Kerntaak/plandoel: Kerntaak 1 Duurzame ruimtelijke ontwikkeling & waterbeheer/plandoel 4 Schoon en voldoende water en veilig tegen overstroming

Transcriptie

1 STATENBRIEF Onderwerp: Resultaten monitoring grondwaterkwaliteit 2015 Portefeuillehouder: Josan Meijers Kerntaak/plandoel: Kerntaak 1 Duurzame ruimtelijke ontwikkeling & waterbeheer/plandoel 4 Schoon en voldoende water en veilig tegen overstroming Doel van deze brief: Het college van Gedeputeerde Staten verzoekt de leden van Provinciale Staten om: Te besluiten conform het ontwerpbesluit Over de inhoud van deze brief te overleggen De inhoud van deze brief voor kennisgeving aan te nemen (informatieplicht) HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH 1. Inhoud voorstel (beoogd resultaat/doel) Op 16 december 2015 hebben wij u geïnformeerd over de aanpak grondwaterkwaliteit tot 2019 (PS ). Daarin hebben wij aangegeven dat wij u de uitkomsten zullen overleggen van de onderzoeken naar het voorkomen van medicijnresten en andere nieuwe stoffen in het grondwater. In deze brief informeren wij u over de uitkomsten van de metingen die eind 2015 zijn uitgevoerd. Tevens geven wij een update van de uitvoering van de Aanpak Grondwaterkwaliteit en de Delta-aanpak waterkwaliteit en zoetwater. Hiermee geven we invulling aan de afspraak met de commissie RLW van 26 oktober Aanleiding De KRW schrijft voor dat uiterlijk in 2027 het grond- en oppervlaktewater schoon en ecologisch gezond moet zijn. Om inzicht te krijgen in de ontwikkeling van de grondwaterkwaliteit monitoren wij elke drie jaar de grondwaterkwaliteit. Conform de aanpak grondwaterkwaliteit tot 2019 hebben wij eind 2015 voor het eerst ook de concentraties humane geneesmiddelen en overige nieuwe stoffen gemeten. Voorbeelden van overige nieuwe stoffen zijn stoffen die worden toegepast in cosmetica en shampoo, weekmakers en vlamvertragers. Deze metingen dragen bij om inzicht te krijgen in de noodzaak en effectiviteit van te nemen regionale maatregelen om de KRW-doelstelling voor 2027 te kunnen halen. Voor de bronaanpak en aanpak binnen de waterketen liggen de verantwoordelijkheden, kennis en instrumenten vooral bij andere partners. De resultaten van deze monitoring worden daarom ook gebruikt om de problematiek van medicijnen en nieuwe stoffen in grondwater te agenderen bij het Rijk. De resultaten zijn beschreven in de Rapportage meetronde grondwaterkwaliteit provincie Gelderland 2015 d.d. 26 januari De rapportage is in de bijlage opgenomen. 3. Bestaand beleid c.q. kader Vanuit de Kaderrichtlijn Water (KRW) en de Waterwet zijn de provincies verantwoordelijk voor de monitoring van de grondwaterkwaliteit en de bescherming van de grondwaterkwaliteit bij winningen voor menselijke consumptie. Inlichtingen bij: mw. S.A. Buil, telefoonnummer (026) adres: post@gelderland.nl

