ELIMINATIE VAN RUBELLA IN BELGIË
|
|
- Rosalia Dekker
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Amendement van het eliminatieplan voor mazelen in België ELIMINATIE VAN RUBELLA IN BELGIË Oktober 2006 Comité voor de eliminatie van mazelen en rubella in België
2
3 INLEIDING In het nieuw `Strategisch plan voor de Europese regio van de Wereldgezondheidsorganisatie, ' is de eliminatie van rubella een bijkomende doelstelling van de regio voor In september 2005 heeft het Comité voor de eliminatie van mazelen in België deze nieuwe doelstelling goedgekeurd. Voortaan wordt het Comité dan ook het Comité voor de eliminatie van mazelen en rubella in België genoemd. Omwille van het gebruik van het combinatievaccin tegen mazelen en rubella, lijkt het eenvoudig om dezelfde strategie toe te passen voor de gelijktijdige eliminatie van beide aandoeningen. Maar aangezien de epidemiologie van beide ziektes verschilt, moeten specifieke acties voor de eliminatie van rubella worden voorzien. In dit amendement op het eliminatieplan voor mazelen in België, opgesteld in april 2004, wordt toegelicht welke acties in België nodig zijn. Aangezien rubella een goedaardige virale aandoening is, berust haar weerslag op de volksgezondheid in de teratogene gevolgen van aangeboren rubella, met name het risico op een miskraam, een doodgeboorte of de geboorte van een kind met het congenitaal rubella syndroom (CRS). NATIONAAL VACCINATIEBELEID In België is het vaccin tegen rubella sinds 1973 beschikbaar. Van 1973 tot 1986 werd het vaccin uitsluitend aanbevolen voor jonge meisjes. Het MBR-combinatievaccin werd in 1983 op de markt gebracht en zijn veralgemeend gebruik dateert van 1985, met de aanbeveling om alle kinderen te vaccineren op de leeftijd van 15 maanden. Vanaf 1994 werd de routineuze toediening van een tweede dosis van het MBR-vaccin op 10- tot 12- jarige leeftijd ingevoerd. Sinds 2002 beveelt de Hoge Gezondheidsraad de toediening aan van de eerste dosis van het MBR-vaccin op 12 maand. OMVANG VAN HET PROBLEEM In België is het congenitaal rubella syndroom (CRS) geen meldingsplichtige aandoening. De Franse gemeenschap sluit zich aan bij de lijst van verplicht te melden aandoeningen (waaronder rubella) volgens de Europese beslissing 2119/98/CE. Zowel in de Vlaamse als in de Franse Gemeenschap is er een meldingsplicht van infectieziekten, waaronder rubella, in scholen. In praktijk worden de gevallen van rubella echter niet gemeld. Er zijn dus geen betrouwbare en kwalitatieve surveillancegegevens. De omvang van het probleem werd geschat op basis van de beschikbare gegevens, verzameld door verschillende bronnen. 1) Seroprevalentiestudie De seroprevalentiestudie ESEN2, uitgevoerd in 2002, wijst op een onvoldoende bescherming van meisjes tussen 15 en 19 jaar, die nu 19 à 23 jaar zijn. De resultaten van de studie moeten opgevolgd worden via herhaalde studies (lopende studie in 2006). 3
4 Figuur 1: Percentage vrouwen die de vruchtbare leeftijd hebben bereikt en seronegatief zijn voor rubella (titer < 4iu/ml), per leeftijdsgroep, België, 2002 Leeftijdsgroep % Seronegatief % % % % % 2) Surveillance van rubella In 2003 en 2004 werden de gevallen van rubella geregistreerd door Pedisurv, het netwerk voor de surveillance van infectieziektes bij kinderen, waaraan 40% van de Belgische kinderartsen en 40% van de huisartsen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest deelnemen. De diagnose werd hoofdzakelijk op basis van het klinisch onderzoek gesteld. Het aantal gemelde gevallen bedroeg 58 in 2003 en 38 in De meeste gevallen waren kinderen jonger dan één jaar die nog niet waren gevaccineerd. Gezien het geringe percentage gemelde gevallen bevestigd door een laboratorium (slechts 7%) en het gebrek aan specificiteit en gevoeligheid van de klinische diagnose, werd de surveillance door dit netwerk in 2005 stopgezet. Het peillaboratorianetwerk van het Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid (WIV), samengesteld uit ongeveer 60% van alle laboratoria voor microbiologie in België, registreert de gevallen van rubella met een positieve IgM serologie sinds Het netwerk registreert gemiddeld 32 gevallen per jaar (range 21-41). De overgrote meerderheid van de gerapporteerde IgM+ gevallen zijn vrouwen die de vruchtbare leeftijd hebben bereikt (78% in 2004), wat zou kunnen wijzen op het feit dat de test in het kader van de prenatale screening werd uitgevoerd. De positieve predictieve waarde van een IgM resultaat bij een zwangere vrouw is heel gering. De gevalsdefinitie voor rubella wordt momenteel door het ECDC (European Centrum for Disease prevention and Control) herzien. In de nieuwe definitie staat dat een IgM+ resultaat, zonder klinische informatie, ontoereikend is om de diagnose van rubella te bevestigen. Bij gebrek aan klinische informatie of aan een andere bevestigende test, kunnen de gevallen die door de laboratoria worden gerapporteerd niet als echte gevallen worden beschouwd. Surveillance van rubella door de laboratoria heeft dan ook geen enkel nut. De rol van de laboratoria in de surveillanve van rubella kan opnieuw worden bekeken wanneer het Nationale Laboratorium voor rubella (WIV, afdeling virologie) zijn activiteiten heeft ontwikkeld en een bevestigende test (PCR, isolatie van het virus of IgG aviditeitstest) kan aanbieden. De incidentie van rubella in België kan niet worden geschat op basis van de gegevens die de 2 surveillancesystemen verzamelen. 3) Surveillance van aangeboren rubella De onderstaande bronnen registreren gegevens over aangeboren rubella maar deze gegevens zijn onvolledig: 4
