ook op de TUE proefondervindelijk worden ge~xperimenteerd. GELDSTROOM WAARUT HET ONDERZOEK S BEKOSTGD EN DE TJDSBESTEDNG N 1987: le e 3e Onderzoekers Claus Splinter Lambert Spruit Schinning (n.w.p.) 10 PROJEKTGEBONDEN RESULTATEN N 1987: WETENSCHAPPELJKE PUBLKATE Spruit, F.P.M.: Model van een trommeldroger. Report EUT/Bdk/30. Eindhoven, p. TPS -149-

153 VAKPUBLKATES Spruit, F. P.M. : Energie-arme fabriek. ntern rapport TUE/Bdk/TPS/ Eindhoven, 23 septeffiber p. TPS Spruit, F.P.M.: Energiegebruik van een bedrijf optimaliseren. ntern rapport TUE/Bdk/TPS/ Eindhoven, 8 december p. TPS -150-

154 BESCHRJVNG NET VF-GEBONDEN THEMA'S PER VAKGROEP

155 NET VF-GEBONDEN THEMA'S THEMA: Bestuur en beheer in onderneming en maatschappij PROJECT OK-16: Material Management in de bouw DEELNEMENDE VAKGROEP: Organisatiekunde AANVANG: 1979 ENDE: onbepaald NAAM VAN DE ONDERZOEKER EN ZJN TOEZCHT- EN OVEREENSTEMMNGSRELATE: - r. L.N. ten Hoope i.o.m. prof.ir. C.H.V.A. Botter KORTE OMSCHRJVNG VAN HET ONDERZOEK: nzicht verschaffen in de mogelijke invloed van invoering van Materials Management op de organisatie van het bouwbedrijf en het bouwproces. AANLEDNG VOOR HET ONDERZOEK: De basis voor dit onderzoek is afkomstig van de Stichting Bouwresearch (SBR) te Rotterdam. De SBR veronderstelt dat een mogelijke toepasbaarheid van het Materials Management concept met succes wordt gerealiseerd. Daartoe is opgericht de (SBR) studiecommissie A 40 "Materials Management". SAMENWERKNGSVERBANDEN: Het projekt was tot 1 november 1980 een gezamenlijk onderzoek van de vakgroepen OK van de Faculteit Bedrijfskunde en van Bouwvoorbereiding en Uitvoering (BBV) van de Faculteit Bouwkunde. r. H. van Dijk, die tot dat moment als lid van BBV in het projekt heeft meegewerkt, heeft op die datum de TUE verlaten. Hij zal nog wel à titre personel meewerken. RESULTATEN VAN HET ONDERZOEK TOT 1987: Onder supervisie van de studiecommissie A 40 van de Stichting Bouwresearch SBR, waarvan r. L.N. ten Hoope voorzitter is, is door het adviesbureau TRAG een voorstudie verricht. n 1981 is een nieuw team van rapporteurs, onder toezicht van de studiecommissie A 40, verder gegaan met het onderzoek. Eind 1981 is, mede naar aanleiding van discussies in de studiecommissie, daaruit een concept-vervolgrapport voortgekomen, getiteld: "Material Management in de bouw". De vele discussies in de studiecommissie A 40 hebben een nieuwe richting aan de studie gegeven. n 1982 is in het onderzoek de nadruk inderdaad komen te liggen op het inzetten van automatiseringsdeskundigen t.b.v. de cobrdinatie van de goederenstroombeheersing. Hierbij zijn zowel met specialisten van -151-

156 enkele grote bouwbedrijven als met enige softwarehouses intensieve contacten gelegd. Een verder onderzoeksvoorstel is in de loop van 1982 door de betreffende stuurgroep van SBR om voornamelijk budgettaire redenen voorlopig "in de ijskast gelegd". Om toch nog verdieping van inzicht in de beheersing van de materiaalstroom te krijgen, is een afstudeerder op dat onderwerp ingezet bij Wilma, een grote bouwonderneming, met ingang van september Het onderzoek is in 1983 weer hervat. Het Buro Advies en Begeleiding Bouwprojekten b.v. (BABB) levert automatiseringskundigheid. Ontwikkeld dient te worden een Material Management-methodiek in fasen. Daarbij zal het eindresultaat zijn een systeembeschrijving, op basis waarvan ieder bouwbedrijf zijn programmatuur kan ontwikkelen voor toepassing op zijn eigen apparatuur. Het opzetten van die management-methodiek gebeurt via het uitwerken van direct bruikbare deelmethodieken. Daarin worden aangegeven de te nemen stappen tot realisering van de gehele methodiek {ter verbetering van de beheersing van de goederenstroom in het bouwproces). Door deze aanpak - wordt de investering voor de door het bouwbedrijf in te voeren methode in eerste instantie beperkt. - behoeven relatief weinig weerstanden tegen automatiseren te worden overwonnen. n 1983 zijn twee onderzoeken als afstudeerprojekt verricht m.b.t. de Materiaalstroombeheersing in de bouw. Bij Wilma Zuid (T.P.M. de Rooij) werd de huidige materiaalstroombeheersing ge~valueerd en een voorstel gedaan voor verbetering daarvan. Hierbij ligt de nadruk op een verandering van de taakverdeling van de bouwplaatsstaf, waardoor alle activiteiten m.b.t. de besturing van de materiaalstroom in èèn nieuwe functie worden geconcentreerd. Daarnaast wordt een betere co8rdinatie, materiaalkeuze en terugkoppeling per projekt nagestreefd door een reeks met name genoemde besprekingen procedureel voor te schrijven. Een tweede afstudeerprojekt op het gebied van Material Management vond plaats bij NEVANCO groep b.v. (H. van Geijn). Een betere beheersing van het bouwproces vraagt een verlaging van het aantal arbeidsgangen en een verdere normalisering in de aanpak van bouwprojekten. Onderzocht is, in hoeverre produktmodules en organisatiemodules in bouwprojekten de beheersing kunnen verbeteren, op voorwaarde dat de kosten niet hoger worden dan die bij de huidige methode. De direkt overzienbare kosten bleken voor dit concept niet hoger. De programmastructuur Material Management is nog niet geheel gereed. De in de Onderzoekrapportage 1983 genoemde 6 computerprogramma's voor Fase zijn klaar. De systeembeschrijving moet, voor een deel nog binnen Fase, worden gecompleteerd. Het statisch systeem is in 1986 als prototype ontwikkeld en getest. De ombouw tot dynamisch systeem is de volgende fase. Deze kan optimaal worden uitgevoerd door in samenwerking met een uitvoerend bouwbedrijf aan de hand van een re~el projekt een prototype te ontwikkelen. Externe financiering is gezocht bij!op-bouw en bij het Ministerie van VROM/DGB