2 4. Argumenten/afwegingen/risico's Opzet onderzoek De provincie heeft in 2015 het grondwater van Gelderland onderzocht op de aanwezigheid van geneesmiddelen, overige nieuwe stoffen zoals weekmakers en stoffen die worden toegepast in cosmetica en shampoo. Stoffen die voorkomen in historische bodemverontreinigingen worden wel lokaal gemeten in het kader van een bodem- of grondwatersanering, maar nog niet op regionale schaal. Daarnaast is ook gekeken naar gewasbeschermingsmiddelen die elke drie jaar volgens het KRW-meetprogramma worden gemeten. Het doel van het meetprogramma van 2015 is om een eerste indruk te krijgen van de aanwezigheid van de genoemde stoffen in het grondwater. De vraag wat de risico s van de gemeten stoffen zijn voor mens en milieu valt buiten dit onderzoek. Het grondwater is onderzocht op een diepte van ongeveer 10 meter. Het duurt een aantal jaren voordat de stoffen op deze diepte zijn aangekomen. De resultaten geven daarom een beeld van de belasting in het verleden. Er is gebruik gemaakt van het bestaande landelijke en provinciale meetnet met meetlocaties verspreid over landbouw, natuur en stedelijk gebied. De 113 meetpunten geven zo een goed beeld van de gemiddelde grondwaterkwaliteit van Gelderland. Het meetnet is niet ontworpen op specifieke risico s van puntbronnen zoals rioolwaterzuiveringen, lekkende riolering, industriegebied of benzinetankstations. De concentraties in het grondwater kunnen daarom lokaal hoger zijn dan uit dit onderzoek blijkt. Conclusies Algemeen De conclusies op hoofdlijnen van het onderzoek zijn gepresenteerd in onderstaand figuur. Alle groepen stoffen zijn aangetroffen in het ondiepe grondwater van Gelderland, waarbij soms de concentraties hoger zijn dan 0,1 µg/l. Deze grens van 0,1 µg/l geldt als wettelijke norm voor gewasbeschermingsmiddelen. Voor medicijnen en veel van de overige stoffen waar nog geen wettelijke normen voor zijn vastgesteld is deze grens slechts indicatief. Mocht een stof niet zijn aangetroffen dan kan niet worden uitgesloten dat deze wel in het grondwater zit. De concentratie is dan echter zo laag dat het laboratorium de stof niet kan meten. 2

3 Ook de andere provincies hebben eind vorig jaar het grondwater op dezelfde stoffen onderzocht. Van de provincie Utrecht is de rapportage over de monitoringsronde al beschikbaar. Utrecht heeft op minder locaties gemeten, maar heeft wel gemeten op risico-locaties zoals bij RWZI s. Daardoor kunnen de resultaten niet één op één worden vergeleken. Wel zijn de stoffen die in Gelderland het meest zijn gemeten ook in Utrecht het meest aangetroffen. Gewasbeschermingsmiddelen In 76 % van de meetpunten is minimaal één gewasbeschermingsmiddel gemeten. In 18% van de meetpunten worden concentraties gemeten boven de norm van 0,1 µg/l. In de Tweede nota duurzame gewasbescherming geeft het Rijk maatregelen om het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen te verminderen. Deze nota maakt deel uit van het Delta-aanpak waterkwaliteit en zoetwater. Lokale initiatieven om uitspoeling van gewasbeschermingsmiddelen te verminderen kunnen worden uitgevoerd onder de vlag van het Deltaplan Agrarisch Waterbeheer. Wij werken samen met de waterschappen en LTO-Noord aan het verkennen van mogelijke initiatieven en aan de vraag hoe de beschikbare middelen vanuit POP3 en vanuit Zoetwater Oost-Nederland het best beschikbaar gesteld kunnen worden. De meetresultaten kunnen alleen voor gewasbeschermingsmiddelen worden vergeleken met eerdere metingen. In het grondwater van Gelderland wordt sinds 2006 elke drie jaar in verschillende meetpunten op de aanwezigheid van gewasbeschermingsmiddelen gemeten. Het percentage van meetpunten waar gewasbeschermingsmiddelen zijn gevonden is weinig veranderd in de afgelopen 10 jaar. Veranderingen in het toelatingsbeleid kunnen wel leiden tot een afname van het gebruik en het gebruik van andere soorten middelen. Dit effect werkt echter vertraagd door in het grondwater. De concentraties van sommige stoffen lijken wel lager te worden. Er moet langer gemeten worden om hier meer zekerheid over te krijgen. Medicijnen Medicijnenresten zijn vooral in drie typen gebieden gevonden: 1. in Rivierenland, waar het grondwater wordt beïnvloed door infiltratie van rivierwater, zoals vanuit de Rijn. Aanvoer van de stoffen vindt mede plaats vanuit Duitsland; 3