5 - Aangifte (vrijwillig) van gevallen aan de gezondheidsinspecteurs van de gemeenschappen: laatste geval gerapporteerd in 2001 (Franse Gemeenschap). - Registratie van aangeboren afwijkingen in Antwerpen en Henegouwen (Eurocat). Van 1989 tot 2004, 1 geval van CRS in 1996 op levende geboortes in Antwerpen. - ICD-codes: van 1987 tot 1997, geen enkel overlijden in België ten gevolge van rubella (inclusief CRS) (ICD9-056). - Registratie van zwangerschapsafbrekingen: elk jaar enkele gevallen van zwangerschapsafbreking ten gevolge van een rubellainfectie maar weinig betrouwbare gegevens. - Resultaten van gehoortests bij pasgeborenen: K&G beschikt over gegevens voor Vlaanderen sinds februari Op geteste kinderen werden 999 kinderen doorverwezen, onder wie 2 voor CRS. Op basis van deze gegevens wordt het verwachte aantal gevallen van CRS in België geschat op 0 tot 1 geval per jaar. ACTIEPLAN Het Comité heeft de volgende doelstellingen: Algemene doelstellingen - De lokale overdracht van mazelen en rubella in België tegen 2010 stopzetten. - Congenitaal rubella voorkomen (< 1 geval van CRS per levende geboorten). Specifieke doelstellingen - De vaccinatiegraad van het combinatievaccin mazelen-bof-ruballa (MBR) verhogen tot ten minste 95% in de drie gewesten van België. - Een vaccinatiegraad halen van minstens 95% voor de tweede dosis van het vaccin. - Een gevoelige surveillance van de vaccinatiegraad van het MBR-vaccin waarborgen. - Een gevoelig surveillancesysteem voor verdachte gevallen van mazelen opzetten, inclusief bevestiging van de diagnose door het laboratorium. - Een gevoelig surveillancesysteem voor verdachte gevallen van rubella opzetten, of zorgen voor een nauwgezette opvolging van de bescherming in de bevolking. - Een gevoelig surveillancesysteem voor de gevallen van congenitaal rubella opzetten. Activiteiten 1.Vaccinatie Aangezien het gebruikte vaccin tegen rubella in België het gecombineerde mazelen-bofrubella (MBR) vaccin is, zullen de inspanningen voor het verhogen van de vaccinatiegraad voor mazelen ook de vaccinatiegraad voor rubella verbeteren. 5
6 Het Comité beveelt een regelmatige opvolging van de vaccinatiegraad aan voor beide dosissen van het vaccin en voor de inhaalvaccinatie, door herhaaldelijk onderzoek in de drie gewesten van het land. 2. Surveillance Een aantal factoren bemoeilijken de surveillance van rubella: het klinisch beeld van rubella overlapt met zeer veel andere exantheemziekten; bij mogelijke gevallen wordt er zelden een bloedstaal afgenomen voor de bevestiging van de diagnose en de meest gebruikte test voor de bevestiging van de diagnose, een IgM serologie, is onvoldoende specifiek. Voor het comité is het vooral belangrijk om te weten of er nog gevallen van rubella zijn, en wat de epidemiologische karakteristieken van deze gevallen zijn. Daarom vragen wij aan de gemeenschappen om een registratiesysteem op te zetten voor clusters van gevallen van rubella. Surveillance van clusters laat toe om de epidemiologische karakteristieken van de gevallen te bestuderen (leeftijd, risicofactoren, vaccinatiestatus), om de oorsprong van de infectie en de oorzaak van de uitbraak op te sporen en om maatregelen te nemen voor het stoppen van de verspreiding en het vermijden van rubellainfecties bij zwangeren. Via herhaalde seroprevalentiestudies moet de immuniteit voor de rubella in de algemene bevolking opgevolgd worden. Een studie van de karakteristieken van onbeschermde zwangere vrouwen (IgG negatief), zal toelaten om de risicogroepen voor congenitaal rubella te identificeren. De surveillance van gevallen van CRS door het netwerk Pedisurv zal van start gaan in januari De gegevens zullen worden aangevuld met de gegevens verzameld door de bestaande systemen, zoals Eurocat Antwerpen en Eurocat Henegouwen, en de resultaten van de gehoortests bij pasgeborenen door K&G (jaarlijks verzamelde gegevens). Het Comité beveelt geen surveillance van exantheemziekten aan. Wanneer een eenvoudige diagnosetest, zoals een speekseltest, beschikbaar is kan er wel in een bepaalde regio of in bepaalde risicogroepen gezocht worden naar het voorkomen van rubella, door in een bepaalde periode alle gevallen die beantwoorden aan de gevalsdefinitie van rubella te testen in een laboratorium. De toegepaste gevalsdefinities van rubella, congenitale rubellainfectie (ARI) en het congenitaal rubellasyndroom (CRS) zijn deze voorgesteld door de ECDC. Een cluster van gevallen wordt omschreven als het voorkomen van minstens 2 gevallen van rubella waartussen een epidemiologisch verband bestaat, en waarvan minstens één geval bevestigd werd door een test in een laboratorium. 3. Diagnose van rubella en CRS De detectie van specifieke antilichamen (IgM) is niet specifiek genoeg om de diagnose van een rubellainfectie te bevestigen. Wanneer een correcte diagnose van cruciaal belang is, bv. voor zwangere vrouwen, dan is een IgM+ resultaat niet geschikt voor de bevestiging van de diagnose. De rubellainfectie moet worden bevestigd door een andere test, zoals een test voor moleculaire diagnostiek of een aviditeitstest (IgG). Wanneer de doelstelling van eliminatie bereikt is zal het bevestigen van de diagnose door een andere test dan een IgM serologie moeten gebeuren voor elk mogelijk geval. 6