157 De werkzaamheden bij de toets ZlJn als volgt in te delen: - voorbereiding en programmering - begeleiding van de uitvoering - evaluatie en rapportage ten behoeve van kennisoverdracht. De doorlooptijd wordt geschat op 18 maanden ( ). RESULTATEN VAN HET ONDERZOEK N 1987: Het toetsonderzoek is gestart. KORTE TERMJN ONDERZOEKPLAN VOOR HET JAAR 1988: Het MM-model wordt op een bouwproject van Nelissen van Egteren getoetst. Daarbij wordt mede gebruik gemaakt van de inbreng van de deelnemers aan een door de NV Philips opgezet onderzoek naar een integraal software pakket voor de bouw. Die deelnemers zijn naast Philips, ASC en Nelissen van Egteren. Het resultaat van dat onderzoek moet beschikbaar zijn per april GELDSTROOM WAARUT HET ONDERZOEK S BEKOSTGD EN DE TJDSBESTEDNG N 1987: n 1987 heeft een verschuiving naar!op-bouw, Ministerie VROM/DGB m.b.t. de financiering plaatsgevonden. Onderzoeker(s) Ten Hoope 1e 80 2e 3e geldstroom 420 PROJEKTGEBONDEN RESULTATEN N 1987: Geen

158 NET VF-GEBONDEN THEMA'S THEMA: Bestuur en beheer in onderneming en maatschappij PROJEKT OK-20: ndustrieel kwaliteitsbeheer DEELNEMENDE VAKGROEP: Organisatiekunde AANVANG: 1981 ENDE: 1988 NAAM VAN DE ONDERZOEKER EN ZJN TOEZCHT- EN OVEREENSTEMMNGSRELATE: - Prof.ir. F.A. Mulder KORTE OMSCHRJVNG VAN HET ONDERZOEK: Quality Management by Quality Objectives (Q.M.B.O). Het onderzoek heeft als doel "performance indicators" te ontwikkelen voor normstelling en beoordeling van kwalitatieve prestaties, en deze te toetsen op bruikbaarheid. Verder zal worden nagegaan welke eisen het gebruik van zulke indicatoren stelt aan het kwaliteitsinformatie-systeem in bedrijfssituaties. n de periode mei 1981 t/m maart 1982 is een ori~nterend onderzoek verricht bij 25 Nederlandse industri~le bedrijven, dat in hoofdzaak was gericht op de volgende vraagstellingen: a) het (relatieve) belang dat door de top-leiding wordt gehecht aan resp. de produktkwaliteit en aan de kwaliteitsfunctie in de onderneming (resp. bedrijfsonderdeel); b) de organisatorische positie van de centrale kwaliteitsafdeling en van decentrale (lokale) kwaliteitsafdelingen; c) het werkterrein en het functioneren van de centrale resp. decentrale kwaliteitsafdelingen; d) het functioneren van het systeem van de kwaliteitszorg als geheel. De resultaten hiervan zijn samengevat in het onderzoeksrapport Kwaliteitsbeleid en -organisatie; THE-KD (1982). AANLEDNG VOOR HET ONDERZOEK: Over de onder a t/m d genoemde aspecten waren geen feitelijke gegevens beschikbaar t.a.v. de situatie in het Nederlandse bedrijfsleven. Enig vergelijkingsmateriaal met het buitenland (USA, Japan, Europa) was voorhanden. Als een der belangrijkste conclusies uit deze studie is de behoefte naar voren gekomen aan een duidelijke uitwerking van het kwaliteitsbeleid, in objectief meetbare doelstellingen voor de diverse bedrijfsfuncties (inkoop, produktontwikkeling, fabricage, montage, verkoop e.a.)

