Onderwerp: Aanvullende Strategische Voorraden (ASV) grondwater voor de drinkwatervoorziening

Transcriptie

1 STATENBRIEF Onderwerp: Aanvullende Strategische Voorraden (ASV) grondwater voor de drinkwatervoorziening Portefeuillehouder: Mw. J. Meijers Kerntaak/plandoel: 1 Duurzame ruimtelijke ontwikkeling en waterbeheer Doel van deze brief: Het college van Gedeputeerde Staten verzoekt de leden van Provinciale Staten om: Te besluiten conform het ontwerpbesluit Over de inhoud van deze brief te overleggen De inhoud van deze brief voor kennisgeving aan te nemen (informatieplicht) HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH 1 Inhoud voorstel (beoogd resultaat/doel) In deze brief wordt u geïnformeerd over de opgave om te komen tot Aanvullende Strategische Voorraden (ASV) grondwater voor de drinkwatervoorziening in Gelderland. De hoofdlijnen van de aanpak en onze eerste uitgangspunten worden hieronder beschreven. Deze Statenbrief is een vervolg op de brief van september 2016 (PS ), waarin we u geïnformeerd hebben over de ontwikkelingen rond de Structuurvisie Ondergrond van het Rijk. Hierin hebben wij gemeld dat het Rijk het wenselijk vindt om extra grondwatervoorraden te reserveren om voorbereid te zijn op een mogelijke toename van de drinkwaterbehoefte. Daarnaast hebben wij op 17 oktober 2016 een technische briefing over de Structuurvisie Ondergrond voor u georganiseerd. 2 Aanleiding Vanwege een verwachte toename in de vraag, een toenemend gebruik van de ondergrond en de klimaatverandering heeft het Rijk in de Beleidsnota Drinkwater van 2014 gesteld, dat strategische voorraden van grond- en oppervlaktewater moeten worden gereserveerd voor een robuuste drinkwatervoorziening op de middellange termijn. De voorkeur gaat daarbij uit naar grondwater als grondstof voor de drinkwaterproductie. In november 2016 heeft het Rijk 1 de Ontwerp Structuurvisie Ondergrond gepubliceerd (SVO). Het Rijk vraagt de provincies om voorbereid te zijn op een mogelijke extreme groei in de drinkwatervraag van 30% in 2040 en om Aanvullende Strategische Voorraden (ASV) aan grondwater aan te wijzen en deze met het bijbehorende beschermingsregime op te nemen in de Omgevingsverordening. Daarbij moeten de provincies rekening houden met ander ondergronds gebruik zoals geothermie, kleine gasvelden en opslag van CO 2. Daarnaast vraagt het Rijk de provincies om te kijken of het huidige grondwaterbeschermingsbeleid nog adequaat is in het licht van de ontwikkelingen en om dit zo nodig aan te passen. 1 De ministeries van Infrastructuur en Milieu en Economische Zaken. Inlichtingen bij: mw. M.J.A. Gijsen, telefoonnummer (026) adres: post@gelderland.nl

2 Door een toenemende vraag en de benodigde reductie van bepaalde winningen moet Provincie Gelderland ook voor het huidige bestel aan winvergunningen 2 van Vitens al extra ruimte zoeken om te kunnen voorzien in de drinkwaterbehoefte op de korte termijn. Naast de ruimte die gezocht wordt voor de ASV ligt er dus ook een eigen vraag vanuit de provincie. Deze zoektocht wordt gecombineerd met de zoektocht naar ASV. Nationale Grondwater Reserve Het Rijk heeft vanuit zijn systeemverantwoordelijkheid voor de openbare drinkwatervoorziening in de SVO Nationale Grondwater Reserves (NGR) opgenomen, omdat zij deze diepe grondwatervoorraden van zeer goede kwaliteit wil behouden voor de drinkwatervoorziening in de verre toekomst en voor grootschalige crisissituaties. Het Rijk wil de NGR samen met provincies in de diepte begrenzen om de mogelijkheid open te houden voor eventuele mijnbouwactiviteiten onder de NGR (bijvoorbeeld geothermie). Wij wachten het initiatief van het Rijk hiertoe af. Het Rijk werkt het beleid voor de NGR verder uit. Men heeft aangegeven dat dit het beleid voor de ASV niet zal dwarsbomen. De ASV en de NGR mogen overlappen, zolang