7 De diagnose van een CRS bij een kind jonger dan één jaar of een doodgeborene kan worden bevestigd door de opsporing van nucleïnezuur voor rubella, de isolatie van een virus van een klinisch specimen of het voortdurend aantonen van rubella IgG bij baby s tussen 6 en 12 maanden oud. 4. Nationaal Laboratorium voor rubella (WIV, afdeling virologie) Het Nationaal Laboratorium voor rubella dient alle activiteiten ter beschikking te stellen voor de bevestiging van de diagnose van rubella, zoals moleculaire diagnostiek (nucleïnezuur), isolatie van het virus, aviditeitstesten (IgG) en speekseltesten. Indicatoren Om de geboekte vooruitgang in de eliminatie van rubella en de preventie van aangeboren rubella na te gaan, zullen de onderstaande prestatie-indicatoren regelmatig worden opgevolgd: - Maandelijkse rapportage van verdachte gevallen van CRS (start 2007). - Investigatie van gemelde gevallen van CRS binnen een termijn van 7 dagen. - Jaarlijkse incidentie van de verdachte gevallen van CRS per levende geboorten (baby s van 0 tot 11 maanden). - Volledig en snel onderzoek van gemelde clusters van gevallen van rubella. Internationale samenwerking Het WIV zal, net zoals voor mazelen, nauw samenwerken met het Europese netwerk Euvac.net, de WGO en het ECDC. De waarschijnlijke en bevestigde gevallen van rubella en CRS zullen via Euvac.net worden gemeld aan het ECDC en aan de WGO. Budget Voor het uitvoeren van specifieke studies, zoals seroprevalentiestudies of studies in risicogroepen moet een aparte financiering worden vrijgemaakt. 7
PLAN VOOR DE ELIMINATIE VAN MAZELEN IN BELGIE
PLAN VOOR DE ELIMINATIE VAN MAZELEN IN BELGIE April 2004 Comité voor de eliminatie van mazelen in België INHOUD 1. INLEIDING 5 2. ALGEMENE INFORMATIE Incidentie van mazelen 6 Nationaal vaccinatiebeleid
Nadere informatieSurveillance van Infectieziekten bij kinderen in België PediSurv
Surveillance van Infectieziekten bij kinderen in België PediSurv Jaarverslag 2007 Epidemiologie Juliette Wytsmanstraat 14 1050 Brussel België http://www.iph.fgov.be IPH/ EPIREPORTS, Nr. 2008-29 Epidemiologie
Nadere informatieDe orthodox joodse gemeenschappen in Antwerpen:
De orthodox joodse gemeenschappen in Antwerpen: een ondergevaccineerde risicogroep Carine Asnong CLB-arts Provinciaal CLB Antwerpen augustus 2007 mei 2008 mazelencluster in orthodox joodse gemeenschappen
Nadere informatieRubella Synoniemen: rodehond, German measles, Röteln
Rubella Synoniemen: rodehond, German measles, Röteln B06 Bijlage I Rubella en zwangerschap, richtlijnen voor de praktijk Beleid naar aanleiding van een (mogelijk) contact (zie toelichting 1) Inventariseer
Nadere informatieSurveillance van zeldzame aandoeningen bij kinderen in België
T. Lernout Surveillance van zeldzame aandoeningen bij kinderen in België. Jaarverslag 2004. Afdeling Epidemiologie, Maart 2005; Brussel (België) Federale Overheidsdienst Volksgezondheid, Veiligheid van
Nadere informatieMazelen en rubella surveillance overzicht, 1 mei 14 aug 2013 (week 33)
Mazelen en rubella surveillance overzicht, 1 mei 14 aug 2013 (week 33) Bron gegevens: Osiris/CIb LCI/CIb IDS. Auteurs: Esther Swart, Mirjam Knol (CIb EPI). Met dank aan Henriette Giesbers, VZP, en Irmgard
Nadere informatieMazelen en rubella surveillance overzicht, 1 mei 11 sep 2013 (week 37)
Mazelen en rubella surveillance overzicht, 1 mei 11 sep 2013 (week 37) Bron gegevens: Osiris/CIb-LCI/CIb-IDS. Auteurs: Esther Swart, Susan Hahné (CIb-EPI). Met dank aan Henriette Giesbers, VZP, Irmgard
Nadere informatieSurveillance van Infectieziekten bij kinderen in België PediSurv
Surveillance van Infectieziekten bij kinderen in België PediSurv Jaarverslag 2009 Afdeling Epidemiologie Juliette Wytsmanstraat 14 1050 Brussel België www.wiv-isp.be PHS 2010-070 Surveillance van Infectieziekten
Nadere informatieMazelen en rubella surveillance overzicht, 1 mei 4 sep 2013 (week 36)
Mazelen en rubella surveillance overzicht, 1 mei 4 sep 2013 (week 36) Bron gegevens: Osiris/CIb-LCI/CIb-IDS. Auteurs: Esther Swart, Susan Hahné (CIb-EPI). Met dank aan Maarten Mulders, VVG, en Irmgard
Nadere informatie1. RSV: testaanbod. 1.1 RSV antigeen = sneltest
RSV en influenza seizoen 2018-2019 Met het nieuwe RSV seizoen voor de deur en het daaropvolgend influenza seizoen, wilden we graag even stil staan bij de optimale diagnostische keuze. - Voor de detectie
Nadere informatieCentrum Infectieziekteonderzoek, Diagnostiek en Screening
Centrum Infectieziekteonderzoek, Diagnostiek en Screening Het centrum Infectieziekteonderzoek, Diagnostiek en Screening (IDS) doet microbiologisch onderzoek, (bijzondere) humane diagnostiek en laboratoriumsurveillance
Nadere informatieMazelen en rubella surveillance overzicht, 1 mei 21 aug 2013 (week 34)
Mazelen en rubella surveillance overzicht, 1 mei 21 aug 2013 (week 34) Bron gegevens: Osiris/CIb-LCI/CIb-IDS. Auteurs: Esther Swart, Susan Hahné (CIb-EPI). Met dank aan Maarten Mulders, VVG, en Irmgard
Nadere informatieFEDERALE OVERHEIDSDIENST VOLKSGEZONDHEID, VEILIGHEID VAN DE VOEDSELKETEN EN LEEFMILIEU
FEDERALE OVERHEIDSDIENST VOLKSGEZONDHEID, VEILIGHEID VAN DE VOEDSELKETEN EN LEEFMILIEU WETENSCHAPPELIJK INSTITUUT VOLKSGEZONDHEID JULIETTE WYTSMANSTRAAT 14 1050 BRUSSEL SURVEILLANCE VAN INFECTIEZIEKTEN
Nadere informatieRSV en influenza seizoen
RSV en influenza seizoen 2017-2018 1. Huidige epidemiologie 1.1 WIV Het WIV stelt een wekelijkse update beschikbaar voor de opvolging van het influenza seizoen, aan de hand van de klinische surveillance
Nadere informatieSURVEILLANCE VAN ZELDZAME
FEDERALE OVERHEIDSDIENST VOLKSGEZONDHEID, VEILIGHEID VAN DE VOEDSELKETEN EN LEEFMILIEU WETENSCHAPPELIJK INSTITUUT VOLKSGEZONDHEID JULIETTE WYTSMANSTRAAT 14 1050 BRUSSEL SURVEILLANCE VAN ZELDZAME AANDOENIGEN
Nadere informatieComité voor de Eliminatie van Mazelen en Rubella in België. Actieplan D/2015/2505/66
Comité voor de Eliminatie van Mazelen en Rubella in België Actieplan 2016-2020 D/2015/2505/66 OD Volksgezondheid en Surveillance December 2015 Brussel, België Intern referentienr.: PHS Report 2015/051.