159 SAMENWERKNGSVERBANDEN: Werkrelaties met Adviesbureau Reddin & Assoc. en met industri~le ondernemingen zoals Philips, Volvo, Fokker, Rank Xerox, Holec, S.W. Diesel. Samenwerking met KD, TNO en Ned. Vereniging voor Kwaliteitskunde. RESULTATEN VAN HET ONDERZOEK TOT 1987: - Voorstudie afgesloten met onderzoeksrapport: Kwaliteitsbeleid en -Organisatie, THE-KD 1982; Paper voor het 26e congres European Organization for Quality Control (EOQC), Amsterdam, Ten Statements on Quality Policy, Workshop 26e EOQC congres, Diverse lezingen VVS, KD, NVE, TNO, bedrijven. Paper Kwaliteitsdag N.V.v.K.-K.O Artikel Q.MBO, Bedrijfskunde 3, n 1983 is een literatuurstudie op het gebied van Management by Objectives (MBO), speciaal gericht op het proces van invoering en begeleiding van MBO-programma's, verricht. Contacten zijn gelegd met enkele grote en middelgrote industri~le ondernemingen. n samenwerking met een op MBO gespecialiseerd Organisatie-Adviesbureau is een eerste opzet uitgewerkt voor een Q.MBO-programma. Uit de literatuur is een verzameling ''quality-performance indicators" opgesteld/ voor diverse bedrijfsfuncties. Het Q.MBO programma is nader uitgewerkt. Het omvat in hoofdzaak thans de volgende opzet: a. het defini~ren en uitwerken van zowel het produktbeleid als het kwaliteitszorgbeleid op topmanagement niveau van een onderneming of bedrijf. b. het defini~ren van de daaraan gerelateerde verantwoordelijkheidsgebieden op topmanagement niveau. c. de vertaling daarvan in tijdgebonden meetbare doelstellingen. d. het - in overleg met betrokkenen - uitwerken van deze kwaliteitsdoelstellingen in sub-doelen en actieprogramma's voor het tweede en derde leidinggevende niveau in de organisatie. e. de voortgangsbewaking door en de periodieke rapportering aan de diverse leidinggevende niveau's. Bovenstaand programma is in 1984 in een drietal middelgrote industri~le bedrijven met succes geïntroduceerd. Het eerste van deze drie projekten is echter medio 1984 voortijdig be~indigd wegens de slechte economische situatie van het desbetreffende bedrijf. Het tweede projekt moest - helaas om dezelfde reden - eind december 1984 worden onderbroken. Het derde projekt is tot ontwikkeling gebracht. n 1985 is opnieuw een tweetal ondernemingen bereid gevonden te experimenteren met het Q.MBO-programma; resp. in de industri~le en in de dienstverlenende sector. Het reeds lopende programma is gecontinueerd. RESULTATEN VAN HET ONDERZOEK N 1987: n 1986 is begonnen met een evaluatie van de drie lopende projekten. De evaluatie wordt in 1988 afgerond

160 KORTE TERMJN ONDERZOEKPLAN VOOR HET JAAR 1988: Het Q.MBO-programma wordt beschreven in een publikatie, waarin ook de introduktie, de begeleiding en de bereikte resultaten vermeld worden. Aan deze publikatie wordt meegewerkt door de direktie van een der deelnemende ondernemingen. GELDSTROOM WAARUT HET ONDERZOEK S BEKOSTGD EN DE TJDSBESTEDNG N 1987: Onderzoeker le 2e 3e geldstroom Mulder 50 PROJEKTGEBONDEN RESULTATEN N 1987: Geen

161 NET VF-GEBONDEN THEMA'S THEMA: Bestuur en beheer in onderneming en maatschappij PROJEKT OK-24: Structurering eerstelijnszorg DEELNEMENDE VAKGROEP: Organisatiekunde AANVANG: 1984 ENDE: 1988 NAAM VAN DE ONDERZOEKERS EN HUN TOEZCHT- EN OVEREENSTEMMNGSRELATES: - Dr. J.A. Verwey (projektleider i.o.m. prof.ir. C.H.V.A. Botter) - Drs. E. Schaaf-Hellemans KORTE OMSCHRJVNG VAN HET ONDERZOEK: n de eerste fase(n} is het onderzoek gericht op het ontwikkelen van een bruikbaar ontwerp inzake werkwijze en organisatiestructuur voor de gezinsverzorging. n de volgende deels overlappende fasen is het onderzoek gericht op het ontwerp van samenwerkingsvormen tussen de vier kerndisciplines in de eerste lijn: in eerste instantie tussen gezinsverzorgingen en wijkverpleging; in een later stadium zullen daarbij de andere kerndisciplines huisartsengeneeskunde en algemeen maatschappelijk werk betrokken worden. De ontwikkeling van een bruikbaar organisatieontwerp gebeurt in nauwe samenwerking met de praktijk. Het in de praktijk op experimentele wijze toetsen van het ontwerp is daarvan onderdeel. AANLEDNG VOOR HET ONDERZOEK: De structurering van de eerstelijnszorg (gezondheidszorg en maatschappelijke dienstverlening} is een primair aandachtsveld binnen het overheidsbeleid. De eerste lijn zal ter vermindering van de vraag naar tweedelijnszorg (ziekenhuizen, bejaardentehuizen, e.d.) een gestructureerd net van voorzieningen moeten opleveren van verschillende op elkaar afgestemde en met elkaar samenwerkende disciplines. Directe aanleiding voor het onderzoek was het verzoek van een instelling voor gezinsverzorging om ondersteuning van haar reorganisatieplannen. Het aantrekkelijke van de plannen was, dat ze een antwoord poogden te geven op de zojuist geschetste ontwikkelingen, door het willen onderzoeken, uitproberen en invoeren van een nieuwe werkwijze. De nieuwe werkwijze zal onder meer voorwaardenscheppend moeten zijn voor de samenwerking met de andere drie kerndisciplines: wijkverpleging, algemeen maatschappelijk werk en huisartsengeneeskunde. SAMENWERKNGSVERBANDEN: Over het onderzoek is overleg gepleegd met het ministerie van Welzijn, Volksgezondheid en Milieuhygi~ne alsmede met enkele koepelorganisaties op het gebied van de eerstelijnszorg

