Gezondheidsbevordering

Transcriptie

1 respectvol verdraagzaam mondig positief kritisch leergierig verantwoordelijk geëngageerd sociaal zelfstandig creatief Gezondheidsbevordering in het onderwijs van de Vlaamse Gemeenschap Lessen uit de schoolpraktijk Beleids cahier 4 september 08

2 2008 GO! onderwijs van de Vlaamse Gemeenschap Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook zonder voorafgaandelijke schriftelijke toestemming van de uitgever.

3 respectvol verdraagzaam mondig positief kritisch leergierig verantwoordelijk geëngageerd sociaal zelfstandig creatief Gezondheidheidsbevordering in het GO! onderwijs van de Vlaamse Gemeenschap Lessen uit de schoolpraktijk Wijsheid is voor de geest wat gezondheid is voor het lichaam (F. de La Rochefoucauld) beleidscahier nummer 4 september 2008

4 Inhoud Woord vooraf 5 1 Evaluatie van het GO! gezondheidsbeleid Inleiding Algemene resultaten van het rook-, voedings- en bewegingsbeleid in GO! scholen Gezondheidseducatie in GO! scholen Het rookregime in GO! scholen Een evenwichtig voedings- en drankenaanbod in GO! scholen Bewegen in het GO! Beleidsmatige aanpak van de gezondheidswerking in GO! scholen Het gezondheidsbeleid in GO! scholen: meer dan één bank vooruit Beschikbare materialen bij scholengroepen en CLB s Adressen ankerpersonen gezondheidsbeleid Adressen vestigingplaatsen CLB s Overzicht materialen Nieuw ondersteuningsaanbod externe partners Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie Rode Kruis-Vlaanderen Sensoa Vereniging voor Alcohol- en andere Drugproblemen Vlaamse Stichting Verkeerskunde Kinder- en Jongerentelefoon Centrum ter Preventie van Zelfdoding Bednet vzw Nieuw decreet rookverbod binnen de onderwijsinstellingen Praktische info Actie GO! Vormingen rookstopbegeleiding en tabakspreventie

5 Woord vooraf Voor het GO! onderwijs van de Vlaamse Gemeenschap is de gezondheid van zijn leerlingen, cursisten en personeel een prioriteit. Scholengroepen en scholen van het GO! zetten zich dagelijks in om de doelstellingen te realiseren die zij afsloten in een convenant. In beleidscahier 1. Gezondheidsbevordering op school (augustus 2007) en op de website staan deze doelstellingen beschreven, naast ieders rol en de ondersteunende maatregelen om dit te helpen realiseren. Het Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie (VIG) onderzocht tot in detail de vorderingen van het GO! gezondheidsbeleid (situatie 2006 ten opzichte van 2003). De resultaten zijn globaal opmerkelijk positief. In dit beleidscahier vindt u deze resultaten samen met een grondige analyse en interessante aanbevelingen. Het GO! blijft werken aan een daadkrachtig gezondheidsbeleid door verdere ondersteunende maatregelen en deskundigheidsbevordering van ankerpersonen, directeurs, leerkrachten, school en CLB-medewerkers. Bij alle ankerpersonen en CLB-vestigingsplaatsen kunnen zij bijvoorbeeld talrijke materialen en publicaties raadplegen of gratis ontlenen. Verschillende trajectbegeleidingsdagen en studiedagen zorgen dat iedereen vertrouwd raakt met nieuwe initiatieven en bieden een basis voor een steeds diepgaandere samenwerking tussen scholengroepen, centrale diensten en externe partners. Door te participeren aan externe overlegorganen is het GO! ook actief betrokken bij de ontwikkeling van een kwaliteitsvol aanbod waar GO! scholen gebruik van kunnen maken. Deze maatregelen moeten ervoor zorgen dat de GO! scholen een kwaliteitsvol gezondheidsbeleid blijven voeren volgens de principes van gezondheidsbevordering en beleidvoerend vermogen. Dit zal onder meer afgemeten kunnen worden aan het volgende indicatorenonderzoek van het VIG (periode ). Paul De Knop voorzitter Raad GO! Urbain Lavigne afgevaardigd bestuurder Gezondheidsbevordering in het 5

6 1 > Evaluatie van het GO! gezondheidsbeleid De evaluatie van het gezondheidsbeleid van het GO! peilt naar de kwaliteit van het gezondheidsbeleid rond tabakspreventie, voeding en beweging in GO! scholen. De situatie in GO! scholen wordt vergeleken met die in het volledige Vlaamse onderwijs, waarvan de GO! scholen deel uitmaken. Er wordt zo nagegaan of de inspanningen die de GO! scholen in de periode deden om een gezondheidsbeleid verder uit te bouwen en de methodologische keuzes, de organisatievormen en de impulsen waarvoor binnen het onderwijsnet is gekozen, een effect hebben gehad op de kwaliteit van het schoolbeleid rond voornoemde gezondheidsthema s Inleiding De indicatorenbevraging rond rook-, voedings- en bewegingsbeleid in scholen In het voorjaar van 2006 namen ruim 45% van de basisscholen en meer dan 40% van de secundaire scholen in Vlaanderen en Brussel (Nederlandstalig onderwijs) deel aan de tweede indicatorenbevraging. Zoals in 2003 peilde het VIG in samenwerking met de Logo s in opdracht van de Vlaamse overheid naar het rooken voedingsbeleid van de scholen. Nieuw in 2006 was ook een bevraging over het bewegingsbeleid op school. 6

7 Om de kenmerken van het rook-, voedings- en bewegingsbeleid van scholen te leren kennen, werd in de bevraging rekening gehouden met drie beleidscomponenten (educatie, reglementering en aanbod/interventies) en twee procesmatige componenten (participatie en netwerking). Zij zijn de kritische succesfactoren voor een kwaliteitsvol gezondheidsbeleid. Per component werden vragen opgesteld voor elk thema (tabakspreventie, gezonde voeding en beweging). Alle antwoorden kregen ook een score. Bovendien werd er een weging toegepast voor de verschillende componenten. Zo krijgen items die van groter belang zijn voor een goed rook-, voedings- of bewegingsbeleid ook een grotere weerslag in de schaalscores en in het eindresultaat. Belangrijk is dat de scores uitgedrukt in percentages geenszins in schoolse termen mogen worden beoordeeld. 40% is geen onvoldoende. Lage gemiddelden wijzen eerder op ruimte voor verbetering De indicatorenbevraging als evaluatie-instrument voor het gezondheidsbeleid van het GO! Vanaf het schooljaar was het gezondheidsbeleid in scholen een prioriteit voor het toenmalige gemeenschapsonderwijs. Tot het schooljaar werden vier thema s naar voor geschoven: voeding, water, tabakspreventie en beweging. De indicatorenbevragingen van 2003 en 2006 bevraagden deze thema s en kunnen bijgevolg fungeren als een evaluatie-instrument. De evaluatie van het gezondheidsbeleid van het GO! peilt naar de kwaliteit van het gezondheidsbeleid rond tabakspreventie, voeding en beweging in GO! scholen. Er wordt nagegaan of de inspanningen die de GO! scholen in die periode deden om een gezondheidsbeleid verder uit te bouwen en de methodologische keuzes, de organisatievormen en de impulsen waarvoor binnen het onderwijsnet is gekozen een effect hebben gehad op de kwaliteit van het schoolbeleid rond voornoemde gezondheidsthema s. De indicatorenbevraging kon op veel bijval rekenen van de GO! scholen ( 1 ). Niet minder dan 296 GO! basisscholen en 140 GO! secundaire scholen namen deel aan de bevraging. Door deze hoge respons kunnen we zeggen dat de resultaten representatief zijn voor het hele GO!. Bij de uitsplitsing en rapportage op niveau van het onderwijsnet worden de GO! scholen steeds geplaatst binnen het Vlaamse onderwijs. De cijfergegevens van de GO! scholen worden dus steeds vergeleken met de globale situatie in de Vlaamse scholen Algemene resultaten van het rook-, voedings- en bewegingsbeleid in GO! scholen Algemene evolutie van het gezondheidsbeleid in GO! scholen Voor de drie bevraagde gezondheidsthema s behalen zowel basis- als secundaire scholen van het GO! gemiddeld een hogere score dan de Vlaamse scholen. Voor het basisonderwijs is het verschil tussen GO! en het Vlaamse onderwijs het grootst. Voor de drie thema s is de gemiddelde score van GO! basisscholen significant hoger dan die van de andere Vlaamse scholen. Secundaire scholen van het GO! scoren gemiddeld hoger voor de drie thema s, maar dit is enkel voor het voedingsbeleid significant verschillend met de overige scholen. 1 ) Sinds begin 2007 wijzigde de naam van het gemeenschapsonderwijs in GO! onderwijs van de Vlaamse Gemeenschap. Voor de periode waarop de evaluatie slaat, dient dus eigenlijk nog over gemeenschapsonderwijs gesproken te worden. In functie van herkenbaarheid en leesbaarheid van de tekst is toch gekozen om systematisch de afkorting en prefix GO! te gebruiken. Gezondheidsbevordering in het 7

8 Gemiddelde totaalscores 2006 (GO! / Totaal) Basisonderwijs Secundair onderwijs Tabakspreventiebeleid: 33,8 25,7 49,8 45,4 Voedingsbeleid: 55,2 50,8 44,7 43,3 Bewegingsbeleid: 51, ,2 43,5 Cijfer links = score GO!; cijfer rechts = score totaal. Onderlijnd cijfer GO! = hogere gemiddelde score; cursief cijfer GO! = lagere gemiddelde score. Grijze achtergrond = significant verschillend De algemene scores van het gezondheidsbeleid rond tabakspreventie, voeding en beweging laten dus voor GO! scholen in 2006 een positief beeld zien vergeleken met het totale Vlaamse onderwijs. Maar hoe zit het met de evolutie van dit schoolbeleid tussen 2003 en 2006 ( 2 )? In de Vlaamse scholen zien we een duidelijke vooruitgang van het gezondheidsbeleid rond tabakspreventie en voeding in het basis- en secundair onderwijs. Zetten we de teller van de gemiddelde totaalscores van 2003 op 100, dan mogen we stellen dat het Vlaamse onderwijs tussen 2003 en 2006 een groeipercentage kende tussen ongeveer 12% en 23%, met een sterkere vooruitgang in het basisonderwijs dan in het secundair onderwijs. Gemiddelde totaalscores : Vlaamse onderwijs Basisonderwijs: - Tabakspreventiebeleid 22,5 + 5,1 (+ 22,5%) 27,6 -Voedingsbeleid 46,8 + 8 (+ 17,2%) 54,8 Secundair onderwijs: - Tabakspreventiebeleid 38,8 + 5 (+ 12,8%) 43,8 -Voedingsbeleid ,6 (+ 16,5%) 46,6 De gemiddelde scores die gebruikt werden, zijn de linkscores, t.t.z.: enkel de items die zowel in 2003 als in 2006 werden bevraagd, werden meegeteld. Nieuwe vragen of gewijzigde vragen werden niet meegerekend. 2 ) Er zijn enkel cijfergegevens beschikbaar voor tabakspreventie en voeding, want beweging is in 2003 niet bevraagd. 8

9 Ook voor de GO! scholen is er algemeen een duidelijke vooruitgang van het gezondheidsbeleid rond tabakspreventie en voeding in het basis- en secundair onderwijs zichtbaar. Deze vooruitgang is meer uitgesproken dan voor het hele Vlaamse onderwijs. Met de teller van de gemiddelde totaalscores van 2003 op 100, zijn de gemiddelde scores van GO! scholen tussen 2003 en 2006 gegroeid met 25% tot 38%, met een quasi even sterke vooruitgang in de secundaire scholen als in de basisscholen. Uit de nominale scores blijkt dat de GO! basisscholen in 2003 gemiddeld al een hogere score behaalden dan de basisscholen in Vlaanderen. In 2006 hebben ze deze voorsprong nog merkelijk vergroot. De GO! secundaire scholen kenden in 2003 beduidend lagere gemiddelde scores. In 2006 hebben ze deze achterstand ingehaald en bovendien een opmerkelijke voorsprong genomen tegenover de gemiddelde scores van de secundaire scholen in Vlaanderen. Gemiddelde totaalscores : GO! Basisonderwijs: - Tabakspreventiebeleid 26,7 + 10,2 (+ 38,2%) 36,9 -Voedingsbeleid 47, (+ 25,3%) 59,5 Secundair onderwijs: - Tabakspreventiebeleid 36,1 + 11,9 (+ 33%) 48 -Voedingsbeleid 37, (+ 26,7%) 47,4 De gemiddelde scores die gebruikt werden, zijn de linkscores, t.t.z.: enkel de items die zowel in 2003 als in 2006 werden bevraagd, werden meegeteld. Nieuwe vragen of gewijzigde vragen werden niet meegerekend. De gemiddelde scores voor het gezondheidsbeleid rond tabakspreventie, voeding en beweging zijn voor de GO! scholen hoger dan voor het Vlaamse onderwijs. Er is een duidelijke groei van de uitbouw van een kwaliteitsvol rook- en voedingsbeleid in Vlaamse scholen tussen 2003 en Deze groei is des te opmerkelijker voor GO! scholen. Daar evolueren de secundaire scholen zelfs van een gemiddeld lagere score naar een duidelijke voorsprong binnen het secundair onderwijs in Vlaanderen en Brussel Beleids- en procescomponenten van het tabakspreventiebeleid in GO! scholen Dat het rookbeleid in GO! basisscholen kwaliteitsvol is, wordt bevestigd voor alle beleids- en procescomponenten. GO! basisscholen scoren gemiddeld beduidend beter dan de Vlaamse basisscholen. Uit de totaalscores van de basisscholen blijkt dat de beleidscomponent reglementering veruit het sterkst scoort. Dat valt voor het basisonderwijs des te meer op (in vergelijking met het secundair onderwijs) omdat Gezondheidsbevordering in het 9

10 de overige componenten beduidend minder scoren. Het specifieke van het thema, dat veel meer aansluit bij de leerlingen in het SO, ligt hieraan duidelijk ten grondslag. De GO! secundaire scholen scoren gemiddeld beter voor hun rookbeleid dan het gemiddelde in het Vlaamse onderwijs. Maar dat geldt niet voor alle beleids- en procescomponenten. GO! secundaire scholen doen het gemiddeld significant beter voor de rookstopinterventies en een kwaliteitsvolle reglementering rond roken. Er is ook gemiddeld meer aandacht voor participatie van personeel, leerlingen en ouders dan in het Vlaamse onderwijs. Maar voor educatie rond tabakspreventie en de aandacht voor een kwaliteitsvolle samenwerking met partners in het rookbeleid schommelen GO! secundaire scholen rond het gemiddelde van het Vlaamse secundair onderwijs. Voor het secundair onderwijs valt op dat veel meer dan in de basisscholen, de aandacht gaat naar de educatie van de leerlingen rond tabakspreventie. Het thema sluit veel meer aan bij de leerlingen in het SO. Uit de gemiddelde totaalscores van de secundaire scholen in Vlaanderen blijkt dat de beleidscomponenten reglementering en educatie evenredig en veruit het sterkst scoren. Dit is ook zo voor de GO! secundaire scholen, maar hier scoren ook de rookstopinterventies duidelijk goed. Het succes van de rookstopinterventies in het secundair onderwijs is uiteraard een gevolg van het feit dat dit relevant is voor leeftijdscategorieën die er schoollopen. De recente wetgeving rond roken op het werk doet veronderstellen dat er ook beduidend meer aandacht gaat naar rookstopondersteuning van het personeel. Zowel voor de basis- als secundaire scholen van het GO! is er een opmerkelijk hogere gemiddelde score voor de interventies. Het gaat hier om de rookstopinterventies die de school voorziet voor leerlingen (SO) en personeel (BaO en SO). Hier zie je het effect van de ondersteuning die het GO! heeft gegeven om binnen de scholengroepen rookstopsessies voor leraren te organiseren (samenwerking met VRGT) en om als personeelslid van het GO! te participeren aan het interactieve tailoringprogramma rookstopcoach. Gemiddelde scores beleids- en procescomponenten 2006: tabakspreventie (GO! / Totaal) Basisscholen GO! Secundaire scholen GO! Educatie: 2,9 2,3 5,1 5,1 Reglementering: 5,4 4,9 5,9 5,5 Interventies: 3,6 1,4 5,5 4,0 Participatie: 2,9 2,3 4,2 3,9 Netwerking: 2,0 1,7 3,5 3,5 Cijfer links = score GO!; cijfer rechts = score totaal. Onderlijnd cijfer GO! = hogere gemiddelde score; cursief cijfer GO! = lagere gemiddelde score. Gekleurde achtergrond = significant verschillend, lichtgrijs = positief verschillend, donkergrijs = negatief verschillend 10

11 Een vergelijking van 2003 en 2006 op het niveau van de beleids- en procescomponenten leert dat er tussen de linkscores significante verschillen bestaan voor alle componenten, met uitzondering voor educatie. Een feit dat we trouwens ook terugvinden voor de situatie in het hele Vlaamse onderwijs. De grotere aandacht voor reglementering in GO! basis- en secundair onderwijs lijkt ons voort te komen uit de invoering van de wetgeving rond roken op het werk. Bij de beleidscomponenten valt verder vooral de sterk gegroeide aandacht voor rookstopinterventies op. Die gaat in GO! scholen veel sterker vooruit dan globaal in het Vlaamse onderwijs. Zoals eerder gesteld, is hier een rechtstreeks verband te zien met de impulsen die het GO! rond gezondheidsbeleid heeft gegeven. Positief is ook dat scholen beduidend meer belang hechten aan participatie en netwerking voor de uitbouw van hun rookbeleid, hoewel beide procescomponenten relatief laag blijven in vergelijking met de scores van de beleidscomponenten (een verschijnsel dat trouwens algemeen is in het Vlaamse onderwijs, voor zowel basis- als secundair onderwijs en ongeacht de thema s). Vergelijken we echter de GO! scholen met het volledige Vlaamse onderwijs dan is de gegroeide aandacht voor een kwaliteitsvol beleidsproces sterker gegroeid binnen GO! scholen dan in het algemeen. Vooral voor het secundair onderwijs is er een zeer groot verschil. In de sterke groei van deze procescomponenten menen we de meerwaarde te zien van het gezondheidsbeleid als prioritair thema binnen het GO! Gemiddelde linkscores beleids- en procescomponenten tabakspreventie GO!: Basisscholen GO! Secundaire scholen GO! Educatie: 3,7 3,7 5,0 5,4 Reglementering: 3,7 5,2 3,4 5,1 Interventies: 1,0 3,9 3,3 5,3 Participatie: 2,0 2,9 3,3 4,1 Netwerking: 1,5 2,3 2,5 3,6 De gemiddelde scores die gebruikt werden, zijn de linkscores, t.t.z.: enkel de items die zowel in 2003 als in 2006 werden bevraagd, werden meegeteld. Nieuwe vragen of gewijzigde vragen werden niet meegerekend. Grijze achtergrond = significant verschillend Gezondheidsbevordering in het 11

