Kader 1: Identieke gezondheidsvragen in de GE 2001 en de SEE 2001

Transcriptie

1 Nieuwsbrief Jaargang 12 Nummer 3 Oktober 2012 Inhoud P1 Hoe consistent antwoorden respondenten op vragen over hun gezondheid in de Gezondheidsenquête en de Socio- Economische Enquête? Johan Van der Heyden P3 Workshop over syndroomsurveillance, Brussel, juni 2012 P3 Erkenning van nationale referentiecentra voor humane microbiologie in België Gaëtan Muyldermans redactie Nathalie Bossuyt Geneviève Ducoffre Tadek Krzywania Herman Van Oyen WIV-ISP Volksgezondheid & Surveillance J. Wytsmanstraat Brussel België T F ISSN (gedrukt) ISSN (online) Hoe consistent antwoorden respondenten op vragen over hun gezondheid in de Gezondheidsenquête en de Socio-Economische Enquête? Gegevens over zelfgerapporteerde chronische morbiditeit, subjectieve gezondheid en functionele beperkingen vormen belangrijke gezondheidsinformatie en worden onder meer gebruikt voor het berekenen van indicatoren over gezonde levensverwachting en levenskwaliteit. Meestal wordt deze informatie verzameld via gezondheidsenquêtes. Er is echter weinig onderzoek beschikbaar over de betrouwbaarheid van de verzamelde gegevens en de achtergrondkenmerken van de respondenten die de betrouwbaarheid beïnvloeden. In 2001 vonden in België zowel de Socio- Economische Enquête (SEE) als de nationale Gezondheidsenquête (GE) plaats (Epi-Scoop 2008, nr. 3). Het WIV-ISP is sinds 1997 verantwoordelijk voor de organisatie van de Belgische GE. De SEE 2001 werd uitgevoerd door de Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie (ADSEI), voorheen het Nationaal Instituut voor de Statistiek (NIS). Op vraag van het WIV-ISP werden drie vragen over gezondheid uit de GE in de SEE 2001 opgenomen (zie Kader 1). In deze studie werd door het WIV-ISP in samenwerking met de Universiteit Gent nagegaan hoe consistent personen die tijdens een zelfde periode van drie maanden aan beide enquêtes deelnamen deze vragen beantwoordden. Kader 1: Identieke gezondheidsvragen in de GE 2001 en de SEE Hebt u één of meerdere langdurige ziekten, langdurige aandoeningen of handicaps? (ja, neen) 2. Zo ja, bent u daardoor belemmerd in uw dagelijkse bezigheden? (voortdurend, af en toe, niet of zelden) 3. Hoe is uw algemene gezondheidstoestand? (zeer goed, goed, gaat wel, slecht, zeer slecht) Methoden De GE werd uitgevoerd bij een representatieve steekproef van personen. Deelname gebeurde op vrijwillige basis. De participatiegraad bedroeg 61%. Informatie over chronische morbiditeit en functionele beperkingen werd bekomen via een mondeling interview. Indien de geselecteerde persoon zelf niet in staat was om te antwoorden of jonger was dan 15 jaar gebeurde het interview via een bevraging van iemand uit de omgeving van de persoon. De vraag over de subjectieve gezondheidsbeleving maakte deel uit van de schriftelijke vragenlijst die enkel door de geselecteerde persoon zelf mocht beantwoord worden. De gegevensverzameling in de SEE gebeurde via een schriftelijke vragenlijst die per post werd opgestuurd aan alle in België wonende huishoudens. Deelname was verplicht. Indien de vragenlijst ook na het sturen van een herinnering niet werd teruggestuurd ging een interviewer bij het huishouden langs. Gegevens van beide enquêtes werden aan elkaar gekoppeld via het rijksregisternummer. De studie was beperkt tot personen van 15 jaar en ouder die tijdens het laatste kwartaal van 2001 zowel aan de GE als aan de SEE deelnamen (n = 2710). De overeenkomst van de antwoorden werd ingeschat via de kappa-coëfficient. Dit is een voor kans gecorrigeerde maat van overeenkomst tussen beoordelingen. Een kappa van 0 betekent dat de overeenkomst tussen beoordelingen volledig op kans berust, een kappa van 1 is een volledige overeenkomst. Kappawaarden worden (op arbitraire afkappunten) geïnterpreteerd in termen van: slecht (< 0); gering (0.00-0,20); matig (0,21-0,40); redelijk (0,41-0,60); voldoende tot goed (0,61-0,80) en bijna perfect (0,81-1,00).