Nadere informatieAFSPRAKEN KETENPARTNERS OVER WATERPOKKEN EN RODEHOND BIJ ASIELZOEKERS I. ACHTERGROND
AFSPRAKEN KETENPARTNERS OVER WATERPOKKEN EN RODEHOND BIJ ASIELZOEKERS Onderstaande ketenafspraken zijn tot stand gekomen in samenwerking met COA, GC A, GGD GHOR Nederland, KNOV, NVOG en LCI, en zijn bedoeld
Nadere informatieEliminatie van mazelen en rubella in 2010: halen we de doelstelling?
Eliminatie van mazelen en rubella in 2010: halen we de doelstelling? Martine Sabbe 1, Veronik Hutse 2, Viviane Van Casteren 1, Geert Top 3, Elizaveta Padalko 4, Patrick Goubau 5,6 Samenvatting Mazelen
Nadere informatieMazelen surveillance overzicht, 1 mei 4 dec 2013 (week 49)
Mazelen surveillance overzicht, 1 mei 4 dec 2013 (week 49) Bron gegevens: Osiris/CIb-LCI/CIb-IDS. Auteurs: Esther Swart, Susan Hahné (CIb-EPI). Met dank aan Annemarijn van Ginkel, Tessa van t Klooster,
Nadere informatieMazelen. Coschap Huisarts- en Sociale geneeskunde Huisartsenpraktijk P.A.J. van de Kar Jiske Sloekers
Mazelen Coschap Huisarts- en Sociale geneeskunde Huisartsenpraktijk P.A.J. van de Kar Jiske Sloekers 25-04-2019 Wat is mazelen? Virusinfectie morbellivirus Aerogene druppel verspreiding Primaire infectie
Nadere informatieMazelen surveillanceoverzicht, 1 mei 18 dec 2013 (week 51)
Mazelen surveillanceoverzicht, 1 mei 18 dec 2013 (week 51) Bron gegevens: Osiris/CIb-LCI/CIb-IDS. Auteurs: Annemarijn van Ginkel, Esther Swart, Susan Hahné (CIb-EPI). Met dank aan Tessa van t Klooster,
Nadere informatieMazelen en rubella surveillance overzicht, 1 mei 7 aug 2013 (week 32)
Mazelen en rubella surveillance overzicht, 1 mei 7 aug 213 (week 32) Bron gegevens: Osiris/CIb-LCI/CIb-IDS. Auteurs: Esther Swart, Mirjam Knol (CIb-EPI). Met dank aan Henriette Giesbers, VZP, en Irmgard
Nadere informatieDoelstelling 1
6.2. De Vlaamse Gezondheidsdoelstellingen 1998-2002 Om het preventief gezondheidsbeleid en acties hieromtrent in de Vlaamse Gemeenschap te oriënteren, werden door de Vlaamse overheid vijf gezondheidsdoelstellingen
Nadere informatieComité voor de Eliminatie van Mazelen en Rubella in België. Actieplan Bijwerking tot Mei 2013 D/2013/2505/27
Comité voor de Eliminatie van Mazelen en Rubella in België Actieplan 2012-2015 Bijwerking tot Mei 2013 D/2013/2505/27 OD Volkgezondheid en Surveillance Maart 2013 Brussel, België Intern referentienr.:
Nadere informatiePERSCONFERENTIE VACCINATIEGRAADSTUDIE 8 februari 2016
PERSCONFERENTIE VACCINATIEGRAADSTUDIE 8 februari 2016 OPBOUW PERSCONFERENTIE 1. Intro en voorstelling sprekers 2. Voorstelling resultaten vaccinatiegraadstudie Prof. dr. Corinne Vandermeulen (KU Leuven)
Nadere informatieResultaten voor Vlaamse Gemeenschap Cardiovasculaire Preventie Gezondheidsenquête, België, 1997
6.8.1. Inleiding In deze module worden 2 specifieke preventiedomeinen behandeld: de hypertensie en de hypercholesterolemie. De hart- en vaatziekten zijn aandoeningen die uit het oogpunt van volksgezondheid,
Nadere informatieEpidemiologische surveillance van Lyme borreliose Borrelia burgdorferi s.l
Epidemiologische surveillance van Lyme borreliose Borrelia burgdorferi s.l. - 217 Auteurs: T. Lernout, M. Depypere, S. Patteet, K. Lagrou, D. Van Cauteren, B. Kabamba- Mukadi Hoofdpunten - In 217 werden
Nadere informatieEpidemiologische surveillance van mazelen
Epidemiologische surveillance van mazelen - 2017 Auteurs: T Grammens 1, Veronik Hutse², Heidi Theeten 3, Chloé Wyndham-Thomas 1 Revisie: Paloma Carrillo 4, Valeska Laisnez 5, Sylvie Leenen 6, Tinne Lernout
Nadere informatieSurveillance van Infectieziekten bij kinderen in België
Surveillance van Infectieziekten bij kinderen in België PediSurv Jaarrapport 2010 Directie Volksgezondheid en Surveillance Juliette Wytsmanstraat 14 1050 Brussel België www.wiv-isp.be/pedisurv Volksgezondheid
Nadere informatieMazelen surveillance overzicht, 1 mei jan 2014 (week 3)
Mazelen surveillance overzicht, 1 mei 2013 15 jan 2014 (week 3) Bron gegevens: Osiris/CIb-LCI/CIb-IDS. Auteurs: Annemarijn van Ginkel, Susan Hahné (CIb-EPI). Met dank aan Tessa Schurink-van t Klooster,
Nadere informatieMazelen surveillance overzicht, 1 mei jan 2014 (week 1)
Mazelen surveillance overzicht, 1 mei 2013 1 jan 2014 (week 1) Bron gegevens: Osiris/CIb-LCI/CIb-IDS. Auteurs: Tessa Schurink-van t Klooster, Mirjam Knol (CIb-EPI). Met dank aan Annemarijn van Ginkel,
