FS-BSC GORINCHEM. van het college. Geachte leden van de raad,

Transcriptie

1 Raadsstukken GEMEENTE GORINCHEM Informatiebrief van het college 2017 nummer 1776 Gorinchem, 27 februari 2017 Onden/verp: Steunbetuiging nominatie Nieuwe Hollandse Waterlinie tot UNESCO Werelderfgoed Geachte leden van de raad, Vele inwoners van onze gemeente kennen mooie plekken als Fort Altena, Fort Pannerden en Fort Vuren. Deze forten maken deel uit van de 85 kilometer lange Nieuwe Hollandse Waterlinie De NHW heeft zich in ruim tweehonderd jaar ontwikkeld van een belangrijke verdedigingslinie tot zeer bijzonder, veelzijdig en indrukwekkend erfgoed en toeristische trekpleister. Ter indicatie: de NHW wordt beschouwd als het grootste en kostbaarste infrastructurele project ooit in Nederland gebouwd. En jaarlijks bezoeken honderdduizenden recreanten en toeristen de forten van deze linie. De NHW staat op het punt om toegevoegd te worden aan de Werelderfgoedlijst van UNESCO als uitbreiding van de Stelling van Amsterdam (Werelderfgoed sinds 1996). Om deze nominatie te verzilveren zijn twee zaken nodig. Op de eerste plaats een heel goed zogenaamd nominatiedossier waarin staat aangeven hoe we dit erfgoed *tot in de eeuwigheid' in stand houden. En we moeten zichtbaar maken dat er *volop maatschappelijk en bestuurlijk draagvlak' is voor deze UNESCOstatus. ln dat kader tekent ons college op 20 april 2017 een zogenaamde steunbetuiging (zie bijlage). ln deze brief willen we u graag informeren over wat het betekent om op de Werelderfgoedlijst te staan wat de steunbetuiging behelst. We hopen u hiermee (nog meer) te interesseren voor dit bijzondere erfgoed in onze gemeente. En te enthousiasmeren voor de kansen en mogelijkheden die de UNESCO-status naar ons idee met zich meebrengen. Wat betekent het om op de Werelderfgoedlijst te staan? De NHW krijgt het Werelderfgoedlabel als een uitbreiding op de reeds bestaande Werelderfgoed status van de Stelling van Amsterdam. De NHW en de Stelling van Amsterdam vertellen gezamenlijk het complete en unieke verhaal van Nederland en de strategische inzet van water als militair verdedigingssysteem. Zij vormen daarmee het grootste cultuurhistorisch Werelderfgoed van Nederland. Een plaats op de Werelderfgoedlijst geeft officieel internationale erkenning aan het erfgoed. Het betekent dat gebieden en objecten uniek zijn in de wereld. Het land dat de status aanvraagt, verklaart de gebieden en objecten te zullen behouden en beschermen voor de lange termijn. Dit kan met bestaande wet- en regelgeving; op rijksniveau door het Besluit algemene regels ruimtelijke ordening (Barro) en de Rijksmonumentenstatus' op provinciaal niveaus door de provinciale verordeningen, waarin de kernwaarden en kernkwaliteiten van het gebied nauwgezet omschreven en als zodanig beschermd; op gemeentelijk niveau in de gemeentelijke (paraplu)bestemmingsplannen. De planologische bescherming zoals deze nu van kracht is in Rijks-, provinciale en gemeentelijke verordeningen, blijft ongewijzigd. UNESCO legt zelf geen regels op. Een plaats op de Werelderfgoedlijst geeft officieel internationale erkenning aan het erfgoed. Bovendien kan dit predicaat worden gebruikt als marketinginstrument om bijzondere plekken onder de aandacht te brengen van een groot (internationaal) publiek. Het biedt economische kansen voor onder meer recreatie en toerisme en verplicht om het erfgoed met alle betrokken partijen voor de toekomst te behouden. FS-BSC FSC*

