Inhoud. Deel I Theoretische achtergrond

Transcriptie

1 VII Inhoud 1 Inleiding 1 11 Eclectisch en integratief 2 12 Ordening van interventies: de interventiecirkel 3 13 Dit boek 4 14 Leeswijzer 4 15 Dankbetuiging 5 Deel I Theoretische achtergrond 2 Afbakening en definitie van psychotrauma en persoonlijkheid 9 21 Inleiding Definitie van trauma Definitie van persoonlijkheid Domeinen van persoonlijkheid Karaktertrekken (traits) Biologisch perspectief Het intrapsychische perspectief Het cognitieve en experiëntiële perspectief Perspectief op aanpassing en coping Slotwoord over deze perspectieven Van persoonlijkheid naar persoonlijkheidsstoornis Categoriale indeling Het vóórkomen van persoonlijkheidsstoornissen Van een categoriale naar een dimensionele beschrijving van persoonlijkheidsstoornissen Persoonlijkheidsproblematiek en (complexe) traumaproblematiek Tot slot 33 3 Modellen voor diagnostiek en behandeling Inleiding Behandeling van psychotrauma Conceptuele overlap tussen psychotrauma en persoonlijkheidsproblematiek Interventies voor persoonlijkheidsproblematiek Dialectische gedragstherapie (DGT) Schematherapie Mentalization-based Treatment (MBT) Transference Focused Psychotherapy Systeemtherapie Ecologisch model van het individu en zijn omgeving Aandacht voor de gevolgen voor relaties met direct betrokkenen Het vóórkomen van problemen in de partnerrelatie bij veteranen na psychotrauma Ouder-kindrelatie Bestaat intergenerationele traumatisering? 51

2 VIII Inhoud 355 Model van gezinsaanpassing Tot slot: de interactie tussen invloeden van binnen en buiten levenslange ontwikkeling en veerkracht 54 4 Richtlijnen en handvatten Inleiding richtlijnen Richtlijnen en traumabehandeling Richtlijnen voor behandeling van persoonlijkheidsstoornissen Integratie richtlijnen traumabehandeling en behandeling van persoonlijkheidsstoornissen Handvatten complexe problematiek Goede diagnostiek Een goede theorie over de samenhang van symptomen, diagnostiek, levensloop en hulpvraag Consensus of compromis met de cliënt over diagnostiek, behandeldoelen en -methoden Overzicht over verschillende behandelinterventies in overzichtgevend plan Focus op verwerking van trauma s en schokkende gebeurtenissen Adequate therapeutische relatie en oppassen voor het weke hart Tot slot 62 Deel II Overzicht houden 5 Diagnostiek Inleiding De opzet van individuele diagnostiek Semigestructureerde interviews Structured Clinical Interview for Disorders (SCID-II) Structured Interview for DSM IV Personality (SIDP-IV) Clinician-Administered PTSD Scale (CAPS) Zelfrapportagevragenlijsten Personality Inventory for DSM-5 (PID-5) Severity Indices of Personality Pathology (SIPP) Schedule for Nonadaptive and Adaptive Personality (SNAP) en Dimensionele Assessment voor persoonlijkheidspathologie (DAPP) Minnesota Multiphasic Personality Inventory-2 (MMPI-2) Millon Clinical Multiaxial Inventory IV Neuroticism-Extraversion-Openness (NEO) Personality Inventory (PI)-Revised Nederlandse Persoonlijkheidsvragenlijst (NPV) Schema-Vragenlijst (SV) of Young Schema Questionnaire (YSQ) Experiences in Close Relationships-Revised Dimensional Personality Symptom Item Pool (DIPSI) Zelf in te vullen instrumenten voor trauma Projectieve en narratieve tests Social Cognition and Object Relations Scale (SCORS) Zinnen Aanvul Test (ZAT) 74

3 Inhoud IX 553 Reflective Functioning Rating Scale Diagnostiek van gezinsprocessen Het cognitieve kader De gedragsmatige bril Het hechtingsraster Het narratieve perspectief Psychodiagnostische instrumenten die de gezinsprocessen meten Tot slot 77 6 Samenhang van klachten en levensloop Overzicht houden bij complexe problemen Verschillende modellen voor de probleemsamenhang Holistische theorie volgens het vakjesmodel Cognitieve casusconceptualisatie volgens Beck Casusconceptualisatie volgens schematherapie Het SORC-model Hybride model Ten slotte 86 7 Een overzichtgevend behandelmodel: de interventiecirkel Complexe problematiek: veel klachten en problemen Overzicht bewaren en traumagericht behandelen Kritiek op het driefasenmodel Overzichtgevend behandelmodel: de interventiecirkel De zes segmenten van de interventiecirkel In welk segment begin je de behandeling? Comorbide psychische problematiek Omgang met middelengebruik Tot slot 94 Deel III Interventies 8 Het psycho-educatiesegment Inleiding Uitleg van de probleemsamenhang Uitleg van de betekenis van diagnostische categorieën Uitleg geven aan de hand van het modusmodel uit de schematherapie Aspecten van persoonlijkheidsproblematiek en traumatisering Kwetsbaarheid Toen en nu Sleutelwoord: controle Neiging van kinderen naar schuldontlasting ouders Niet afleren van aangeleerde overlevingsstijlen, maar er overheen leren Metaforen Metafoor voor een schokkende gebeurtenis: de bruiloft Metafoor ter verklaring van uitstel van traumareacties: de kettingbotsing 105

