zondag 23 oktober 2016 in het Kruispunt

Maat: px

Weergave met pagina beginnen:

Download "zondag 23 oktober 2016 in het Kruispunt"

Theophiel Mertens
6 jaren geleden
Aantal bezoeken:

1 zondag 23 oktober 2016 in het Kruispunt lezing oude testament (lector) Genesis 39, 1-20 lied Liedboek 166 b, Jozef zoekt zijn grote broers... lezing nieuwe testament (lector) Lukas 18, 9-14 lied Liedboek 944, O Heer, verberg u niet... schilderen bij een bijbelverhaal: reacties orgelspel uitleg en verkondiging Gemeente, lieve mensen van onze Heer, ---normen--- Tegenwoordig praten we weer meer over normen en waarden, het is een beetje een gevleugeld woord geworden, en het mag nu ook weer. Sinds politici van wie je het niet had verwacht die woorden gebruiken. Zou het zo zijn dat wij met zijn allen weer het belang van normen leren te waarderen? Toch was die normvastheid van Jozef, oftewel zijn voorbeeldig gedrag, niet het eerste wat ons in het groepje, waar we het over de tekst hadden, opviel. Er vielen vooral wat onvriendelijke woorden: wat een kreng! wat een rotstreek! En dan is de vrouw van Potifar bedoeld, natuurlijk. En toen we onze blik meer gingen richten op Jozef, over wie de verteller dus meerdere malen zegt: de Eeuwige was met hem Jozef de nederige, die zichzelf niet verdedigt, en die zich niet dik maakt,

2 en ook bij verleidelijke vrouwen uit de buurt weet te blijven, was het voor sommigen heel duidelijk, hoe de anti-jozef er uitziet: je ziet hem elke avond op tv, als de presidentsverkiezingen in Amerika aan de orde zijn nederig--- Misschien merken wij ook even, als we het zo lezen, dat dit voor gewoon meestal anders gaat: meestal zijn het mannen die vrouwen aanranden, en meestal hebben vrouwen die misbruikt zijn veel minder in handen om hun claim kracht bij te zetten dan deze vrouw die juist de dader is. Als we deze dingen aan de kant proberen te leggen, dan blijft er een beeld van Jozef dat door nederigheid gekenmerkt is. Hij komt niet op voor zichzelf, hij verdedigt zich niet, hij blaast zichzelf niet op, hij blijft standvastig en zo blijft hij betrouwbaar, al heeft hij nu eerst de schijn tegen. Hij heeft status verloren, hij heeft ook geen verweer, en het is wéér de veelkleurige mantel die het verhaal vertelt van de status die hij verliest. De mantel in de hand van de broers, de mantel in de hand van deze vrouw - de mantel die wéér als een bewijs wordt gehanteerd voor een verhaal dat hij niet bewijzen kan maar wat desondanks wel zijn werking doet Jozef weerloos. Tegen de verhalen. Maar wat er ook gebeurt, Jozef weet zijn grens. ---grens--- Alles is in Jozefs hand, behalve deze vrouw... Hij gaat niet meer nemen dan hem toekomt. En het vertrouwen te beschamen dat in hem is gesteld noemt hij zonde tegen God.

3 Jozef weet zijn plek, zijn grens. Verder dan dit gaat Jozef niet. Hij zal zijn maat niet te buiten gaan. Hij zou wel kunnen, hij zou misschien ook nog wel willen. De latere schriftuitleg van de rabbijnen kijkt naar Jozef in de situatie van verleiding. En je komt veel teksten tegen die zeggen dat Jozef aarzelt. Het is niet zo dat hem die vrouw koud laat. Maar hij doet dat niet. Hier is de grens. Hij moet hier stoppen, anders gaat alles kapot, en is het gedaan met de zegen de shalom, die er blijkbaar over zijn leven ligt. Hier is voor hem de grens. Als we het over grenzen hebben, dan hebben we het dus over normen. Nog niet over waarden. Jozef is nederig, zei ik, maar daarmee moet je ook weer oppassen. Hij is slaaf, maar hij heeft enorme verantwoordelijkheden. Hij wil ook niet beneden de maat blijven. Hij wil wel zo groot worden als hij worden kan. Een mens in zijn kracht, waar andere mensen aan kunnen zien dat God te vertrouwen is. Het gaat om vertrouwen. Als hij op de avances van deze vrouw zou ingaan is hij niet meer te vertrouwen. De joodse traditie noemt Jozef de rechtvaardige. In die zin dat hij een proef doorstaan heeft en trouw gebleven is aan God en de naaste. En, zegt de joodse traditie er dan bij: die trouw wordt in elk mensenleven op de proef gesteld! Ieder mens komt in dezelfde situatie terecht. Ooit zal jezelf Jozef zijn, en betrouwbaar blijven - of niet. ---begrip---