Nadere informatieDRAAIBOEK INFECTIEZIEKTEN CLB. Mazelen
139 Mazelen Ziektebeeld Mazelen is een zeer besmettelijke, acute, virale infectieziekte die gekenmerkt wordt door een typische huiduitslag. Klassiek begint mazelen met prodromale symptomen. Klachten tijdens
Nadere informatieResultaten voor Brussels Gewest Cardiovasculaire Preventie Gezondheidsenquête, België, 1997
6.8.1. Inleiding In deze module worden 2 specifieke preventiedomeinen behandeld: de hypertensie en de hypercholesterolemie. De hart- en vaatziekten zijn aandoeningen die uit het oogpunt van volksgezondheid,
Nadere informatieCOLLEGE VAN AIDS-REFERENTIELABORATORIA. HIV/AIDS IN BELGIE Toestand op 31 december 2008
Ministère de la Santé de la Communauté française WETENSCHAPPELIJK INSTITUUT VOLKSGEZONDHEID AFDELING EPIDEMIOLOGIE COLLEGE VAN AIDS-REFERENTIELABORATORIA HIV/AIDS IN BELGIE Toestand op 31 december 2008
Nadere informatieMazelen surveillance overzicht, 1 mei jan 2014 (week 5)
Mazelen surveillance overzicht, 1 mei 2013 29 jan 2014 (week 5) Bron gegevens: Osiris/CIb-LCI/CIb-IDS. Auteurs: Tessa Schurink-van t Klooster, Susan Hahné (CIb-EPI). Met dank aan Annemarijn van Ginkel,
Nadere informatieWorkshop 1 Vaccinatie: bescherming van individu en maatschappij. moderator Marleen Finoulst
Workshop 1 Vaccinatie: bescherming van individu en maatschappij moderator Marleen Finoulst Presentaties Adviezen Hoge Gezondheidsraad: Marc Van Ranst Individuele bescherming: antroposofische invalshoek:
Nadere informatieEpidemiologische surveillance van invasieve meningokokkeninfecties
Epidemiologische surveillance van invasieve meningokokkeninfecties - 7 Auteurs: Nele Boon and Tine Grammens, Wesley Mattheus², Chloé Wyndham-Thomas Revisie: Paloma Carrillo, Romain Mahieu, Sophie Quoilin,
Nadere informatieCOLLEGE VAN AIDS-REFERENTIELABORATORIA HIV/AIDS IN BELGIE
Avec le soutien de la Communauté française WETENSCHAPPELIJK INSTITUUT VOLKSGEZONDHEID Operationele Directie Volksgezondheid & Surveillance COLLEGE VAN AIDS-REFERENTIELABORATORIA HIV/AIDS IN BELGIE Toestand
Nadere informatieSamenvatting. Etiologie. samenvatting
Samenvatting Hoofdstuk 1 is een algemene inleiding op dit proefschrift. Luchtweginfecties zijn veel voorkomende aandoeningen, die door een groot aantal verschillende virussen en bacteriën veroorzaakt kunnen
Nadere informatieCentrum Immunologie van Infectieziekten en Vaccins
Centrum Immunologie van Infectieziekten en Vaccins Het centrum Immunologie van Infectieziekten en Vaccins (IIV) is het kenniscentrum op het gebied van immunologie en vaccinologie. IIV adviseert de overheid
Nadere informatieKlinische biologie : Sensibiliseringscampagne voor de voorschrijvers. RIZIV Dienst voor geneeskundige verzorging
Klinische biologie : Sensibiliseringscampagne voor de voorschrijvers RIZIV Dienst voor geneeskundige verzorging info-rdq@riziv.fgov.be Oktober 2011 1 Programma Klinische biologie Waarom een sensibiliseringscampagne?
Nadere informatieEen mazelenepidemie in een orthodox joodse gemeenschap: lessen te leren Referatendag 11 december 2009
Een mazelenepidemie in een orthodox joodse gemeenschap: lessen te leren Referatendag 11 december 2009 Dr. Carine Asnong Provinciaal CLB Antwerpen Mazelen: even opfrissen Ziekteverwekker Transmissie Besmettelijkheid
Nadere informatieNRC Bordetella pertussis: verslag van het Nationaal Referentiecentrum voor het jaar 2012.
NRC Bordetella pertussis: verslag van het Nationaal Referentiecentrum voor het jaar 2012. Inleiding In 2012 bevestigden de twee laboratoria van het Nationaal Referentie Centrum Bordetella pertussis een
Nadere informatie5 JAAR HPV-VACCINATIE IN VLAANDEREN
5 JAAR HPV-VACCINATIE IN VLAANDEREN Dr. Geert Top Infectieziektebestrijding en vaccinatie 5 JAAR HPV-VACCINATIEPROGRAMMA IN VLAANDEREN Kader en start vaccinatieprogramma Methode Resultaten Discussie Conclusies
Nadere informatieSamenvatting. Griepvaccinatie: wie wel en wie niet?
Samenvatting Griepvaccinatie: wie wel en wie niet? Griep (influenza) wordt veroorzaakt door het influenzavirus. Omdat het virus steeds verandert, bouwen mensen geen weerstand op die hen een leven lang
Nadere informatieKinkhoest. Kinkhoest of pertussis is een acute bacteriële infectie van de luchtwegen.