12 Beleids- en procescomponenten van het voedingsbeleid in GO! scholen De voorsprong die de GO! basisscholen binnen het Vlaamse basisonderwijs vertonen voor de algemene score voor het voedingsbeleid wordt bevestigd voor de beleids- en procescomponenten. GO! basisscholen scoren voor de componenten gemiddeld beduidend beter dan de Vlaamse basisscholen, behalve voor wat betreft het voedingsaanbod. Het voedingsaanbod in het GO! basisonderwijs scoort ietwat, maar wel significant beneden het Vlaamse gemiddelde. Een analyse op vraagniveau (zie hieronder) dient verder uit te klaren over welke zwakkere aspecten in het aanbod het precies gaat. In de totaalscores van de basisscholen scoort de beleidscomponent educatie samen met reglementering veruit het hoogst. Maar ook de procescomponenten participatie en vooral netwerking laten een beeld zien van een sterk voedingsbeleid in de GO! basisscholen. De GO! secundaire scholen laten voor de algemene score van het voedingsbeleid gemiddeld slechts een kleine, niet significante voorsprong zien in vergelijking met het Vlaamse secundair onderwijs. Uit de scores van de componenten blijkt dat deze kleine voorsprong te danken is aan de kwaliteitsvolle voedingseducatie in de GO! secundaire scholen en ook aan de aandacht voor de samenwerking met schoolnabije en externe partners voor de ontwikkeling van een voedingswerking op school. De gemiddelde scores voor de beleids- en procescomponenten van het voedingsbeleid in GO! secundaire scholen, de vergelijking met de overige onderzochte thema s, de situatie in het basisonderwijs en de geboekte algemene vooruitgang van de GO! scholen, lijken aan te geven dat het voedingsbeleid in het secundair onderwijs voor het GO! een belangrijk aandachtsgebied blijft. We dienen deze vaststelling verder te onderbouwen met de resultaten op vraagniveau (zie later). Hoewel de procesmatige facetten merkelijk minder scoren dan de beleidscomponenten, staan basis- en secundaire scholen van het GO! met hun aandacht voor een kwaliteitsvol procesverloop sterk binnen het Vlaamse onderwijs. Dit is een belangrijke vaststelling, zeker binnen de context van evidence based en efficiënt werken. De stelling blijft evenwel gelden dat scholen doorgaans meer aandacht moeten hebben voor de kwaliteitszorg van het proces, het hoe, bij de ontwikkeling van een gezondheidsbeleid. Gemiddelde scores beleids- en procescomponenten 2006: voeding (GO! / Totaal) Basisscholen GO! Secundaire scholen GO! Educatie: 6,9 6,2 6,7 6,2 Reglementering: 6,5 5,6 3,1 3,2 Interventies/ Aanbod: 5,3 5,5 4,4 4,5 Participatie: 4,3 3,8 3,5 3,6 Netwerking: 4,8 3,6 2,7 2,4 12 Cijfer links = score GO!; cijfer rechts = score totaal. Onderlijnd cijfer GO! = hogere gemiddelde score; cursief cijfer GO! = lagere gemiddelde score. Gekleurde achtergrond = significant verschillend (lichtgrijs = positief verschillend; donkergrijs = negatief verschillend)

13 Vergelijken we het voedingsbeleid in GO! scholen in 2003 en 2006 op het niveau van de beleids- en procescomponenten, dan merken we tussen de Linkscores significante verschillen voor alle componenten. Een beeld dat gelijkloopt met het Vlaamse onderwijs, zij het dat de vooruitgang binnen de verschillende componenten niet steeds zo groot is als bij het GO!. In dit verband springt vooral de sterke vooruitgang van de procescomponenten netwerking en participatie binnen GO! scholen in het oog. De samenwerking met schoolnabije en externe partners, aandacht voor schoolinterne beleidsstructuren en het uitbouwen van een breed draagvlak van leerlingen, ouders en personeel, zijn aandachtspunten die de voorbije jaren vooraan stonden in het gezondheidsbeleid in het GO! Verdere analyse op vraagniveau zal de inspanningen van GO! scholen met betrekking tot een kwaliteitsvolle en beleidsmatige aanpak van gezondheid fijner in kaart brengen (zie later). In GO! basis- en secundaire scholen is de beleidscomponent voedingsaanbod de voorbije jaren gemiddeld het minst vooruitgegaan. Dit in tegenstelling tot de Vlaamse situatie waar scholen de voorbije periode zeer veel aandacht besteed hebben aan de verbetering van het voedingsaanbod. Zoals al eerder gesteld is de verbetering van het voedingsaanbod een aandachtsgebied voor GO! scholen. Nochtans zien we in de praktijk ook in GO! scholen een sterk gegroeide aandacht voor het voedings- en drankenaanbod, vanuit het bewustzijn van scholen dat ze met hun aanbod een grote verantwoordelijkheid dragen naar kinderen toe en impliciete leerboodschappen geven. De analyse op vraagniveau geeft meer informatie over specifieke verbeterpunten (zie later). Ten slotte valt de uitgesproken vooruitgang op van de beleidscomponent educatie in GO! scholen, zeker in de secundaire scholen. GO! scholen hebben de voedingseducatie verder geïntegreerd en structureel verankerd in hun dagelijkse werking. Het zijn de GO! secundaire scholen die de voorbije periode hiervoor binnen het Vlaamse onderwijs de grootste inspanningen hebben geleverd. Gemiddelde linkscores beleids- en procescomponenten voeding GO!: Basisscholen GO! Secundaire scholen GO! Educatie: 6,2 7,3 5,3 6,8 Reglementering: 5,3 6,5 2,3 3,1 Interventies/ Aanbod: 5,3 6,0 4,4 5,1 Participatie: 3,2 4,4 2,5 3,6 Netwerking: 2,8 5,2 1,4 2,6 De gemiddelde scores die gebruikt werden, zijn de linkscores, t.t.z.: enkel de items die zowel in 2003 als in 2006 werden bevraagd, werden meegeteld. Nieuwe vragen of gewijzigde vragen werden niet meegerekend. Grijze achtergrond = significant verschillend Gezondheidsbevordering in het 13

14 Het bewegingsbeleid in GO! scholen In het kader van de actieve voedingsdriehoek, de groeiende bewustwording van het onlosmakelijke verband tussen de gezondheidsthema s voeding en beweging en de toepassing van deze evoluties in de dagelijkse werking van het onderwijs, werden de scholen in de indicatorenmeting voor het eerst ook gevraagd naar hun bewegingsbeleid. Deze bevraging gebeurde echter meer beperkt dan die rond tabakspreventie en voeding en werd niet geanalyseerd vanuit scores op componentenniveau. Het bewegingsbeleid van GO! scholen wordt wel besproken op vraagniveau (zie later) Schoolkenmerken en gezondheidsbeleid Hebben specifieke schoolkenmerken een invloed versterkend of vertragend op de mate waarin een school een kwaliteitsvol rook-, voedings- en bewegingsbeleid heeft? Uit de bevraging bleek dat een aantal schoolkenmerken geen en andere wel invloed hebben op de uitbouw van een gezondheidsbeleid voor de thema s tabakspreventie, voeding en beweging. De ligging van de school (grootstedelijk, stedelijk, landelijk) is nauwelijks van belang en het doet er helemaal niet toe of de school vooral jongens of meisjes telt (harde vs zachte studierichtingen). De aanwezigheid van doelgroepleerlingen lijkt op het eerste gezicht een relevant schoolkenmerk te zijn, maar vraagt verder onderzoek alvorens hierover een uitspraak te kunnen doen. De vier schoolkenmerken die bepalend zijn voor de mate waarin een school een gezondheidsbeleid rond de drie thema s uitbouwt, zijn het onderwijstype, de schoolgrootte en vooral de onderwijsvormen secundair onderwijs en de onderwijsniveaus. Zowel voor het GO! als voor het volledige onderwijs in Vlaanderen geldt dat onderwijstype (regulier of buitengewoon onderwijs) en schoolgrootte in beperkte mate bepalend zijn. Een school buitengewoon onderwijs lijkt het net iets moeilijker te hebben om een gedegen rook-, voedings- en bewegingsbeleid uit te bouwen. De schoolgrootte speelt mee in de uitbouw van een gezondheidsbeleid voor heel kleine en heel grote scholen. Scholen met minder dan 100 leerlingen hebben het moeilijker. Basisscholen met meer dan 500 leerlingen en secundaire scholen met meer dan 1000 leerlingen hebben het gemakkelijker. De onderwijsvormen zijn als factor in het secundair onderwijs bepalend. Algemeen mag gesteld worden dat de meest kwetsbare onderwijsvormen (BSO, DBSO) het ook meteen het moeilijkst hebben om een kwaliteitsvolle werking rond roken, voeding en beweging op te zetten. Dit geldt voor het GO! evengoed als voor het Vlaamse onderwijs. Er dient dus rekening gehouden te worden met het grote aandeel van kwetsbare onderwijsvormen binnen het aanbod van het GO! bij de interpretatie en het afwegen van scores en gegevens van de GO! secundaire scholen. Maar evengoed is het een factor bij de interpretatie van de sterke algemene vooruitgang, de grote sprong voorwaarts, die de GO! secundaire scholen tussen 2003 en 2006 voor het rook- en voedingsbeleid hebben gemaakt. Het meest doorslaggevende schoolkenmerk is het onderwijsniveau. Algemeen mogen we stellen dat het basisonderwijs er beter in slaagt een kwaliteitsvol gezondheidsbeleid neer te zetten dan het secundair onderwijs. Binnen het basisonderwijs voeren de lagere en basisscholen gemiddeld een meer kwaliteitsvol beleid dan de autonome kleuterscholen. Binnen het secundair onderwijs hebben middenscholen en scholen met een volledig aanbod gemiddeld een meer gedegen gezondheidsbeleid dan secundaire scholen met enkel een bovenbouw. Dit geldt voor de GO! scholen evengoed als voor het Vlaamse onderwijs. 14

15 1.3. Gezondheidseducatie in GO! scholen Gezondheidsthema s verder integreren in de dagelijkse klaspraktijk In de GO! basisscholen tekenen de thema s voeding en beweging zich duidelijk af binnen de gezondheidseducatie. In alle GO! basisscholen komt het gezondheidsthema voeding aan bod in verschillende leerjaren, deze vaststelling komt overeen met de algemene situatie in het Vlaamse onderwijs. Beweging komt aan bod in verschillende leerjaren in ruim 83% van de GO! basisscholen, terwijl dit globaal in het Vlaamse onderwijs slechts in 76% van de basisscholen gebeurt. Tabakspreventie is als thema voor gezondheidseducatie in het basisonderwijs minder ingeburgerd. Slechts iets meer dan 1 op 3 GO! basisscholen geven aan hieraan te werken in verschillende leerjaren, toch nog meer dan de 1 op 4 basisscholen in Vlaanderen die hieraan werken in verschillende leerjaren. Komt het gezondheidsthema aan bod in de lessen in verschillende leerjaren? Basisonderwijs Secundair onderwijs GO! Totaal GO! Totaal Tabakspreventie 36,8% 24,3% 81,2% 73,1% Voeding 100% 98,4% 94,9% 90,5% Beweging 83,3% 76,4% 78,9% 68,3% Ook de GO! secundaire scholen laten voor de klaswerking rond de 3 gezondheidsthema s een positief beeld zien. Tabakspreventie en beweging komen in ongeveer 8 op 10 GO! secundaire scholen aan bod in verschillende leerjaren. Voeding is binnen de gezondheidseducatie een thema voor 94,9% van de GO! secundaire scholen. Voor het Vlaamse onderwijs liggen deze cijfers gemiddeld 5 tot 10% lager. Slechts iets meer dan 7 op 10 secundaire scholen werken er gedurende verschillende schooljaren aan tabakspreventie, minder dan 7 op 10 secundaire scholen kennen gezondheidseducatie rond beweging in verschillende leerjaren. Voedingseducatie komt er aan bod in 9 op 10 scholen. Ook in 2006 blijft het evenwel belangrijk om de gezondheidsthema s meer vakoverschrijdend en continu te integreren in de dagelijkse klas- en schoolpraktijk. Gevraagd naar de uitwerking van de gezondheidseducatie binnen een spiraalcurriculum en geïntegreerd binnen de verschillende leergebieden/vakken, antwoordt slechts een minderheid positief. Het gebruik van een spiraalcurriculum betekent dat er in ieder onderwijsniveau, graad en leerjaar via leerlijnen op de al aangebrachte leerinhouden wordt verder gewerkt. Dat kan door dezelfde thema s of leerinhouden verder uit te diepen of door andere thema s en leerinhouden toe te voegen. De relevantie voor de leeftijd is hierbij een centraal criterium, in die zin is de spiraal een ontwikkelingslijn. Gezondheidsbevordering in het 15

16 Komt het gezondheidsthema aan bod in de lessen, uitgewerkt in een spiraalcurriculum? Basisonderwijs Secundair onderwijs GO! Totaal GO! Totaal Tabakspreventie 3,5% 2,2% 8,7% 6,7% Voeding 21,5% 19,3% 9,5% 11,2% Beweging 18,4% 12,3% 4,5% 7,4% Rond voeding en beweging werken ongeveer 1 op 5 GO! basisscholen met een spiraalcurriculum. 9 op 10 geven voor voeding aan dat dit vakoverschrijdend geïntegreerd is. Voor tabakspreventie liggen deze cijfers merkelijk lager: amper 3,5% van de GO! basisscholen werkt met een spiraalcurriculum voor de organisatie van de gezondheidseducatie rond tabak, iets meer dan 1 op 3 GO! basisscholen heeft de tabakspreventie vakoverschrijdend geïntegreerd. Hiermee volgen de GO! basisscholen de algemene situatie in het Vlaamse onderwijs, zij het wel dat voor alle thema s steeds net iets meer GO! basisscholen werken met een spiraalcurriculum en net iets meer een vakoverschrijdende integratie van de thema s kennen. Het beeld van een eerder beperkte structurele integratie laat zich nog sterker zien in de GO! secundaire scholen, waar minder dan 1 op 10 scholen voor tabakspreventie en voeding werken met een spiraalcurriculum. Zelfs minder dan 1 op 20 scholen verzorgt bewegingsopvoeding vanuit een spiraalcurriculum. Gevraagd naar de vakoverschrijdende integratie, antwoorden voor tabakspreventie 57,4% en voor voeding 80,1% van de GO! secundaire scholen hierop dan weer positief. Net zoals de GO! basisscholen, volgen de GO! secundaire scholen daarmee de tendensen in het Vlaamse onderwijs, maar enkel voor tabakspreventie met een ietwat beter resultaat. Er mag gesteld worden dat de 3 gezondheidsthema s deel uitmaken van de onderwijspraktijk in GO! scholen. GO! scholen scoren hiervoor algemeen beter dan het hele Vlaamse onderwijs. De tijd dat gezondheidseducatie werd ingevuld met occasionele lesjes is duidelijk voorbij. Maar anderzijds dienen scholen, zeker de GO! secundaire scholen, meer aandacht te hebben voor een structurele opbouw en vakoverschrijdende integratie van de gezondheidsthema s in de klaspraktijk. De vertaling van het GO! gezondheidsbeleid in een systematische inhoudelijke en organisatorische aanpak van de gezondheidseducatie in de klas is in najaar 2006 nog niet volbracht en vormt voor de komende periode een aandachtspunt Deskundigheidsbevordering van scholen In de periode opteerde het toenmalige gemeenschapsonderwijs binnen het gezondheidsbeleid duidelijk voor een strategie van deskundigheidsbevordering van scholen, CLB s en scholengroepen. Is deze inspanning voor deskundigheidsbevordering zichtbaar tot binnen de scholen? 16

17 Voor de gezondheidsthema s voeding en tabakspreventie en voor gezondheidsbevordering in het algemeen werden de scholen gevraagd naar de aanwezigheid van één of meer personen in het team die een vorming hierrond hebben gevolgd. Voor het basisonderwijs geeft een beduidend groter aandeel GO! scholen dan in het Vlaamse onderwijs aan hierover te beschikken in hun team. Ongeveer 4 op 10 GO! basisscholen duiden aan dat ze één of meer personen hebben die vormingen rond voeding en gezondheidsbevordering hebben gevolgd. In Vlaanderen zijn dit er respectievelijk maar 1 op 4 voor voeding en 3 op 10 voor gezondheidsbevordering. Amper 13,5% van de GO! basisscholen beschikt over teamleden die een vorming rond tabakspreventie hebben gevolgd, toch nog bijna het dubbel aandeel basisscholen dan netoverschrijdend in het Vlaamse onderwijs. In het secundair onderwijs zijn de verschillen minder uitgesproken. Ruim 4 op 10 GO! secundaire scholen voor tabakspreventie en ruim 6 op 10 voor gezondheidsbevordering, geven aan over minstens één teamlid te beschikken dat hierrond vorming heeft gevolgd. Telkens enkele procenten meer dan de Vlaamse situatie. Groter is het verschil voor de deskundigheidsbevordering rond voeding: bijna 7 op 10 GO! secundaire scholen hebben minstens één teamlid met een vorming op hun actief, tegenover 6 op 10 secundaire scholen in Vlaanderen. Hebben één of meer leraren of andere personeelsleden binnen het schoolteam een nascholing gevolgd? Basisonderwijs Secundair onderwijs GO! Totaal GO! Totaal Tabakspreventie 13,5% 7,7% 40,8% 38,5% Voeding 40,2% 24,1% 69,3% 60,6% Gezondheidsbevordering 43,6% 30,4% 62,3% 60,1% De deskundigheidsbevordering in scholen is voor het Vlaamse onderwijs relatief sterk aanwezig, zeker in vergelijking met de bevraging van Daarenboven zijn binnen dit Vlaamse onderwijs de resultaten van de extra aandacht van het GO! voor de deskundigheidsbevordering duidelijk zichtbaar voor het basisonderwijs. Bij de GO! secundaire scholen is dit in mindere mate (namelijk enkel voor het thema voeding) het geval. Nominaal zijn er echter meer secundaire scholen die aandacht hebben gehad voor deskundigheidsbevordering binnen het team, dan basisscholen. Verdere inspanningen voor de deskundigheidsbevordering in GO! scholen zijn wenselijk. Voor het basisonderwijs om hierin meer scholen te betrekken, voor het secundair onderwijs omdat de extra inspanningen binnen het GO! in het najaar 2006 minder verf leken te pakken. Gezondheidsbevordering in het 17