4 2. in stedelijke gebieden. Geneesmiddelen kunnen afkomstig zijn vanuit lekkende riolering of rioolwaterzuiveringseffluent; 3. in de Gelderse Vallei. Hier is een diergeneesmiddel (sulfadimidine) gevonden dat bij pluimveeof vleeskalverbedrijven wordt gebruikt. De concentraties zijn meestal laag. Twee geneesmiddelen waaronder het bovengenoemde diergeneesmiddel komen incidenteel wel voor boven de 0,1 µg/l grens. Overige stoffen Onder overige soorten stoffen vallen de overige microverontreinigingen die al bekend zijn uit historische bodemverontreinigingen, maar ook nieuwe type verontreinigingen zoals weekmakers of vlamvertragers. Er zijn twee stoffen (bisfenol-a en EDTA) gevonden die wijd verspreid over de provincie voorkomen in lage concentraties, ook onder bijvoorbeeld natuurgebieden. Bisfenol-A is één van de meest geproduceerde chemicaliën ter wereld en zit onder andere in harde soorten plastic, inkt en aan de binnenkant van blikjes. EDTA wordt onder andere gebruikt in wasmiddelen (fosfaatvervanger), shampoo en kunstmest. Voor de wijde verspreiding van deze stoffen is geen goede verklaring gevonden. De andere aangetoonde overige stoffen worden vooral in stedelijk gebied gevonden, soms ook in concentraties boven de 0,1 µg/l grens. Op de meetlocatie Terborg zijn de meeste (12) stoffen aangetroffen. De locatie ligt in stedelijk gebied. De concentratie van één stof overschrijdt net de interventiewaarde, maar niet de waarde die in Gelderland wordt gehanteerd voor risico van uitdamping van verontreiniging. Nader onderzoek naar een mogelijke bron is zeer lastig en weinig zinvol bij deze concentraties. Vanuit de Wet Bodembescherming is hier geen nader onderzoek nodig. Op de meetlocatie in Arnhem zijn 7 stoffen aangetroffen, waarvan één net boven de interventiewaarde. De locatie bevindt zich binnen de invloedssfeer van een bekende verontreiniging waar nu een sanering en monitoring gaande is. De gemeente Arnhem is bevoegd gezag voor de Wet Bodembescherming en ziet geen aanleiding voor aanvullende maatregelen. 5. Financiële consequenties N.v.t. 6. Proces en evaluatie In 2018 wil de EU de stand van zaken in beeld brengen van de uitvoering van de KRW (midterm review). Naar aanleiding van deze midterm-review wordt een prognose gedaan van de haalbaarheid van de KRW-doelen in Die prognose vormt vervolgens de basis voor het zonodig heroverwegen van de KRW-doelen en de uitwerking van het maatregelpakket voor de derde en laatste KRW-periode De resultaten van het in deze brief beschreven onderzoek vormen input voor deze midtermreview. Over de risico s van geneesmiddelen en overige nieuwe stoffen voor de volksgezondheid is nog weinig bekend. Daarom zijn voor deze stoffen nog geen normen vastgesteld. Uit onderzoeken is wel gebleken dat lage concentraties van deze stoffen negatieve effecten hebben voor waterleven. Vitens gebruikt grondwater voor de productie van drinkwater. Vitens zorgt er te allen tijde voor dat het drinkwater aan de strenge wettelijke normen voldoet. Mede omdat deze stoffen niet in het grondwater thuishoren is de Intentieverklaring Delta-aanpak waterkwaliteit en zoetwater opgesteld. Deze intentieverklaring is op 16 november 2016 tijdens de Delta-aanpak conferentie door een groot aantal overheden, maatschappelijke organisaties en kennisinstituten ondertekend. Namens de provincies is de verklaring ondertekend door het IPO. 4

5 Wij hebben in het proces tot ondertekening van de genoemde Intentieverklaring onze zorg ingebracht over de risico s van (dier)geneesmiddelen voor mens en milieu. In het bijbehorende actieprogramma zijn per prioriteit activiteiten benoemd die hieraan invulling geven. Activiteiten uit de aanpak grondwaterkwaliteit vallen vooral onder de prioriteiten gewasbeschermingsmiddelen, medicijnresten en bescherming bronnen voor drinkwater. Het Deltaplan Agrarisch Waterbeheer en Zoetwater Oost- Nederland zijn als aparte prioriteiten benoemd. Grondwaterkwaliteit Naast het uitvoeren van de monitoringsronde 2015 hebben we de volgende activiteiten in gang gezet: het meetplan voor onderzoek in drie grondwaterbeschermingsgebieden naar bronnen en verspreiding van geneesmiddelen, gewasbeschermingsmiddelen en overige nieuwe stoffen is nagenoeg afgerond en wordt dit jaar uitgevoerd; we hebben aan Wageningen Environmental Research (Alterra) opdracht verleend voor het opstellen van een meetplan om meer inzicht te krijgen in verspreiding en risico s van diergeneesmiddelen in (grond)water. De Gelderse waterschappen, LTO, Vitens en het Ministerie van I&M zijn daarbij betrokken; de resultaten van Gelderland en van de andere provincies worden verwerkt in een landelijke rapportage; opstarten van het project Bezem door de middelenkast om land -en tuinbouwbedrijven de mogelijkheid te bieden om oude bestrijdingsmiddelen verantwoord af te voeren. In Drenthe en Zeeland zijn dergelijke acties al succesvol uitgevoerd. Deltaplan Agrarisch Waterbeheer (DAW) In Gelderland wordt uitvoering gegeven aan het DAW via een aantal projecten, waarbij boeren regionaal of sectoraal samenwerken. Eén van de projecten is Vruchtbare Kringloop Achterhoek waarbij 270 melkveehouders samenwerken. Eind 2016 hebben wij subsidie verstrekt aan 8 projecten die een vergelijkbare samenwerking beoogt. Op bestuurlijk niveau zijn afspraken gemaakt tussen de drie waterschappen, LTO-Noord en de provincie over een verdere intensivering van het DAW. Met dat doel wordt een gezamenlijk gefinancierde DAW-coördinator aangesteld voor Gelderland die de regionale en sectorale samenwerking tussen agrariërs en waterschappen gaat stimuleren en die nieuwe projecten gaat initiëren. Vanuit het Plattelands Ontwikkelingsprogramma (POP) is ruim 5