Kinkhoest Ziektebeeld Kinkhoest of pertussis is een acute bacteriële infectie van de luchtwegen. Het ziektebeeld kan variëren van een milde hoest tot ernstige ziekte. Klassiek wordt kinkhoest gekenmerkt
Nadere informatieVaccinatie 2018 Annelien Coppens Herman Fivez
Vaccinatie 2018 Annelien Coppens Herman Fivez 1 Meningococ B Bexsero 2 Invasieve meningokokkeninfecties: Serogroep vnl A/B/C/W135/X en Y Meningitis 50% Bacteriemie/ sepsis (purpura fulminans) 40% hoger
Nadere informatieCIJFERS INFECTIEZIEKTEN IN BEELD2013 WEST-VLAANDEREN Infectieziektebestrijding/
Rapport CIJFERS INFECTIEZIEKTEN IN BEELD213 WEST-VLAANDEREN Infectieziektebestrijding/24.6.214 24.6.214 cijfers infectieziekten in beeld213 West- 1/31 Inhoudstafel 1 Overzichtstabel 213 3 2 Cijfers infectieziekten
Nadere informatieResultaten voor België Cardiovasculaire preventie Gezondheidsenquête, België, 1997
6.8.1. Inleiding In deze module worden 2 specifieke preventiedomeinen behandeld: de hypertensie en de hypercholesterolemie. De hart- en vaatziekten zijn aandoeningen die uit het oogpunt van volksgezondheid,
Nadere informatieEpidemiologie van Clostridium difficile infecties in België. Rapport 2016 Samenvatting
Epidemiologie van Clostridium difficile infecties in België Rapport 2016 Samenvatting AUTEURS C. VALENCIA, M.-L. LAMBERT Voor het Nationale Referentielaboratorium: M. DELMÉE, J. VAN BROECK Epidemiologie
Nadere informatieEpidemiologie van carbapenemase producerende enterobacteriën in België: 01/01/ /10/2012
Epidemiologie van carbapenemase producerende enterobacteriën in België: 0/0/202 3/0/202 B. Jans en Y. Glupczynski Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid (WIV), Volksgezondheid en surveillance, Brussel,
Nadere informatieKinkhoest Rubriekhouder: Mw. dr. H. de Melker, RIVM ( )
Kinkhoest Rubriekhouder: Mw. dr. H. de Melker, RIVM (1998-2014) Inleiding Kinkhoest is een acute, zeer besmettelijke infectie van de bovenste luchtwegen die veroorzaakt wordt door de bacterie Bordetella
Nadere informatieEPIDEMIOLOGIE VAN AIDS EN HIV-INFECTIE IN BELGIË PATIËNTEN IN MEDISCHE OPVOLGING
DIENST EPIDEMIOLOGIE VAN INFECTIEZIEKTEN EPIDEMIOLOGIE VAN AIDS EN HIV-INFECTIE IN BELGIË PATIËNTEN IN MEDISCHE OPVOLGING TOESTAND OP 31 DECEMBER 2016 EPIDEMIOLOGIE VAN AIDS EN HIV- INFECTIE IN BELGIË
Nadere informatieDe NIPT binnen de prenatale screening: waar staan we en waar gaan we naar toe? Katelijne Bouman, klinisch geneticus UMCG en Isala
De NIPT binnen de prenatale screening: waar staan we en waar gaan we naar toe? Katelijne Bouman, klinisch geneticus UMCG en Isala Introductie Sinds 2014 is de NIPT ( in het kader van wetenschappelijk onderzoek)
Nadere informatieCIJFERS INFECTIEZIEKTEN IN BEELD 2013 OOST-VLAANDEREN Infectieziektebestrijding/
/ Rapport CIJFERS INFECTIEZIEKTEN IN BEELD 213 OOST-VLAANDEREN Infectieziektebestrijding/24..214 Inhoudstafel 1 Overzichtstabel 213 3 2 Cijfers infectieziekten Oost- 213 3 Cijfers infectieziekten 213 1
Nadere informatieRapportering voor het jaar 2011 Referentiecentrum voor Listeria monocytogenes. Straat: Wytsmanstraat 14
ationaal Referentiecentrum Coördinator referentiecentrum Rapportering voor het jaar 11 Referentiecentrum voor monocytogenes. amen: Dr. Bertrand Sophie en Dr. Mattheus Wesley Tel: /64 5 8 of /64 5 89 Instelling:
Nadere informatieKinkhoest Rubriekhouder: Mw. dr. H. de Melker, RIVM ( )
Kinkhoest Rubriekhouder: Mw. dr. H. de Melker, RIVM (1998-2015) Inleiding Kinkhoest is een acute, zeer besmettelijke infectie van de bovenste luchtwegen die veroorzaakt wordt door de bacterie Bordetella
Nadere informatiePROJECT ZOET ZWANGER DIABETESSYMPOSIUM 18 NOV 2013
PROJECT ZOET ZWANGER DIABETESSYMPOSIUM 18 NOV 2013 INHOUDSTAFEL Achtergrondinformatie Project Zoet Zwanger: situering Resultaten project Zoet Zwanger Samenwerking 1 ste en 2 de lijn Aantal registraties
Nadere informatieRichtlijn Varicella Zoster Verloskunde 1 e en 2 e lijn
: Pagina 1 van 6 Inhoud Doel... 1 Doelgroep... 1 Definitie... 1 Varicella zoster en zwangerschap... 2 Varicella zoster en neonaten... 3 Bronnen... 4 Bijlagen... 5 Stroomdiagram 1 : Beleid bij zwangere
Nadere informatieCIJFERS INFECTIEZIEKTEN IN BEELD 2013 ANTWERPEN infectieziektebestrijding /
/ Rapport CIJFERS INFECTIEZIEKTEN IN BEELD 213 ANTWERPEN infectieziektebestrijding /24.6.214 24.6.214 cijfers infectieziekten in beeld 213 Antwerpen 1/33 Inhoudstafel 1 Overzichtstabel 213 3 2 Cijfers
Nadere informatieRapportering voor het jaar 2011 Referentiecentrum voor Salmonella en Shigella. Instelling: WIV-ISP Straat: Wytsmanstraat 14 Stad: 1050 Brussels
Rapportering voor het jaar 2011 Referentiecentrum voor en Shigella Coördinator referentiecentrum Namen: Dr. Bertrand Sophie en Dr. Mattheus Wesley Tel: 02/642 50 82 of 02/642 50 89 Instelling: WIV-ISP
Nadere informatieExanthemen diagnostiek & surveillance
Exanthemen diagnostiek & surveillance Jeroen Kerkhof Onderzoeksmedewerker IDS/VIR Mazelen (MV) Rodehond/rubella (RV) Vijfde ziekte (B19V) Disclosure belangen spreker (Potentiële) belangenverstrengeling
Nadere informatieTuberculose in Vlaanderen 2002
Tuberculose in Vlaanderen 2002 Inleiding Tuberculose is nog steeds een van de belangrijkste en meest frequent voorkomende geregistreerde infectieziektes. Exacte cijfers zijn pas te verkrijgen na grondige
Nadere informatieVERKORTE DOCUMENTATIEFICHE EBOLA
Li / documentatiefiche VERKORTE DOCUMENTATIEFICHE EBOLA Verkorte versie van de operationele procedure van 7 oktober 2014 van de Risk Management Group Belgium over ebola voor gezondheidswerkers/ 10.10.2014
Nadere informatieVeelgestelde vragen over mazelen
Veelgestelde vragen over mazelen Inhoud Wat is er aan de hand? Over de ziekte mazelen Vragen voor ouders met kinderen Vragen voor volwassenen Vragen voor werknemers in gezondheidszorg Vaccin tegen mazelen
Nadere informatieRapportering voor het jaar 2016 Referentiecentrum voor NOROVIRUS.