18 1.4. Het rookregime in GO! scholen De rookreglementering in GO! scholen De beleidscomponent reglementering weegt in de uitbouw van een degelijk tabakspreventiebeleid op school zwaar door. Bovendien wordt de schoolreglementering sterk ingevuld door de wetgeving rond roken in openbare plaatsen (1991) en roken op het werk (2005). Ten slotte bekijken we de analyse ook in het licht van het algemeen rookverbod op de schoolcampus, in een verbodsmaatregel die vanaf 1 september 2008 van kracht is. Niet minder dan 71,1% van de GO! basisscholen en alle GO! secundaire scholen geven aan te beschikken over een schriftelijk reglement rond roken, al dan niet opgenomen in het schoolreglement. Komt de situatie in het GO! secundair onderwijs overeen met de Vlaamse situatie, dan kunnen we stellen dat beduidend meer GO! basisscholen dan globaal in het Vlaamse onderwijs (met name bijna 14% meer) in een schriftelijke reglementering voorzien. Als het gaat om een reglementering rond roken voor het personeel, beschikken ruim 9 op 10 GO! basisscholen en 2 op 3 GO! secundaire scholen hierover. In het Vlaamse onderwijs geven globaal slechts 8 op 10 basisscholen en minder dan 6 op 10 secundaire scholen aan met een rookreglement voor het personeel te werken. Voor wie heeft de school in sancties voorzien indien het reglement/ de afspraken rond roken niet worden opgevolgd? Basisonderwijs Secundair onderwijs GO! Totaal GO! Totaal Leerlingen 33,1% 17,9% 97,9% 95,4% Personeel 19,9% 12,4% 24,3% 13,0% Een degelijk uitgebouwde reglementering rond roken voorziet ook in sancties in geval van overtredingen. Ongeveer 1 op 3 GO! basisscholen en bijna alle GO! secundaire scholen hebben voor de leerlingen in sancties voorzien voor overtredingen van de rookreglementering. Hiermee volgen de GO! secundaire scholen de algemene situatie in het secundair onderwijs in Vlaanderen. De GO! basisscholen hebben meer dan in het Vlaamse onderwijs in sancties voorzien voor overtredingen door leerlingen (slechts ca. 18% van de basisscholen in Vlaanderen voorziet voor roken in sancties voor leerlingen). Voor het personeel zijn de GO! scholen merkelijk toleranter. Nauwelijks 1 op 5 GO! basisscholen en minder dan 1 op 4 GO! secundaire scholen voorziet in sancties voor personeelsleden die de rookreglementering aan hun laars lappen. Het verschil tussen het sanctiebeleid voor leerlingen en personeel is trouwens nog meer uitgesproken op Vlaams niveau. Slechts 1 op 8 basis- en secundaire scholen beschikt er over sancties voor personeelseden Een schriftelijke reglementering rond roken voor leerlingen en personeel is duidelijk meer ingeburgerd in GO! scholen dan in het Vlaamse onderwijs. Vooral in het basisonderwijs is het verschil merkbaar. Vergeleken met de Vlaamse situatie scoren GO! scholen ook merkelijk beter wanneer het gaat om het voorzien in een sanctiebeleid bij de uitwerking van de rookreglementering. 18

19 Verboden te roken vooral voor leerlingen Meer GO! scholen met een reglementering rond roken voor leerlingen en personeel maar wat houdt deze reglementering in? Hoeveel scholen kennen een volledig rookverbod voor leerlingen? In hoeveel scholen kunnen leraren beschikken over een rookkamer? Volledig rookverbod op school Basisonderwijs Secundair onderwijs GO! Totaal GO! Totaal Leerlingen ,1% 85,6% Leerkrachten 39,2% 46,2% 32,1% 30,4% Ouders 48,6% 50,1% 44,3% 46,3% Derden/ gebruikers van infrastructuur 42,9% 46,0% 40,7% 43,1% Een volledig rookverbod voor leerlingen bestaat in ruim 82% van de GO! secundaire scholen. Vergeleken met het Vlaamse gemiddelde van bijna 86% is dit eerder laag te noemen binnen een GO! dat in zijn gezondheidsbeleid de rookvrije school steeds hoog in het vaandel droeg. In verhouding met de situatie binnen het Vlaamse onderwijs zijn er dus meer GO! secundaire scholen die in een rookzone voorzien voor de leerlingen of het roken buiten toelaten (al of niet enkel voor de oudere leerlingen). Naar personeelsleden toe zijn het vooral de GO! basisscholen die eerder zwak scoren. Slechts in minder dan 4 op 10 scholen geldt een volledig rookverbod voor de leraren, terwijl dit in het Vlaamse basisonderwijs toch in ruim 46% basisscholen verboden is. Ruim 55% van de GO! basisscholen voorzien in een rookkamer of -zone voor het personeel. In het volledige Vlaamse onderwijs beschikken slechts minder dan 4 op 10 basisscholen hierover. De GO! secundaire scholen daarentegen doen het net ietsje beter dan het Vlaamse gemiddelde wat betreft de rookreglementering voor personeel. Bijna 1 op 3 GO! secundaire scholen kent een volledig rookverbod voor het personeel, tegenover 3 op 10 in het Vlaamse secundair onderwijs. De aanwezigheid van een rookkamer voor het personeel stemt overeen: ongeveer 7 op 10 secundaire scholen hebben er eentje. Ook voor ouders, bezoekers en gebruikers van infrastructuur zijn GO! scholen globaal ietwat toegeeflijker dan de Vlaamse scholen. Iets minder dan de helft van de GO! basisscholen en ruim 44% van de GO! secundaire scholen kent een volledig rookverbod voor ouders, terwijl in het Vlaamse onderwijs respectievelijk ruim de helft van de basisscholen en ruim 46% secundaire scholen rookvrij zijn voor ouders. Eenzelfde beeld is er ook voor het volledige rookverbod voor bezoekers en gebruikers van infrastructuur. GO! scholen hebben door de band een sterkere en meer kwaliteitsvolle uitbouw van de reglementering rond tabak voor leerlingen en personeel, maar de invulling ervan is iets minder streng dan algemeen in het Vlaamse onderwijs. Een volledig rookverbod is minder ingeburgerd in GO! scholen, enigszins in tegenspraak met de prioriteit die het GO! steeds aan de rookvrije school heeft gegeven. Zeker de beduidend grotere permissiviteit voor het roken door personeelsleden in GO! basisscholen valt hierbij op. Meteen ook een signaal dat de verscherpte rookreglementering voor scholen (vanaf 1 september 2008) voor heel wat GO! scholen nog een extra inspanning zal vragen, niet het minst naar het team toe. De verdere uitbouw van een personeelsbeleid rond roken in de GO! scholen is hierbij een aandachtspunt. Gezondheidsbevordering in het 19

20 Stoppen met roken: de school ondersteunt Binnen het gezondheidsbeleid van het toenmalige gemeenschapsonderwijs werd prioriteit gegeven aan de ondersteuning van scholengroepen bij het organiseren van rookstopsessies voor het personeel en de mogelijkheid om als personeelslid in te tekenen op een online interactief coachingprogramma om stapsgewijs te stoppen met roken. Biedt de school ondersteuning voor leerlingen of personeel die willen stoppen met roken? Basisonderwijs Secundair onderwijs GO! Totaal GO! Totaal Leerlingen ,2% 50,9% Personeel 47,5% 20,3% 56,9% 33,7% Organisatie van een cursus stoppen met roken 19,6% 4,4% 27,9% 11,0% Het stimuleren van rookstopondersteuning bij personeelsleden is duidelijk zichtbaar in de resultaten van de indicatorenbevraging. Terwijl in Vlaamse scholen respectievelijk 1 op 5 basisscholen en 1 op 3 secundaire scholen aandacht heeft voor een aanbod van rookstopondersteuning, voorziet bijna de helft van de GO! basisscholen en bijna 57% van de GO! secundaire scholen in rookstopondersteuning. Hierbij kan het zowel gaan om een minimaal aanbod (bv. affiches of folders in de lerarenkamer) als een uitgebreid aanbod zoals de organisatie van rookstopsessies op school. Gevraagd naar de organisatie van rookstopcursussen voor personeelsleden antwoordt 1 op 5 van de GO! basisscholen positief, terwijl dit er in Vlaanderen minder dan 1 op 20 is. In bijna 1 op 3 GO! secundaire scholen zijn rookstopcursussen georganiseerd voor personeel of leerlingen, hetgeen in Vlaanderen slechts in iets meer dan 1 op 10 secundaire scholen gebeurt. De aandacht voor de rookstopondersteuning voor personeelsleden in de GO! scholen gaat gepaard met een aandacht voor de rookstopondersteuning van (oudere) leerlingen in de GO! secundaire scholen. Ruim 57% van de GO! secundaire scholen doet het, terwijl dit in slechts de helft van de Vlaamse secundaire scholen het geval is. De speerpuntacties rond rookstopondersteuning van personeelsleden in het GO! hebben duidelijk hun effect qua verspreiding niet gemist. Rookstopondersteuning voor personeelsleden is heel wat sterker aanwezig in GO! scholen dan in het Vlaamse onderwijs. Even positief is de aandacht voor rookstopondersteuning van leerlingen die GO! secundaire scholen tonen, maar hier is het verschil met de Vlaamse situatie kleiner. 20

21 1.5. Een evenwichtig voedings- en drankenaanbod in GO! scholen Eten in het GO! Het aanbod van schoolmaaltijden in het Vlaamse onderwijs wordt als relatief positief geëvalueerd. Er is sprake van een doorgaans evenwichtig aanbod met nog enkele (kleinere) verbeterpunten. Hoe is het gesteld met het aanbod van schoolmaaltijden in GO! scholen? Volgen ze de Vlaamse tendens? Zijn er gemeenschappelijke kenmerken? Binnen het GO! bestaat er een sterke traditie in het aanbieden van warme schoolmaaltijden. In Vlaanderen voorzien ongeveer 6 op 10 scholen s middags in een warme schoolmaaltijd, in het GO! gaat het om respectievelijk 85,5% van de basisscholen en 80,4% van de secundaire scholen. Dit betekent dat, meer nog dan in andere netten, er binnen het GO! aandacht moet zijn voor een evenwichtig aanbod van schoolmaaltijden. In 1 op 12 GO! basisscholen en bijna 3 op 10 GO! secundaire scholen die warme maaltijden aanbieden, kan men kiezen uit 2 of verschillende menu s. Dat stemt ongeveer overeen met de situatie in het Vlaamse onderwijs. Gevraagd naar het aspect dat voorrang krijgt bij de samenstelling van het menu, stippen bijna 6 op 10 GO! basisscholen en ruim 46% van de GO! secundaire scholen aan dat dit de gezonde samenstelling van de maaltijden is. De samenstelling van het weekmenu (% van de scholen die schoolmaaltijden aanbieden) Basisonderwijs Secundair onderwijs GO! Totaal GO! Totaal Maximaal 1 keer per week vet vlees 71,3% 72,5% 65,6% 66,8% Maximaal 1 keer per week frieten of kroketten 98,8% 98,6% 93,5% 93,7% Minimaal 2 tot 3 keer per week vis of mager vlees 41,2% 46,1% 41,9% 47,9% Minimaal 2 tot 3 keer vers fruit als dessert 62,8% 40,5% 60,2% 69,8% Dagelijks aardappelen, deegwaren of rijst 58,5% 69,7% 49,9% 57,3% Dagelijks volwaardige groenteportie 49,8% 53,3% 41,6% 57,9% Gezondheidsbevordering in het 21

22 De samenstelling van schoolmaaltijden in Vlaanderen gaat in het algemeen ook op voor de GO! scholen. Dat is niet zo verwonderlijk, een groot deel van de scholen is over de onderwijsnetten heen klant bij dezelfde grote cateraars. Voor deze schoolmaaltijden primeren een aantal parameters. Naast de (quasi) afwezigheid van gefrituurde gerechten, de ruime aanwezigheid van vetarm vlees en vis, de kleine vleesporties en het fruit en melkproducten als dessert, is vooral de dagelijkse aanwezigheid van een volwaardige groenteportie bij de maaltijd een belangrijke parameter. Zowel voor het Vlaamse onderwijs als voor de GO! scholen zien we het volgende: in de meeste scholen met warme maaltijden komt vet vlees niet overdreven in het weekmenu voor; bijna altijd komen er maximaal 1 keer per week frieten of kroketten op het bord; vis en mager vlees (een duurdere component van de maaltijd) komen in minder dan de helft van de scholen vaak genoeg voor. In de GO! scholen is dit nog in iets minder, een aandachtspunt voor de verdere werking rond schoolmaaltijden. Daarnaast merken we ook een aantal verschillen tussen GO! scholen en de Vlaamse scholen in hun totaliteit: vers fruit als dessert wordt binnen het Vlaamse basisonderwijs opvallend meer aangeboden in GO! basisscholen, minder in GO! secundaire scholen (hoewel het verschil hier kleiner is); een dagelijks aanbod van aardappelen, deegwaren of rijst komt voor in een kleiner aandeel GO! scholen dan binnen Vlaamse scholen; een dagelijkse volwaardige groenteportie is er in ongeveer de helft van de basisscholen (iets minder dan de helft voor het GO!, ruim de helft voor het Vlaamse basisonderwijs). Het verschil is echter groot in de secundaire scholen, nauwelijks meer dan 4 op 10 GO! secundaire scholen bieden dagelijks een volwaardige groenteportie aan, waar dit er in Vlaanderen bijna 6 op 10 zijn. Naast warme maaltijden biedt een aantal scholen s middags ook broodjes aan. Ongeveer 1 op 7 GO! basisscholen en ruim 7 op 10 GO! secundaire scholen voorzien dagelijks broodjes. Dit is beduidend meer dan in het hele Vlaamse onderwijs waar nauwelijks 1 op 20 basisscholen en 58% van de secundaire scholen s middags broodjes aanbiedt. Binnen dit broodjesaanbod voorzien GO! scholen eerder zelden in bruine broodjes. Nauwelijks 1 op 4 GO! basisscholen en 1 op 3 GO! secundaire scholen met broodjes voorziet ook in bruine broodjes. Heel wat GO! scholen hebben bij de broodjes ook meestal of altijd groenten, maar mager beleg wordt duidelijk minder vaak aangeboden op de broodjes. Heel wat GO! scholen bieden s middags een warme maaltijd aan. Algemeen gaat het om een evenwichtig aanbod van schoolmaaltijden. Het aanbod in GO! scholen volgt hiermee de algemene Vlaamse situatie, met voor een aantal parameters een iets andere toonzetting binnen GO! scholen. Er is enerzijds het ruime aanbod van fruit als dessert in de GO! basisscholen, anderzijds merken we het ontbreken van een dagelijkse volwaardige groenteportie in veel GO! secundaire scholen. Het aanbieden van een succesvol, kwaliteitsvol en evenwichtig aanbod van schoolmaaltijden is een complex gegeven waarin verschillende aspecten meespelen. Gezien het belang dat GO! scholen hechten aan het aanbieden van warme schoolmaaltijden, is de verdere uitbouw van een geschikt aanbod van schoolmaaltijden een aandachtspunt voor GO! scholen. Binnen de uitbouw van een geschikt maaltijdenaanbod dient ook het aanbod van belegde broodjes en boterhammen meegenomen te worden. 22

23 Het drankenaanbod in GO! scholen Globaal zien we in het Vlaamse onderwijs een zeer groot verschil tussen de basis- en secundaire scholen. Dit is binnen het GO! niet anders. Terwijl de basisschool uitgaat van een basisaanbod van dranken, laat de secundaire school een meer gevarieerd beeld zien. Concreet merken we in GO! basisscholen in de eerste plaats een dagelijks aanbod van gratis water. Zo beschikken meer dan 9 op 10 GO! basisscholen over één of meer waterfonteintjes, terwijl dit er iets meer dan 8 op 10 zijn binnen het Vlaamse onderwijs. Daartegenover staat een gemiddeld lager aanbod van frisdranken en fruitsappen met toegevoegde suikers. Slechts een kwart van de GO! basisscholen heeft hierin een dagelijks aanbod, terwijl dit in Vlaanderen toch afklokt op 35,9% van alle basisscholen. Ook het dagelijks aanbod van light frisdranken in de GO! basisscholen ligt ietwat onder het cijfer voor het Vlaamse onderwijs. Enige minpunten vergeleken met de Vlaamse situatie is een minder doorgedreven gewoonte om gratis water bij het middageten te geven en het schaarsere aanbod van witte melk. De helft van de GO! basisscholen geeft s middags gratis water bij het eten, tegenover ruim 63% van de basisscholen in Vlaanderen. Ongeveer 45% van de GO! basisscholen biedt witte melk aan. In Vlaanderen is dat 55%. Dagelijks aanbod van dranken op school Basisonderwijs Secundair onderwijs GO! Totaal GO! Totaal Magere of halfvolle melk 45,2% 55,5% 22,5% 23,4% Drinkyoghurts, melkdranken of sojadranken met toevoeging van suiker 39,3% 53,5% 58,7% 42,0% Frisdranken, fruitsappen met toegevoegde suikers 25,2% 35,9% 87,7% 81,8% Light frisdranken 19,3% 22,2% 73,9% 65,7% 100% fruitsap 5,2% 3,7% 60,1% 60,4% Gratis water bij het middagmaal 51,7% 63,3% 82,6% 69,6% Water via een waterfontein 91,0% 81,0% 46,4% 58,5% Mineraal of spuitwater 66,6% 68,8% 76,1% 76,1% Calciumverrijkte sojadrank zonder toevoeging van suiker 46,6% 49,9% 10,9% 5,4% Koffie of thee 47,2% 41,9% 38,4% 40,7% Gezondheidsbevordering in het 23