2 Tabel 1. Overeenkomst tussen antwoorden op gezondheidsvragen in de GE en SEE, België, 2001 Chronische morbiditeit Matige tot slechte gezondheidsperceptie Functionele beperkingen Kappa + 95% BI Kappa + 95% BI Kappa + 95% BI Volledige steekproef 0,56 (0,52-0,60) 0,61 (0,56-0,65) 0,52 (0,48-0,57) Geslacht Man 0,56 (0,52-0,60) 0,64 (0,60-0,67) 0,54 (0,50-0,58) Vrouw 0,56 (0,52-0,59) 0,59 (0,55-0,63) 0,51 (0,47-0,55) Leeftijd jaar 0,55 (0,51-0,59) 0,61 (0,57-0,64) 0,52 (0,48-0,56) 75+ jaar 0,45 (0,41-0,48) 0,40 (0,36-0,45) 0,40 (0,36-0,44) Hoogste diploma Lager onderwijs of geen 0,57 (0,54-0,61) 0,57 (0,53-0,61) 0,49 (0,45-0,53) Lager secundair 0,50 (0,46-0,54) 0,58 (0,54-0,61) 0,46 (0,41-0,50) Hoger secundair 0,60 (0,57-0,64) 0,51 (0,47-0,55) 0,57 (0,53-0,61) Hoger onderwijs 0,51 (0,47-0,55) 0,68 (0,65-0,72) 0,50 (0,46-0,54) Nationaliteit Belg 0,57 (0,54-0,61) 0,62 (0,58-0,66) 0,54 (0,50-0,58) Niet-Belg 0,44 (0,40-0,47) 0,54 (0,50-0,57) 0,40 (0,36-0,44) Urbanisatiegraad van woonplaats Stedelijk 0,53 (0,50-0,57) 0,59 (0,55-0,63) 0,48 (0,44-0,52) Halfstedelijk 0,55 (0,52-0,59) 0,60 (0,56-0,64) 0,55 (0,51-0,59) Landelijk 0,61 (0,57-0,64) 0,66 (0,63-0,70) 0,57 (0,53-0,61) Persoon die GE beantwoordde Geselecteerde persoon zelf 0,56 (0,52-0,60) Niet van toepassing 0,53 (0,49-0,57) Proxy 0,52 (0,49-0,56) 0,42 (0,38-0,46) Resultaten Indien men zich baseert op de resultaten van de GE is het aantal personen dat aangeeft een chronisch gezondheidsprobleem te hebben in de onderzochte steekproef 29,4% (95% BI 27,7-31,1%); 25,4% (95% BI 23,7-27,2%) rapporteert dat hun gezondheid matig tot slecht is en 21,6% (95% BI 20,0-23,2%) geeft aan beperkt te zijn in hun dagelijkse bezigheden door langdurige gezondheidsproblemen of handicaps. De overeenkomstige prevalenties in de SEE zijn respectievelijk 26,6% (95% BI 24,8-28,3%), 28,8% (95% BI 27,1-30,6%) en 21,1% (95% BI 19,5-22,7%). De verschillen tussen dezelfde indicatoren van de twee gegevensbronnen zijn niet significant. In Tabel 1 worden de kappa-coëfficienten weergegeven voor de volledige steekproef en per subgroep. De overeenkomst is het minst goed voor functionele beperkingen, maar ook voor de 2 andere indicatoren is de kappa-coëfficient vrij laag. De resultaten verschillen weinig tussen mannen en vrouwen. De overeenkomst is minder goed voor ouderen, personen die niet de Belgische nationaliteit hebben en personen die in de stad wonen. Er zijn ook belangrijke verschillen in functie van het opleidingsniveau, maar een socio-economische gradiënt wordt niet geobserveerd. Zoals kan verwacht worden is de kappa-coëfficient kleiner voor personen die in de GE via een proxy bevraagd werden dan voor personen die de vragen zelf beantwoordden. Discussie en conclusies UIt deze studie blijkt dat er geen goede overeenkomst bestaat tussen de antwoorden op de gezondheidsvragen van dezelfde personen in de GE en in de SEE. De resultaten duiden echter niet op een systematisch hogere of lagere prevalentie van de onderzochte gezondheidsindicatoren in de GE in vergelijking met de SEE. De prevalentie van functionele beperkingen is in beide gegevensbronnen zeer gelijkaardig, maar dit is louter het gevolg van het feit dat de inconsistenties in beide richtingen van dezelfde grootteorde zijn. Aangezien er geen gouden standaard bestaat is het onmogelijk om uitspraken te doen over de validiteit van de bekomen prevalenties. Toch is het verontrustend dat dezelfde vraag aan dezelfde personen tijdens dezelfde periode in een aanzienlijk aantal gevallen tot een verschillend antwoord leidt. Dit bewijst dat methodologische aspecten een duidelijke invloed hebben op