de grondwatervoorraad niet uitgeput wordt. Het Rijk voorziet geen aanvullende bescherming voor de NGR. 3 Bestaand beleid c.q. kader Bevoegdheden Provincies dienen op grond van de Wet milieubeheer in hun verordening regels te stellen ter bescherming van het grondwater voor de drinkwaterwaterwinning in de gebieden die in de verordening zijn aangewezen. Bepaalde activiteiten kunnen in die gebieden verboden worden. Andere bestuursorganen dienen deze regels te respecteren. Dit geldt ook voor de vergunningverlening voor mijnbouwactiviteiten door de minister van Economische Zaken. Afwijking is slechts mogelijk in een beperkt aantal gevallen, onder andere bij toepassing van de rijkscoördinatieregeling. Provincies kunnen de drinkwaterbelangen ook ruimtelijk beschermen op grond van de Wet ruimtelijke ordening door in de verordening aan te geven dat in een bepaald gebied geen bestemmingen gegeven mogen worden die in strijd zijn met het belang van de drinkwaterwinning (instructieregel aan gemeenten). Voor het aanwijzen van ASV en het opnemen daarvan in de provinciale verordening is een Milieu Effect Rapport (MER) vereist, ook als het slechts zoekgebieden betreft. Omdat het uiteindelijk gaat om een besluit in het kader van een plan (de Omgevingsvisie) wordt dit een planmer genoemd. In de Gelderse delegatieverordening is een delegatiebepaling opgenomen, dat GS bevoegd zijn bij het maken van een MER. Het vaststellen van de MER en de tervisielegging zijn dus een bevoegdheid van GS. Op basis van de inspraak maken GS een voorstel voor PS voor locatiekeuze en bescherming. Het vaststellen van de ASV en de bijbehorende bescherming is een bevoegdheid van PS. In de Ontwerp Structuurvisie Ondergrond is aangegeven, dat het Rijk periodiek overleg heeft met de provincies over de voortgang van het ASV-traject. Als er overeenstemming is tussen Rijk en provincies over de begrenzing van de ASV en het bijbehorende beschermingsregime, dan neemt het Rijk de gebieden en de bepalingen ten aanzien van mijnbouwactiviteiten over. Te zijner tijd zal bekeken worden op welke wijze (bijvoorbeeld door het opnemen ervan in de Structuurvisie Ondergrond of door in de Structuurvisie Ondergrond te verwijzen naar de provinciale verordeningen). Landelijke verkenning Op landelijk niveau hebben IPO en Vewin met het Rijk afgesproken om gezamenlijk een verkenning uit te voeren om te komen tot een robuuste drinkwatervoorziening voor de toekomst. De bedoeling is om tot een landsdekkend beeld van de vraag naar en het aanbod van drinkwater te komen en per 2 De huidige vergunningscapaciteit van Vitens voor Gelderland is 166 miljoen m 3 per jaar. 2

3 provincie een adaptieve strategie te ontwikkelen, waarin meerdere oplossingsrichtingen worden verkend en waarmee flexibel ingesprongen kan worden op ontwikkelingen. Gelderse aanpak De hoofdlijnen van de Gelderse aanpak zijn: - Opstellen notitie Notitie Reikwijdte en Detailniveau (NRD) voor de milieu effect rapportage - Uitvoeren van regionale studies naar winbare hoeveelheid water - Uitwerken van een adaptieve strategie voor een robuuste drinkwatervoorziening - Uitzoeken van openstaande kennisvragen - Uitwerken van beschermingsbeleid voor de ASV - Uitvoeren van de milieu effect rapportage (planmer) voor de ASV - Nemen en vastleggen van besluit in de Omgevingsverordening via partiële herziening (2020) 3 - Afstemmen met buurprovincies en op landelijk niveau gedurende het hele proces. De uitkomst van het planmer-onderzoek wordt ingebracht in het landelijk overleg. In het landelijk overleg wordt gekeken welke bijdrage de Provincie Gelderland kan en wil leveren via interprovinciale leveringen. Het uitvoeren van de evaluatie en actualisatie van het huidige grondwaterbeschermsbeleid voor bestaande winningen zal in een apart project vorm gegeven worden. Dit omdat het hier (deels) om een andere en bredere vraagstelling gaat. Deze herijking van het grondwaterbeschermingsbeleid zal wel parallel lopen aan het ASV-traject, zodat kennis en informatie over en weer uitgewisseld kunnen worden. 