24 In de GO! secundaire scholen krijgen we een totaal ander beeld. Slechts 46% van de GO! secundaire scholen biedt gratis water aan via een waterfonteintje, tegenover ruim 58% van de Vlaamse scholen. Veel GO! secundaire scholen geven wel gratis water bij het middagmaal, beduidend meer dan in het secundair onderwijs in Vlaanderen. Bijna 9 op 10 GO! secundaire scholen bieden dagelijks frisdrank of fruitsappen met toegevoegde suikers aan, tegenover ruim 8 op 10 secundaire scholen in Vlaanderen. Light frisdranken zijn in GO! scholen ook meer voorhanden dan in het Vlaamse onderwijs. Globaal maakte het drankenaanbod op scholen tussen 2003 en 2006 een evolutie door waarbij een meer evenwichtig aanbod wordt gerealiseerd, zij het volgens tegengestelde strategieën. Basisscholen gingen het aanbod beperken tot de meer evenwichtige dranken en combineren dit vaak met beperkende maatregelen rond het meenemen van drankjes naar school. Secundaire scholen maakten hun aanbod meer divers en kwamen door een aantrekkelijke combinatie van minder en meer evenwichtige dranken tot een meer evenwichtig aanbod. Dezelfde tendensen zien we in het GO!, waar de GO! basisscholen in voornoemde strategie zelfs een voorsprong vertonen binnen het Vlaamse onderwijs. In de GO! secundaire scholen lijkt het daarentegen heel wat moeilijker om te komen tot een evenwichtig drankenaanbod een moeilijkheid die trouwens in het hele secundaire onderwijs lijkt te bestaan alleen lijken GO! secundaire scholen het nog net iets lastiger te hebben binnen het Vlaamse onderwijs. Redenen voor dit verschil in het GO! secundair onderwijs kunnen gezocht worden in een groter aandeel van kwetsbare onderwijsvormen (BSO, DBSO en BuSO), maar kunnen niet volledig het verschil verklaren. Een evenwichtig drankenaanbod in secundaire scholen lijkt voor het GO! een aandachtspunt in de verdere uitbouw van een gezondheidsbeleid Het tussendoortjesaanbod in GO! scholen Basisscholen bieden in Vlaanderen in beperkte mate tussendoortjes aan. In de overgrote meerderheid van de scholen gaat het bovendien om een aanbod waarin de klemtoon sterk ligt op vers fruit. Secundaire scholen bieden beduidend meer dan basisscholen tussendoortjes aan. In de overgrote meerderheid van de scholen gaat het bovendien om een aanbod waarin de klemtoon sterk ligt op pudding, cake, koeken, gebak, desserts of wafels. Iets minder succes heeft vers fruit en groenten. Hoewel secundaire scholen nog steeds een duidelijk overwicht van onevenwichtige tussendoortjes serveren, doen vers fruit en groenten het opmerkelijk beter in vergelijking met Binnen de vooruitgang die het secundair onderwijs heeft gemaakt in het uitbouwen van een kwaliteitsvol voedingsbeleid, vormt de opmerkelijke verbetering van het tussendoortjesaanbod een belangrijke pijler. In deze vooruitgang ligt de nadruk eerder op een sterk gegroeid aanbod van evenwichtige tussendoortjes, dan op een terugdringen van het aanbod van onevenwichtige tussendoortjes. 24

25 Aanbod (op sommige dagen en dagelijks) van tussendoortjes op school Basisonderwijs Secundair onderwijs GO! Totaal GO! Totaal Vers fruit 61,0% 42,8% 55,1% 53,8% Cake, koeken, gebak, desserts, wafels 28,7% 14,0% 70,3% 64,7% Yoghurt 34,5% 17,2% 71,8% 52,3% Pudding 34,5% 12,3% 65,2% 45,9% Chocolade, snoep 2,4% 1,3% 45,7% 34,4% Chips, zoute snacks 1,4% 1,0% 26,1% 17,3% Type tussendoortjes met een verlaagd of laag vetgehalte 13,5% 8,0% 34,0% 26,1% Binnen deze Vlaamse bevindingen scoren de GO! scholen niet eenduidig. De GO! basisscholen laten een goede situatie zien voor het geregeld of dagelijks aanbod van vers fruit. Niet minder dan 61% van de GO! basisscholen voorziet hierin tegenover 43% in Vlaanderen. De schoolfruitprojecten zoals Tutti Frutti kenden de voorbije jaren blijkbaar veel succes in de GO! basisscholen. In het secundair onderwijs sluiten de GO! scholen sterk aan bij het Vlaamse onderwijs. 55% van de GO! secundaire scholen voorziet geregeld of dagelijks in fruit, tegenover 54% van de secundaire scholen in Vlaanderen. Minder evenwichtige tussendoortjes zijn in de GO! scholen opvallend meer ingeburgerd dan gemiddeld in het Vlaamse onderwijs. Terwijl in Vlaanderen ongeveer 1 op 7 basisscholen in een geregeld of dagelijks aanbod van cake en koeken voorziet, is dit ruim het dubbel aantal, bijna 3 op 10, binnen het GO! basisonderwijs. En terwijl van de GO! secundaire scholen ruim 70% in een geregeld of dagelijks aanbod van cake en koeken voorziet en ruim 45% in een aanbod van chocolade en snoep, is dit in Vlaanderen respectievelijk slechts 65% en 34% van de secundaire scholen. Wat opvalt is dat GO! scholen, zowel de basis- als de secundaire scholen, binnen het Vlaamse onderwijs door de band een zeer ruim aanbod van tussendoortjes hebben. Met het aanbod van evenwichtige tussendoortjes, meer bepaald fruit, zit het in vergelijking met de Vlaamse situatie goed in de GO! scholen, vooral in de GO! basisscholen. Anderzijds blijken GO! scholen ook veel meer dan gemiddeld in het Vlaamse onderwijs onevenwichtige tussendoortjes aan te bieden. Binnen GO! basis- en secundaire scholen kan het werken aan een evenwichtig tussendoortjesaanbod een werkpunt zijn binnen het gezondheidsbeleid, zeker vanuit de ruime mate waarin GO! scholen tussendoortjes aanbieden. Gezondheidsbevordering in het 25

26 Automaten in het GO! Wat de aanbodkanalen voor dranken en tussendoortjes in de school betreft, beschikken de secundaire scholen globaal over veel meer kanalen dan het basisonderwijs. Zo beschikken secundaire scholen veel vaker dan basisscholen over een kantine, cafetaria of schoolwinkeltje. Dit is niet anders in GO! scholen, maar opmerkelijk is toch de grote aanwezigheid van drankautomaten in GO! basis- en secundaire scholen en van snoepautomaten in de GO! secundaire scholen. Automaten op school Basisonderwijs Secundair onderwijs GO! Totaal GO! Totaal Snoepautomaat 0,7% 0,3% 37,0% 24,9% Drankenautomaat 10,0% 4,1% 82,6% 72,5% Warme drankenautomaat 2,1% 1,0% 22,5% 18,5% Melkautomaat 7,9% 3,5% 29,0% 19,9% Het aantal GO! basisscholen met een snoepautomaat is te verwaarlozen. Dit is wel anders voor de drankautomaten. Niet minder dan 1 op 10 GO! basisscholen geeft aan over een drankautomaat te beschikken. Dat is meer dan het dubbele in vergelijking met het aandeel basisscholen in Vlaanderen dat hierover beschikt. Hetzelfde beeld geldt voor de melkautomaten. Hierover beschikt bijna 8% van de GO! basisscholen, tegenover amper 3,5% van de basisscholen in Vlaanderen. Een reden voor deze ruimere aanwezigheid van drankautomaten in de GO! basisscholen, kan zijn dat binnen het GO! - meer dan in de andere netten - niveauoverschrijdende campussen bestaan. Vaak delen de basisen secundaire school in dergelijke campussen de speelplaats of de refter (waar dan de automaten staan). Terwijl in ruim 7 op 10 secundaire scholen drankautomaten staan, zijn dit binnen het GO! meer dan 8 op 10 secundaire scholen die hierover beschikken. Ook melkautomaten staan in 3 op 10 GO! secundaire scholen, tegenover 2 op 10 secundaire scholen in Vlaanderen. Eenzelfde vaststelling voor de aanwezigheid van de snoepautomaten in secundaire scholen: we vinden ze terug in minder dan 25% van de secundaire scholen, in het GO! in 37% van de secundaire scholen. Het aandeel GO! scholen met automaten is beduidend hoger dan gemiddeld in het Vlaamse onderwijs. Dit hoeft op zich niet slecht te zijn vanuit de visie van het gezondheidsbeleid indien deze automaten een evenwichtig aanbod verkopen. Eerder in de tekst bleek dat GO! scholen goed scoorden qua voedings- en drankenaanbod, maar ook dat scholen toch een ruim aandeel onevenwichtige tussendoortjes en dat GO! secundaire scholen veel frisdranken aanbieden. Daarnaast kan de aanwezigheid van automaten in het onderwijs ook bekeken worden vanuit de GOK-context, zeker in het basisonderwijs. Is het verantwoord om voor jonge kinderen een aantrekkelijk, maar duur aanbod van dranken en tussendoortjes te organiseren op school? Een bewuste automatenpolitiek houdt met deze aspecten rekening. 26

27 Afspraken rond voeding en dranken: beperken en stimuleren In tegenstelling tot het rookbeleid weegt reglementering als beleidscomponent voor een voedingsbeleid niet het zwaarst door. De beleidscomponenten educatie en aanbod zijn voor een kwaliteitsvol voedingsbeleid belangrijker. Bijna 8 op 10 basisscholen in Vlaanderen (bijna 85% in het GO!) en ruim 37% van de secundaire scholen (30% in het GO!) beschikken over een schriftelijke reglementering rond voeding. Op schoolniveau worden binnen het basis- en secundair onderwijs duidelijk andere accenten gelegd in de reglementering rond gezonde voeding. Dit verschil kunnen we toeschrijven aan een gewijzigde houding ten aanzien van de leerling. Terwijl het basisonderwijs het bevorderen van gezonde voeding bij leerlingen in ruime mate laat meetellen in het (school-)reglement, is dit niet het geval in het secundair onderwijs. Het specifieke van de leeftijdscategorieën en de bijbehorende pedagogische visie op de educatieve taak die een school heeft in deze materie verschillen voor dit thema sterk in beide onderwijsniveaus. Kijken we naar de evolutie tussen 2003 en 2006, dan zien we dat binnen de sterke vooruitgang van de uitbouw van een kwaliteitsvol voedingsbeleid, de secundaire scholen duidelijk niet de kaart van de reglementering als strategie trekken. Een voedingsbeleid in de secundaire school ja, maar niet via reglementering en afspraken. Geschreven beleid met stimulerende/beperkende maatregelen tav voeding op school Basisonderwijs Secundair onderwijs GO! Totaal GO! Totaal Stimuleren van consumptie van fruit 76,9% 72,7% 9,4% 11,6% groenten 33,1% 24,3% 5,7% 4,2% melk 45,9% 40,7% 5,7% 4,8% water 62,1% 52,6% 10,1% 10,0% Verminderen van consumptie van snoep 92,0% 87,5% 13,1% 23,4% frisdrank 85,5% 82,1% 13,7% 21,3% zoute of vette tussendoortjes 80,3% 73,2% 9,4% 16,8% Gezondheidsbevordering in het 27

28 In het GO! is bovenstaand verschil tussen basis- en secundair onderwijs nog meer uitgesproken dan globaal in het Vlaamse onderwijs. Terwijl GO! basisscholen zich sterker dan gemiddeld in Vlaanderen beroepen op een beperkende reglementering voor snoep en frisdrank en op stimulerende maatregelen voor fruit, water groenten en melk, geven GO! secundaire scholen minder vaak dan globaal in het Vlaamse onderwijs aan dat ze een reglementering rond voeding hebben. Vooral het ontbreken van beperkende maatregelen voor frisdrank en snoep valt hierbij op: terwijl ruim 1 op 5 secundaire scholen in Vlaanderen aangeeft een beperkende reglementering rond frisdranken te hebben en bijna 1 op 4 rond snoep, zijn er binnen het GO! slechts iets meer dan 1 op 8 die voor één van beide aspecten beperkende maatregelen kennen. Een reglementering is binnen het voedingsbeleid niet meteen de zwaarste beleidscomponent. Toch merken we dat de meerderheid van de GO! basisscholen en een aantal GO! secundaire scholen daarin voorzien hebben. De maatregelen in deze reglementering zijn voor basisscholen zowel beperkend als stimulerend. GO! basisscholen zitten voor beide aspecten boven het Vlaamse gemiddelde. In de secundaire scholen worden in het GO! beduidend minder beperkende maatregelen genomen dan globaal binnen het secundair onderwijs in Vlaanderen Bewegen in het GO! Het bewegingsaanbod in GO! scholen In het verlengde van de organisatie van de lessen Lichamelijke Opvoeding en vakoverschrijdend werken rond bewegingsopvoeding (zie paragraaf over gezondheidseducatie) keken we naar de verschillende impulsen die secundaire scholen hun leerlingen geven door een aanbod van bewegingsactiviteiten en sport. Algemeen kunnen we stellen dat GO! scholen door de band een gelijk beeld met de Vlaamse gemiddelden vertonen. Enige verschillen zijn er wel. Daarnaast merken we op dat het aanbod van bewegings- en sportactiviteiten in basis- en secundaire scholen - zowel voor het Vlaamse onderwijs als voor het GO! - duidelijk een ander profiel heeft. 28

29 Bewegingsaanbod op school Basisonderwijs Secundair onderwijs GO! Totaal GO! Totaal Er worden bewegingsmomenten ingebouwd tijdens de les 58,5% 61,8% 6,8% 9,4% Leerlingen kunnen meedoen aan fietspooling 10,5% 13,0% 3,8% 4,9% Tijdens de pauzes zijn sport- en spelmaterialen beschikbaar voor de leerlingen 92,0% 86,8% 69,9% 75,2% De school organiseert naschoolse spel- en sportactiviteiten 78,0% 75,8% 66,9% 68,5% De school organiseert tornooien of loopwedstrijden 44,9% 50,1% 47,4% 60,1% Leerlingen worden gestimuleerd om met de fiets of te voet naar school te komen 58,9% 66,0% 40,6% 48,9% Er worden sportvakanties georganiseerd in de vakantieperiodes 11,1% 8,5% 15,8% 18,0% Lidmaatschap van sportclubs wordt gestimuleerd 48,1% 40,2% 24,8% 25,3% Het meest populair op scholen is het ter beschikking stellen van sport- en spelmaterialen tijdens de pauzes. Bijna 87% van de basisscholen in Vlaanderen en niet minder dan 92% van de GO! basisscholen voorziet daarin. Ook bijna 7 op 10 GO! secundaire scholen hebben dit ter beschikking. In het Vlaamse onderwijs gaat het om 3 op 4 secundaire scholen. Heel wat scholen geven ook aan naschoolse spel- en sportactiviteiten te organiseren. Ruim 3 op 4 basisscholen en ruim 2 op 3 secundaire scholen in het Vlaamse onderwijs en binnen het GO! geven aan hiervoor een aanbod te hebben. Ongeveer 6 op 10 basisscholen in Vlaanderen en evenzo binnen het GO! organiseren bewegingstussendoortjes doorheen de klasdag. In het secundair onderwijs heeft dit beduidend minder succes: 7% van de GO! secundaire scholen en 9% van de Vlaamse secundaire scholen. Gezondheidsbevordering in het 29

30 Daarnaast stimuleren ook 2 op 3 basisscholen en bijna de helft van de secundaire scholen in Vlaanderen hun leerlingen om met de fiets of te voet naar school te komen. In Het GO! gebeurt dit in wat minder scholen: in minder dan 6 op 10 GO! basisscholen en in amper iets meer dan 4 op 10 GO! secundaire scholen. Terwijl in het secundair onderwijs voor Vlaanderen en binnen het GO! 1 op 4 secundaire scholen het lidmaatschap van sportclubs actief stimuleert, merken we op dat bijna de helft van de GO! basisscholen dit doet, tegenover 4 op 10 basisscholen over heel Vlaanderen. Wat het aanbod van bewegings- en sportactiviteiten betreft, vertonen de GO! scholen een gelijklopend beeld met de scholen in Vlaanderen, inbegrepen het verschillende profiel tussen basis- en secundaire scholen. Algemeen mogen we stellen dat het GO! voor het bewegingsaanbod door de band rond het gemiddelde zit binnen het Vlaamse onderwijs, soms enkele procentpunten eronder, een andere keer enkele procenten erboven. In dit verband zien we dat het stimuleren van te voet of met de fiets naar school komen door GO! scholen beduidend minder voorkomt dan binnen het Vlaamse onderwijs, zij het dat hiervoor misschien verklaringen kunnen gevonden worden in onder andere de grotere area waarbinnen GO! scholen gemiddeld werven. De (verdere) uitbouw van een kwaliteitsvol bewegingsaanbod met aandacht voor verschillende activiteiten en werkvormen kan een prioritair aandachtspunt zijn binnen het gezondheidsbeleid in het GO! De bewegings- en sportinfrastructuur in het GO! Globaal zijn infrastructuur en materiële faciliteiten voor bewegings- en sportactiviteiten ruim voorhanden in de Vlaamse scholen. De scholen werden wel enkel bevraagd op aanwezigheid van de infrastructuur of faciliteit, niet op de kwaliteit en omvang van deze infrastructuur en faciliteiten. Ander onderzoek wijst immers op de beperkte omvang en/of kwaliteit van de bewegings- en sportinfrastructuur en materiële faciliteiten binnen heel wat scholen. De GO! scholen vertonen voor een aantal faciliteiten kleine, maar opmerkelijke verschillen met het globale beeld binnen het Vlaamse onderwijs. Minder GO! scholen dan het Vlaamse gemiddelde met een fietsstalling: dit lijkt aan te sluiten bij de vroegere vaststelling dat stimuleren tot actief transport om een aantal redenen blijkbaar moeilijker ligt in het GO!. De ruimere aanwezigheid in GO! scholen van een ruime speelplaats en sportveldjes kan misschien verklaard worden door het gegeven dat het voormalige rijksonderwijs de campusgedachte genegen was en daarnaast ook een aankoopbeleid van grote percelen voerde in bv. West-Vlaanderen en Limburg. Ook het feit dat minder GO! scholen dan gemiddeld in Vlaanderen beschikken over een overdekte sporthal is een vaststelling die wellicht vanuit een kader van macrobeleid dient verklaard te worden, eerder dan vanuit de mate van aandacht voor bewegingsbeleid. Toen de indicatorenbevraging in het najaar van 2006 werd afgenomen was de projectoproep voor gezondheidsprojecten vanuit het GO! reeds gebeurd, maar waren nog relatief weinig schooldossiers gevalideerd en uitgevoerd. Heel wat GO! basisscholen hebben met de extra financiële ondersteuning een speeltuin ingericht. Hoewel nog in de beginfase lijkt dit toch al zichtbaar te zijn in de antwoorden: bijna 3 op 4 GO! basisscholen beschikt over een speeltuin, tegenover ruim 2 op 3 basisscholen in Vlaanderen. 30