162 RESULTATEN VAN HET ONDERZOEK TOT 1987: Bij twee aangrenzende instellingen voor gezinsverzorging met een gezamenlijk werkgebied van ruim inwoners zijn respectievelijk in 1984 en in 1985 twee reorganisatieprocessen gestart. Binnen de organisatieverandering is een drietal hoofdfasen te onderkennen: - de voorbereiding en opzet van de reorganisatie in het algemeen en die van proefprojecten in het bijzonder; - de invoering en evaluatie van proefprojecten; - de algehele invoering van de nieuwe werkwijze en afronding van de organisatieverandering. De proefprojecten zijn bedoeld voor het toetsen van de nieuwe werkwijze op factoren als doeltreffendheid en doelmatigheid. Het begrip werkwijze heeft betrekking op de direct uitvoerende werkzaamheden. De verandering in werkwijze betekent voor de gezinsverzorging: de indeling van het werkgebied in wijken en het formeren van wijkteams, teneinde het hulpaanbod beter op de hulpvraag te kunnen afstemmen. Belangrijke begrippen in deze zijn flexibiliteit en continuïteit van de hulpverlening. De invoering van de nieuwe werkwijze impliceert dat belangrijke organisatorische parameters op het gebied van de taak- en bevoegdheidsverdelingen alsmede de co~rdinatie, waaronder de planning en beheersingssystemen, een wijziging ondergaan. Dit betekent dat voor de afronding van de organisatieverandering de totale organisatie moet worden toegesneden op de nieuwe werkwijze. Aandachtspunten zijn daarbij de beheersing van de hulpverlening en de positie en taakstelling van de leidinggevenden binnen de organistiestructuur. n de ene instelling voor gezinsverzorging waar het onderzoek is gestart, is na evaluatie van zes proefprojecten overgegaan tot algehele invoering van de nieuwe werkwijze. Daarna is een onderzoek opgezet voor de afronding van de organisatieverandering. n de andere instelling vindt een analyse plaats van de voor de evaluatie van proefprojecten verzamelde gegevens en wordt een aanzet gegeven tot een onderzoek voor de afronding van de organisatieverandering. n het werkgebied van ieder van beide instellingen is een deelproject opgezet betreffende de samenwerking tussen gezinsverzorging en wijkverpleging. Het ene project beoogt de ontwikkeling en realisatie van een gezamenlijk indicatiebeleid voor intensieve thuiszorg. Na de formulering van zo'n indicatiebeleid in een nota is gestart met het toetsen van deze geformuleerde uitgangspunten in de praktijk. n het andere deelproject is een samenwerkings-werkgroep geformeerd die zich eerst gaat bezighouden met onderwerpkeuze voor dit project. RESULTATEN VAN HET ONDERZOEK N 1987: n de loop van 1987 heeft in de instelling voor gezinsverzorging waar het onderzoek is gestart een onderzoek plaatsgevonden voor de afronding van de organisatieverandering. Dit onderzoek heeft betrekking op afstemming van het hulpaanbod of de personele bezetting van wijkteams op de hulpvraag. Nagegaan is welke informatie nodig is voor de toewijzing, alsmede de bewaking en bijstelling van de bezetting van een wijkteam. Tevens is onderzocht - en een voorstel uitgewerkt - in hoeverre deze informatie binnen het bestaande systeem geautomatiseerd kan worden. n het werkgebied van deze instelling is een opgezet deelproject betreffende de samenwerking tussen gezinsverzorging en wijkverpleging afgerond. Het betreft een gestructureerde samenwerkingsvorm tussen kruiswerk en gezinsverzorging bij intensieve thuiszorg. Op basis van -158-

163 een geformuleerde beleidsnota kan algehele invoering van deze samenwerkingsvorm plaatsvinden. n de andere instelling voor gezinsverzorging is - na een evaluatieonderzoek van vier proefprojecten - fasegewijs tot algehele invoering van de nieuwe werkwijze overgegaan. Afronding van de organisatieverandering heeft plaatsgevonden door een onderzoek dat zich gericht heeft op organisatorische consequenties van de algehele invoering van de nieuwe werkwijze en het ontwerpen van een structuur die beheersing van de nieuwe wijze van hulpverlening mogelijk maakt. Het betreft hier met name de vraag naar de verdeling van taken, bevoegdheden en verantwoordelijkheden over de organisatorische niveaus, het beheersen van de personele bezetting van de wijkteams en het ontwikkelen van een informatiesysteem om co6rdinatie en beheersing mogelijk te maken. Het deelproject betreffende de samenwerking gezinsverzorging en wijkverpleging in dit werkgebied heeft als onderwerp ''afstemming van zorg" in situaties waar beide disciplines hulp verlenen. Hiervoor is een projectopzet gemaakt. KORTE TERMJN ONDERZOEKPLAN VOOR HET JAAR 1988: Door ziekte van de projectleider mw. dr. J.A. Verwey sinds half september zijn de projecten voorlopig op bovenstaande wijze afgerond. GELDSTROOM WAARUT HET ONDERZOEK S BEKOSTGD EN DE TJDSBESTEDNG N 1987: Het onderzoek is voor 55% uit de eerste en voor 45% uit de derde geldstroom gefinancierd. Onderzoeker(s) 1e 2e 3e geldstroom Verwey 475 t f 3.750,-- Schaaf-Hellemans 600 PROJEKTGEBONDEN RESULTATEN N 1987: WETENSCHAPPELJKE PUBLKATE Verwey, J.A.: Organisatieverandering bij de gezinszorg. Eerstelijnszorg. 5, september Samsam Stafleu. pp OK VAKPUBLKATES Oerlemans, M.: Afstemming hulpaanbod op hulpvraag: opzet van een informatiesysteem voor flexibele personele inzet bij wijkgerichte gezinszorg. Stichting Katholieke Gezinszorg Stadgewest Roermond. ntern rapport Faculteit Bedrijfskunde TUE/Bdk/OK/ Eindhoven, juli p. OK -159-