4 Argumenten/afwegingen/risico's Wij benaderen de opgave vanuit de volgende uitgangspunten: - We willen stakeholders vroegtijdig en gedurende het hele proces betrekken bij de discussie. We willen elkaars belang meenemen, maar ook kennis en inventiviteit benutten. Inbreng van stakeholders wordt als advies meegenomen. Uiteindelijk nemen Provinciale Staten een besluit over de ASV-gebieden en de bescherming. - We streven naar een evenwichtige belangenafweging. We kunnen echter niet garanderen dat de effecten op andere functies nihil zullen zijn; - We vinden dat een winning moet passen in zijn omgeving en de effecten op de omgeving aanvaardbaar moeten zijn (eventueel na mitigerende maatregelen); De inpasbaarheid van een winning in zijn omgeving bekijken wij vanuit een watersysteembenadering. Randvoorwaarden voor effecten op de leefomgeving zullen in de planmer worden meegenomen. Daarbij is onderscheid te maken tussen wat wettelijk niet kan (bijvoorbeeld Natura2000-beleid) en wat maatschappelijk onaanvaardbaar is. - Wat betreft beschermingsregime zoeken we naar een balans tussen adequate bescherming en ruimte houden voor ontwikkelingen (bovengronds en in de ondergrond). - We stemmen zoveel mogelijk af met andere trajecten, zoals de Delta-aanpak (Zoet Water Oost- Nederland, Deltaplan Agrarisch Waterbeer). We vullen de opdracht inhoudelijk als volgt in: - De discussie over het gebruik van een extreem scenario van 30% groei in de drinkwatervraag is in 2040 landelijk gevoerd in het kader van de Ontwerp Structuurvisie Ondergrond. Voor ons is dit nu een gegeven. Doel van de provincie is om te zorgen voor voldoende grondwater voor de openbare drinkwatervoorziening. Daarbij is de wens, dat áls deze extreme vraaggroei zich zou voordoen, wij daarin zouden willen kunnen voorzien. In het kader van de planmer zoeken we echter niet per sé naar 30%, maar naar wat winbaar is. Daarbij moet ook in gedachten gehouden worden, dat zoeken nog niet meteen reserveren en reserveren nog niet meteen winnen betekent. Op basis van de planmer, de adaptieve strategie en de landelijke 3 In hoeverre de aanwijzing van de ASV-gebieden in de visie terecht zal komen of in onderliggende programma s en de verordening is afhankelijk van de uitkomsten van het traject voor de doorontwikkeling van de Omgevingsvisie en Omgevingsverordening PS leggen het besluit in ieder geval op zo n manier vast, dat het ook werking krijgt. 3

4 discussie worden de ASV-gebieden, de wijze waarop deze ingezet worden en hoe deze beschermd worden, vastgelegd in de Omgevingsverordening. - De door het Rijk gestelde 30% betreft een vraaggroei op landelijk niveau. Leveringen tussen provincies kunnen aan de orde zijn. Wanneer in Gelderland voldoende extra grondwater gewonnen kan worden, is Provincie Gelderland bereid aan andere provincies te leveren, als zij op acceptabele wijze kunnen onderbouwen dat zij aanvullingen nodig hebben en voorzover dit in het licht van het natuurlijke systeem de beste oplossing is; - Grondwater heeft de voorkeur als bron voor de bereiding van drinkwater (relatief meest schone bron, weinig zuiveringslasten en goed beschermbaar). Dit is het huidige provinciale beleid en is ook de voorkeur van het Rijk. Onderdeel van het te nemen besluit over ASVgebieden in relatie tot andere opties is het uitgangspunt van de provincie, dat grondwater de meest geschikte bron voor de drinkwaterbereiding is. - Wij gaan onderzoeken op welke plekken in Gelderland grondwater aanvullend winbaar is en hoeveel mogelijk is. Omdat het watersysteem in Rivierenland, op de Veluwe