31 Bewegings- en sportfaciliteiten op school Basisonderwijs Secundair onderwijs GO! Totaal GO! Totaal Sport- en spelmaterialen 97,9% 97,4% 92,5% 93,4% Een veilige fietsstalling 78,7% 84,3% 87,2% 90,8% Veldlijnen en/of spelborden zijn gemarkeerd op de speelplaats 84,0% 85,9% 59,4% 61,5% Een speelplaats met voldoende ruimte voor bewegingsactiviteiten 85,7% 77,4% 72,2% 68,3% Voetbal-, basket- of andere sportveldjes 87,8% 81,0% 84,2% 80,9% Een overdekte sporthal 46,0% 54,2% 66,9% 74,5% Speeltuin 73,2% 67,4% Het GO! personeel in beweging Ruim 1 op 4 GO! basisscholen en bijna 45% van de GO! secundaire scholen neemt initiatieven om de leraren en andere personeelsleden te stimuleren tot meer lichaamsbeweging. Hiermee vertonen de GO! scholen een antwoordenpatroon dat gelijkloopt met het Vlaamse onderwijs. Ook wanneer gevraagd wordt naar de concrete initiatieven die de scholen hiervoor nemen, zien we een sterke gelijkenis tussen de GO! scholen en het Vlaamse onderwijs. Zo goed als alle basisscholen die hierin een initiatief nemen, voorzien in fietsvergoedingen voor het personeel en organiseren jaarlijks een sportdag. Ook onderhandelingen met de gemeente over een veilige schoolomgeving staan bij bijna 2 op 3 basisscholen die initiatieven nemen op de agenda. Overige initiatieven en activiteiten komen beduidend minder voor in basisscholen. Het meest populair in secundaire scholen zijn de jaarlijkse sportdag, sportactiviteiten tijdens de middagpauze of na het werk en schoolcompetities. Ruim 1 op 3 scholen die aangeven het personeel actief te stimuleren voor meer beweging voorzien in fietsvergoedingen voor het personeel. Overige initiatieven en activiteiten komen beduidend minder voor in secundaire scholen. Gezondheidsbevordering in het 31

32 Voor de initiatieven dienen wel de vragen gesteld te worden of ze niet wettelijk verplicht zijn (fietsvergoedingen), of de respondenten niet verwijzen naar de jaarlijkse sportdag voor leerlingen waarop dan het personeel voor de begeleiding instaat (sportdag) en of de afspraken rond veilige schoolomgeving niet eerder vanuit het perspectief van de leerlingen gemaakt worden. Globaal durven we dan ook te stellen dat de aandacht voor het personeel in het bewegingsbeleid van scholen, zeker in vergelijking met de leerlingen, eerder beperkt is. Ondanks de beknopte bevraging van het personeelsbeleid rond beweging en vanuit het specifieke antwoordenpatroon, menen we toch te mogen stellen dat dit in scholen eerder beperkt is uitgebouwd. In het verlengde van de inspanningen die al zijn gedaan voor een personeelsbeleid rond rookstopondersteuning, zou ook de aandacht voor een bewegingsbeleid voor personeel in GO! scholen een werkpunt kunnen zijn Beleidsmatige aanpak van de gezondheidswerking in GO! scholen Schoolinterne beleidsstructuren Het beschikken over schoolinterne beleidsstructuren die de uitbouw van het gezondheidsbeleid op zich nemen, vormt een essentiële randvoorwaarde voor de facilitatie van een kwaliteitsvol schoolbeleid rond gezondheid. In dit verband zijn het aanwijzen van een trekker, een coördinator in de school en de mogelijkheid om de gezondheidswerking binnen een werkoverleg in het team te brengen concrete aandachtspunten. De voorbije periode werd binnen het GO! sterk de nadruk gelegd op onder andere deze procescomponenten. Dit is duidelijk zichtbaar in het GO! basisonderwijs waar beduidend (!) meer dan in het Vlaamse onderwijs gezondheidscoördinatoren actief zijn en ook meer scholen dan algemeen over een werkgroep beschikken ( 3 ). Een gezondheidscoördinator op school die hiervoor al of niet is vrijgesteld Basisonderwijs Secundair onderwijs GO! Totaal GO! Totaal Tabakspreventie 4,0% 4,2% 31,6% 28,4% Voeding 33,1% 16,3% 33,8% 27,0% Beweging 51,1% 35,2% 35,9% 38,4% In de GO! secundaire scholen is het beeld meer gefragmenteerd, hoewel ook daar de inspanningen van de GO! scholen duidelijk zichtbaar zijn. Zo heeft ongeveer 1 op 3 GO! secundaire scholen een gezondheidscoördinator voor tabakspreventie en voeding, terwijl hierover in Vlaanderen minder dan 3 op 10 secundaire scholen beschikken. Maar anderzijds scoort de aanwezigheid van werkgroepen voor de gezondheidsthema s beduidend lager in het GO! secundair onderwijs dan in het Vlaamse secundair onderwijs. Zowel in GO! scholen als in de Vlaamse secundaire scholen zijn de taken van de werkgroep zeer divers. Vooral het analyseren van de schoolsituatie, het adviseren van de directie en het opzetten en invoeren van de gezondheidswerking zijn opdrachten voor de werkgroep. 3 ) De resultaten voor het thema tabakspreventie laten we hier even buiten beschouwing. Deze zijn zowel voor het Vlaamse basisonderwijs als voor GO! basisscholen zeer laag, een gevolg van de interpretatie van de thematiek in basisonderwijs (zie ook eerder). 32

33 Een werkgroep op school waarin gewerkt wordt rond gezondheidsbeleid Basisonderwijs Secundair onderwijs GO! Totaal GO! Totaal Tabakspreventie 1,3% 1,7% 25,5% 33,2% Voeding 25,4% 18,9% 30,3% 33,1% Beweging 27,4% 25,3% 24,8% 34,3% Het belang van schoolinterne beleidsstructuren als voorwaarde voor de kwaliteitsvolle uitbouw van een gezondheidsbeleid mag niet onderschat worden. Terecht werden hiervoor de voorbije periode door de GO! scholen de nodige inspanningen gedaan. Dit is niet gemakkelijk. Er dient immers de vraag gesteld te worden in hoeverre het ontbreken van deze structuren niet stilaan als een gevolg van een tekort aan omkadering mag gezien worden eerder dan als een gevolg van gemis aan beleidscultuur. Vanuit deze vaststelling is het dan ook opmerkelijk dat vooral in de GO! basisscholen het verschil wordt gemaakt met het Vlaamse onderwijs en dat de schoolinterne beleidsstructuren rond gezondheidsthema s even sterk zijn uitgebouwd als in het secundair onderwijs (tabakspreventie buiten beschouwing gelaten). De GO! secundaire scholen sluiten dichter aan bij de Vlaamse situatie Participeren aan het gezondheidsbeleid in GO! scholen De participatie aan het gezondheidsbeleid door personeel, leerlingen en ouders werd enkel bevraagd voor de thema s tabakspreventie en voeding. Naast de mogelijkheid om suggesties en bedenkingen voor het schoolbeleid te geven, werden scholen ook gevraagd naar de mogelijkheid om inspraak te hebben in het schoolbeleid. Het is deze laatste groep scholen die in de bijbehorende tabel is opgenomen. Globaal mogen we stellen dat zowel in het Vlaamse onderwijs als in het GO! participatie zeker wanneer we er ook de scholen bijnemen waar men de mogelijkheid heeft om suggesties of opmerkingen door te geven ruim aanwezig is voor zowel personeel, leerlingen als ouders. In het secundair onderwijs door de band (niet enkel voor tabakspreventie!) nog iets ruimer dan in het basisonderwijs. Plaatsen we de GO! scholen binnen het Vlaamse onderwijs dan zien we gelijklopende tendensen. De inspraakmogelijkheden voor rookbeleid zijn ruimer verspreid dan voor voedingsbeleid (verschil is groter in secundaire scholen). De inspraak van het personeel is in meer scholen opgenomen dan die voor ouders en leerlingen. De inspraak van leerlingen klokt merkelijk lager af in het basis- dan in het secundair onderwijs; wellicht te verklaren door de minder zichtbare werkvormen die het basisonderwijs gebruikt voor het organiseren van leerlingenparticipatie (bv. klasgesprekken in BaO; formele leerlingenraad op schoolniveau voor SO). Het meest opmerkelijke verschil voor GO! scholen vergeleken met het Vlaamse onderwijs is het doorgaans kleiner aantal GO! scholen dat inspraak verleent in het voedingsbeleid. Vooral voor de inspraak in het voedingsbeleid vanuit personeel en ouders valt dit op. Gezondheidsbevordering in het 33

34 Een ander opmerkelijk verschil is dat in vergelijking met de situatie in het Vlaamse onderwijs globaal meer GO! scholen inspraak aan leerlingen verlenen, behalve voor het voedingsbeleid in het secundair onderwijs. De inspraak van personeel en vooral ouders lijkt globaal ietwat zwakker te staan binnen het GO! dan algemeen in het Vlaamse onderwijs. Als we bovenstaande gegevens toetsen aan de mate waarin tabakspreventie of voeding het voorbije jaar ook effectief aan bod zijn gekomen binnen de participatieorganen, dan worden de voornoemde verschillen uitgevlakt. Het enige kleine verschil tussen GO! scholen en het Vlaamse onderwijs dat overeind blijft voor de participatie is het feit dat GO! scholen ietwat sneller inspraak verlenen aan de leerlingen, ietwat minder aan het personeel en de ouders. We benadrukken dat het hier wel om een deelaspect en een klein verschil gaat. Wie heeft inspraak in het gezondheidsbeleid op school? Basisonderwijs Secundair onderwijs GO! Totaal GO! Totaal Personeel Tabakspreventie 64,1% 56,5% 70,8% 70,7% Voeding 52,0% 59,7% 38,3% 44,5% Ouders Tabakspreventie 37,4% 36,8% 41,9% 39,9% Voeding 24,1% 30,0% 22,8% 31,1% Leerlingen Tabakspreventie 21,1% 16,6% 61,3% 55,2% Voeding 22,6% 20,6% 38,9% 45,5% De partners van GO! scholen De samenwerking met verschillende partners is een succesfactor voor de ontwikkeling en uitbouw van een kwaliteitsvol gezondheidsbeleid. Van in het begin werd in het gezondheidsbeleid van het GO! hierop de klemtoon gelegd. Meer bepaald werd de samenwerking van scholen met het CLB voor procesbegeleiding en met externe partners voor acties en projecten, expliciet naar voor geschoven. Wordt er door de school samengewerkt met schoolnabije en/of externe partners? Basisonderwijs Secundair onderwijs GO! Totaal GO! Totaal Tabakspreventie 32,6% 24,1% 50,4% 49,9% Voeding 62,8% 48,6% 33,8% 32,6% Beweging 74,3% 65,3% 58,9% 49,4% 34

35 Algemeen werken GO! scholen binnen het Vlaamse onderwijs meer dan gemiddeld samen met schoolnabije en/of externe partners voor de uitbouw van hun gezondheidsbeleid rond tabakspreventie, voeding of beweging. In de GO! secundaire scholen gaat het vooral om een meer frequente samenwerking in het kader van het bewegingsbeleid. Maar het grootste verschil merken we op in de GO! basisscholen. Deze werken beduidend meer samen met schoolnabije en/of externe partners voor hun gezondheidsbeleid rond de verschillende thema s. Met wie wordt er dan samengewerkt? De schoolnabije partners voor het gezondheidsbeleid in GO! scholen Basisonderwijs Secundair onderwijs GO! Totaal GO! Totaal CLB Tabakspreventie 27,0% 24,6% 32,1% 36,0% Voeding 53,4% 40,8% 30,4% 24,4% Beweging 36,6% 27,4% 19,5% 18,5% Pedagogische begeleiding Tabakspreventie 5,7% 6,1% 3,6% 4,6% Voeding 6,9% 6,6% 2,9% 2,6% Beweging 11,5% 13,1% 9,8% 12,3% Het zijn vooral de CLB s van het GO! die binnen het Vlaams onderwijs het verschil maken. De samenwerking in het GO! tussen scholen en CLB s voor de uitbouw van een gezondheidsbeleid gebeurt meer dan globaal in Vlaanderen, behalve voor het rookbeleid in secundaire scholen. Deze samenwerking vindt vooral beduidend meer plaats in het GO! basisonderwijs. De pedagogische begeleiding is minder betrokken bij de ondersteuning van scholen in de uitbouw van een gezondheidsbeleid, maar dit is een gegeven dat voor het hele Vlaamse onderwijs geldt. Ook de samenwerking met de externe partners loopt voor GO! scholen gelijk met het globale Vlaamse onderwijs. Tenminste toch wat de soorten partners betreft, maar met de vaststelling dat er met hen meer frequent wordt samengewerkt binnen het GO! dan globaal in Vlaanderen. Voor tabakspreventie en voeding zijn de Logo s (Lokale Gezondheidsoverleg) een belangrijke partner, voor beweging is SVS (Stichting Vlaamse Schoolsport) de meest genoemde partner. Het is belangrijk dat scholen niet enkel een beroep doen op schoolnabije en externe partners voor het uitvoeren van projecten, het aanschaffen van educatieve materialen of het geven van gastlessen. Schoolnabije en externe partners betekenen voor de school immers ook vaak een meerwaarde vanuit een beleidsmatige ondersteuning via advies en procesbegeleiding. Een aspect waarop binnen het gezondheidsbeleid in het GO! steeds de klemtoon is gelegd. Gezondheidsbevordering in het 35

36 Voor welke activiteiten werken GO! scholen samen met schoolnabije en externe partners? In de GO! scholen die samenwerken met schoolnabije en externe partners wordt voor de thema s roken en voeding op hen zowel een beroep gedaan voor acties als voor beleidsondersteuning. Wel wordt in de GO! basisscholen meer dan gemiddeld in het Vlaamse basisonderwijs beleidsmatig samengewerkt met deze partners. Procesbegeleiding bij de ontwikkeling van het schoolbeleid, integratie van het gezondheidsthema in de klaswerking en advies bij de implementatie van een rookreglementering of de uitbouw van een voedingsaanbod vormen er frequent het onderwerp van samenwerking. Voor het bewegingsbeleid blijft de samenwerking van de GO! scholen sterk gericht op het actieniveau: het uitvoeren van projecten en schoolactiviteiten en het ter beschikking stellen van educatieve materialen Besluit: meer dan één bank vooruit De evaluatie van het gezondheidsbeleid van het GO! peilt naar de kwaliteit van het gezondheidsbeleid rond tabakspreventie, voeding en beweging in GO! scholen. De situatie in GO! scholen wordt vergeleken met die in het volledige Vlaamse onderwijs, waarvan de GO! scholen deel uitmaken. Er wordt zo nagegaan of de inspanningen die de GO! scholen in de periode deden om een gezondheidsbeleid verder uit te bouwen en de methodologische keuzes, de organisatievormen en de impulsen waarvoor binnen het onderwijsnet is gekozen, een effect hebben gehad op de kwaliteit van het schoolbeleid rond voornoemde gezondheidsthema s. Algemeen scoren GO! scholen hoger voor het rook-, voedings- en bewegingsbeleid in vergelijking met het Vlaamse onderwijs. Voor de GO! basisscholen zijn de hogere scores voor de 3 thema s significant verschillend, voor de GO! secundaire scholen is enkel de score voor het voedingsbeleid significant hoger. Plaatsen we deze algemene scores op de tijdslijn dan is een duidelijke vooruitgang van de GO! scholen voor alle thema s zichtbaar. Een vooruitgang die opvallend groter is voor GO! scholen dan voor het volledige Vlaamse onderwijs. De GO! basisscholen klokten al in 2003 hoger af dan het gemiddelde in het Vlaamse onderwijs en lopen in 2006 dus nog verder uit. Het meest opvallend is wel de vooruitgang van de GO! secundaire scholen. Zij komen van de laatste bank in de klas en gaan naar de eerste bank. Of anders gezegd: de achterstand die ze in 2003 hadden tegenover de gemiddeldes van het Vlaamse onderwijs, hebben ze in 2006 niet alleen ingelopen, maar ook veranderd in een duidelijke voorsprong binnen het Vlaamse onderwijs. De analyses van het rook-, voedings- en bewegingsbeleid op niveau van de beleids- en procescomponenten en op vraagniveau maken het mogelijk om meer genuanceerd naar bovenstaande bevindingen te kijken en de sterktes en zwaktes fijner in kaart te brengen. Maar ze doen op zich geen afbreuk aan de algemene vaststelling dat de GO! scholen in de periode er sneller dan het Vlaamse onderwijs zijn op vooruitgegaan en in 2006 met een voorsprong tegenover het Vlaamse gemiddelde eindigen. De analyses op componenten- en vraagniveau geven meteen ook een goed beeld van de methodologische klemtonen die binnen het GO! worden gelegd, de implementatie van de organisatievormen die GO! scholen nastreven en het effect van impulsen die binnen het GO! werden gegeven. Ten slotte maken ze het mogelijk om vanuit voorgaande sterktes en zwaktes adviezen te geven voor de toekomstige werking rond gezondheidsbeleid in GO! scholen. Onderstaande synthese van de opmerkelijkste bevindingen is gebaseerd op het algemene beeld van GO! scholen en geldt dus niet noodzakelijk voor elke school afzonderlijk. De beschreven sterktes en zwaktes moeten gezien worden in het licht van de toekomstige werking. Ze dienen als basis voor het formuleren van een aantal adviezen voor het GO!, die uiteraard steeds met de nodige voorzichtigheid dienen gelezen te worden. 36