enquêteresultaten. Factoren die hierbij een rol spelen zijn onder meer: de wijze van gegevensverzameling (schriftelijke vragenlijst versus mondeling interview), de context (gezondheidsenquête versus sociodemografische enquête), de lengte van de vragenlijst en de modaliteiten voor deelname (verplicht versus vrijwillig). De overeenkomst is vooral laag bij ouderen en niet-belgen. Voor deze groepen lijkt de betrouwbaarheid van de resultaten over zelfgerapporteerde gezondheid dan ook lager dan voor anderen, wat de vergelijking van gezondheidsindicatoren tussen deze groepen en de rest van de bevolking zeker niet vergemakkelijkt. De afgelopen jaren hebben internationale instellingen zoals Eurostat en DG SANCO belangrijke inspanningen geleverd om indicatoren en instrumenten voor de collectie van zelfgerapporteerde gezondheidsinformatie te harmoniseren. Deze studie toont aan dat de vergelijking van zelfgerapporteerde gezondheidsinformatie afkomstig van diverse bronnen niet vanzelfsprekend is, zelfs indien hetzelfde instrument wordt gebruikt. Om enquêtegegevens met elkaar te vergelijken is het belangrijk om ook methodologische aspecten te harmoniseren. Deze studie werd voorgesteld op het International Epidemiological Association World Congress of Epidemiology in Edinburgh, dat plaatsvond van 7 tot 14 Augustus Meer info: Van der Heyden J, De Bacquer D, Van Herck K, Van Oyen H, Tafforeau J. Consistency between the measurements of chronic morbidity in a health interview survey and a population census. J Epidemiol Community Health 2011 Aug; 65 (Suppl 1): 308. Johan Van der Heyden 2

3 WORKSHOP OVER SYNDROOMSURVEILLANCE, BRUSSEL, JUNI 2012 Het project Triple-S (Syndromic Surveillance Systems in Europe) is een Europees project dat in september 2010 voor een termijn van 3 jaar werd opgericht en dat de verschillende systemen voor de syndroomsurveillance in Europa inventariseert, zowel wat betreft de humane als de dierengezondheid. Daardoor is het uniek door de versterking van de samenwerking tussen de specialisten van de humane en dierengezondheid. Het project overweegt ook de opstelling van richtlijnen voor de invoering van dergelijke systemen en heeft als doel de verbetering van de Europese capaciteit om real-time al dan niet verwachte gebeurtenissen in de volksgezondheid op te sporen en de methoden voor de analyse en de evaluatie van deze surveillancesystemen te harmoniseren. Dit project wordt gecoördineerd door het Institut de veille sanitaire (InVS, France) en behelst 14 landen waaronder België, vertegenwoordigd door het WIV-ISP ( Syndroomsurveillance in het kader van het project Triple-S De syndroomsurveillance (SyS) bestaat erin (bijna) real-time gegevens te verzamelen, te interpreteren en te verspreiden zodat een vroegtijdige identificatie van bedreigingen voor de volksgezondheid en/of de vroegtijdige raming van hun impact mogelijk wordt, wat de invoering van efficiënte maatregelen voor de volksgezondheid vergemakkelijkt. SyS is niet gebaseerd op pathologische gevallen bevestigd door een laboratorium maar wel op tekens, symptomen of verwante uiterlijke verschijningen die een syndroom vormen. De gegevens worden in het algemeen om andere redenen dan deze surveillance verzameld en indien mogelijk automatisch gegenereerd zodat de werklast van de personen die de gegevens verzamelen niet al te hoog wordt. De surveillance is veeleer gevoelig en snel dan specifiek en kan de informatie aanvullen die door de klassieke surveillance op basis van het laboratorium wordt geleverd. Workshop over syndroomsurveillance In het kader van dit project heeft de dienst Infectieziekten in de algemene populatie