6 2 miljoen beschikbaar voor de uitvoering van het DAW, aangevuld met 1 miljoen van de provincie en 1 miljoen van de waterschappen. Zoetwater Oost-Nederland (ZON) In het kader van ZON werken wij samen met een groot aantal partijen, waaronder de provincies Drenthe, Overijssel en Utrecht, de waterschappen in deze provincies, waterbedrijf Vitens en LTO. In juni 2015 is door deze partijen een bestuursovereenkomst met het Rijk ondertekend. Hierin zijn afspraken gemaakt over een werkprogramma van 116 miljoen voor de periode Onze provincie heeft hierin een budget van 7,8 miljoen om maatregelen voor zoetwater te nemen. Daarvan is 1,8 miljoen afkomstig uit het Delta fonds (Rijksmiddelen). Onze eigen investering van 6 miljoen komt uit de budgetten klimaatadaptatie, grondwaterheffing en reserve natuurterreinen. Momenteel worden enkele voorbeeldprojecten uitgevoerd rond peilbeheer en bodemverbetering. De bedoeling is dat deze projecten op grote schaal uitgevoerd gaan worden. Zie voor meer informatie over ZON: In 2015 is afgesproken dat de provincies de Rijksbijdrage voor een aantal deelnemende waterschappen, gemeenten en (samenwerkingsverbanden van) agrariërs ontvangen en aan hen doorgeven. De Gelderse subsidieregeling voor waterschappen en gemeenten is per 6 februari 2017 open voor aanvragen. Eind 2016 is in ZON een realisatiestrategie opgesteld met de bedoeling dat LTO en natuurorganisaties gemakkelijker kunnen aansluiten bij projecten van de waterschappen. Hiermee hopen we in een voor de landbouw moeilijke periode toch projecten voor deze sector van de grond te krijgen en de ZON-budgetten goed te benutten. De nieuwe gezamenlijk gefinancierde DAWcoördinator (zie boven) draagt hier aan bij. De besteding van de bovengenoemde POP-middelen voor DAW plus aanvullende financiering, in totaal 4 miljoen, wordt hier bij betrokken. Tenslotte Wij hebben u eerder geïnformeerd over de uitkomsten van de metingen die eind 2015 zijn uitgevoerd in onze brief van 11 oktober In die brief zaten helaas enkele kleine onvolkomenheden. Er zijn 188 bestrijdingsmiddelen onderzocht (zie tabel hierboven), in plaats van, zoals eerder aangegeven, 186. En er zijn niet 12 bestrijdingsmiddelen gemeten boven de norm van 0,1 µg/l, maar 10. Verder zijn er niet 26 overige stoffen gemeten boven de norm van 0,1 µg/l, maar 27. Deze aanpassingen leiden niet tot andere conclusies. Arnhem, 14 februari zaaknummer Gedeputeerde Staten van Gelderland C.G.A. Cornielje - Commissaris van de Koning P.G.G. Hilhorst - secretaris Bijlagen: Ontwerpbesluit Begrotingswijziging Rapportage meetronde grondwaterkwaliteit provincie Gelderland 2015 d.d. 26 januari