37 Algemeen Het rook-, voedings- en bewegingsbeleid is in GO! scholen door de band breed ingevuld. Binnen het gezondheidsbeleid wordt aandacht geschonken aan de strategieën van gezondheidseducatie, structurele maatregelen en afspraken. De brede invulling van de gezondheidswerking rond deze thema s laat ook een gunstige evolutie zien voor de onderzochte periode. De verhoudingen tussen de scores van de beleidscomponenten en de antwoordpatronen voor de vragen over bv. het voedings- en bewegingsaanbod en rond de rookreglementering geven toch aan dat een blijvende aandacht voor een brede invulling van het rook-, voedings- en bewegingsbeleid nodig is. Een kwaliteitsvol rookbeleid is meer dan reglementering, een gedegen voedings- en bewegingsbeleid meer dan een evenwichtig voedingsaanbod en het organiseren van bewegingsmomenten en sportactiviteiten. Vanuit bovenstaande vaststelling signaleren we de nood aan de uitbouw van een volwaardig rookbeleid in het GO! basisonderwijs. Uit de scores blijkt de sterke score van de beleidscomponent reglementering versus de zwakkere scores van educatie en interventies. De analyses op vraagniveau tekenen een GO! basisonderwijs met een gemiddeld rookbeleid dat te veel uitgaat van het feit dat dit niet zo erg nodig is gezien de leeftijd van de leerlingen. Ook het recente rookverbod voor schoolcampussen spoort aan om te suggereren dat een rookbeleid voor de volgende schooljaren in sommige basisscholen een prioritair aandachtspunt kan worden. Net zoals in het Vlaamse onderwijs zijn de onderwijsvormen secundair onderwijs voor het GO! een doorslaggevend schoolkenmerk voor de mate waarin de school erin slaagt om een rookbeleid uit te bouwen. Dit houdt in dat de meer kwetsbare onderwijsvormen BSO, DBSO en BuSO het moeilijker hebben om tot een kwaliteitsvol, breed rookbeleid te komen. Binnen het aanbod van het GO! is het aandeel van deze onderwijsvormen relatief ruim vertegenwoordigd. Ook het onderwijsniveau is een bepalende factor voor het GO! onderwijs. Hoe hoger het onderwijsniveau, hoe ouder de leerlingen, hoe moeilijker het is om een kwaliteitsvol gezondheidsbeleid uit te bouwen. Er is voldoende aandacht nodig voor de verdere uitbouw van een rookbeleid binnen de kwetsbare onderwijsvormen en in de bovenbouw van het secundair onderwijs. Ondanks de impuls van de rookstopondersteuning voor personeelsleden is te merken aan bv. de grotere permissiviteit voor roken op school en het bewegingsaanbod voor personeelsleden, dat in GO! scholen, net zoals in de Vlaamse scholen, gemiddeld minder aandacht wordt geschonken aan een gezondheidsbeleid voor het personeel. De (verdere) uitbouw van een personeelsbeleid rond gezondheid lijkt een aandachtspunt. Educatie De drie gezondheidsthema s maken zeker deel uit van de onderwijspraktijk in GO! scholen. GO! scholen scoren voor gezondheidseducatie gemiddeld beter dan het Vlaamse onderwijs. Maar anderzijds hebben scholen, zeker de GO! secundaire scholen, nog te weinig aandacht voor een structurele opbouw en vakoverschrijdende integratie van de gezondheidsthema s in de klaspraktijk. Een werking met leerlijnen en een curriculum overheen de onderwijsniveaus is slechts in zeldzame gevallen aanwezig. De vertaling van het GO! gezondheidsbeleid in een systematische, inhoudelijke en organisatorische aanpak van de gezondheidseducatie in de klas was in het najaar van 2006 nog niet volbracht en vormt voor de komende periode een aandachtspunt. Binnen het GO! werden tijdens de onderzochte periode inspanningen gedaan om het personeel te ondersteunen bij een rookstop. Dit heeft duidelijk zijn effect in de schoolwerking niet gemist. Het heeft daarnaast ook een weerslag op de gegroeide aandacht voor rookstopondersteuning voor oudere leerlingen (bovenbouw secundair onderwijs). Deze gegroeide aandacht is een stap in de bredere implementatie van een geschikte, effectieve tabakspreventie in de hoogste graden van het secundair onderwijs. De verdere uitbouw van deze tabakspreventie vormt een aandachtspunt voor de volgende periode. Gezondheidsbevordering in het 37

38 Reglementering GO! scholen hebben aandacht voor het uitwerken van een kwaliteitsvolle reglementering rond roken. De invulling ervan is wel iets minder streng dan algemeen in het Vlaamse onderwijs. Een volledig rookverbod is minder ingeburgerd in GO! scholen, enigszins in tegenspraak met de prioriteit die het GO! steeds aan de rookvrije school heeft gegeven. Meteen ook een signaal dat de verscherpte rookreglementering voor scholen (vanaf 1 september 2008) van heel wat GO! scholen nog een extra inspanning zal vragen, ook voor het verder uitwerken van de reglementering op school. De meerderheid van de GO! basisscholen en een aantal GO! secundaire scholen hebben een reglementering rond voeding. De maatregelen in deze reglementering zijn voor basisscholen zowel beperkend als stimulerend. In de secundaire scholen worden in het GO! beduidend minder beperkende maatregelen genomen. De nadruk die GO! scholen meer dan het volledige Vlaamse onderwijs - leggen op een stimulerende reglementering rond voeding is een positief gegeven dat blijvende aandacht vraagt. Voedings- en bewegingsaanbod Het voedingsaanbod in GO! scholen scoort laag en sputtert in vergelijking met de overige componenten en de algemene vooruitgang. Vooral in de GO! basisscholen is dit opmerkelijk. Heel wat GO! scholen bieden s middags een warme maaltijd aan. Algemeen gaat het om een evenwichtig aanbod van schoolmaaltijden, maar met enkele verbeterpunten. Gezien het belang dat GO! scholen hechten aan het aanbieden van warme schoolmaaltijden, is de verdere uitbouw van een geschikt aanbod van schoolmaaltijden een aandachtspunt voor GO! scholen. In de GO! secundaire scholen vraagt de gemiddelde score van het voedingsaanbod om verdere uitklaring op vraagniveau. In de GO! secundaire scholen lijkt het moeilijker dan in het Vlaamse onderwijs om te komen tot een evenwichtig drankenaanbod. Een evenwichtig drankenaanbod in secundaire scholen lijkt voor het GO! een werkpunt in de verdere uitbouw van een gezondheidsbeleid. GO! scholen, zowel de basis- als de secundaire scholen, hebben binnen het Vlaamse onderwijs een zeer ruim aanbod van tussendoortjes. Naast een aanbod van evenwichtige tussendoortjes, meer bepaald fruit, blijken GO! scholen ook veel meer dan gemiddeld in het Vlaamse onderwijs onevenwichtige tussendoortjes aan te bieden. Binnen GO! basis- en secundaire scholen vormt het werken aan een evenwichtig tussendoortjesaanbod een aandachtspunt binnen het gezondheidsbeleid. Het bewegingsaanbod in GO! scholen vertoont een gelijklopend beeld met de scholen in Vlaanderen, inbegrepen een verschillend profiel tussen basis- en secundaire scholen. In de GO! basisscholen is in vergelijking met de GO! secundaire scholen gemiddeld een breder scala van werkvormen aanwezig. Daarnaast zien we bv. ook relatief minder aandacht voor actief transport. De verdere uitbouw van een kwaliteitsvol bewegingsaanbod met aandacht voor verschillende werkvormen en aangepast aan de mogelijkheden van de school- en onderwijsorganisatie kan een belangrijk item zijn binnen het gezondheidsbeleid in het GO!, vooral binnen de secundaire scholen. Proces GO! scholen, vooral de GO! basisscholen, werkten de voorbije periode duidelijk aan de verdere uitbouw van schoolinterne beleidsstructuren. Deze structuren zijn belangrijk als voorwaarde voor de kwaliteitsvolle uitbouw van een gezondheidsbeleid. De uitbouw ervan is niet gemakkelijk en vraagt de volgende periode verdere inspanningen van GO! scholen. Toch moet men ook de vraag durven stellen in hoeverre het ontbreken van deze structuren niet stilaan als een gevolg van een tekort aan omkadering mag gezien worden eerder dan als een gevolg van gemis aan beleidscultuur. 38

39 In het GO! wordt de klemtoon gelegd op de samenwerking met verschillende partners als een succesfactor voor de ontwikkeling en uitbouw van een kwaliteitsvol gezondheidsbeleid. Enerzijds is er de samenwerking van scholen met het CLB voor procesbegeleiding en met externe partners voor acties en projecten. Anderzijds sloot het onderwijsnet samenwerkingsakkoorden met landelijke expertisecentra. De noodzaak om met deze schoolnabije partners niet enkel op actieniveau, maar ook in het kader van beleidsontwikkeling en procesbegeleiding samen te werken vraagt een sterk engagement van GO! scholen én partners. Gezondheidsbevordering in het 39

40 2 > Beschikbare materialen bij scholengroepen en CLB s Het GO! onderwijs van de Vlaamse Gemeenschap kocht centraal een groot aantal materialen en publicaties aan van de externe gezondheidspartners. Deze materialen liggen bij alle ankerpersonen en vestigingsplaatsen van de GO! CLB s. Zo kan iedere school en CLB-medewerker deze materialen in de nabijheid van de school raadplegen of gratis ontlenen. Hierna vindt u een overzicht van deze materialen, naast de adresgegevens waar u ze kan vinden. Per materiaal vindt u een overzicht van de inhoud, doelgroep en bij welke eindtermen/ontwikkelingsdoelen dit aansluit. De materialen worden ook geplaatst binnen het matrixmodel. Meer info over het matrixmodel vindt u via Adressen ankerpersonen gezondheidsbeleid De lijst met alle ankerpersonen en hun contactgegevens vindt u op de website onder Ankerpersonen 2.2. Adressen vestigingplaatsen CLB s Via de website vindt u alle adressen van de vestigingsplaatsen van de CLB s. 40

41 2.3. Overzicht materialen VIG Materiaal Doelgroep Inhoud Eindtermen- Ouderparticipatie ontwikkelingsdoelen ( 4 ) Leerlingen kunnen het verband leggen tussen bewegen, gezondheid en samenleving. Leerlingen zijn bereid bewegen te integreren in hun levensstijl en zijn zich bewust van verschillende mogelijkheden hiervan. Leerlingen zien het belang in van een evenwichtige tijdsbesteding van schoolwerk, rust, ontspanning, beweging en de invloed ervan op de lichaamsconditie. Bewegingstussendoortjes op school Pakket bestaande uit: Brochure bewegingstussendoortjes op school 6 minifitballen dvd met voorbeeldoefeningen cd met achtergrondmuziek Plaats in de matrix? Voornamelijk bruikbaar voor invulling aan het luik educatie en structurele maatregelen op klas-/schoolniveau Lager onderwijs Secundair onderwijs oefeningen informatie ondersteunend materiaal 4 ) Alle eindtermen en ontwikkelingsdoelen die aansluiten bij gezondheid, vindt u via Contactgegevens VIG: Olaf Moens Onderwijs G. Schildknechtstraat Brussel 02/ olaf.moens@vig.be Gezondheidsbevordering in het 41

42 VSV Materiaal Doelgroep Inhoud Eindtermen- Ouderparticipatie ontwikkelingsdoelen Op vier drie twee wielen Tips voor ouders, voorbeelden van ouderbrieven De kleuters herkennen in hun omgeving plaatsen waar ze veilig kunnen spelen en waar niet. De kleuters beseffen dat het verkeer risico s inhoudt. De kleuters kunnen onder begeleiding elementaire verkeersregels toepassen. Kleuteronderwijs bewegen observeren spreken verkeerstekens milieu gevoelens technologie vervoersbewijzen Handleiding verkeersen mobiliteitseducatie. + cd-rom Plaats in de matrix? Voornamelijk bruikbaar voor invulling aan het luik educatie op klasniveau. Fietsiefiets Kleuterondewijs Inspiratie voor ouders De leerlingen beschikken over voldoende reactiesnelheid, evenwichtsbehoud en gevoel voor coördinatie en ze kennen de verkeersregels voor fietsers en voetgangers, om zich zelfstandig en veilig te kunnen verplaatsen langs een voor hen vertrouwde route. fietsvaardigheidstraining training van verkeersgedrag fietsoefeningen fietsparcours fietsbrevetten VSV fiets en fietsonderhoud Basisonderwijs Handleiding over fietsvaardigheid, verkeersvaardigheid, fietsproeven en fietsbrevetten. 1ste graad SO Plaats in de matrix? Voornamelijk bruikbaar voor invulling aan het luik educatie op klasniveau. Voorbeelden van ouderbrieven De leerlingen kunnen de gevaarlijke verkeerssituatie in de ruimere schoolomgeving lokaliseren. De leerlingen beschikken over voldoende reactiesnelheid, evenwichtsbehoud en gevoel voor coördinatie en ze kennen de verkeersregels voor fietsers en voetgangers, om zich zelfstandig en veilig te kunnen verplaasen langs een voor hen vertrouwde route. training van verkeersvaardigheid op stap gaan in het echte verkeer verkeersborden groepsverplaatsingen zichtbaarheid sensibiliserende acties Kleuteronderwijs Basisonderwijs Handleiding voor praktische voetgangerslessen + cd-rom + controlefiches voor het afnemen van brevetten Van meestapper tot superstapper Plaats in de matrix? Voornamelijk bruikbaar voor invulling aan het luik educatie op klasniveau. Maar ook tips voor het nemen van structurele maatregelen. 42

43 Van verkeersdag tot verkeersweek Handleiding om een verkeersdag of week te organiseren. + cd-rom Plaats in de matrix? Voornamelijk bruikbaar voor invulling aan het luik educatie op klas- en schoolniveau. Maar ook tips voor het nemen van structurele maatregelen. Handleiding voor leerkrachten van scholen die werken aan een schoolvervoerplan. + cd-rom Plaats in de matrix? Het schoolvervoerplan op zich is eigenlijk een structurele maatregel. Voor de realisatie werkt men samen met de leerlingen, ouders, externen participatie Basisonderwijs Ook heel wat tips en ideeën bruikbaar in het secundair onderwijs Basisonderwijs 1ste graad SO De leerlingen tonen zich in hun gedrag bereid rekening te houden met andere weggebruikers. doelstellingen organisatie suggesties evaluatie materiaal werkmateriaal achtergrondinfo + werkdocumenten verkeerskundig schoolvervoerplan eindtermen educatief schoolvervoerplan werkpakket o analyse van de schoolomgeving o veilige schoolomgeving: actieplan o evaluatie Meer aansluitende eindtermen vind je op blz. 6 van het boekje. De leerlingen kunnen de gevaarlijke verkeerssituatie in de ruimere schoolomgeving lokaliseren. De leerlingen kunnen een eenvoudige route uitstippelen met het openbaar vervoer De leerlingen kennen gevolgen als files, verkeersslachtoffers, inperking van de speelmogelijkheden voor kinderen, geluids- en geurhinder, uitbreiding van het wegennet, enzovoort. Meer aansluitende eindtermen vind je op blz. 6 van het boekje. De leerlingen kunnen de gevaarlijke verkeerssituaties in de ruimere schoolomgeving lokaliseren. De leerlingen tonen zich in hun gedrag bereid rekening te houden met andere weggebruikers. De leeringen kunnen een eenvoudige route uitstippelen met het openbaar vervoer. Meer aansluitende eindtermen vind je op blz. 4 en 5 van het boekje. infoavond medewerking ouders Het educatief schoolvervoerplan Gezondheidsbevordering in het 43

44 VSV Materiaal Doelgroep Inhoud Eindtermen- Ouderparticipatie ontwikkelingsdoelen De leerlingen kunnen individueel of in groep standpunten innemen ten aanzien van een probleem van ruimtelijke inrichting of landschapsbeheer en nemen kennis van het overheidsbeleid ter zake. De leerlingen zijn bereid om via een constructieve inbreng invloed uit te oefenen op beslissingen, maatregelen of voorstellen die een weerslag kunnen hebben op mobiliteit, verkeer en ruimtegebruik. De leerlingen verwerven de kennis die moet volstaan als voorbereiding op het theoretisch rijexamen categorie B. kant-en-klaar stappenplan Leerlingen van het laatste jaar SO nemen zelf de verantwoordelijkheid in dit project. Secundaire scholen en de lokale politie slaan de handen in elkaar om hun schoolomgeving veiliger te maken. + cd-rom Verkeerscoaches Plaats in de matrix? Voornamelijk invulling aan het luik participatie op schoolniveau (leerlingen). Maar ook bv. educatie van medeleerlingen, ouders, (aanspreken op het maken van fouten) Meer aansluitende eindtermen vind je op blz. 5 van het boekje. startboek verkeersouders Ouders kunnen een belangrijke rol spelen bij het veiliger maken van de schoolomgeving en het opleiden van jonge verkeersdeelnemers. veilige schoolomgeving en schoolroutes kinderen begeleiden in het verkeer informeren en sensibiliseren praktijkgerichte verkeersen mobiliteitseducatie educatief aanbod VSV Ouders Grootouders Vrijwilligers Handboek dat verkeersouders op weg helpt en achtergrondinformatie geeft. Plaats in de matrix? Participatie van ouders Maar ook bv. structurele maatregel: fietsen wandelpoolen, 44

45 Met de klas de straat op voorbeeldbrief voor ouders Handleiding voor het realiseren van verkeerseducatieve routes (uitgestippelde leerroute langs voor kinderen leerrijke verkeerssituaties) in jouw schoolomgeving of gemeente. + cd-rom + controlefiches voor voetgangers en fietsers Plaats in de matrix? Voornamelijk bruikbaar voor invulling aan het luik educatie op klasniveau. School + gemeente praktische organisatie trainen verkeersgedrag fietsvaardigheid randactiviteiten (dodehoekprobleem, fietscontroles, ) getuigenissen De leerlingen kunnen een gevaarlijke situatie in de schoolomgeving lokaliseren en er zich veilig verplaatsen. De leerlingen tonen zich in hun gedrag bereid rekening te houden met andere weggebruikers. De leerlingen kennen de belangrijkste gevolgen van het groeiende autogebruik en kunnen de voor-en nadelen van mogelijke alternatieven vergelijken. Meer aansluitende eindtermen vind je op blz. 12 van het boekje. Contactgegevens VSV: Dirk Gabriels Stafmedewerker onderwijs 015/ dirk.gabriels@verkeerskunde.be Gezondheidsbevordering in het 45