2 De status van Werelderfgoed voor de NHW als uitbreiding van de Stelling van Amsterdam is een bekroning van de samenwerking van onze gemeente met vele andere partijen aan behoud en ontwikkeling van de NHW. Het is een beloning voor de inzet en het enthousiasme van vele vrijwilligers en ondernemers en biedt mogelijkheden om investeringen beter te laten renderen. Belang en ondertekening Steunbetuiging Voor de toekenning van de UNESCO Werelderfgoedstatus is aantoonbaar draagvlak bij betrokken partijen (overheden, eigenaren, maatschappelijke organisaties, een belangrijke voorwaarde. Met de ondertekening van een steunbetuiging die de voordracht van de NHW voor de UNESCO Werelderfgoed als uitbreiding van de Stelling van Amsterdam ondersteunt, wordt dit aangetoond. Op 20 april 2017 wordt de steunbetuiging getekend tijdens een gezamenlijke bijeenkomst met alle regionale partners. Wij onderschrijven deze steunbetuiging en bevestigen hiermee ons naar vermogen in te zetten om de uitzonderlijke waarde van dit toekomstig Werelderfgoed te beschermen, te ontwikkelen en uit te dragen. ln de bijlagen vindt u meer informatie over de NHW, het UNESCO-proces, een toelichting op de wijze waarop onze gemeente samenwerkt en de feitelijke steunbetuiging. Meer informatie hierover is ook te vinden via de website Op deze website kunt zich ook aanmelden voor een nieuwsbrief waarmee u op de hoogte blijft van ontwikkelingen over de NHW en de Stelling van Amsterdam. Alle gemeenteraden van de 24 waterliniegemeenten worden op eenzelfde manier geïnformeerd. Voorafgaand aan de ondertekening van de steunbetuiging zal ook een gezamenlijk persbericht worden opgesteld. Bijlagen: toelichtende bijlage over nominatiedossier Toelichting Nieuwe Hollandse Waterlinie"; steunbetuiging. Burgemeester en wethouders van Gorinchem, de secretaris, de burgemeester,