164 Schaaf-Hellemans, E.: Groen licht: evaluatie 'hulp op maat' van vier proefprojecten bij de gezinszorg Weert. Centrum voor maatschappelijk werk en gezinszorg in de regio Weert. ntern rapport Faculteit Bedrijfskunde TUE/Bdk/OK/87-01 Eindhoven, februari p. OK Schaaf-Hellemans, E.; Verwey, J.A.: Namens de werkgroep 'Samenwerking gezinszorg en wijkverpleging' regio Roermond. Beleidsnota 'ntensieve thuiszorg'. Een gestructureerde samenwerkingsvorm tussen kruiswerk en gezinsverzorging bij intensieve thuiszorg. ntern rapport Faculteit Bedrijfskunde TUE/Bdk/OK/ Eindhoven, augustus p. OK Schaaf-Hellemans, E.: ntensieve thuiszorg. Onderzoekverslag van een project voor het ontwikkelen van een gestructureerde samenwerkingsvorm tussen kruiswerk en gezinsverzorging bij intensieve thuiszorg. ntern rapport Faculteit Bedrijfskunde TUE/Bdk/OK/ Eindhoven, november p. OK OVERG PRODUKT VAN WETENSCHAPPELJKE ACTVTET Schaaf-Hellemans, E.: Onderzoeksproject 'Structurering eerstelijnszorg'. ntern rapport Faculteit Bedrijfskunde. Eindhoven, december p. OK -160-

165 NET VF-GEBONDEN THEMA'S THEMA: Bestuur en beheer in onderneming en maatschappij PROJECT OK-28: Technieken voor automatische gegevensverzameling ten behoeve van de goederenstroombeheersing DEELNEMENDE VAKGROEP: Organisatiekunde AANVANG: 1985 ENDE: 1988 NAAM VAN DE ONDERZOEKERS EN HUN TOEZCHT- EN OVEREENSTEMMNGSRELATES: - r. E.P. Halbmeijer o.t.v. prof.ir. C.H. Botter KORTE OMSCHRJVNG VAN HET ONDERZOEK: Het onderzoek richt zich op de informatieverwerving ter ondersteuning van beheersingsprocessen in de goederenstroom. Onderzocht worden de mogelijkheden die technieken van automatische produktidentificatie kunnen bieden in de beheersing van de goederenstroom binnen produktieorganisaties. Hierbij wordt de aandacht gericht op de beheersing van de goederenstroom in het totale logistieke traject, d.w.z. zowel op het gebied van ma~erials management (materiaalverwerving en produktie) als op het gebied van fysieke distributie. Vragen die in het onderzoek aan de orde komen zijn: welke systemen van produktidentificatie zijn te onderscheiden en in welke situaties zijn deze toepasbaar; - aan welke voorwaarden moet zijn voldaan om een succesvolle toepassing van automatische identificatietechnieken mogelijk te maken; - in welke mate leveren geautomatiseerde identificatietechnieken een bijdrage aan efficiency-verbetering van het logistieke proces; - wat zijn de gevolgen van geautomatiseerde identificatietechnieken voor de logistieke organisatie van een onderneming. AANLEDNG VOOR HET ONDERZOEK: Bij het mechaniseren en automatiseren van de goederenstroom in een onderneming wordt de behoefte aan informatie, om de goederenstroom optimaal te kunnen beheersen, steeds groter. Juist bij het verzamelen van informatie, met betrekking tot de goederenstroom, doen zich problemen voor. De verzamelde gegevens zijn vaak niet nauwkeurig genoeg en in de tijd gezien snel verouderd. Op basis van deze relatief oude en onnauwkeurige gegevens worden beslissingen genomen in het beheersingsproces van de goederenstroom. Door de toepassing van geautomatiseerde produktidentificatie-systemen kan een oplossing geboden worden voor het probleem van gegevensverzameling. De ontwikkeling van de techniek ten aanzien van automatische produktidentificatie heeft de laatste jaren een grote vlucht genomen, echter de invoering van deze systemen ten behoeve van de beheersing van de goederenstroom blijft vooralsnog daarbij achter. Het doel van het onderzoek is om inzicht te verwerven in de oorzaken van deze achterstand en in de problematiek die speelt bij het ontwerpen en invoeren van automatische produktidentificatie-systemen

