zondag 26 juni 2016 in het Kruispunt

Transcriptie

1 zondag 26 juni 2016 in het Kruispunt lezing oude testament (lector) Numeri 21, 4-9 lied Liedboek 806 Zomaar te gaan... lezing nieuwe testament (lector) Lukas 9, lofprijzing Liedboek 339 a uitleg en verkondiging Gemeente, lieve mensen van onze Heer, ---tegenwind--- Het was in mijn eerste werkplek in Duitsland. De Kirchentag kwam er aan. Dat betekent vaste deelnemers en dan nog de dagjesmensen. De Nederlandse Kerk in Duitsland had ook een kraam in een gigantisch beurscomplex. Wij zouden laten zien dat we er zijn in Duitsland, daarvoor hadden wij een brochure gemaakt en die zouden wij uitdelen. Gratis aan iedereen die hem hebben wil, zo dachten wij, dan bereiken wij zoveel mogelijk mensen. Maar het werd ons door de organisatie ten zeerste afgeraden om de brochure gratis weg te geven. We konden daar beter minstens een symbolisch bedrag voor vragen, want, zo zeiden ze, wat je gratis weggeeft dat ervaren mensen als waardeloos en dat halen wij op het eind van de dag dan ook weer uit de vuilnisbakken. Dus dat hebben we toen maar gedaan.

2 Wat je voor niets krijgt, ervaar je ook als niets waard. Zitten wij zo in elkaar? Het speelt ook in de lezing uit Numeri. De mensen klagen over het manna. Brood uit de hemel, gratis verstrekt aan iedereen, hoef je niets voor te doen, maar het komt hen de strot uit. En dat is nog zacht uitgedrukt, als je het woord leest dat hier staat. Manna. Andere teksten in de bijbel geven daar heel andere geluiden over: psalm 78 en 105 prijzen dat manna juist de hemel in. God houdt zijn volk op weg en zorgt voor ze. Brood uit de hemel, eten van God. Om dankbaar voor te zijn en nooit te vergeten. Maar nu is er bij het volk van God, onderweg naar en niet meer ver van het beloofde land, weer een punt bereikt. Er komt tegenwind. Edom wil hen niet over zijn grondgebied laten gaan. Macedonië doet de grens dicht voor de talloze vluchtelingen, zal ik maar zeggen. Andere weg zoeken? Hoe moet dat? Wordt het ooit nog wat? Je dacht hier een bestaan op te kunnen bouwen, maar je bent verder weg dan ooit. Hoe lang zou het nog duren totdat je iets hopen mag? En waar is God? Nòg langer onderweg, wat doen we hier eigenlijk? Alles zit tegen. En dat ellendige manna kunnen we niet meer zien.

3 Wat je zomaar krijgt wordt gauw als waardeloos ervaren. Wat gratis uitgedeeld wordt, is niks waard. Maar gratis is iets anders dan voor niks. Gratis heeft te maken met het woord gratia, genade. De Israëlieten eten geen waardeloos manna, maar genadebrood. Maar dat zien ze niet meer, dat kunnen ze niet meer zien, omdat hun ziel, hun levenskracht op is. De ziel van het volk kon het niet langer verdragen, zo staat het er. Ja, dat is minachten van de gave van God. Maar dat komt ook omdat de ziel geen kracht meer heeft. Als de ziel geen kracht meer heeft, worden mensen onredelijk. Vergeten wat goed is. Conflicten, dreigingen, tegenwind. En dan staat alles weer ter discussie. Moedeloos en ongeduldig worden ze. En dan komen weer de waarom-vragen: Waarom heb je ons weggehaald uit Egypte? Zij verwijten het God en Mozes, zo staat er. Aäron kunnen ze niets meer verwijten, die leeft niet meer. En nu is voor het eerst God degene tegen wie zij hun verwijten richten. Hoewel, als je goed leest lijkt het erop dat ze dat eigenlijk niet durven. Er staat god als soortnaam, de algemene term voor God, niet het woord dat staat voor de God van Israël. Als de toekomst onzeker is dan ga je het verleden idealiseren. In Egypte was vlees. Dat is begrijpelijk, dat je dat doet. Maar de tekst lijkt ons te zeggen dat dat niet goed is.

