Evaluatie van de activiteiten van het dagelijks leven (ADL): praktische verdieping in meetinstrumenten

Transcriptie

1 Evaluatie van de activiteiten van het dagelijks leven (ADL): praktische verdieping in meetinstrumenten Prof Dr Patricia De Vriendt Frailty in Ageing (FRIA) research and Gerontology Department Vrije Universiteit Brussel Arteveldehogeschool Gent Herhaling titel van presentatie 1

2 Ziekte diagnostiek: Als ondersteuning medische diagnose In combinatie met ander assessment Zorg diagnostiek Plannen (thuis)zorg Advies Plannen behandeling

3 Eerste lijns screening Screenen Geriatrisch Profiel, Eerste of tweede lijns screening Comprehensive Geriatric Assessment In depth assessment

4 Diagnostiek Multidisciplinaire diagnostiek: Klinisch / geriatrisch bilan Techniciteiten: labo, beeldvorming, Cognitief bilan => objectieve cognitieve achteruitgang Functioneel bilan => beperking in dagelijks functioneren Psychologisch en gedragsmatig bilan Zorgdiagnostiek Multidisciplinaire benadering: Arts Verpleegkundige Psycholoog Ergotherapeut Sociaal verpleegkundige

5 Criteria dementie en MCI of prodromale AD Dementia Cognitive decline Functional decline Loss of independency Neuropsychological and behavioural problems MCI or prodromal AD Cognitive deterioration more than expected for age but not severe enough to warrant diagnosis of dementia Basic (b)-activities of Daily Living (ADL) should remain intact, instrumental (i)-adl minimal impaired Growing evidence for subtle performance problems in complex ADL

6 Diagnostiek Cognitie primaire symptomen ADL secundaire symptomen Gedrag Affect secundaire symptomen titel 6

7 CORRELATIE COGNITIE, BPSD EN ADL E

8 Verband cognitie en BPSD met ADL Grotere cognitieve achteruitgang gaat gepaard met toenemend functionele achteruitgang (op dit moment vooral evidentie op vlak van zelfzorg en huishouden (band i-adl) (e.g. Mitchell et al., 2011); Duidelijk verschil in tijdsverloop cognitieve achteruitgang Associatie met i-adl in het begin Associatie met BPSD na 18-24mnd (Monaci and Morris, 2012) Beperkte cognitieve achteruitgang bij milde cognitieve problemen evolueert naar globale cognitive disfunctie (Giovanetti et al., 2008)

9 Correlatie cognitieve functies met ADL Executieve functies (e.g. Monaci and Morris, 2012) Geheugen (e.g. Farias et al., 2006; Yeh et al., 2011) Complex redeneren (e.g. Perneczky et al., 2006; Ahn et al., 2009)

10 Conclusie Vroegste fases van cognitieve achteruitgang zijn sterkst gecorreleerd met moeilijkste activiteiten; Latere fasen sterker gecorreleerd met BPSD

11 Hypothesis of functional continuum Healthy aging > age associated functional decline > Mild Cognitive Impairment > dementia

12 Hypothesis of functional continuum Achteruitgang functionaliteit gebeurt op vaste, stapsgewijze manier (e.g. Njegovan et al., 2001) b-adl later beperkt dan complexe ADL Cumulatieve veranderingen leiden tot conversie dementia

13 Hypothesis of functional continuum Data studie De Vriendt et al.

14 Cognitie primaire symptomen ADL secundaire symptomen Gedrag Affect secundaire symptomen titel 14

15 Activities of Daily Living 3 levels of functioning, stratified according to complexity and cognitive organisation Basic ADL (b-adl): self care -> those activities necessary to stay alive Instrumental ADL (i-adl): household activities -> those activities necessary to stay independent Advanced ADL (a-adl): leisure, hobbies, self developmental activities, beyond what is needed -> luxury items, volitional, influenced by culture, personal engagement (Reuben et al., 1990)

16 Basale ADL Zich wassen Zich binnenshuis verplaatsen Eten Zich kleden Toiletbezoek

17 Instrumentele ADL Telefoneren Maaltijden bereiden Boodschappen Huishouden Geldbeheer Medicatiegebruik Zich verplaatsen Was doen Kleine klusjes

18 Geavanceerde ADL Moderne technologie Zorgen voor Hobby s

19 Problemen met ADL Functionele status varieert sterk per individu (geen normtabellen) Achteruitgang individueel bepaald Geen normtabellen, geen consensus over vereiste niveau beperking Zwakke psychometrische kenmerken Schalen niet moeilijk genoeg voor identificatie milde cognitieve acheruitgang MAAR ecologisch zéér valide