166 Het onderzoek heeft een innovatief karakter aangezien de toepassing van produktidentificatie systemen als ondersteuning van de beheersing van goederenstromen op nog beperkte schaal plaatsvindt. De verwachting is echter dat in de komende jaren de toepassing van produktidentificatiesystemen een grote vlucht zal nemen. ndien het onderzoek kan leiden tot een beter inzicht in het ontwerpen en het gebruik van identificatietechnieken in de logistiek is dit van groot maatschappelijk belang. SAMENWERKNGSVERBANDEN: Geen. RESULTATEN VAN HET ONDERZOEK TOT 1987: Het literatuuronderzoek is in 1986 op bescheiden schaal voortgezet. Het voor 1986 geplande onderzoek naar de toepassing en de invoeringsproblematiek van automatische identificatiesystemen in een aantal concrete praktijksituaties is niet uitgevoerd. Wel is een opzet gemaakt voor een eindrapportage waarin de huidige stand van zaken ten aanzien van automatische produktidentificatie wordt aangegeven en welke de toekomstige ontwikkelingen en mogelijkheden op dit terrein zijn. Tevens is een overzicht opgesteld van de technieken die toegepast worden in de produktidentificatie, welke principes hieraan ten grondslag liggen en voor welke toepassingen de diverse technieken geschikt zijn. Aangezien optisch leesbare codes, zoals de "Bar-code'', het meest toegepast worden in de produktidentificatie is uitgebreid aandacht besteed aan deze techniek. Hierbij komen de codering en labeling van produkten, de diverse printsystemen en de kwaliteit en leesbaarheid van de verschillende coderingssystemen aan de orde. Op basis van de literatuur wordt een systematische aanpak voor het ontwerpen en invoeren van een produktidentificatiesysteem beschreven. KORTE TERMJN ONDERZOEKPLAN VOOR HET JAAR 1988: De eindrapportage zal in 1988 worden voltooid, waarmee het onderzoek wordt afgesloten. Verwacht aantal te besteden uren: 160. GELDSTROOM WAARUT HET ONDERZOEK S BEKOSTGD EN DE TJDSBESTEDNG N 1987: Onderzoekers 1e 2e 3e Halbmeijer 40 PROJECTGEBONDEN RESULTATEN N 1987: Geen. RESULTATEN VAN HET ONDERZOEK N 1987: Een eerste versie van de eindrapportage is gedurende 1987 opgesteld, welke in 1988 zal worden voltooid. Daarnaast hebben de onderzoeksactiviteiten zich gericht op het bijhouden (verzamelen van informatie over technieken en methoden) van de nieuwste ontwikkelingen op het gebied van automatische produktidentificatie

167 NET VF-GEBONDEN THEMA'S THEMA: Bestuur en beheer in onderneming en maatschappij PROJECT OK-29: Stelsel der energie~n DEELNEMENDE VAKGROEP: Organisatiekunde AANVANG: april 1985 ENDE: 1987 NAAM VAN DE ONDERZOEKER EN ZJN TOEZCHT- EN OVEREENSTEMMNGSRELATE: - Mr. G.B. Feekes i.o.m. prof.ir. C.H. Botter KORTE OMSCHRJVNG VAN HET ONDERZOEK: Het onderzoek betreft de stelling, dat de wereld is op te vatten als een hi~rarchie van elkaar omvattende systemen, die alle op dezelfde grondprincipes zijn gebaseerd (A.N. Whitehead), te beschrijven in termen van energie. AANLEDNG VOOR HET ONDERZOEK: De steeds complexer wordende relaties in en tussen organisaties en de samenleving scheppen steeds meer en ingewikkelder problemen. Dit leidt tot de conclusie, dat bij het bestuderen en oplossen van deze complexe problemen de constituenten van de te hanteren disciplines begrepen moeten kunnen worden door alle betrokkenen. De veralgemeniseerde energietheorie biedt hiertoe een mogelijkheid. Tevens wordt hiermee een bijdrage geleverd aan art. 1 WWO: het bevorderen van inzicht in de samenhang der wetenschappen. SAMENWERKNGSVERBANDEN: Geen. RESULTATEN VAN HET ONDERZOEK TOT 1987: Geen. RESULTATEN VAN HET ONDERZOEK N 1987: Dr. E. Laszlo heeft zich bereid verklaard als editor van de te verzorgen publikatie "Universal Classification" op te treden. KORTE TERMJN ONDERZOEKPLAN VOOR HET JAAR 1988: N.v.t.; de onderzoeker heeft de TUE verlaten. GELDSTROOM WAARUT HET ONDERZOEK S BEKOSTGD EN DE TJDSBESTEDNG N 1987: Onderzoeker le 2e 3e geldstroom Feekes

