Over participatie en democratie van onderuit. Prof. Dr. Jeroen Van Laer

Transcriptie

1 Over participatie en democratie van onderuit Prof. Dr. Jeroen Van Laer

2 Inhoud 1. De crisis van de democratie 2. Participatie als oplossing? 3. De keerzijde van participatie 4. Nood aan participatiecultuur 5. Participatie: Wie? 6. Participatie: Hoe?

3 Het democratisch ideaal The democratic ideal thinks in terms of government of the humble, by the humble, for the humble, everywhere, any time. It is to protect the weak and to empower people everywhere, so that they can get on with living their diverse lives on earth freed from the pride and prejudice of moguls and magnates, tyrants and tycoons. (John Keane)

4 De crisis van de democratie A crisis of (dis)engagement. Globally there are more critical citizens, who value democracy as an ideal yet who remain dissatisfied with the performance of their political system, and core institutions of representative government (Pippa Norris)

5 Vertrouwen in instituties Onderwijs Gemeente Vlaamse regering Vlaamse administratie Vlaams parlement Gerecht Belgische regering Belgisch parlement SCV-studie Vlaanderen

6 David Van Reybrouck Filip De Rynck Luc Huyse

7 Evolutie van onze democratie Jaren 50 Representatieve democratie Particratie Verzuiling met sterk middenveld Sterke partij-affiliatie Bron: Van Reybrouck (2013)

8 Evolutie van onze democratie Jaren 80 Middenveld verzwakt Privatisering massamedia en publieke sfeer Toenemende instabiliteit van politiek systeem Mediatisering Bron: Van Reybrouck (2013)

9 Evolutie van onze democratie Sociale media > empowerment burgers > electorale druk Monitorial democracy Permanente campagne Politiek op korte termijn Bron: Van Reybrouck (2013)

10 Zoektocht naar institutionele innovatie Een hernieuwde democratie? Politiekers: op zoek naar een verloren ideaal van democratie met plichtsbewuste en geïnformeerde burgers Burgers: frustratie over de beperkte opties om te participeren, het lage niveau van effectiviteit en responsiviteit van het systeem Need for inclusive and accountable institutions that can provide a space for consequential interaction between citizens and their elected representatives (Coleman Blumler)

11 en een nieuwe definitie van burgerschap en democratie. Political participation does not come naturally, nor do powerful institutions have incentives to encourage it. In short, we must not only prepare citizens for politics but also improve politics for citizens. Peter Levine (2006)

12

13 Participatie: waarom wel? Vanuit overheid: 1. Creatieve en innovatieve ideeën 2. Draagvlak creëren Vanuit burger: 1. Agenda-setting (invloed) 2. Sociaal kapitaal (gemeenschapsgevoel)

14 Assumptie: participatie is goed 1. Betere beleidskwaliteit (innovatie en creativiteit) 2. Hogere efficiëntie 3. Hogere effectiviteit 4. Hoger vertrouwen (draagvlak) 5. Burgerschap en sociaal kapitaal 6. Buiten juridische conflictresolutie 7. Snellere besluitvormingsprocessen Kortom, participatie doorgaans als iets goeds gezien, want Interne functie (democratische leerschool) Externe functie (toegang tot besluitvorming)

15 Never doubt that a small group of thoughtful, committed citizens can change the world; indeed, it is the only thing that ever has. Margaret Mead

16 Participatie: waarom niet? De keerzijde van de medaille Overheid doet beroep op verantwoordelijke burger maar wat is verantwoordelijk? In wiens ogen? Instrumenteel en gedepolitiseerd burgerschap Meer overheid met minder overheid Het is onmiskenbaar dat mensen in onze huidige netwerk- en informatiesamenleving mondiger en zelfstandiger zijn dan vroeger. Gecombineerd met de noodzaak om het tekort van de overheid terug te dringen, leidt dit ertoe dat de klassieke verzorgingsstaat langzaam maar zeker verandert in een participatiesamenleving. Van iedereen die dat kan, wordt gevraagd verantwoordelijkheid te nemen voor zijn of haar eigen leven en omgeving.

17 Weg met de participatiesamenleving

18 Participatie: waarom niet? Bedenkingen: 1. Representativiteit: participatie-elite? 2. Mattheus effecten: sterke organisaties belangen kunnen hun punt beter maken 3. Traditionele radeninspraak leunt ook op sterkere belangen (zie de discussie over oud en nieuw middenveld) 4. Doorwerking? Staat politieke cultuur dit toe? 5. Hoe verbinden met representatieve democratie? 6. Risico op frustratie wanneer niet naar participanten geluisterd wordt?