en in Oost- Nederland verschillend is, doen we dit in drie separate regionale studies. In de regionale studies onderzoeken we tevens de beschikbare hoeveelheid oppervlaktewater. Het gaat namelijk om één hydrologische vraag: We moeten beiden weten om een waterbalans te kunnen realiseren en om de mogelijkheid van oppervlaktewater als mitigerende maatregel te kunnen bepalen. - In de adaptieve strategie worden andere mogelijkheden qua sturing in vraag (besparing) en aanbod bekeken (bijvoorbeeld het gebruik van brak water en nieuwe winconcepten). - In het licht van het MER-traject worden verschillende dingen uitgezocht: de winbare hoeveelheden grond- en oppervlaktewater, de mogelijkheden van andere opties, openstaande kennisvragen en hoe de bescherming geregeld kan worden. Op basis van de resultaten van de verschillende deelonderzoeken worden alternatieven voor de planmer bepaald. Op deze manier wordt de mogelijkheid opengehouden om in de alternatieven ook andere opties dan grondwater mee te nemen; of niet, als op basis van feitelijke informatie de conclusie is, dat dit geen reeële opties zijn. - Ambtelijk heeft de Provincie Gelderland in 2016 een kaart gemaakt met potentiële zoekgebieden. Deze was bedoeld om een gevoel te krijgen voor omvang en ligging van de ASV en heeft geen status. In het kader van de planmer worden de uitgangspunten voor de zoekgebieden uitgewerkt en onderbouwd. Daarbij worden de eerder gehanteerde uitgangspunten opnieuw tegen het licht gehouden. - Het zoeken naar aanvullende strategische watervoorraden heeft geen effecten op CO2 uitstoot en de temperatuurstijging van de atmosfeer. Aan de ander kant zorgt een toename in de temperatuur en meer hitte periodes, die een uiting zijn van klimaatsveranderingen, wel voor een toename in de watervraag. Die toename is verdisconteerd in de vraag van het rijk aan de provinciale overheden om aanvullende strategische watervoorraden aan te wijzen. Bestuurlijke bijeenkomst met stakeholders Op 14 juli 2017 is als start van de zoektocht een bestuurlijke bijeenkomst geweest met stakeholders, gericht op herkenning en erkenning van de opgave en het maken van afspraken over het gezamenlijke proces. De stakeholders hebben aangegeven bij de zoektocht betrokken te willen zijn en met ons mee te willen denken. Afgesproken is om overleg te voeren in diverse werkgroepen, een klankbordgroep met alle stakeholders, en een bestuurlijk overleg met de partijen die een rol hebben in het waterbeheer plus een vertegenwoordiger namens de andere stakeholders. De volgende stakeholders zijn op dit moment betrokken: - De Gelderse waterschappen - Waterbedrijf Vitens - Gelderse gemeenten (via VNG-Gelderland en bestaande regionale overlegstructuren) - Ministerie van I&M - LTO-Noord (mede namens ZLTO) 4

5 - Gelderse terreinbeherende organisaties: Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten, Geldersch Landschap en Kasteelen, Gelders Particulier Grondbezit - Gelderse Natuur en Milieu Federatie - Bedrijfsleven: VNO-NCW Gelderland, Vereniging voor Energie Milieu en Water (VEMW), Platform Geothermie, platform BodemenergieNL, gasproducent Vermilion Energy. Beleidsmatige consequenties en discussiepunten Voor de ASV zal beschermingsbeleid worden uitgewerkt en opgenomen in de Omgevingsverordening. Het resultaat van het ASV-traject is NIET vergunningverlening voor concrete winningen. Dat kan voor bepaalde gebieden wel een vervolgstap worden. Het aanwijzen van ASV geeft richting voor Vitens. Het maakt duidelijk waar de kans op honorering van een verzoek om vergunning het grootst is. Aan de andere kant maakt het op de kaart zetten van de ASV duidelijk in welk deel van Gelderland alle overige ontwikkelingen niet zullen worden geconfronteerd met eisen en beperkingen vanuit de openbare drinkwatervoorziening. De ruimte