4 X Inhoud 84 Retraumatiseringsdriehoek Tot slot Praktische-zakensegment Inleiding Overzichtgevende interventie: problemen in de tijd zetten Relaties Zelfzorg Slaapproblemen en veranderd dag- en nachtritme Rust en ontspanning Goed eten en drinken Lichamelijke conditie Dag- en weekstructuur Praktische problemen betreffende huisvesting, werk en inkomen Omgaan met moeilijke situaties Crisisplan Hulpbronnen Tot slot Emotieregulatiesegment Inleiding Adequate emotieregulatie: met emoties van nu reageren op situaties van nu Waarom reageren mensen op situaties van nu alsof het situaties van toen zijn? De retraumatiseringsdriehoek als uitleg dat situaties van nu en emoties van toen niet bij elkaar horen Aangrijpingspunt voor interventie Verschillende programma s en verschillende technieken Spanningsregulatie Inventariseren van spanningsbronnen en in de tijd zetten Ontspanningsoefeningen Ontspannende activiteiten Mindfulness als spanningsregulatie Afleiding zoeken Agressieve spanning reguleren Management van herbelevingen of nare beelden Traumaoproepende prikkels inventariseren Stopmechanisme Voorwerpen die het veiligheidsgevoel vergroten Imaginaire helper Controle over herbelevingen Grounding Dissociatie Afwachten Zitten en kijken Kleuren Stevig staan of zitten De vijf zintuigen Naar concrete informatie vragen 140

5 Inhoud XI 1098 Fysieke activiteit Het bewuste nu: mindfulnesstechnieken Emoties komen en gaan Slaap- en nachtmerrieregulatie Nachtmerrie-rescripting Piekerverzamelplek Natuurlijke processen: veerkracht en gezonde versterking van positieve bronnen Gedenkdoos of -plek Ankeroefening Resource Development Installation (RDI) Rationele rehabilitatie Karateplek Vaardigheidstrainingen Sociale vaardigheidstrainingen Agressieregulatietrainingen Programma s met gecombineerde interventies Dialectische Gedragstherapie van Linehan STAIR Vroeger en Verder VERS Tot slot Het systeemsegment Inleiding Doelstelling van systeeminterventie Aanpak van de behandeling Behandeling van partnerrelatieproblemen Behandeling van ouder-kindrelatieproblemen Gezinsgerichte interventies voor gezinnen met jongeren Hechtingsbevorderende programma s Tot slot Het verwerkingssegment Inleiding Algemene aspecten van verwerking Vrijheid om te stoppen Wanneer verwerken: welk risico neem je? Indicatoren om wel of niet tot verwerking over te gaan Schakelen tussen verschillende segmenten en een veilige structuur aanbrengen Ingekapselde onverwerkte ervaringen: vorm van vermijding Verwerkingsmodule Globaal procesverloop bij verwerking Spanningsverlagende technieken Verschillende verwerkingstechnieken in schema Globale en specifieke verwerkingstechnieken Globale of narratieve verwerkingstechnieken Specifieke verwerkingstechnieken Cognitieve interventies 201

6 XII Inhoud 1251 Cognitieve therapie Zelfbeeld Irreële schuld Reële schuld Socratische dialoog Agressie, woede en wraak Agressie Woede en wraak Geïntegreerde verwerkingsprogramma s Beknopte Eclectische Psychotherapie voor PTSS (BEPP) Schematherapie Tot slot Het integratiesegment Inleiding Herbezinning op de oude copingmechanismen Veerkracht Herstelgericht werken Andere manieren van omgaan met zichzelf en met anderen Sociale vaardigheidstechnieken Omgaan met agressiviteit Zelfbeeld Seksualiteit Herbezinning op het leven Opleiding en (vrijwilligers)werk Sociale contacten Interesses en hobby s Terugvalpreventieplan Einde van de behandeling Afname van de frequentie van de sessies Cliënten stimuleren naar een einde Pauze in de behandeling Chronische problematiek Afsluiten behandeling en afscheid nemen Tot slot 219 Deel IV De therapeutische relatie en de behandelaar 14 De therapeutische relatie Inleiding Wat is een therapeutische relatie? Een voorwaardenscheppende functie Een constructivistische functie Hybride vorm van therapeutische relatie: voorwaardenscheppende constructivistische relatie 228

7 Inhoud XIII 1424 Omgaan met problematische overdracht Omgaan met de eigen belasting door de behandelaar Valkuilen per persoonlijkheidsstoornis Cluster A: schizoïde, schizotypische en paranoïde persoonlijkheidsstoornissen Cluster B: narcistische, antisociale, theatrale en borderline persoonlijkheidsstoornissen Cluster C: afhankelijke, ontwijkende en dwangmatige persoonlijkheidsstoornissen Tot slot Het weke hart van de behandelaar: over compassie en lange behandelingen Inleiding Lange behandelingen en complexe problematiek Nadelen van onnodig lange behandelingen Imaginaire oefening Compassie en lange behandelingen Als de compassie overblijft : het weke hart Waarom blijven cliënten (onnodig) lang in behandeling? Waarom laten behandelaren behandelingen (onnodig) lang duren? Wanneer zijn lange behandelingen wel geïndiceerd? Hoe zijn onnodig lange behandelingen te voorkomen? Tips en trucs om onnodig lange behandelingen te voorkomen Tot slot 252 Bijlagen 253 Tot slot: oud zeer in tegenwoordige tijd 254 Literatuur 255 Register 263

8