46 Sensoa Materiaal Doelgroep Inhoud Eindtermen- Ouderparticipatie ontwikkelingsdoelen Goede minnaars Een werkmap waarin 80 diverse werkvormen worden beschreven om aan relationele en seksuele vorming bij jongeren te werken. Plaats in de matrix? Voornamelijk bruikbaar voor invulling aan het luik educatie op klasniveau. Secundair onderwijs verliefdheid en versieren relaties ontdek de seks ikzelf handen thuis veilig vrijen communicatie sociale vaardigheden weerbaarheid gender grensbepaling De leerlingen kunnen de verandering tijdens de puberteit op lichamelijk en sociaalemotioneel vlak beschrijven. De leerlingen leren inzet en volharding tonen en hun eigen grenzen verleggen. De leerlingen leren omgaan met sociaalemotionele en lichamelijke veranderingen in de puberteit. K Zag 2 beren Een werkmap gericht naar leerkrachten, CLB-medewerkers, begeleiders, om met kleuters en kinderen uit het BaO op een interactieve manier rond seksualiteit en relaties te werken. Plaats in de matrix? Voornamelijk bruikbaar voor invulling aan het luik educatie op klasniveau. Kleuter Basisonderwijs lichaam en hygiëne lichamelijke veranderingen voortplanting anticonceptie seksualiteit relaties gevoelens gezinsvormen De kleuters kunnen speels bezig zijn met de eigen beweging en lichamelijkheid. De kleuters kunnen bij anderen gevoelens van bang, blij, boos en verdrietig zijn herkennen en kunnen meeleven in dit gevoel. Meer aansluitende eindtermen vind je op blz. 12 van de map. Anticonceptiekoffer Nuttig materiaal om jongeren voor te lichten over vruchtbaarheid en anticonceptie. Plaats in de matrix? Voornamelijk bruikbaar voor invulling aan het luik educatie op klasniveau. Secundair onderwijs alle anticonceptiemiddelen die in Vlaanderen verkrijgbaar zijn 4 voorlichtingsplaten informatiebrochure handleiding De leerlingen vormen een opinie over relaties en seksualiteit en reflecteren over hun eigen gedrag De leerlingen kunnen omgaan met vriendschap, verliefdheid, seksuele identiteit, seksuele gevoelens. De leerlingen uiten hun wensen en gevoelens binnen een intieme relatie op een constructieve en onbevangen manier, stellen en aanvaarden grenzen. Contactgegevens Sensoa: Telidja Klaï Programma kinderen, jongeren en ouders 03/ telidja.klai@sensoa.be 46

47 RK Materiaal Doelgroep Inhoud Eindtermen- Ouderparticipatie ontwikkelingsdoelen Wonderkids Een korte kennismaking met eerste hulp in een handig werkboekje (leuke tekeningen, didactische foto s en spelmateriaal) Plaats in de matrix? Voornamelijk bruikbaar voor invulling aan het luik educatie op klasniveau 6 tot 9 jaar huidwonde brandwonde bloedneus correct 112 verwittigen omgang met slachtoffer na de eerste hulp De leerlingen kunnen passende elementaire hulp toedienen bij lichte schaafwonden en brandwonden. De leerlingen kunnen hulp vragen en zich laten helpen. Hulpkick Een korte kennismaking met eerste hulp. Plaats in de matrix? Voornamelijk bruikbaar voor invulling aan het luik educatie op klasniveau. 10 tot 12 jaar wat doen bij een ongeval? correct 112 verwittigen huidwonde brandwonde bloedneus wat doen bij bewusteloos slachtoffer? omgang met slachtoffer na de eerste hulp De leerlingen kunnen passende elementaire hulp toedienen bij lichte schaafwonden en brandwonden. De leerlingen kunnen hulp vragen en zich laten helpen. Broodje gewond Een korte kennismaking met eerste hulp. Plaats in de matrix? Voornamelijk bruikbaar voor invulling aan het luik educatie op klasniveau. 13 tot 16 jaar ongeval? correct 112 verwittigen huidwonde brandwonde ernstige bloeding wat doen bij bewusteloos slachtoffer? omgang met slachtoffer na de eerste hulp De leerlingen kunnen op een efficiënte manier hulp inroepen in een noodsituatie en zelf eerste hulp bieden bij kleine wonden. De leerlingen herkennen een noodsituatie en treden daarbij efficiënt op. Handleiding eerstehulpinitiaties Handleiding voor de leerkracht. Bruikbaar voor de lespakketten Broodje Gewond, Hulpkick en Wonderkids 6 tot 16 jaar ongeval? correct 112 verwittigen huidwonde brandwonde ernstige bloeding wat doen bij bewusteloos slachtoffer? omgang met slachtoffer na de eerste hulp De leerlingen kunnen op een efficiënte manier hulp inroepen in een noodsituatie en zelf eerste hulp bieden bij kleine wonden De leerlingen herkennen een noodsituatie en treden daarbij efficiënt op. Contactgegevens Rode Kruis: Dave Ceule dave.ceule@rodekruis.be 015/ Gezondheidsbevordering in het 47

48 VAD Materiaal Doelgroep Inhoud Eindtermen- Ouderparticipatie ontwikkelingsdoelen Methodieken voor communicatie naar en betrekken van ouders bij het drugbeleid van de school. De leerlingen weten dat het gebruik en misbruik van genot- en geneesmiddelen gevolgen heeft voor de eigen gezondheid en die van anderen. De leerlingen kunnen eigen standpunten tegenover alcohol- en druggebruik verantwoorden. De leerlingen kunnen geneesmiddelen op de juiste wijze gebruiken en hoeden zich voor zelfmedicatie. De leerlingen schatten de risico s bij gebruik van genotmiddelen en medicijnen in en reageren assertief in verschillende aanbodsituaties. De leerlingen besteden aandacht aan maatschappelijke fenomenen zoals misbruik van genot- en geneesmiddelen. De leerlingen participeren aan het gezondheids- en veiligheidsbeleid op school en in hun omgeving. De leerlingen kunnen om hulp vragen in probleemsituaties. Secundair onderwijs Stappenplan voor het uitwerken van een beleid voor het omgaan met alcohol en andere drugs. Aandacht voor regelgeving, begeleiding, educatie en structurele maatregelen. Draaiboek voor een drugbeleid op school. Drugbeleid op school Plaats in de matrix? Het draaiboek is een handleiding voor de totale invulling van de matrix. Informatie over het hulpverleningsaanbod voor ouders met jongeren (die experimenteren) met alcohol of ander druggebruik adressen drughulpverleningsaanbod en preventieaanbod in Vlaanderen jongeren begeleiden en doorverwijzen bij alcohol- of andere drugproblemen Verwijzers en hulpverleners (leerlingenbegeleiders, CLB) Overzicht van het hulpverleningsaanbod van de VAD-leden, met beknopte info per dienst/centrum. Doorverwijsgids 48

49 Maat in de shit Juridische handvatten SXTC Leerlingenbrochure, die deel uitmaakt van het lespakket Maat in de shit. 2de graad SO objectieve informatie over cannabisgebruik (gevolgen, effecten, wetgeving) vriendschap en relaties handvatten en tips voor (h)erkennen van en reageren op probleemsituaties informatie over organisaties waar jongeren terecht kunnen met hun vragen, trainen sociale en communicatievaardigheden informeren en sensibiliseren wetgeving regelgeving op school beroepsgeheim/ambtsgeheim schuldig verzuim en aansprakelijkheid van de school drugcontroles (door politie en onderwijspersoneel) Jongeren worden uitgedaagd om na te denken over cannabis, cannabisgebruik en het omgaan met een gebruikende vriend. Juridische wegwijzer voor het omgaan met alcohol en andere drugs op school. reflectiedocument Directie, leerkrachten, CLB-medewerkers en andere betrokkenen bij het schoolgebeuren. achtergrondinformatie rond drugs en relaties en seksualiteit en het verband tussen beide. methodieken en praktische tips om met jongeren te werken rond relaties en middelengebruik: alcohol- of ander druggebruik kan leiden tot ongeplande en/of onveilige relationele of seksuele activiteiten. Anderzijds worden alcohol of andere drugs soms bewust gebruikt om de remmingen weg te nemen of te verminderen. De leerlingen weten dat het gebruik en misbruik van genotmiddelen gevolgen heeft voor de eigen gezondheid en de gezondheid van anderen. De leerlingen schatten de risico s bij gebruik van genotmiddelen in en reageren assertief in verschillende aanbodsituaties. De leerlingen kunnen om hulp vragen in probleemsituaties 2de en 3de graad SO De leerlingen weten dat het gebruik en misbruik van genot- en geneesmiddelen gevolgen heeft voor de eigen gezondheid en die van anderen. De leerlingen kunnen de eigen standpunten tegenover alcohol- en druggebruik verantwoorden. De leerlingen schatten de risico s bij gebruik van genotmiddelen in. Luik contacten met ouders bij drugcontroles, schoolreglement, meldingsplicht,... Werkmap om met jongeren aan de slag te gaan rond de link tussen de thema s relaties&seksualiteit en alcohol&drugs. Gezondheidsbevordering in het 49

50 VAD Materiaal Doelgroep Inhoud Eindtermen- Ouderparticipatie ontwikkelingsdoelen Overzicht van materiaal voor ouders en andere opvoeders ondersteunings- en opleidingsaanbod contactgegevens regionale preventiewerkers verbonden aan CGG materiaal (beleidsgeoriënteerd, educatief, voor ouders) Directie, leerkrachten, CLBmedewerkers en andere betrokkenen bij het schoolgebeuren. Catalogus Ondersteuningsaanbod en materiaal voor alcoholen andere drugpreventie in het onderwijs. Alcohol- en andere drugpreventie in het onderwijs Bedoeld voor ouders Informatiefolder Ouders Overzicht van folders en brochures over alcohol en andere drugs voor ouders Ouder zoekt info Bedoeld voor ouders van jarigen Brochure Ouders van jarigen Brochure helpt u bij het voorbereiden van uw kind op het sterk genoeg zijn om verantwoorde en gezonde keuzes te maken rond alcohol en andere drugs Tieners, alcohol en drugs Informatie in het kader van opvoedingsondersteuning voor ouders Infofiche met het ondersteuningsaanbod voor ouders van adolescenten (brochures, folders, vormingen, ) en voor ouders met experimenterende of druggebruikende kinderen Hulpverleningsaanbod Verwijzers en hulpverleners: leerlingenbegeleiders, CLB,... Alcohol en drugs Aandacht voor ouders en gezin Informatie in het kader van opvoedingsondersteuning voor ouders De leerlingen kunnen hulp vragen in probleemsituaties. schets van de problematiek doorverwijstips ondersteunen van kinderen van ouders met een alcoholprobleem Brochure Verwijzers en hulpverleners (leerlingenbegeleiders, CLB,..) die werken met kinderen/jongeren van ouders met een alcoholprobleem Als je ouders drinken De leerlingen weten dat het gebruik en misbruik van genotmiddelen gevolgen heeft voor de eigen gezondheid en die van anderen. De leerlingen kunnen de eigen standpunten tegenover alcoholgebruik verantwoorden. De leerlingen schatten de risico s bij gebruik van genotmiddelen in. Cartoonboekje 3de graad SO dronkenschap katers alcohol en groepsdruk verkeer sport alcohol en relaties/seks sensibiliseren rond alcoholgebruik Gratis drank! 50

51 ff updaten Postkaarten om de druglijn bij jongeren bekend te maken. Leerlingen secundair onderwijs Wegwijzer naar de druglijn (website en telefoonlijn) sensibiliseren rond alcohol en cannabis Acoolworld Leerlingenbrochure Alcopops 3de graad BaO 1ste jaar SO breezers, coolers, wat doet dit met het lichaam en gemoed? Wat zegt de wet? sensibiliseren en informeren rond alcoholgebruik Affiche acoolworld Affiche 3de graad BaO 1ste jaar SO Wegwijzer naar de website www. acoolworld.be sensibilsieren en informeren rond alcoholgebruik Contactgegevens VAD: Ilse Bernaert Sector onderwijs 02/ De leerlingen kunnen om hulp vragen in probleemsituaties. De leerlingen weten dat het gebruik en misbruik van genotmiddelen gevolgen heeft voor de eigen gezondheid en die van anderen. De leerlingen weten dat het gebruik en misbruik van genotmiddelen gevolgen heeft voor de eigen gezondheid en die van anderen. Gezondheidsbevordering in het 51

52 Velt Materiaal Doelgroep Inhoud Eindtermen- Ouderparticipatie ontwikkelingsdoelen Bio met klasse Lessenpakket over biologische voeding en landbouw. Plaats in de matrix Voornamelijk bruikbaar voor invulling aan het luik educatie op klasniveau Secundair onderwijs bio milieu duurzaamheid sociale rechtvaardigheid ethiek De leerlingen kunnen het belang aantonen van lichaamshygiëne voor zichzelf en voor hun omgeving. De leerlingen zien in hoe het voedingsgedrag beïnvloed wordt door reclame en sociale omgeving. De leerlingen kunnen voorstellen formuleren om in de eigen leefomgeving de kwaliteit van lucht, water of bodem te behouden of te verbeteren. Meer aansluitende eindtermen vind je in de map bij het onderdeel bijlagen. Contactgegevens Velt: Karen Remans Projectmedewerker 03/

53 3 > Nieuw ondersteuningsaanbod externe partners Het GO! onderwijs van de Vlaamse Gemeenschap heeft 7 samenwerkingsakkoorden met externe gezondheidspartners. Op de website vindt u meer info over wie deze partners zijn, waar ze voor staan en het bestaande aanbod materialen en vormingen. Het nieuwe aanbod vindt u hierna kort toegelicht. Verder vindt u meer info over een nieuwe partner met wie het GO! samenwerkt, Bednet VZW, en die een aanbod heeft voor langdurig of chronisch zieke kinderen Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie Jongeren promoten gezondheid met Schoolsnakker. Er zijn regelmatig alarmerende signalen over de gezondheidstoestand van de Vlaamse jeugd. Jongeren eten niet zo gezond en zijn niet fit. Hun favoriete dranken en tussendoortjes zijn frisdranken, vetrijke snacks en snoep. Deze zijn op de meeste secundaire scholen vlot verkrijgbaar, terwijl fruit en melkproducten veel moeilijker te vinden zijn. Hoog tijd dus om hier iets aan te doen! In schooljaar is het startschot gegeven van Schoolsnakker. Het uitgangspunt van dit project is om jongeren zelf de handen uit de mouwen te laten steken om het gezondheidsbeleid op school mee te bepalen en promoten. Vooral de dranken en tussendoortjes worden in de kijker gezet. Gezondheidsbevordering in het 53

54 Het Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie (VIG) en de Logo s (Lokaal Gezondheidsoverleg) ontwikkelden het project in samenwerking met de CLB-koepels, met financiële steun van de Vlaamse overheid en Alpro soya. De leerlingenraad of een ander groepje gemotiveerde jongeren (12-18 jaar) werkt een concrete actie uit die het drank- en tussendoortjesbeleid op school grondig bijstuurt. Om het de jongeren makkelijker te maken biedt Schoolsnakker een handig actiepakket en een flashy website. Via een stappenplan kunnen ze aan de slag om een project op te zetten rond gezonde dranken en tussendoortjes op school. Ook beweging, milieu en globalisering komen aan bod. Doorheen het proces worden de leerlingen begeleid door een leerkracht of de verantwoordelijke voor het gezondheidsbeleid op school. Daarnaast kunnen ze rekenen op ondersteuning door het VIG, het Logo en het CLB. Aan Schoolsnakker is ook een wedstrijd verbonden. De school met de beste actie wordt beloond met een mooie prijs van Alpro soya. Eén van de prijzen ging dit jaar naar het KTA Lokeren: onder de leiding van de leerlingenraad hebben ze een winkeltje met gezonde fair trade producten geopend en gezorgd dat er voor iedereen gratis water is. Als beloning voor hun inzet mogen ze op avonturenweekend. Geïnteresseerde scholen kunnen een kijkje nemen en zich inschrijven op Meer weten? Bel of mail naar Loes Neven van het VIG op of loes.neven@vig.be Bewegingstussendoortjes Aandacht besteden aan een bewegingsbeleid op school, als onderdeel van een breder gezondheidsbeleid, en ervoor zorgen dat beweging zoveel mogelijk kansen krijgt, kunnen de norm van voldoende fysieke activiteit ondersteunen, maar helpen zeker ook bij het aanleren van een actieve levensstijl. Zo kunnen scholen bijvoorbeeld zorgen voor een bewegingsvriendelijke klas. We denken aan het dynamisch zitten en de integratie van beweging in verschillende lestijden, waarbij ook vakoverschrijdend kan gewerkt worden. Andere voorbeelden zijn de bewegingstussendoortjes waarbij de klemtoon gelegd wordt op houdingvormende, concentratieverhogende, energie-opwekkende en ontspannende oefeningen en waarbij de ademhaling een belangrijke rol speelt. Bewegingstussendoortjes zijn veilige, leuke en eenvoudige oefeningen die in het dagelijkse schoolleven kunnen geïntegreerd worden, als overgang van lesonderwerp bij blokuren of als korte onderbreking van de les. Ideaal om aan de bewegingsnood van de leerlingen tegemoet te komen en hun concentratie opnieuw aan te scherpen. Het project Bewegingstussendoortjes op school is een initiatief van het VIG in samenwerking met SVS, Still Movin en enkele pedagogisch adviseurs. Het pakket bestaat uit de brochure Bewegingstussendoortjes op school, 6 minifitballen, een dvd met voorbeeldoefeningen en een cd met achtergrondmuziek. Het pakket kan voor 50 euro bij het VIG besteld worden. Aan het pakket zijn ook vormingen gekoppeld die vrijblijvend aangevraagd kunnen worden bij SVS. Het pakket kan besteld worden bij het VIG: 1. via de webwinkel: 2. via telefoon: Extra informatie over het pakket kan je verkrijgen bij Ruth Costers: ruth.costers@vig.be Extra informatie over de vormingen kan je verkrijgen bij SVS Centraal:

55 3.2. Rode Kruis-Vlaanderen Aanbod Eerste hulp voor leerkrachten Leerkracht in het kleuter-, lager of secundair onderwijs Volg onze eerstehulpinitiatie voor leerkrachten. Tijdens een drie uur durende opleiding leer je de basis van eerste hulp. Bovendien krijg je voldoende achtergrond om nadien zelf een eerstehulpinitiatie aan jouw leerlingen te geven. Speciaal voor het onderwijs ontwikkelde Jeugd Rode Kruis lespakketten waar je als leerkracht direct mee aan de slag kan. Je ontdekt het aanbod op Voor het kleuteronderwijs is er nog geen lespakket beschikbaar. Kleuterleiders kunnen wel de eerstehulpinitiatie volgen. Voor de cursus eerstehulpinitiatie kan je inschrijven via Wil je een uitgebreide cursus eerste hulp volgen? Dan kan je terecht in een lokale Rode Kruisafdeling of neem contact op met Aanbod lager onderwijs Eerstehulpinitiaties Kinderen leren in een drietal uur hoe ze een brandwonde, een huidwonde en een bloedneus moeten verzorgen. Ze oefenen hoe ze gespecialiseerde hulp moeten inroepen als er een ongeval gebeurt. Bovendien besteden we aandacht aan de omgang met slachtoffers van een verkeersongeval (i.s.m. Zebra). Wonde kids (6 tot 9 jaar): voor de allerkleinsten is er dit handboekje met duidelijke kleurenfoto s. Hulpkick (10 tot 12 jaar): voor hen is er dit handboekje waarin aan de hand van tekeningen stap voor stap wordt uitgelegd wat ze moeten doen. Voor beide initiaties samen is er één uitgebreide handleiding voor de leerkracht. Helpertje Kunnen je leerlingen niet genoeg krijgen van eerste hulp? Bied hen dan een cursus Helpertje aan. In 16 uur worden ze op een speelse manier opgeleid tot echte eerstehulpexperts. Ze leren wonden verzorgen, de hulpdiensten verwittigen en zelfs reanimeren. Ook wat in een eerstehulpkoffer thuishoort, weten ze perfect. Er wordt bovendien aandacht besteed aan de omgang met een slachtoffer na de eerste hulp (i.s.m. Zebra). Als leerkracht mag je deze cursus zelf geven indien je beschikt over een brevet Helper. Een uitgebreid handboek voor de leerlingen zit boordevol tekeningen en didactische werkvormen. JOS JOS is ons gloednieuwe eerstehulpproject. Het staat voor Jongerenhelper Op School. Leerlingen (vanaf 10 jaar) volgen een eerstehulpcursus en vormen daarna het rescueteam op school. Gebeurt er een ongeval tijdens de sportles of op de speelplaats? Dan staan de JOSsen paraat om de eerste verzorging toe te dienen. Een leerkracht fungeert als JOS-begeleider en contactpersoon voor het Rode Kruis. Een draaiboek, affiches en folders kan je gratis downloaden op Ander lesmateriaal Jeugd Rode Kruis heeft een divers aanbod van Rode Kruislesmateriaal. Op vind je het aanbod en kan je de meeste pakketten gratis downloaden. Hou deze website goed in de gaten, want er komen geregeld nieuwe pakketten bij! Gezondheidsbevordering in het 55