voor ontwikkelingen voor beide kanten wordt concreet inzichtelijk. Het uit te werken beschermingsbeleid zou kunnen leiden tot ruimtelijke en milieu-beperkingen. Doelstelling is om de belemmeringen qua ruimtelijke functies bovengronds zo gering mogelijk te houden. De nadruk zal waarschijnlijk liggen op bescherming van de ondergrond, bijvoorbeeld via een boringsvrije zone. Dat zou kunnen betekenen, dat bodemenergiesystemen (Koude Warmte Opslag) en winning van geothermie niet mogelijk is, of alleen onder voorwaarden. Op het moment dat een gebied zowel als ASV als voor geothermie interessant is, doet de vraag zich voor welk belang zwaarder weegt, de drinkwaterwinning of de energietransitie. In IPO-verband hebben provincies zich richting het Rijk uitgesproken dat de drinkwaterwinning prevaleert, als risico s niet voldoende kunnen worden weggenomen. Een vraagstuk is, in hoeverre volledige functiescheiding noodzakelijk is tussen ASV en andere ondergrondse activiteiten, zoals geothermie en aardgaswinning uit kleine velden. Mogelijk kunnen deze functies door dieptebegrenzing onder elkaar geaccomodeerd worden in de ondergrond. In Gelderland worden mogelijk geothermie-projecten ontwikkeld bij Parenco en in de regio Arnhem- Nijmegen in relatie tot het warmtenet. Deze liggen naar verwachting niet in potentiële ASV-gebieden (maar wel in of nabij huidige grondwaterbeschermingsgebieden). In Gelderland is één gasproducent actief (Vermilion Energy). Dit bedrijf heeft een productielocatie bij Zaltbommel en tevens een opsporingsvergunning voor een eventuele nieuwe productielocatie in het gebied ten westen van Tiel. In dit gebied verwachten wij ook een potentieel ASV-gebied. 5 Financiële consequenties De zoektocht naar ASV heeft geen financiële consequenties. Opdrachten voor onderzoeken en planmer passen binnen de begroting. 6 Klimaat Het zoeken naar aanvullende strategische watervoorraden heeft geen effecten op CO2 uitstoot en de temperatuurstijging van de atmosfeer. Aan de ander kant zorgt een toename in de temperatuur en meer hitte periodes, die een uiting zijn van klimaatsveranderingen, wel voor een toename in de watervraag. Die toename is verdisconteerd in de vraag van het rijk aan de provinciale overheden om aanvullende strategische watervoorraden aan te wijzen. 5

6 7 Proces en evaluatie De zoektocht naar ASV willen wij in een open proces met stakeholders uitvoeren. Inbreng van stakeholders zal als advies worden meegenomen. GS bereiden de besluitvorming voor en nemen dit advies mee. PS nemen uiteindelijk een besluit over de ASV-gebieden. Dit PS-besluit ligt aan het einde van het proces, naar verwachting in Om u in de tussentijd in het proces mee te nemen, stellen wij voor: - U op geëigende momenten in het proces door middel van Statenbrieven te informeren over de ontwikkelingen, bijvoorbeeld na de vaststelling door GS van de Notitie Reikwijdte en Detailniveau voor de planmer; - T.b.v. het bepalen van de varianten in het kader van de planmer een kaderbrief aan u voor te leggen, waarmee u mede richting kunt bepalen; - Desgewenst informatiebijeenkomsten voor u te organiseren. Mocht er t.z.t. naar aanleiding van overleg op landelijk niveau aanleiding zijn voor interprovinciale levering van grondwater, dan wordt dit ter besluitvorming aan u voorgelegd. Mocht naar aanleiding van de evaluatie van het grondwaterbeschermingsbeleid in algemene zin actualisatie hiervan aan de orde zijn, dan wordt hiervoor t.z.t. een besluit aan u voorgelegd. Arnhem, 29 augustus zaaknummer Gedeputeerde Staten van Gelderland C.G.A. Cornielje - Commissaris van de Koning M.M. Rajkowski - plv. secretaris Bijlagen: Ontwerpbesluit Begrotingswijziging Notitie Kaart met indicatie van potentiële zoekgebieden voor aanvullende strategische voorraden grondwater in de provincie Gelderland 6