Coördinator referentiecentrum Naam: N. Botteldoorn Tel 02 642 51 83 Fax: 02 642 52 40 Rapportering voor het jaar 2016 Referentiecentrum voor NOROVIRUS. Instelling: WIV Straat: J. Wijtsmanstraat Stad: Brussel
Nadere informatieKinkhoest. Inleiding. Rubriekhouder: Mw. dr. H. de Melker, RIVM ( )
Kinkhoest Rubriekhouder: Mw. dr. H. de Melker, RIVM (1998-2017) Inleiding Kinkhoest is een acute, zeer besmettelijke infectie van de bovenste lucht-wegen die veroorzaakt wordt door de bacterie Bordetella
Nadere informatieKLINISCHE BIOLOGIE Art. 24bis pag. 1 officieuze coördinatie Opsporen op kwalitatieve wijze van het hepatitis C virus (HCV) B 2000
KLINISCHE BIOLOGIE Art. 24bis pag. 1 "Artikel 24bis. Worden als verstrekkingen beschouwd waarvoor de bekwaming van specialist voor klinische biologie (P) vereist is : 1. Moleculaire Biologische Onderzoeken
Nadere informatieVraag en Antwoord Vaccinatieschema & Inhaalvaccinatie
Vraag en Antwoord Vaccinatieschema & Inhaalvaccinatie Dr. Anouk Vanlander, VWVJ Dr. Geert Top, VAZG Prof. Dr. Heidi Theeten, UAntwerpen VRAAG Is er een aangepast vaccinatieschema voor vluchtelingen? Hoe
Nadere informatieKinkhoest is gevaarlijk voor zuigelingen en jonge kinderen
Samenvatting Kinkhoest is gevaarlijk voor zuigelingen en jonge kinderen Kinkhoest is een gevaarlijke ziekte voor zuigelingen en jonge kinderen. Hoe jonger het kind is, des te vaker zich restverschijnselen
Nadere informatieCIJFERS INFECTIEZIEKTEN IN BEELD 2013 VLAAMS-BRABANT Infectieziektebestrijding/
/ Rapport CIJFERS INFECTIEZIEKTEN IN BEELD 213 VLAAMS-BRABANT Infectieziektebestrijding/24..214 24..214 cijfers infectieziekten in beeld 213 Vlaams-Brabant 1/32 Inhoudstafel 1 Overzichtstabel 213 3 2 Cijfers
Nadere informatieK.B B.S In werking
K.B. 18.6.2017 B.S. 29.6.2017 In werking 1.8.2017 Wijzigen Invoegen Verwijderen Artikel 24bis - KLINISCHE BIOLOGIE 1. Moleculaire Biologische Onderzoeken op genetisch materiaal van micro-organismen : 556872
Nadere informatieWat te doen als een Italiaanse zwangere bezorgd is en een kind vreemd kijkt?
Wat te doen als een Italiaanse zwangere bezorgd is en een kind vreemd kijkt? Rebecca van Grootveld AIOS Medische Microbiologie Werkgroep Klinische Parasitologie, NVP & WAMM Toxoplasmose 2 Werkgroep klinische
Nadere informatieKinkhoest in Vlaanderen anno 2014. Dr. Luc Pattyn
Kinkhoest in Vlaanderen anno 2014 Dr. Luc Pattyn Kinkhoest bordetella sp *Gram negatieve bacterie *species : pertussis, parapertussis,holmesii, hinzii.. *Virulentie : productie van pertussistoxine, filamentair
Nadere informatie02.03.2013. Huisartsensymposium anno 2013. HAS AZ Monica 1
Huisartsensymposium anno 2013 1 Vaccinaties en zwangerschap 2 Aanpak van frequent voorkomende pre- en postnatale problemen 3 Coördinator dr. Ilse Vleminckx Vaccinaties en zwangerschap Dr. Els Van de Poel,
Nadere informatieAGRIBEX 2013 Conditions sanitaires Sanitaire voorwaarden Version/versie 25/09/2013
1. Algemene voorwaarden a. Op de verzameling zijn alleen dieren toegelaten die in orde zijn met de huidige Europese en Belgische wetgeving. b. Transport: i. Elke vervoerder moet een toelating hebben om
Nadere informatie1 jaar Zoet Zwanger: Vlaanderen in actie tegen diabetes
Kabinet Jo Vandeurzen Vlaams minister van Welzijn, Volksgezondheid en Gezin 11 oktober 2010 1 jaar Zoet Zwanger: Vlaanderen in actie tegen diabetes Het project Zoet Zwanger moet vrouwen die zwangerschapsdiabetes
Nadere informatiePrenataal testen met de NIPT
INFORMATIEFOLDER Prenataal testen met de NIPT voor zwangeren met verhoogd risico op een kind met down-, edwards-, of patausyndroom Deze folder hoort bij een wetenschappelijke studie (TRIDENT-1 studie)
Nadere informatieK.B In werking B.S
K.B. 2.10.2009 In werking 1.12.2009 B.S. 20.10.2009 Artikel 24bis - KLINISCHE BIOLOGIE Wijzigen Invoegen Verwijderen 1. Moleculaire Biologische Onderzoeken op genetisch materiaal van micro-organismen :
Nadere informatieImpact van vaccinatie op de epidemiologie van pneumokokken-, mazelen- en bofinfecties
Impact van vaccinatie op de epidemiologie van pneumokokken-, mazelen- en bofinfecties VVK Voorjaarsvergadering, 16 April 2016 Epidemiology van Infectieziekten Directie Volksgezondheid en Surveillance Wetenschappelijk
Nadere informatieRapportering voor het jaar 2012 Referentiecentrum voor NOROVIRUS.