van het WIV-ISP op 27 juni 2012 in aanwezigheid van verschillende Belgische en Europese partners een workshop georganiseerd over de systemen voor syndroomsurveillance in Europa. De workshop had tot doel de gekende experimenten in ons land uit te wisselen, eventueel andere surveillancesystemen te identificeren en nuttig gebruik te maken van de ervaring van andere partnerlanden. De terroristische aanslagen in de VS in 2001 hebben de belangstelling voor SyS weer aangewakkerd. Ook in Europa zijn systemen voor syndroomsurveillance ontwikkeld. Tijdens de workshop werden enkele voorbeelden gegeven van landen waar het systeem goed werkt en zijn nut heeft bewezen. Systemen voor syndroomsurveillance in Europa en België - In Frankrijk bestaat de surveillance sinds Zij is gebaseerd op de dagelijkse opvolging van de activiteiten van de spoeddiensten en SOS Médecins France alsook op de opvolging van de mortaliteitsgegevens. Het systeem is onder andere toegepast tijdens de hittegolf in de zomer van 2006 om de impact ervan op de bevolking op te volgen; - In Engeland worden de gegevens van oproepen voor medische hulp gebruikt voor de surveillance van epidemische infectieziekten (griep, gastro-enteritis, enz.) maar ook voor de gezondheidssurveillance in het kader van milieugebonden waarschuwingen (bijvoorbeeld in het kader van de opvolging van de impact van de ontploffing in Londen in een brandstofdepot in 2005); voor toelichtingen over dit systeem kunt u de site uk raadplegen; - Het project SIDARTHa (System for Information on, Detection and Analysis of Risks and Threats to Health) is een Europees netwerk dat de activiteiten van de departementen van de spoeddiensten opvolgt ( - Het veterinaire project MoSS (Monitoring and Surveillance System for the early detection of (re)emerging diseases) maakt de identificatie mogelijk van clusters van atypische syndromen. Hiertoe is een website ontwikkeld voor de verzameling van gegevens en de real-time analyse van de onverwachte klinische gevallen die kunnen optreden bij huisdieren en wilde dieren. De klinische gevallen van de potentieel opduikende ziekten worden automatisch aan een expertise onderworpen. Bovendien is het MoSS uitgerust met real-time informatiecapaciteiten die het de observatoren van het dierenwelzijn mogelijk maken om snel geïnformeerd te worden van de opduikende en opnieuw opduikende ziekten in de wereld ( - Het project Be-Momo staat in voor de real-time opvolging van de mortaliteit, ongeacht de redenen ervan, en maakt het mogelijk om snel een overmatige mortaliteit te identificeren ( Conclusie Aan het einde van de workshop hebben de deelnemers hun belangstelling geuit via succesvolle debatten waarin iedereen de kans kreeg om de bijdragen en de beperkingen van de surveillancesystemen toe te lichten. Er is duidelijk gemaakt dat elk systeem voor syndroomsurveillance een interessante bijdrage levert aan de klassieke surveillancesystemen. De implementatie van nieuwe surveillancesystemen zal het mogelijk maken om de kennis over de epidemiologische cycli, de risicofactoren en de risico-evaluatie te vergroten. Het is dan ook aan de actoren van de volksgezondheid om andere potentiële gegevensbronnen te identificeren. Erkenning van nationale referentiecentra voor humane microbiologie in België De meest voorkomende klinisch microbiologische analysen zijn opgenomen in de nomenclatuur van geneeskundige verstrekkingen voor verplichte ziekte en invaliditeitsverzekering (zie bijlage van het koninklijk besluit (KB) van 14 september 1984). Een aantal activiteiten uitgevoerd door referentielaboratoria maken echter geen deel uit van deze lijst en