3 Raadsstukken TOELICHTING NIEUWE HOLLANDSE WATERLINIE Nieuwe Hollandse Waterlinie in een notendop ln de afgelopen 15 jaar is door de overheid veel geld geïnvesteerd om de Nieuwe Hollandse Waterlinie zichtbaar en toegankelijk te maken. Vrijwel alle forten van hebben inmiddels een andere functie gekregen. Van recreatieve en toeristische functies tot kinderverblijf, van bierbrouwerij tot educatiefort. De NHW is een indrukwekkend hydrologisch en militair verdedigingssysteem, ontworpen in 1815 in samenhang met omliggend landschap. De 85 km lange waterlinie strekt zich uit van Muiden tot aan de Biesbosch en diende ter bescherming van de Vesting Holland, het politiek en economisch hart van het land. De NHW bestaat uit ruim 40 forten, vele sluizen en andere militaire bouwwerken. De essentie bestaat uit verdediging van het land door inundatie, het onder water zetten van gronden met een klein laagje water. Hoog genoeg om troepen en materieel in hun voortgang te stoppen, maar ook weer niet zo hoog dat er op gevaren kon worden. Het oostelijk gelegen fort Pannerden en inundatiekanaal in Tiel fungeerden als kraan en toeleidingskanaal voor de te inunderen gebieden. De NHW heeft officieel gefunctioneerd tot Daarna raakte het in verval. Rond de eeuvvvvlsseling werd de NHW als het ware herontdekt. De bijzondere cultuurhistorische- en natuun/vaarde kreeg steeds meer aandacht. Dit leidde tot de status van Nationaal project (2002) en Nationaal landschap Als resultaat hiervan wordt er na decennia van verwaarlozing opnieuw geïnvesteerd. ln de periode transformeert de NHW van een in verval geraakt verdedigingssysteem naar een uniek en waardevol open landschap. Door herinrichting van het gebied wordt in combinatie met natuur- en waterbeheerdoelen de landschappelijke waarde teruggebracht en de ruimtelijke kwaliteit versterkt. De cultuurhistorische waarde wordt hersteld door restauratie van forten, sluizen en andere (militaire) bouwwerken. Forten krijgen nieuwe (economische en recreatieve) bestemmingen en er ontstaat een netwerk van fiets- en wandelpaden langs de cultuur-historische elementen. Zo ontwikkelt de waterlinie zich naar eigentijds cultureel en recreatief gebied aan de oostrand van het Groene Hart van Nederland. Een unieke combinatie van natuur en cultuur die toeristisch steeds interessanter wordt. Regionale samenwerking: Pact van Loevestein ln 2002 is voor het deel ten zuiden van de rivier de Lek het 'Pact van Loevestein' opgericht. Met dit Pact zijn 11 gemeenten, de provincies Gelderland en Noord-Brabant, Waterschap Rivierenland en Staatbosbeheer en Brabants Landschap de samenwerking aan gegaan voor behoud door ontwikkeling van de NHW. ln een intentieverklaring is afgesproken dit unieke erfgoed nadrukkelijk te betrekken bij ruimtelijke ontwikkelingen en aantasting tegen te gaan. Vanaf het begin is ook de gemeente Gorinchem lid van het Pact van Loevestein. ln Pact verband zetten wij ons in voor het zichtbaar, beleefbaar en toegankelijk maken van de NHW en behoud en bescherming van de landschappelijke en culturele waarden. Ook locaties in onze gemeente zijn gerenoveerd en hebben nieuwe bestemmingen gekregen. De bescherming van de kernwaarden is geborgd in het op 17 december 2015 door u vastgestelde bestemmingsplan ^Parapluplan Nieuwe Hollandse Waterlinie'. Bestemmingsplan 'Parapluplan Nieuwe Hollandse Waterlinie' ln 2015 heeft u een zogenoemd paraplubestemmingsplan vastgesteld. Hierin zijn de unieke waarden van de NHW uniform beschermd. Dit plan is gelijktijdig vastgesteld in de gemeenten Vianen, Leerdam, Culemborg, Lingewaal en Zaltbommel. Naast bescherming bieden deze regels door maatwerk ook ruimte voor ontwikkelingen. Prioriteiten voor de komende jaren is het borgen van de duurzame instandhouding en het vergroten van het economisch en maatschappelijk gebruik van de NHW locaties.

4 Samen met alle regionale partners in het hele NHW gebied dus ook ten noorden van de Lek werken wij aan een marketingprogramma en concrete acties om de NHW de komende twee jaar toeristisch te versterken. Proces: van nominatie tot toekenning De nominatie wordt voorbereid door de provincies Noord-Holland, Utrecht, Gelderland en Noord- Brabant. Zij werken al enige tijd samen met andere partijen aan de voordracht van de NHW voor de UNESCO Wereldertgoedstatus. Deze vier linieprovincies coördineren de voordracht, de provincie Zuid-Holland is nauw betrokken. Het nominatiedossier wordt najaar 2017 ingediend bij het Rijk. Het Rijk verzorgt de indiening bij UNESCO. De verwachting is dat UNESCO in juni 2019 de Werelderfgoedstatus voor de NHW als uitbreiding van de Stelling van Amsterdam bekrachtigt.