4 De woestijn is ook de plaats van de verzoeking. Je gaat gauw onderuit en kijkt naar wat achter je ligt. Zoals de man in het evangelie, die ploegt, maar kijkt naar wat hij al heeft gedaan, mooi. Maar dan trek je geen rechte voren meer, dan ben je juist bezig om problemen te veroorzaken. Je blik gericht houden op waar je heen wil, dat is de uitdaging. ---genezing--- Als het tegenzit worden mensen onredelijk. Hebben geen oog meer voor wat genade is. De woestijn is de plaats voor de beproeving. De woestijn is ook de plaats voor de slangen. Die kunnen heel lang zonder brood en water, en mensen kunnen dat niet. Het is alsof de mensen door slangenbeten weer tot bezinning worden gebracht en weer leren zien hoe belangrijk datgene is wat ze wel hebben. In de woestijn, in de beproeving, de zelfreflectie, veranderen de verwijten weer in gebeden, schietgebeden misschien, in smeekbeden, in kyrie eleison. Dat wil zeggen, het is meer dan kyrie eleison, Heer, ontferm u, het is ook een idee hoe dat er uit zou moeten zien. "Bid tot de Heer dat hij ons van de slangen verlost" zeggen ze tegen Mozes. "Wij hebben gezondigd". En het verhaal vertelt ons dat er inderdaad hulp komt van Godswege. Hij is toch met mensen begaan. Ze willen de slangen weg hebben.

5 Maar dat is niet wat er gebeurt. Er komt een mogelijkheid tot genezing voor wie gebeten is, maar de slangen verdwijnen niet. Voor mensen die in hun nood God zoeken is dit vaak wat er geleerd schijnt te moeten worden: God neemt het kwaad niet weg. Hij leert je hoe je het tegemoet kan treden. Dat schijnt vaak zijn lijn te zijn. Dat, als we het moeilijk hebben en zijn hulp zoeken, het ook nog de bedoeling is dat wij daar nog van leren. De omgeving en de situatie van het volk verandert niet wezenlijk. Nog steeds zijn zij in de woestijn en nog steeds hebben zij een lange weg te gaan, maar ze kunnen er weer tegen. Misschien kan ieder van u daar wel een eigen verhaal bij vertellen. Dat je iets weg wil hebben wat het je moeilijk maakt. Ziekte. Gebeurtenis waar je tegen opziet. Een last die te zwaar voor je is. En dat het antwoord op "kyrie eleison" dus niet het verdwijnen van de dreiging is, maar wel een manier om overeind te blijven. En zo de dreiging de vernietigende kracht te ontnemen. ---opzien--- Het is een spel met dood en leven wat ons wordt verteld: wie door een levende slang een dodelijke beet moet incasseren zal in leven blijven door het zien van een levenloze slang, een koperen slang. Het is paradox, het lijkt bijna op therapie, het heeft iets van confrontatie: juist het symbool van ondergang moeten ze aankijken.

6 Kennelijk is er een angst die niet alleen verlamt maar ook iets van redding in zich heeft. "Dit is geen overwinningsteken dat opgericht wordt" schrijft Dietrich Bonhoeffer bij deze tekst, "het is een teken van dood. Niet de heerlijke toekomst moeten zij zien, maar de straf, hun dood, hun schuld, tot teken opgericht. Daarvoor moeten zij niet weglopen, maar daarin moeten zij juist God terugvinden". Het is niet zo eenduidig welke associaties wij bij het woord "slang" zouden moeten hebben. In de bijbel is de slang het symbool van het kwaad en de verleiding (Gen 3). In Egypte was de kobra het symbool voor de macht van de farao. In Babylon was de slang een vruchtbaarheidssymbool, voor de Godin Astarte. En de griekse God Asklepios is de naamgever van de esculaap, teken van genezing. In ieder geval is dit symbool van de slang op een staf lang met Israel meegegaan. Koning Hizkia (2 Kon 18) vernietigt de slang van Mozes, omdat men voor die slang bleef wieroken, en dat was niet de bedoeling. Het was voor nu bedoeld, in de woestijn, op dit moment. Kijk naar de koperen slang. Niet alleen kijken, méér dan dat. In vers 9 staat een ander woord voor zien dan in vers 8. Het betekent zoiets als "vol vertrouwen opzien naar". Verschillende rabbijnse commentaren zeggen dat het niet de slang is die redt, maar het opzien, het aandachtig kijken naar de slang. Door deze slang op een staak heffen de Israëlieten hun hoofden weer omhoog. Zij laten het hoofd niet langer hangen, maar kijken weer omhoog, vooruit.

7 En voorbij de slang heffen zij hun hoofd weer op naar God. En zo mogen wij dat ook doen. In de pijn van het leven, in de last van alledag, in de gevolgen van verkeerde orientatie. En als wij het hoofd weer opheffen naar God, zien we misschien ook weer veel beter hoe waardevol de dingen kunnen zijn die je krijgt, voor niets, gratis, uit genade. Om van te leven en om overeind te blijven en naar het beloofde land te gaan. Amen Jan-Hendrik Kip stilte lied Liedboek 807 Een mens te zijn op aarde...