Coördinator referentiecentrum Rapportering voor het jaar 2012 Referentiecentrum voor NOROVIRUS. N.Botteldoorn WIV-ISP J. Wytsmanstraat Brussel Tel 02 642 51 83 Fax: 02 642 52 40 Email: Nadine.Botteldoorn@wivisp.be
Nadere informatieVaccinatie voor asielzoekers. Provinciehuis 19 januari 2016
Vaccinatie voor asielzoekers Provinciehuis 19 januari 2016 Agenda 1. Partners aan tafel 2. Probleemstelling 3. Doelstelling 4. Vlaamse aanbevelingen en richtlijnen 5. Doelgroepen 6. Regionale afspraken
Nadere informatieBELANGRIJKE VEILIGHEIDSINFORMATIE
BELANGRIJKE VEILIGHEIDSINFORMATIE Belangrijke veiligheidsinformatie voor voorschrijvers voor emtricitabine/tenofovirdisoproxil 200 mg/245 mg filmomhulde tabletten als profylaxe vóór blootstelling (PrEP)
Nadere informatieCentrum Epidemiologie en Surveillance van Infectieziekten
Centrum Epidemiologie en Surveillance van Infectieziekten Het Centrum Epidemiologie en Surveillance van Infectieziekten (EPI) bewaakt en analyseert de staat van infectieziekten voor de publieke gezondheid.
Nadere informatieCMV-screening bij de pasgeborene
CMV-screening bij de pasgeborene 1 Wat is CMV? Cytomegalovirus (CMV) is een veel voorkomend virus dat mensen van alle leeftijden kan besmetten. CMV komt voor in lichaamsvochten (urine, speeksel, traanvocht,
Nadere informatieINFECTIEZIEKTEN BIJ KINDEREN, DIE VOORKOMEN KUNNEN WORDEN DOOR VACCINATIE
214 IFECTIEZIEKTE BIJ KIDERE, DIE VOORKOME KUE WORDE DOOR VACCIATIE Dienst Epidemiologie van Infectieziekten Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid IFECTIEZIEKTE BIJ KIDERE, DIE VOORKOME KUE WORDE
Nadere informatieHierbij zend ik u de antwoorden op de vragen van het Kamerlid Kuik (CDA) over de snel oprukkende dodelijke bacterie Meningokokken W (2018Z10275).
> Retouradres Postbus 20350 2500 EJ Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Bezoekadres: Parnassusplein 5 2511 VX Den Haag T 070 340 79 11 F 070 340
Nadere informatieHaemophilus influenzae
Rapport 2011 Referentiecentrum voor DEDISTE Anne Tel: 02 535 45 31 Laboratorium Hallepoort Fax: 02 535 46 56 Hoogstraat 322 E-mail: haemophilus@stpierre-bru.be 1000 Brussel 1. Overzicht van de activiteiten:
Nadere informatieStudiepopulatie. Gezondheidsenquête, België, 1997.
In deze paragraaf worden een aantal kenmerken van de steekproef besproken. Het gaat om de volgende socio-demografische karakteristieken : verblijfplaats : per regio en per provincie; geslacht en leeftijd;
Nadere informatieVaccinatie van ouderen tegen pneumokokken. Nr. 2018/05. Samenvatting
Vaccinatie van ouderen tegen pneumokokken Nr. 2018/05 Vaccinatie van ouderen tegen pneumokokken pagina 2 van 6 Veel mensen dragen pneumokokken bij zich zonder ziek te worden. De pneumokok kan echter ernstige
Nadere informatie2. Prevalentie aangeboren aandoeningen in tijdtrends
2. Prevalentie aangeboren aandoeningen in tijdtrends 1981-2011 Een belangrijk doel van de registratie is het monitoren van de prevalentie van aangeboren aandoeningen in de tijd. Onderstaande tijdtrends
Nadere informatieSerologische testen en interpretatie van testresultaten
Serologische testen en interpretatie van testresultaten Serologische testen Serologie is de leer van de stoffen die zich bevinden in het bloedserum. Bloedserum is het vocht dat verkregen is nadat bloed
Nadere informatieZiekte van Alzheimer. Impact van de beperkingsmaatregelen op de terugbetaling. studie
studie Ziekte van Alzheimer Impact van de beperkingsmaatregelen op de terugbetaling van geneesmiddelen De ziekte van Alzheimer is een groot probleem voor onze volksgezondheid, niet alleen omdat er zoveel
Nadere informatienr. 126 van JORIS POSCHET datum: 17 november 2014 aan JO VANDEURZEN Preventiebeleid hiv en soa s - Stand van zaken
SCHRIFTELIJKE VRAAG nr. 126 van JORIS POSCHET datum: 17 november 2014 aan JO VANDEURZEN VLAAMS MINISTER VAN WELZIJN, VOLKSGEZONDHEID EN GEZIN Preventiebeleid hiv en soa s - Stand van zaken Het Wetenschappelijk
Nadere informatieSamenvatting. Adviesvraag
Samenvatting Hoewel tuberculose op wereldschaal veel voorkomt, is de ziekte in Nederland geen groot probleem. Vooral migranten uit landen waar wel veel tuberculose is, vormen een risicogroep. Omdat kinderen
Nadere informatiePreventie van kinkhoestmorbiteit
Preventie van kinkhoestmorbiteit Waarom zijn pediaters paranoia? Welke kink zit er in de kabel? Vlaams infectieziektebulletin 85/2013/3 Koen De Schrijver Voorkomen van kinkhoest, nieuwe gevallen 2008-2012
Nadere informatieInleiding. Bespreking pagina 1
6.3.1. Inleiding Recente onderzoeken hebben toegelaten aan te tonen dat lichamelijke activiteiten een wezenlijke impact hebben op de gezondheidstoestand en dat ze van groot belang zijn op het vlak van
Nadere informatieVaccinatie. Jean Tafforeau
Vaccinatie Jean Tafforeau Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid Operationele Directie Volksgezondheid en surveillance J. Wytsmanstraat, 14 B - 1050 Brussel 02 / 642 57 71 E-mail : jean.tafforeau@iph.fgov.be
Nadere informatieFR 7,2 / Tuberculose kan eender wie treffen maar komt vaker voor bij mensen uit landen met een hoge incidentie. Incidentie /100.
TUBERCULOSE in België Dankzij de verplichte melding van alle gevallen van actieve tuberculose kunnen de VRGT (Vlaamse Vereniging voor Respiratoire Gezondheidszorg en Tuberculosebestrijding) en de FARES
Nadere informatiePATIËNTENINFO. Aanbevolen vaccinaties aanvullend op het schema van Kind en Gezin KINDERAFDELING
PATIËNTENINFO Aanbevolen vaccinaties aanvullend op het schema van Kind en Gezin KINDERAFDELING Inhoud Beste ouder 1 Vaccinatie tegen meningokokken type B...4 Adviezen van de Hoge Gezondheidsraad...5 Kostprijs...5
Nadere informatie