168 PROJECTGEBONDEN RESULTATEN N 1987: Geen

169 NET VF-GEBONDEN THEMA'S THEMA: Bestuur en beheer in onderneming en maatschappij PROJECT OK-30: Energetisch management DEELNEMENDE VAKGROEP: Organisatiekunde AANVANG: april 1985 ENDE: 1987 NAAM VAN DE ONDERZOEKER EN ZJN TOEZCHT- EN OVEREENSTEMMNGSRELATE: - Mr. G.B. Feekes i.o.m. prof.ir. C.H. Botter KORTE OMSCHRJVNG VAN HET ONDERZOEK: De beschrijving van de constituenten van bedrijfspsychologie, groepsdynamica, bedrijfsbesturing en macro-economie in termen van energie. AANLEDNG VOOR HET ONDERZOEK: De steeds complexer wordende relaties in en tussen organisaties en de samenleving scheppen steeds meer en ingewikkelder problemen op het gebied van managen en organiseren. Dit leidde tot de conclusie, dat bij het bestuderen en oplossen van deze complexe problemen de know-how van meerdere disciplines moest worden gebundeld en getntegreerd. Met andere woorden, de grenzen waarbinnen de traditionele wetenschappelijke disciplines gewoonlijk opereren, moesten worden overschreden. (Symposium Bedrijfskunde 29 en 30 november 1984, Noordwijk, pagina 22). SAMENWERKNGSVERBANDEN: Geen. RESULTATEN VAN HET ONDERZOEK TOT 1981: Geen. RESULTATEN VAN HET ONDERZOEK N 1981: Voltooiing promotiegeschrift "The energetics of management". KORTE TERMJN ONDERZOEKPLAN VOOR HET JAAR 1988: N.v.t.; de onderzoeker heeft de TUE verlaten. GELDSTROOM WAARUT HET ONDERZOEK S BEKOSTGD EN DE TJDSBESTEDNG N 1981: Onderzoeker 1e 2e 3e geldstroom Feekes

170 PROJECTGEBONDEN RESULTATEN N 1987: Geen

171 NET VF-GEBONDEN THEMA'S THEMA: Strategievorming en technische innovatie PROJECT OK-27: Preventieve doorlichting en strategische beleidsvorming DEELNEMENDE VAKGROEP: Organisatiekunde AANVANG: 1984 ENDE: onbepaald NAAM VAN DE ONDERZOEKER EN ZJN TOEZCHT- EN OVEREENSTEMMNGSRELATE: - Prof.dr. P.M. Kempen KORTE OMSCHRJVNG VAN HET ONDERZOEK: Preventieve doorlichting richt zich op het identificeren van de organisatiedoelstellingen en het wegen en beoordelen van de organisatiekwaliteit om de realisatie van die doelstellingen te waarborgen. Strategische beleidsvorming richt zich op het uitstippelen van de meest wenselijke ontwikkelingsgang van de organisatie in de wat verder weg liggende toekomst. AANLEDNG VOOR HET ONDERZOEK: Het onderzoek is gericht op het ontwikkelen en verbeteren van adviesmethoden rond de preventieve doorlichting. Een en ander in verband met werkzaamheden aan de TUE {organisatie-adviesprocessen) en bij Van Dien & Co. Organisatie voor de concrete beroepsuitoefening. SAMENWERKNGSVERBANDEN: Met mede-onderzoekers van Van Dien & Co. Organisatie. RESULTATEN VAN HET ONDERZOEK TOT 1987: - Dissertatie; - Ontwikkeling van een in de praktijk getoetste methode voor preventieve doorlichting; - Bijdrage aan 2 boeken. RESULTATEN VAN HET ONDERZOEK N 1987: n dit jaar zijn de plannen geconcretiseerd in 4 deelprojecten: - ontwikkeling van een Doelmatigheids Monitor Systeem voor gemeentelijke organisaties in opdracht van het Ministerie van Binnenlandse Zaken {Van Dien); - het ontwikkelen van een ontwerpmethode voor business-review systemen met als eerste applicatie: het ontwerp van een "prospectief gericht inspectie-instrument voor woningbouwcorporaties" in opdracht van het Ministerie van VROM {Van Dien);

172 - ontwikkeling van een handleiding voor ntegrale Produktie Vernieuwing (samen met 2 andere bureaus) in opdracht van het Ministerie van EZ (Van Dien); - ontwikkeling en try-out van een methode voor effectiviteitsbeheersing in non-profit-organisaties (TUE-werkgroep). KORTE TERMJN ONDERZOEKPLAN VOOR HET JAAR 1988: Verdere verdieping van kennis en de begeleiding/uitvoering van projecten. GELDSTROOM WAARUT HET ONDERZOEK S BEKOSTGD EN DE TJDSBESTEDNG N 1987: Ond!rzoeker 1e 2e 3e geldstroom Kempen 100 PROJECTGEBONDEN RESULTATEN N 1987: VAKPUBLKATE Kempen, P.M. : Beheerst decentraliseren. Elan. Oktober/november p. OK OVERGE PRODUKTEN VAN WETENSCHAPPELJKE ACTVTET Kempen, P.M. : Management audit. nleiding training Kamphuis Soeters Wiersma (KSW). Zwolle, 20 mei OK Kempen, P.M.: Verzekeren in het jaar nleiding congres Equity & Law. Scheveningen, 22 september OK Kempen, P.M.: Brandjes blussen of anticiperen? nleiding Nederlandse Christelijke Werkgeversvereniging (NCW). Ulft, 27 oktober OK Kempen, P.M. : Business control: tussen oogtoezicht en bottomline-besturing. nleiding ntermediair seminar. Amsterdam, 3 november OK Kempen, P.M.: ntegrale produktiebeheersing. Van Dien-Magazine. 3, december p. OK -168-