20 Soorten meetinstrumenten Self report Informant report Performance based

21 Self report Performance based Informant report Mondelinge evaluatie, vragenlijst Courante, valide methode Vaak kosteloos Eenvoudig toe te passen Over- of onderschatting van het functioneren Specifieke handeling(en) in ADL Geen subjectieve beïnvloeding Klinische setting vs thuisomgeving Gestandaardiseerd protocol obv opleiding Arbeidsintensief en vaak vrij duur Mondelinge evaluatie, vragenlijst Aanvulling op self-report Dezelfde voordelen (kosteloos, eenvoudig, ) Objectief standpunt van mantelzorger

22 Literatuur Meetdomein: Puur b-adl, i-adl gecombineerd b-adl/i-adl of ADL en andere domeinen (cognitie, gedrag) Doelgroep: Globaal of conditie specifiek Meetmanier: Directe observatie Self of informant report

23 Structuur s Pure b-adl Katz: origineel instrument of Belgische versie Barthel - index Pure i-adl Lawton schaal gecombineerd COPM AMPS SMAF FIM Bron: patiënt of proxy of beiden, performance based

24 Huidige meetinstrumenten Op heden talrijk aantal instrumenten Meest gebruikte meetinstrumenten Barthel Index Lawton and Brody iadl Katz Index of ADL Andere meetinstrumenten worden opmerkelijk minder gebruikt Alle meetinstrumenten hebben tekortkomingen (Yang, et al. 2014)

25 Katz

26 Barthel

27 Lawton

28 Fim

29

30 IQ-CODE Informant Questionnaire on Cognitive Decline in the Elderly Afname bij mantelzorger Discrimineert tussen normale veroudering en dementie Hoge sensitiviteit en specificiteit titel 30

31 IQ-CODE: items uit de verkorte versie Jorm A.F. A short form of the IQ-CODE, titel 31

32 Informanten report: IQ CODE-N Dit is een lijst met bezigheden waarbij onthouden en nadenken belangrijk zijn. Wilt u bij elke bezigheid aangeven of mevrouw/meneer in de afgelopen 10 jaar (iets) verbeterd is, niet is veranderd, of (iets) verslechterd is? U kunt een kringetje zetten om het antwoord dat volgens u de juiste keuze is, en dit volgens volgende antwoordcode : 1 = veel beter 2 = iets beter 3 = niet veranderd 4 = iets slechter 5 = veel slechter. De vergelijking met 10 jaar geleden is belangrijk. Dus, als mevrouw/meneer ook altijd al vergat waar hij/zij spullen had neergelegd en dit nu nog steeds vergeet, dan is hij/zij op dat punt niet veranderd. Zet in dit geval een kringetje om het cijfer 3 = niet veranderd.

33 Hoe is mevrouw/meneer, vergeleken met 10 jaar geleden, bij : 1. Feiten herinneren over familieleden en vrienden, zoals beroepen, verjaardagen of adressen Herinneren wat er pas geleden is gebeurd Gesprekken herinneren van een paar dagen geleden Enz

34 E-Cog (Farias, et al.)

35

36

37 Principe van retrogenese

38

39

40 WELKE ASPECTEN VAN ADL KUNNEN NUTTIG ZIJN IN DE COGNITIEVE DIAGNOSTIEK?

41 Verschil in functioneren tussen de groepen gezond, MCI, AD in verschillende stadia Op verschillende vlakken: aantal activiteiten, soort activiteiten aard van de fouten

42 AANTAL ACTIVITEITEN

43 Aantal activiteiten De Vriendt et al., 2012

44 Performing cognitive activities associated with reduced odds of having MCI Geda et al., 2011

45 SOORT ACTIVITEITEN

46 soort activiteiten Telefoneren Financien Medicatie Publiek transport 4 moeilijkste i-adl s (e.g. Yeh, 2011) Auto rijden(e.g. Wadley, 2009) Handschrift (Werner et al., 2006) Terugvinden bezittingen, afspraken houden (Pedrosa et al., 2010)

47 Subjects restricted in each activity (%) Ability to Carry Out Normal Activities Reduces in Pre- Dementia Stage Telephoning Incident dementia cases after 10 years follow-up Subjects free of dementia after 10 years follow-up Transportation Medications 100 Finances yrs -7 yrs -5 yrs -2 yrs yrs -7 yrs -5 yrs -2 yrs 0 Adapted from Peres K. J Am Geriatr Soc. 2008;56:37-44.