4 Misschien is het goed om, nu ik het belang van grens en norm heb benadrukt, het verhaal wat minder zwart-wit te bekijken. Het moet ook wat minder zwart-wit, want op vergrijp van een slaaf stond de doodstraf, en Potifar straft uitzonderlijk mild: hij zet Jozef in voorarrest. Daar moet een reden voor zijn, zeggen niet alleen de rabbijnen. Het zou kunnen dat Potifar zijn vrouw wel kende en het verhaal doorhad, en daarom mild straft. Er staat dat hij woedend is, maar niet op wie. Hij kan ook boos zijn op zijn vrouw. Misschien is het niet de eerste keer... Thomas Mann heeft in zijn grote vierdelige Roman "Joseph und seine Brüder", gepubliceerd tijdens het Nazibewind, in grote lijnen het bijbels verhaal gevolgd. Maar op dit punt, Jozef en de vrouw van Potifar, wijkt hij er van af. Mut-em-enet heeft haar seksuele gevoelens altijd moeten onderdrukken omdat zij met Petepres, een eunuch, alleen een ceremonieel huwelijk heeft, terwijl de cultus van de zonnegod van haar eist dat zij altijd maagd moet blijven... Het is niet denkbeeldig om aan te nemen dat deze vrouw, zeg maar, tekort is gekomen. En Thomas Mann heeft dat ook niet helemaal uit zijn duim gezogen: in vers 1 staat een akkadisch leenwoord dat met "vooraanstaand" of met "gesneden" vertaald kan worden. Wat betekent het als je man een gesnedene is, zelden thuis, en als je dan dag in dag uit geconfronteerd wordt met een mooie jongen? Er is ook een uitleg die nog verder gaat (Ron Pirson, De dromer van Hebron, 2001) - de joodse uitleg is soms even veelkleurig als de mantel van Jozef - en aanneemt dat Potifar Jozef speciaal gekocht heeft om als zaaddonor te dienen. Terwijl zij dus naar de anderen in huis doet alsof Jozef haar aanrandt, zijn haar woorden naar haar echtgenoot uit te leggen als: Ik doe wel mijn best hem in de slaapkamer te laten presteren - maar hij vertikt het.

5 En Jozef wil in deze visie dat zijn kinderen geen onderdeel worden van de familie van Potifar, maar onderdeel van het huis van Jakob. Het afwijzen van het aanzoek van de vrouw van Potifar wordt zo dus een handeling vanuit het geloof in de God van Israel. Ook over de rol van Jozef wordt in de bronnen nagedacht, en ook dat verhaal wordt minder zwart-wit: was het zijn standvastigheid, of was het de trouw van de Eeuwige? Latere joodse bronnen (Genesis Rabba in dit geval) melden dat Jozef heus wel geaarzeld heeft bij zijn weigering. En het verhaal staat ook in de Koran (Soera 12), maar met meer details over de vrouw en haar beleving van de situatie. Het eindigt daar met de vrouw die de andere vrouwen in de stad overtuigt dat ze niet over haar moeten roddelen: jullie zouden hetzelfde gedaan hebben als ik, als je de kans had gehad. Ook Jozef is in de Koran openhartig en hij erkent dat hij zich tot haar aangetrokken voelde. ---betrouwbaar--- Maar dit stuk zegt ons niet hoe we moeten omgaan met seksuele avances, erotiek en verleiding, maar legt ons eigenlijk een vraag voor: De vraag naar wie wij trouw zijn. En wat ons dat waard is. Wil je betrouwbaar zijn? En consequent? Wat is het je waard om voet bij stuk te houden? Wat is het je waard... - als wie zo vragen dan praten we dus over waarden...! Niet als je alleen maar zegt hoe je het hebben wil. Dat zijn normen die in de lucht hangen.

6 Zul je betrouwbaar zijn en voet bij stuk houden ook als je de wind van voren krijgt? Ook als je droom van een bevoorrechte positie daardoor in duigen valt? Ook als je op drie vingers kan aftellen dat je morele betrouwbaarheid de sociale ondergang betekent? De hele vertelling over Jozef laat ons zien wat een betrouwbaar mens voor anderen kan betekenen. Straks is Jozef de enige die nog vertrouwd wordt Betrouwbare mensen zijn een zegen voor anderen. Ook als ze daarbij verliezen. Een betrouwbaar mens! Mensen gaan het vertellen aan elkaar, en terwijl de betrouwbare mens dus zou kunnen zeggen: ik ben mijn status kwijt, ik ben onderuitgehaald, ik ben lelijk behandeld, zeggen de mensen er bij, zoals de verteller van dit verhaal: de Eeuwige was bij hem. Amen Jan-Hendrik Kip

Vergelijkbare documenten

zondag 2 juli 2017 in het Kruispunt

zondag 2 juli 2017 in het Kruispunt lezing oude testament (lector) Jesaja 30, 15-18 lied Liedboek 62, 1.6. Mijn ziel is stil... lezing nieuwe testament (lector) Lucas 15, 1-10 lied Liedboek 944, 1.3.4.