19

20

21

22 Participatie: waarom niet? Bedenkingen: 1. Representativiteit: participatie-elite? 2. Mattheus effecten: sterke organisaties belangen kunnen hun punt beter maken 3. Traditionele radeninspraak leunt ook op sterkere belangen (zie de discussie over oud en nieuw middenveld) 4. Doorwerking? Staat politieke cultuur dit toe? 5. Hoe verbinden met representatieve democratie? 6. Risico op frustratie wanneer niet naar participanten geluisterd wordt?

23

24 Nood aan participatiecultuur Van bovenaf Gemeenteraad College van burgemeester en schepenen Ambtenaren Hogere overheid Lokale pers Adviesraden Inwoners Middenveld verenigingen Bedrijven Van onderuit

25

26 Participatie: wie? Wie moet participeren? Identificeren van 1. Doelgroep 2. De begunstigden 3. Positief beïnvloede derde partijen 4. Negatief beïnvloede derde partijen Nadenken over scope en betrokkenheid Hoe mobiliseren? Hoe bewaren en bewaken?

27 Participatie: hoe? Vormen van participatie Variatie in doelstelling 1. Co-design: participatie in beleidsplanning en -programmering 2. Co-decide: participatie in besluitvorming (bv. Referendum) 3. Co-produce: participatie in de uitvoering 4. Co-evaluate: participatie in beoordeling van beleid Variatie in aantal deelnemers, representativiteit, intensiteit, kostprijs,

28 Participatieladder ~ Sherry Arnstein

29 Informeren Consulteren Adviseren Coproduceren Meebeslissen Politiek en bestuur houden burgers op de hoogte van de genomen beslissingen. Burgers leveren geen input. Bv. Audiovisueel, publieke hoorzitting, meeting, tentoonstelling Politiek en bestuur bepalen beleidsrichting. Burger is gesprekspartner.resultaten zijn nietverbindende bouwstenen voor beleid. Bv. Burgerpanel, e-consultatie, focusgroep Politiek en bestuur laten burgers problemen en oplossingen formuleren. Ideeën hebben volwaardige rol in beleidsontwikkeling. Bv. Adviescommissie, burgerjury Politiek, bestuur en betrokkenen komen samen probleemagenda en oplossingen overeen. Politiek verbindt zich aan oplossingen bij uiteindelijke besluitvorming. Bv. Wereldcafé, groupdecision room Politiek en bestuur laten de besluitvorming over aan burgers. Politiek neemt resultaten over, na toetsing aan specifieke randvoorwaarden. Bv. Burgerjury, referendum, agendarecht

30 Bestuurstijlen Bestuurstijlen Rol van het bestuur Rol van de burger Faciliterend Biedt ondersteuning en laat beleidsvorming over aan participanten Initiatiefnemer Samenwerkend Delegerend Participatieve stijl Consultatief Open autoritaire stijl Gesloten autoritaire stijl Bestuur werkt samen en besluit op basis van gelijkwaardigheid met participant Bestuur besluit over het beleid met inachtneming van de vooraf gestelde randvoorwaarden Bepaalt beleid, maar staat open voor andere ideeën en oplossingen Bepaald beleid geeft de mogelijkheid tot commentaar maar er moet geen gevolg aan worden gegeven Voert zelfstandig beleid en verschaft hierover informatie Voert zelfstandig beleid en verschaft geen informatie Samenwerkingspartner op basis van gelijkwaardigheid Medebeslisser: binnen randvoorwaarden Adviseur Geconsulteerde, gesprekspartner Doelgroep van onderzoek/ voorlichting, levert geen input Geen Interactief Niet-interactief

31 De beleidscyclus

32

33

34

35 Participatie is een proces

36 Participatie is een proces

37 Samenvattend. Hoe participatie als overheid organiseren? Definiëren van scope (wat?) Wat zijn de algemene en specifieke doelstellingen? Wat is reeds beslist? Wat staat nog open voor input en discussie? Identificeren van participaten (wie?) Hoe breed gaan? Omschrijven van mate van participatie (hoe?) Cfr. Ladder van participatie In welke fase van beleidsproces? (wanneer?)

38 Enkele bronnen coproductie, cases methoden conceptueel werk, praktische handleidingen participatie en democratie o.a. 60 tal methoden Afwegingskader pro-demos: goed, maar kritisch bekijken