5 STEUNBETUIGING UNESCO WERELDERFGOED NOMINATIE NIEUWE HOLLANDSE WATERLINIE ALS UITBREIDING VAN DE STELLING VAN AMSTERDAM Samenwerkende partijen in het gebied van de Nieuwe Hollandse Waterlinie verenigd in de regionale samenwerkingsverbanden Pact van Loevestein, Pact van Ruigenhoek en Gooi en Vechtstreek ondersteunen de nominatie van de Nieuwe Hollandse Waterlinie als uitbreiding van het bestaande werelderfgoed de Stelling van Amsterdam voor het verkrijgen van de UNESCO werelderfgoedstatus in juni De Nieuwe Hollandse Waterlinie en de Stelling van Amsterdam zijn erfgoed van wereldniveau. De twee waterlinies vertellen het verhaal van de strategische inzet van water bij de verdediging van Nederland. De linies zijn uniek en verdienen het om behouden te blijven voor volgende generaties. Vanuit militair-historisch perspectief is de Stelling van Amsterdam het ultieme sluitstuk van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. De uitbreiding van de Unesco werelderfgoedstatus van de Stelling van Amsterdam met de Nieuwe Hollandse Waterlinie maakt het verhaal van dit bijzondere erfgoed compleet. De partijen verenigd binnen het Pact van Loevestein, Pact van Ruigenhoek en Gooi en Vechtstreek hechten grote waarde aan behoud en versterking van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Het behalen van de werelderfgoedstatus in 2019 als uitbreiding van de Stelling van Amsterdam is een bevestiging en erkenning van de 'outstanding universal value' van de Nieuwe Hollandse Waterlinie en een bekroning van de inspanningen die we hiervoor hebben gedaan. De Unesco werelderfgoedstatus versterkt het behoud en de ontwikkeling van de Stelling van Amsterdam en Nieuwe Hollandse Waterlinie tezamen. Het biedt daarnaast economische maatschappelijke kansen om meer (internationale) bezoekers naar het gebied te trekken, de exploitatie te bestendigen en de beleving te vergroten, Met deze steunbetuiging bevestigen wij ons nu en in de toekomst naar vermogen in te zetten om de uitzonderlijke universele waarde van dit toekomstig werelderfgoed te beschermen, te ontwikkelen en uit te dragen. We zetten ons om in aantasting tegen te gaan, de linie te beschermen en om deze zichtbaar, beleefbaar en toegankelijk te maken. Utrecht, 20 april 2017

6 Handtekeningen MET LOGO'S VAN ALLE PARTNERS VAN: bladen PACT VAN LOEVESTEIN Het Pact van Loevestein is een samenwerkingsverband van de gemeenten Culemborg. Geldermalsen, Gorinchem. Leerdam, Lingewaal. Lingewaard, Tiel. Vianen.Werkendam, Woudrichem en Zaltbommel, Waterschap Riverenland. Staatsbosbeheer.Brabants Landschap en de provincies Gelderland en Noord-Brabant. De samenwerking betreft het behoud en de ontwikkeling van de Nieuwe Hollandse Waterlinie in het gebied ten zuiden van de Lek tot aan de Biesboschịnclusief de exclaves Fort Pannerden in de gemeente Lingewaard en het inundatiekanaal in de gemeente Tiel. PACT VAN RUIGENHOEK Het Pact van Ruigenhoek is een samenwerking tussen de Utrechtse partners. Zij hebben besloten om in 2017 een nieuwe 'overeenkomst' te sluiten, waarin is vastgelegd wat de uitgangspunten en ambities zijn en leggen het accent op integrale gebiedsontwikkeling om zo de Nieuwe Hollandse Waterlinie en de Stelling van Amsterdam (bestaand Werelderfgoed) nog beter op de kaart te zetten en nieuwe partners te enthousiasmeren en mobiliseren. GOOI EN VECHTS TREEK ln Gooi en Vechtstreek werken de Nieuwe Hollandse Waterlinie gemeenten Gooise Meren. Hilversum, Weesp, Wijdemeren, het waterschap AGV, Natuurmonumenten en de provincie samen om de Stelling van Amsterdam en de Nieuwe Hollandse Waterlinie in de regio te behouden, ontwikkelen en beter bekend te maken. te