vereisen een extra vergoedingssysteem. In het verleden vervulden meerdere laboratoria in België op vrijwillige basis deze referentieactiviteiten voor verschillende pathogenen en ondersteunden ze de patiëntenzorg door de diagnose van zeldzame ziekten of door de bevestiging van een diagnose. Deze laboratoria droegen ook bij tot de volksgezondheid door de detectie van nieuwe dreigingen en uitbraken, de identificatie van de infectiebron en het monitoren van specifieke karakteristieken van de pathogenen. Omdat de financiële middelen voor de activiteiten van deze referentielaboratoria ontbraken, bestond er een risico dat deze activiteiten zouden gereduceerd of zelfs stopgezet worden wat een belangrijke impact zou hebben op zowel de patiëntenzorg als de volksgezondheid. 3

4 Aanwijzing van nationale referenctiecentra (NRC s) Het WIV-ISP nam daarom het initiatief om het werk van deze referentielaboratoria te erkennen en een juridisch en financieel kader te creëren voor een netwerk van nationale referentiecentra (NRC s) in het kader van het programma over de surveillance van infectietieziekten. De operationele directie Volksgezondheid en surveillance van het WIV-ISP coördineert dit netwerk van NRC s voor humane microbiologie, een project gefinancierd door het RIZIV-INAMI. Het wordt hiervoor bijgestaan door het Medisch Technisch Advies Orgaan waarvan de samenstelling vastgelegd is in het KB van 9/2/2011. De pathogenen die in het belang van de volksgezondheid of voor de behandeling en preventie van microbiële ziekten een NRC vereisen, werden geïdentificeerd en gekarakteriseerd. Aan 40 geselecteerde pathogenen of groepen van pathogenen (Tabel 1: zie pagina 5) werd een NRC, bestaande uit één of meerdere laboratoria, toegekend volgens een procedure beschreven in het KB van 9/2/2011. Dit KB beschrijft eveneens het legaal en financieel kader waarbinnen de referentiecentra functioneren. Gezondheidsmedewerkers kunnen meer informatie vinden over de geselecteerde pathogenen, de erkende referentiecentra, de analysen in hun takenpakket en de bijbehorende aanvraagformulieren op de website Taken van de NRC s De NRC s zijn van cruciaal belang bij zowel de patiëntenzorg als de volksgezondheid. Op het gebied van patiëntenzorg verzekeren ze immers de diagnose van zeldzame of moeilijk te diagnosticeren pathogenen en bevestigen ze de diagnose uitgevoerd door perifere laboratoria. Op het gebied van volksgezondheid zorgen ze voor de tijdige informatie die nodig is om clusters en uitbraken in te perken, nemen ze deel aan het systeem van vroegtijde waarschuwingen en aan surveillanceprogramma s. De referentiecentra zorgen daarnaast ook voor een technische ondersteuning van de perifere laboratoria en stellen hun expertise ter beschikking aan de medische wereld. De operationele directie Volksgezondheid en surveillance van het WIV-ISP volgt de verkregen epidemiologische gegevens op en verzekert de doorstroming naar de nationale en internationale volksgezondheidsautoriteiten. Discussie en conclusie In tegenstelling tot de vroegere referentielaboratoria werden er 40 NRC s voor evenveel pathogenen of groepen van pathogenen officieel benoemd voor een periode van 5 jaar en dit op basis van een vastgelegde procedure en criteria. Hun taken zijn vastgelegd via lastenboeken en de analysen met betrekking tot hun referentieactiviteiten moeten geaccrediteerd zijn. Door de benoeming van een NRC per pathogeen krijgt het centrum tevens een rol als nationale woordvoerder wat zijn wetenschappelijke erkenning versterkt. Het neemt zo het voortouw in de technologische en wetenschappelijke ontwikkelingen van voornamelijk