173 NET VF-GEBONDEN THEMA'S THEMA: Kwantitatieve methoden in de bedrijfskunde PROJEKT ORS-01: Kwantitatieve Economische Methoden DEELNEMENDE VAKGROEP: Operationele Research en Statistiek AANVANG: 1971 VERMOEDELJK ENDE: 2001 NAAM VAN DE ONDERZOEKERS EN HUN TOEZCHT- EN OVEREENSTEMMNGSRELATES: - Prof.dr. C.B. Tilanus {projektleider) - L.H. Kroep o.t.v. prof.dr. C.B. Tilanus - W. Rutten o.t.v. prof.dr. C.B. Tilanus KORTE OMSCHRJVNG VAN HET ONDERZOEK: Het ontwikkelen van kwantitatieve economische methoden en het toetsen van de toepasbaarheid ervan op bedrijfskundige problemen. De computer wordt daarbij gebruikt als hulpmiddel. AANLEDNG VOOR HET ONDERZOEK: Aanleiding voor het onderzoek is de behoefte bij het bedrijfsleven en bij organisaties om te kunnen beschikken over goed bruikbare, met de computer te verwerken kwantitatieve methoden in de budgettering, een handleiding over de toepassing van lineaire programmering e.d. Voorts blijkt de bedrijfskundige opleiding behoefte te hebben aan een bij deze opleiding aansluitend bedrijfsspel dat gebruikt kan worden als didactisch instrument en als hulpmiddel bij het onderzoek. SAMENWERKNGSVERBANDEN: Samengewerkt wordt met: SOR, Sectie Operatiens Research van de Vereniging voor Statistiek; DMV/Campina te Veghel; COSOR, TUE; Faculteit Wiskunde en nformatica; Project Management nstituut Nederland. RESULTATEN VAN HET ONDERZOEK TOT 1987: - nventarisatie van lineaire programmeringsteepassingen in Nederland is vastgelegd. Kwantitatieve methoden in de budgettering zijn in de praktijk getoetst. Het management-game "Het Rubber Schoeisel Spel" is operationeel. Diverse toepassingen van lineaire programmering in bedrijven zijn afgerond, o.a. een groot projekt bij DMV-Campina te Veghel. DMV-Campina neemt het ontwikkelde model in eigen beheer. LPmodellen zijn afgerond voor het Grootlandbouwbedrijf van de Rijksdienst voor de Jsselmeerpolders, en voor een snackfabrikant -169-

174 in Limburg. - Het onderzoek naar de trends in de operations research in Europa is m.b.t. de congressen afgerond. - Een nieuw deelonderzoek betreffende het gebruik van pakketten voor mathematische programmering is afgerond. De nadruk wordt gelegd op het toetsen van de toepasbaarheid in concrete situaties. n 1981 heeft het onderzoek zich toegespitst op drie deelonderzoeken: a) Operationele Research in Nederland. Welke kwantitatieve methoden worden in de bedrijfskundige praktijk gebruikt? b) Kwantitatieve methoden in het management. Een co8rdinatie en een bundeling van ongeveer 35 case-studies. ad a} Hiervoor is een telefonische enquête gehouden onder 365 (98%} van de 372 met name bekende leden van de SOR: de Sectie Operationele Research van de Vereniging voor Statistiek. ad b} Het aantal case studies dat verzameld is, is 36 geworden. De bundel, onder de titel "Kwantitatieve methoden in het management: 36 praktijkgevallen in de operations research", is als Aula-paperback nr. 69 verschenen in januari 1983 bij het Spectrum. Aan het artikel van B. Fokkens en M. Puylaert, "A linear programming model for daily harvesting operations at the large-scale grain farm of the Jsselmeerpolders Development Authority", Journalof the Operational Research Society 32 (1981}, , is de President's Medal voor het beste in 1981 gepubliceerde artikel toegekend. n 1983 is de verzameling case-studies van successen en mislukkingen van kwantitatieve methoden in het management verschenen, als jubileumuitgave van de Sectie Operationele Research (SOR} van de Vereniging voor Statistiek, die 25 jaar oud werd. De uitgave is verzorgd door het Spectrum te Utrecht, en in een goedkope paperbackeditie op grote schaal verspreid. Het (hernieuwde) onderzoek naar het gebruik in Nederland van operationele research in het algemeen en van mathematische programmering in het bijzonder is afgerond. Verkennende studies zijn gemaakt naar het aanbod van projektmanagement-software-pakketten en van matrix-generatoren en -supergeneratoren voor de mathematische programmering. Verschillende rapporten zijn in 1984 tot stand gekomen, die inmiddels gedeeltelijk als publikatie verschenen zijn. De vertaling van "Kwantitatieve Methoden in het Management" in het Engels is in 1985 bij Wiley verschenen. Als nieuw terrein is de vervoerplanning betreden. De know-how op het gebied van programmapakketten, met name voor netwerkplanning en lineaire programmering, is verstevigd. Uitgebreide aandacht is besteed aan de toepassingsmogelijkheden van microcomputers. n 1985 is verder gegaan met het onderzoek naar de toepassingsmogelijkheden van microcomputers. Veel aandacht is besteed aan operations-research-softwarepakketten, op het gebied van lineaire programmering, netwerkplanning, spreadsheetmodellen en transportplanning. n 1986 is de meeste aandacht uitgegaan naar problemen op het gebied van transportplanning, projectplanning en korte-termijn produktieplanning. De sectoren waar onderzoek gedaan is zijn onder meer de procesindustrie (zuivelindustrie, voedings- en veevoerindustrie, chemische industrie), de dienstensector (banken, verzekeringsmaatschappijen} en de bouwsector