48 Patients with MCI are impaired relatively to healthy controls in c-adl Pedrosa et a., 2010; the ADCS/MCI/ADL

49 Results More ability to manage everyday technology Older adults without cognitive impairment (OA) * * * ** * Persons with MCI Persons with mild AD *** * * **** * *** MEAN * ** ***** * ****** *** **** MEAN ** ** ** * ** **** **** * ** ***** **** **** *** ** *** MEAN ******** **** *** *** ** * **** **** * ** AD vs. OA p MCI vs. AD p OA vs. MCI p Malinowsky et al., 2011 ** Everyday technolog Usage (ETUG) Less ability to manage everyday technology

50 KWALITEIT VAN HET FUNCTIONEREN

51 Fouten in de uitvoering Giovanetti et al., 2008

52 Fouten op Natural Action Test: Ommission fouten Iets niet doen Commission fouten Iets anders doen Addition fouten Iets te veel doen

53 Giovanetti et al., 2008

54 Fouten in functioneren in milde cognitieve acgheruitgang Kennis mbt de taak blijft; Problemen om deze kennis in het dagelijks leven toe te passen; Resulteert in milde functionele problemen (slordigheid, niet accuraat, traagheid, ); Maar doel wordt wel bereikt. Giovanetti et al., 2008

55 DIAGNOSTISCHE WAARDE VAN ADL EVALUATIE

56 ADCS/MCI/ADL (Pedrosa)

57 a-adl schaal (De Vriendt et al, 2013) Rationale International Classification of Functioning, Disability and Health (ICF) Als referentiekader voor evaluatie instrumenten ADL-triade (b-, i-, a-adl) Persoon als eigen referentiepunt: hoe relevant is de activiteit voor de persoon? Differentiatie in oorzaken van functionele beperkingen WHO, 2001 Verschillende gradaties van beperkingen titel 57

58 58

59 15 clusters 49 activities 1 Sophisticated kitchen activities (d6301) 1 Freezing or pickling vegetables 2 Baking bread Household appliance and daily technology (d6403) 6 using magnetron 7 using dish washer Engagement in organised social activities or leisure activities (d910, d9250) taking part in meetings, conversations. 59

60 The ICF Scores Performance: 0/1 0 No Problem Completely independently, no help, adequate, flexible, inventive, creative 1 Mild Problem Completely independently, no help, mild limitations: less frequent, more simplified 2 Moderate Problem Independently, sometimes help, less adequate, less result oriented, faults in performance 3 Severe Problem Completely dependent, continuous help (guiding, support, effective help) 60 4 Complete Problem No active performance at all

61 Underlying causes of limitation Intrinsic causes - cognitive reason - intra personal reason - physical reason Extrinsic causes - social reason - material reason 61

62 The a-adl indices TNA Total Number of Activities a-adl-di Advanced Activities of Daily Living Disability Index a-adl-cdi Advanced Activities of Daily Living Cognitive Disability Index a-adl-pdi Advanced Activities of Daily Living Physical Disability Index 62

63 ROC curves a-adl indices (De Vriendt et al, 2014)

64 Groups Optimal cut off Sensitivity Specificity AUC Indices a-adl-di C vs. MCI % 80.0 %.792 MCI vs. AD % 70.0 %.789 C vs. AD % 90.0 %.949 C vs. patients % 80.0 %.870 a-adl-cdi C vs. MCI % 70.0 %.778 MCI vs. AD % 71.7 %.792 C vs. AD % 94.0 %.960 C vs. patients % 76.0 %.868 a-adl-pdi C vs. MCI % 64.0 %.596 MCI vs. AD % 56.6 %.574 C vs. AD % 70.0 %.666 C vs. patients % 60.0 %.631

65 ADL: CONCLUSIE

66 Evaluatie van ADL nuttig in the diagnose van (milde) cognitieve beperkingen en conversie dementia i-adl -> MCI/milde dementia a-adl-> gezond/milde cognitieve problemen Eenvoudig en goedkoop Focus op het proces van handelen, niet alleen op het resultaat Wordt hoog gewaardeerd

67 Tot slot

68 Diagnostiek psycho-cognitieve aandoeningen is een puzzel met verschillende puzzelstukjes Vereist multidisciplinariteit en een brede kijk Waarschijnlijkheidsdiagnose Diagnostiek van het systeem, met in acht name van de context, aandacht voor de mantelzorger