diagnosetesten of testen met betrekking tot de volksgezondheid voor het betrokken pathogeen. Ook spelen de NRC s een sleutelrol in de collectie van relevante referentiematerialen zoals internationale referentiestammen en representatieve circulerende stammen in België, evenals sera en genetisch materiaal om nieuwe testen te evalueren. Deze verzameling van relevant referentiemateriaal wordt ter beschikking gesteld aan de klinische laboratoria en andere instellingen die dit vereisen voor onder andere kwaliteitsborging en methode-evaluatie en -validatie. De uitwisseling van hun expertise en technisch en wetenschappelijk advies binnen een netwerk van EU-referentielaboratoria zal ten goede komen aan de NRC s. De NRC s moeten tevens voorbereid zijn ingeval een opkomende ziekte voorkomt en moeten daarom beschikken over de nodige infrastructuur, expertise in stamidentificatie en stamtypering. Een extra budget wordt beschikbaar gesteld voor dergelijke opkomende ziekten. Samenvattend, de implementatie van het netwerk van NRC s zal naast de diagnose van zeldzame ziekten ook het Public Health Microbiology -domein promoten als een essentieel instrument voor de surveillance, ter voorkoming en bestrijding van besmettelijke ziekten in België. Referentie Meer informatie over dit onderwerp vindt u in (Archives of Public Health 2012, 70:16) Gaëtan Muyldermans Cultureel en Congrescentrum van St.-Pieters- Woluwe Diagnose en surveillance van infectieuze aandoeningen Diagnostic et surveillance Des maladies infectieuses 28 Ste Seminarie > 22 november e Séminaire > 22 novembre 2012 Centre Culturel et de Congrès de Woluwé-St-Pierre information informatie t inscription avant le 8 novembre 2012 inschrijving vóór 8 november 2012 sur op Programme Programma Diagnosis Hiv infection control antimicrobial resistance microbiome N. meningitidis risk & Prevention HPv surveillance CPe measles Syndromic surveillance V.U.: Johan Peeters Directeur-generaal J. Wytsmanstraat Brussel 4

5 Tabel 1 Lijst van geselecteerde pathogenen waarvoor een NRC erkend werd. De contactpunten en adressen van de NRC s zijn beschikbaar via de website van het project ( ID Pathogenen 1 Antibiotic resistant Pseudomonas and Acinetobacter 2 Bordetella pertussis 3 Borrelia burgdorferi (Lyme disease) 4 Brucella spp. 5 Burkholderia cepacia complex 6 Campylobacter 7 Clostridium botulinum and Clostridium perfringens 8 Clostridium difficile 9 Congenital infections: Toxoplasma, rubella, cytomegalovirus and parvovirus B19 10 Corynebacterium diphteriae 11 Coxiella burnetii, Rickettsia, Anaplasma (Ehrlichia) 12 Enterococci 13 Enteroviruses including polioviruses and parechoviruses 14 ESBL + Carbapenemase producing Enterobacteriaceae 15 Haemophilus influenzae 16 Hantavirus 17 Helicobacter pylori 18 Hepatitis B, C, D and E viruses 19 Influenza virus 20 Legionella pneumophila 21 Listeria monocytogenes 22 Measles virus + rubella 23 Mycobacterium spp. 24 Mycosis 25 Neisseria meningitidis 26 Noroviruses 27 Rabies virus 28 Respiratory pathogens: adenovirus, coronavirus including SARS, human parainfluenza virus, Mycoplasma pneumoniae, Chlamydia pneumoniae, respiratory syncytial virus (RSV), human metapneumovirus (HMPV) 29 Rotavirus 30 Salmonella/Shigella spp. 31 Shiga-toxins producing E. coli (STEC) 32 Staphylococcus aureus 33 STI: Treponema pallidum, Chlamydia trachomatis, Neisseria gonorrhoeae 34 Streptococcus agalactiae 35 Streptococcus pneumoniae invasive 36 Streptococcus pyogenes invasive 37 Tick-borne encephalitis 38 Vibrio cholerae and Vibrio parahaemolyticus 39 West Nile virus (arboviruses) 40 Yersinia enterocolitica and Yersinia pseudotuberculosis 5