7 BIJLAGE minatie dossier inçlusiefmanagementpll Om de voordracht van de Nieuwe Hollandse Waterlinie te effectueren vraagt Commissie om een nominatiedossier inclusief een managementplan. de Werelderfgoed Nominatiedossíer Een nominatiedossier bestaat uit een zorgvuldige beschrijving van het toekomstige werelderfgoed. Dit deel van het nominatiedossier is een statisch document en vormt de basis van de inschrijving in het werelderfgoedregister, Het dossier bevat de verantwoording waarom het betreffende erfgoed wereldwijd uniek is en daarmee een plek op de werelderfgoedlijst verdiend. De uniciteit van het erfgoed wordt vastgelegd in de Statement of Outstanding Universal Value. Het dossier bevat verder de exacte begrenzing van het toekomstige werelderfgoed. Ook wordt de mate van authenticiteit en integriteit van het erfgoed beschreven, waarmee wordt aangetoond dat het erfgoed voldoende compleet is en dat het systeem van de Nieuwe Hollandse Waterlinie nog herkenbaar en beleefbaar is. Statement of Outstanding Universal Value Centraal in het nominatiedossíer staat de Statement of Outstanding Universal Value De Statement of Outstanding Universal Value sluit aan bij de inschrijving van de Stelling van Amsterdam en geeft de toegevoegde waarde van de Nieuwe Hollandse Waterlinie ten opzichte van de Stelling van Amsterdam aan. Op basis van dit statement is het nominatiedossier en het managementplan verder uitgewerkt. ln het statement worden drie kernkwaliteiten genoemd: het strategisch landschap van de Nieuwe Hollandse Waterlinie, het watermanagementsysteem dat hiervoor wordt ingezet en de strategisch gepositioneerde militaire werken die er onlosmakelijk mee verbonden zijn. Begrenzing Een belangrijk onderdeel van het nominatiedossier is de begrenzing van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. De begrenzing geeft aan welke gebieden, structuren en elementen onderdeel uit gaan maken van het werelderfgoed. De begrenzing is tot stand gekomen in samenspraak met de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, het programmabureau Stelling van Amsterdam, het programmabureau Nieuwe Hollandse Waterlinie, de betrokken overheden en andere partners. Het uitgangspunt van de begrenzing is dat alle onderdelen die deel uitmaken van de drie kernkwaliteiten 'strategisch landschap', 'watermanagementsysteem' en 'militaire werken', volledig tot het werelderfgoed gaan behoren (zie kaart op de volgende twee pagina's).

8 ummcuu M EE nam: FROV NC E::UT ÉCHT HEEMSKERK BEGRENZING NIEUWE HOLLANDSE WATERLINIE WOMRMNB voo sm Nhw van uussco av r van negrwing Nwfm and mm unesco HMaLsmsm.\a s sn svmwwouns F RT 'WW-EM MSIERDAM VERBODEN KRING o 10 um amen msrennm ounsw-øwsvsu. soo seuz =e 4` 6 usaowavsnen wuneuenm \MJK BIJ DUURSTEDE cumaaons ånfe aansmussn na. AFDELNG rv LEEFOMÉVWG, TEÃM GIS GWDÉFGRQ U 2017, VUUR HET KÃDÂSTÉR EN UPENBÃRE REG STERS,IWELDOORN / GPU00126 Figuur 1 O ver zi C htskaarl begrenzing Nieuwe Hollandse Waterlinie

9 PROV NC E IC UTRECHT secrenz Ne NIEUWE HOLLÂNDSE WATERLINIE FORT PANNERDEN 2 voonsm Nr-M Nnw PRov Ncw_: verornfn Nc szmzzuïzcnms Pom VERBODEN AmEL NG Lzzrumszms, mw as ouozaewom 2017, mmsï voo HEY \A 1AsTER LN oezmmz nzusrms. A ELDO0RN zoxsnvuoulzs Figuur Uítsnede begrenzing Punnerden, onderdeel Nieuwe Hallundse Waterlinie

10 De argumentatie om te kiezen voor het compleet opnemen van alle onderdelen is: De inundatiepolders maken integraal onderdeel uit van het systeem, omdat inundatie zo'n essentieel kenmerk is van de Nieuwe Hollandse Waterlinie (verdediging door onderwaterzetting). ln de Nieuwe Hollandse Waterlinie is sprake van complete en gave inundatiekommen totale verhaal kunnen vertellen. Het is een toegevoegde waarde ten opzichte van het verhaal van de Stelling van Amsterdam. die het De begrenzing van het werelderfgoed sluit met het opnemen van de inundatiegebieden nagenoeg aan bij de begrenzing van het (Rijkslßesluit (BARRO) en de provinciale verordeningen. Algemene Regels Ruimtelijke Ordening Met de keuze om de inundatiegebieden als onderdeel mee te nemen ontstaat voor alle betrokken partijen een herkenbare grens, die voldoende bescherming biedt om het erfgoed duurzaam in stand te houden volgens de richtlijnen van UNESCO. De complete maat en schaal van het systeem blijft herkenbaar en beleefbaar. Alle onderdelen worden beschermd door bestaand beleid (waaronder het Erfgoedwet, het Besluit algemene regels ruimtelijke ordening (Barro) en provinciale en gemeentelijke verordeningen). Daarbovenop zijn in een deel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie de kernwaarden en kernkwaliteiten van het gebied nauwgezet omschreven en als zodanig beschermd in (paraplu)bestemmingsplannen. Extra bescherming binnen en buiten de Nieuwe Hollandse Waterlinie wordt daarom niet noodzakelijk en effectief geacht. Grootschalige transformaties zijn niet (rechtstreeks) mogelijk. Daarnaast worden aan ruimtelijke ontwikkelingen kwaliteitseisen gesteld, waarbij bij nieuwe ontwikkelingen rekening gehouden moet worden met de kernkwaliteiten van het landschap. Voor grootschalige transformaties geldt het bestaande Nederlandse afwegingskader, waarbij alle belangen (waaronder de cultuurhistorische waarde van de Linie) integraal worden afgewogen. Ook wordt de bescherming van het Nederlandse Werelderfgoed geborgd door een artikel in de omgevingswet.

11 Managementplan ln het managementplan staat hoe de instandhouding van de Nieuwe Hollandse Waterlinie is geregeld. Het managementplan is een dynamisch document dat elke tien jaar wordt herzien. Het managementplan bestaat uit drie pijlers: beschermen, ontwikkelen en uitdragen. Het managementplan beschrijft op welke manier partijen richting geven aan de drie pijlers, waarbij de bescherming van de Outstanding Universal Value centraal staat. Het gaat ook over het ontwikkelen van het levend landschap op een 'UNESCO-proof' manier. Ro//en en verantwoordelijkheden Een belangrijk onderdeel van het management plan is de beschrijving van organisatiestructuur en de rollen en verantwoordelijkheden van de betrokken partijen. De Nieuwe Hollandse Waterlinie beslaat een groot gebied waar een veelheid aan stakeholders en andere partijen betrokken zijn. Al deze partijen spelen een rol bij het beschermen, ontwikkelen, beleven en uitdragen van de site, Hiermee wordt bedoeld het zichtbaar, beleefbaar en toegankelijk maken van de waterlinie, aantasting te voorkomen en de linie te beschermen en het uitdragen van de unieke waarden van de linie, zodat deze bekend zijn en gewaardeerd worden door een breed publiek. De waterlinie in hoofden en harten. Het managementplan is in samenspraak met de overheden, eigenaren, exploitanten en andere belanghebbenden opgesteld. ln het managementplan is opgenomen dat alle partners hun eigen verantwoordelijkheid nemen ten aanzien van de bescherming, het beheer en de ontwikkeling. Daarnaast werken partijen ook samen aan deze onderwerpen en aan de beleving en recreatieve benutting van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. De provincies Noord-Holland, Utrecht, Gelderland en Noord-Brabant zijn gezamenlijk de siteholder van het toekomstige werelderfgoed, Zij vervullen een overkoepelende rol en werken faciliterend naar overheden, eigenaren en gebruikers. De siteholder is geen uitvoerder en neemt geen bevoegd gezag taken over. Koepel Omdat de Nieuwe Hollandse Waterlinie als uitbreiding van de Stelling van Amsterdam wordt ingediend wordt een zogenaamd 'koepel' managementplan opgesteld. Deze koepel legt de verbinding tussen het reeds bestaande managementplan van de Stelling van Amsterdam met die van de Nieuwe Hollandse Waterlinie.