56 Spelen en projecten Naast lespakketten hebben we ook meer speelse pakketten of projecten waarmee je met verschillende klassen of zelfs met de hele school aan de slag kunt. Meer weten? Meer informatie rond deze en andere pakketten vind je op waar je kan doorklikken naar AANBOD. Aanbod secundair onderwijs Eerstehulpinitiatie Broodje gewond Jongeren tussen 13 en 16 jaar leren in een drietal uur hoe ze een brandwonde, een huidwonde, een bloedneus, een flauwte en een ernstige bloeding moeten verzorgen. Ze oefenen hoe ze gespecialiseerde hulp moeten inroepen als er een ongeval gebeurt. Bovendien besteden we aandacht aan de omgang met slachtoffers van een verkeersongeval (i.s.m. Zebra). Een uitgebreide handleiding voor de lesgever bevat heel wat achtergrondinfo, lesmethoden en tekeningen. Het handboekje voor de leerlingen legt aan de hand van kleurrijke tekeningen stap voor stap uit wat jongeren moeten doen. Junior Helper Leerlingen tussen 13 en 15 die niet genoeg kunnen krijgen van eerste hulp, kunnen een cursus Junior Helper volgen. In 16 uur worden ze op een praktische manier opgeleid tot echte eerstehulpexperts. Ze leren wonden verzorgen, de hulpdiensten verwittigen en zelfs reanimeren. Ook wat in een eerstehulpkoffer thuishoort, weten ze perfect. Er wordt bovendien aandacht besteed aan de omgang met een slachtoffer na de eerste hulp (i.s.m. Zebra). Als leerkracht mag je deze cursus zelf geven als je een geldig brevet Helper hebt. Het uitgebreide handboek voor de leerlingen zit boordevol tekeningen en didactische werkvormen. JOS JOS is ons gloednieuwe eerstehulpproject. Het staat voor Jongerenhelper Op School. Leerlingen (vanaf 10 jaar) volgen een eerstehulpcursus en vormen daarna het rescueteam op school. Gebeurt er een ongeval tijdens de sportles of op de speelplaats? Dan staan de JOSsen paraat om de eerste verzorging toe te dienen. Een leerkracht fungeert als JOS-begeleider en contactpersoon voor het Rode Kruis. Een draaiboek, affiches en folders kan je gratis downloaden op Ander lesmateriaal Jeugd Rode Kruis heeft een divers aanbod van Rode Kruislesmateriaal. Op vind je het aanbod en kan je de meeste pakketten gratis downloaden. Hou deze website goed in de gaten, want er komen geregeld nieuwe pakketten bij! Rode Kruis-Vlaanderen en GO! Alle scholen, CLB s en ankerpersonen ontvangen begin schooljaar gratis een handige gids met alle eerstehulpweetjes voor een schoolomgeving. Contact Rode Kruis-Vlaanderen t.a.v. onderwijscoördinator Motstraat Mechelen onderwijs@rodekruis.be tel

57 3.3. Sensoa Materiaal voor het schoolteam Raamwerk seksuele vorming Het raamwerk seksuele vorming is een handige brochure met informatie over de seksuele ontwikkeling van kinderen en jongeren. De brochure reikt een structuur aan om seksualiteit te bespreken volgens ontwikkelingsniveau van kinderen en jongeren. Gratis download: educatief materiaal jongeren en kinderen Beleidsplan ter preventie van ongewenst seksueel gedrag Deze handleiding biedt scholen concrete steun bij het uitwerken van een beleid inzake seksualiteit en relaties. Het schoolklimaat, educatie, leerlingenbegeleiding, participatie en klachtenbehandeling, zijn onder meer de niveaus waarop gewerkt wordt. Gratis download: educatief materiaal jongeren en kinderen Concepttekst Goede Minnaars De concepttekst Goede Minnaars is een visietekst omtrent relationele en seksuele vorming aan jongeren. Gratis download: educatief materiaal jongeren en kinderen RSV-gids De RSV-gids van Sensoa is een gratis gids ter ondersteuning van de relationele en seksuele vorming binnen het onderwijs in Vlaanderen. In de RSV-gids vind je materialen, vormingen, activiteiten, organisaties die je kunnen ondersteunen bij het opzetten van een project relationele en seksuele vorming op school. De gids is bestemd voor elk schoolteam, leerkracht, CLB-medewerker, leerlingbegeleider,... die mee wil instaan voor een kwaliteitsvolle seksuele en relationele vorming voor de leerlingen. Gratis: intekenen via campagnes week van de lentekriebels rsv-gids Gratis materiaal voor de leerkrachten, CLB-medewerkers en andere schoolondersteuners Lespakket communicatie en seks Het lespakket communicatie en seks werd uitgewerkt als zevende extra hoofdstuk bij de werkmap Goede Minnaars. Dit gratis materiaal is bedoeld voor leerkrachten van het secundair onderwijs en bestaat uit een 16-tal oefeningen met achtergrondinformatie over communicatie en seks. Er wordt ingegaan op taalgebruik en seks, het herkennen en gebruiken van lichaamstaal, culturele verschillen, vaardigheden als luisteren en helder praten, feedback geven, Gratis download: educatief materiaal jongeren en kinderen Lespakket Connected: Internet en seks Het lespakket Internetseks werd uitgewerkt als achtste hoofdstuk van de werkmap Goede Minnaars. Dit gratis materiaal is bedoeld voor leerkrachten secundair onderwijs. Het heeft tot doel met jongeren te werken rond de combinatie van de thema s nieuwe media, relaties en seksualiteit. Dit onderdeel omvat een 15-tal werkvormen rond aanmaken van een internetprofiel, wat kan en niet kan binnen een chatgesprek, omgaan met ongewenste voorstellen, risico s inschatten, privacy, de invloed van nieuwe media, Gratis download: educatief materiaal jongeren en kinderen Gezondheidsbevordering in het 57

58 Materiaal en projecten voor leerlingen Boekske vol Goesting Om informatie over Veilig Vrijen een plaats te geven in een breder kader van seksuele gezondheid ontwikkelde Sensoa een Boekske vol Goesting. Het boekje informeert jongeren van 13 tot 18 jaar over alles wat met veilig genieten te maken heeft. Gratis Den Vrijen Courant Den Vrijen Courant is een leuke krant voor en door jongeren boordevol informatie over veilig vrijen, relaties, verliefd zijn Materiaal en projecten voor ouders Gids voor ouders: praten met je kinderen over seksualiteit De Gids voor ouders werd ontwikkeld door Sensoa in samenwerking met de Gezinsbond. Je vindt er heel wat concrete informatie over je rol als ouder in de relationele en seksuele opvoeding van je kinderen, over de seksuele ontwikkeling van je kinderen, over het praten met je kinderen over seksualiteit en relaties en ten slotte over alle reeds bestaande boekjes, websites, adressen, die je kunnen helpen een open en warme communicatie met je kinderen te hebben. Je kan deze gids gratis verkrijgen via het CLB, de CAW s, de opvoedingswinkels, Sensoa, Gratis. Shalimar Shalimar is een educatieve spelvorm om de interculturele dialoog over relaties en seksualiteit te bevorderen. Leerlingen krijgen de rol van relatieadviseur voor 2 fictieve leeftijdgenoten. Shalimar kan gebruikt worden als herhaling of uitloper van een traject relationele en seksuele vorming maar kan ook op zichzelf gebruikt worden. Prijs: 50 euro Gratis in het kader van een vorming. 3.4 Vereniging voor Alcohol- en andere Drugproblemen Leerlingenbevraging in het kader van een drugbeleid op school Sinds begin 1999 biedt VAD secundaire scholen de mogelijkheid om deel te nemen aan de leerlingenbevraging. De leerlingenbevraging is ontwikkeld als een instrument in het kader van een drugbeleid. Werken aan een drugbeleid op school (DOS) impliceert het doorvoeren van een verandering in de school. Of het nu gaat over het bijsturen van een bestaand beleid of de prille ontwikkeling van een drugbeleid, het gaat altijd om een complex proces. Wanneer de school een proces van verandering doorvoert, is het een absolute meerwaarde om de beginsituatie en de specifieke noden en behoeften van de school in kaart te brengen. Dit is niet alleen belangrijk voor het werken rond alcohol en andere drugs op school. De beginsituatie van de school vastleggen maakt integraal deel uit van het ontwikkelen van een gezondheidsbeleid op school. De leerlingenbevraging is een instrument dat scholen een zicht biedt op het middelengebruik in de leefwereld van de leerlingen: frequentie en hoeveelheid van gebruik, motieven, houding van vrienden, beschikbaarheid van drugs, Bovendien biedt de bevraging ondersteuning bij het evalueren en optimaliseren van het drugbeleid. De bevraging is opgesteld volgens de pijlers van een drugbeleid (regelgeving, begeleiding, educatie & structurele maatregelen) en geeft de school over elk van deze onderdelen informatie waarmee ze haar beleid kan uitwerken of bijsturen. 58

59 Verder is de leerlingenbevraging een instrument om de participatie van leerlingen aan het drugbeleid op school te verhogen doordat het de behoeftes en meningen van de leerlingen zichtbaar maakt. En biedt de bevraging ook een goed fundament voor het creëren van een draagvlak voor het drugbeleid. De resultaten kunnen aanleiding geven tot dialoog met de verschillende partners op school: met het schoolteam (leerkrachten, leerlingenbegeleiders, centrum voor leerlingenbegeleiding), maar zeker ook met de ouders en de leerlingen. Elke school krijgt een rapport op maat, waarin de resultaten van de school beschreven en besproken worden en waarin concrete handvatten gegeven worden om aan de slag te gaan met deze resultaten (analyses, praktische tips, een overzicht van bruikbaar materiaal en vormingen). Het rapport wordt overhandigd tijdens de vorming Een drugbeleid op school gestoeld op cijfers - werken met de leerlingenbevraging. Heel wat scholen hebben van deze mogelijkheid reeds gebruik gemaakt en zijn ondertussen aan de slag gegaan met hun rapport. Ook volgend schooljaar kunnen scholen - gratis - aan de leerlingenbevraging participeren. Draaiboek Drugbeleid in het Deeltijds Onderwijs, VAD 2008 Omgaan met alcohol en andere drugs blijft een uitdaging voor elke school, ook voor centra deeltijds onderwijs. Want alcohol en andere drugs houden, in meer of mindere mate, risico s in voor de gezondheid en het welzijn van de jongere: alcohol en andere drugs kunnen de persoonlijke ontwikkeling en groei van de jongere in het gedrang brengen en de kansen op een geslaagd opleidingstraject en tewerkstelling beperken. Bovendien zorgen alcohol en andere drugs voor een onveilige en ongezonde leer- en werkomgeving. Drugbeleid op school is een concept dat scholen ondersteuning biedt bij het planmatig omgaan met alcohol en andere drugs op school. Het concept is hertaald op maat van het deeltijds beroepssecundair onderwijs, met aandacht voor de specifieke eigenheid van jongeren in DBSO, de organisatie en structuur van het CDO en het feit dat de onderwijs- en arbeidssetting hier samenkomen. 3.5 Vlaamse Stichting Verkeerskunde Op de website vind je een overzicht van alle materialen, zowel voor het basis- als voor het secundair onderwijs. Het gaat ook om materialen, die niet in de materialenlijst opgenomen zijn. BaO: Verkeersbrevetten Verkeersles geven, hoe doe je dat? Meest, mag ik op de bel duwen? Kinderen hebben eigen spelregels SO (wat zeker nog beschikbaar is): Met het openbaar vervoer op stadsverkenning De Bank op! Gezondheidsbevordering in het 59

60 3.6 Kinder- en Jongerentelefoon Het project Leerkrachten voor KJT KJT maakt al enkele jaren werk van het concept Leerkrachten voor KJT (LvKJT). Vele kinderen en jongeren weten de dag van vandaag nog steeds niet waar naartoe met hun vele vragen en problemen. Leerkrachten werken dagelijks met kinderen en/of jongeren en kunnen hen op een subtiele manier de weg wijzen naar de Kinder- en Jongerentelefoon, waar zij anoniem hun vragen kunnen stellen. Met het concept Leerkrachten voor KJT trachten we leerkrachten te motiveren hun leerlingen op de hoogte te brengen van het bestaan en de werking van KJT. KJT laat dit engagement niet zomaar aan zich voorbijgaan. Leerkrachten krijgen in ruil voor hun werk een didactisch startpakket om te gebruiken in de klas en gratis promomateriaal. Inschrijven kan via Nieuwsbrieven Eén & al oor Elk schooljaar brengt KJT drie thematische nieuwsbrieven uit. In onze nieuwsbrieven brengen we steeds een ander thema onder de aandacht. Ze bevatten informatie, boekentips, lestips, methodieken en aanverwante links. Iedereen ontvangt samen met dit beleidscahier twee nieuwsbrieven als voorbeeld. Vanaf september 2008 vragen we een kleine bijdrage van 10/jaar voor onze nieuwsbrief. Geïnteresseerde leerkrachten, scholen, directies, jeugdwerkers, etc. kunnen zich inschrijven voor dit abonnement. Abonnees ontvangen drie nieuwsbrieven per jaar. Indien je geen gedrukt exemplaar wenst te ontvangen, kan je je steeds abonneren voor ons gratis e-zine Eén & al oor. Surf hiervoor naar Geef je adres door in de linkerkolom en klik op indienen. Binnenkort valt het gratis e-zine ook in jouw mailbox. Alle reeds gepubliceerde nieuwsbrieven zijn te downloaden op deze site, door een klik op de gewenste nieuwsbrief. Meer info Kinder- en Jongerentelefoon Kartuizersstraat 19 bus Brussel info@kjt.org Centrum ter Preventie van Zelfdoding Het Centrum ter Preventie van Zelfdoding krijgt als kennis- en expertisecentrum regelmatig vragen van leerlingen die een werkje maken over zelfdoding. De ervaring leert ons dat leerlingen uit het secundair onderwijs zich vaak onvoldoende bewust zijn van het delicate karakter van het thema zelfdoding. Het is bijvoorbeeld mogelijk dat in de klas risicoleerlingen zitten die het heel moeilijk hebben wanneer dit thema aan bod komt. Ook leerkrachten zijn niet altijd op de hoogte hoe zij het onderwerp in klasverband naar voor kunnen brengen. 60

61 Uit onderzoek blijkt het belang van: het kaderen van zelfdoding in een ruimer kader (geestelijke gezondheid); het bieden van alternatieven voor zelfdoding (met klemtoon op hulpzoekend gedrag); het vermijden van dramatiseren en van romantiseren. Vandaar dat het CPZ een Leidraad heeft ontwikkeld met enkele concrete tips. Uiteraard kunnen leerkrachten met bijkomende vragen en voor ondersteuning terecht bij het Centrum ter Preventie van Zelfdoding (www. zelfmoordpreventie.be). Opgelet: de Kinder- en Jongerentelefoon heeft sinds 20 september een nieuw gratis nummer nl De huidige exemplaren van de Leidraad voor leerkrachten vermeldt nog steeds het oude nummer van KJT, aangezien het nummer van KJT slechts recentelijk werd veranderd. Gelieve ervoor te zorgen dat het 102-nummer ook bekend geraakt bij leerkrachten en leerlingen. Voor meer informatie over de Kinder- en Jongerentelefoon kunt u terecht bij De Leidraad voor leerkrachten is te bestellen op het secretariaat (02/ ). In het najaar 2008 wordt de Leidraad herdrukt. 3.8 Bednet vzw Langdurig of chronisch ziek en toch naar school? Het kan via Bednet vzw. Bednet vzw creëert een virtuele schoolomgeving op het internet voor langdurig zieke kinderen. Zo kunnen ze tijdens hun afwezigheid de lessen volgen en blijven ze in contact met hun leerkrachten en klasgenoten. Doel Jaarlijks moeten meer dan tweeduizend jongeren tussen 6 en 18 langer dan een maand herstellen van een operatie, een ziekte of een ongeval. Daardoor kunnen ze niet naar school. In grotere ziekenhuizen is dat geen onoverkomelijk probleem. Daar zijn er goed werkende ziekenhuisscholen. Veel moeilijker wordt het wanneer langdurig zieke kinderen thuis moeten revalideren. Wettelijk hebben leerlingen uit het lager en secundair onderwijs recht op tijdelijk onderricht aan huis na een ononderbroken periode van afwezigheid van 21 kalenderdagen. Die regel blijkt in de praktijk niet altijd realiseerbaar. Daarom creëert Bednet een schoolomgeving op het internet voor langdurig zieke kinderen tussen 6 en 18 jaar. Een plek waar ze van op afstand de lessen kunnen volgen en waar de interactie met hun leerkracht(en) en hun klasgenoten zo spontaan mogelijk blijft doorlopen. De uitdaging is om alles zoveel mogelijk bij het oude te laten blijven. Het is een oplossing op maat zonder al te veel technische poespas. Bij de leerling en in de klas staat apparatuur die gemakkelijk te bedienen en te gebruiken is. Bednet werkt aan een duurzame oplossing die wordt ingepast binnen het bestaande onderwijsaanbod. Anton is 10. Een tijd geleden kreeg hij een nieuwe nier, daarom mag hij niet naar school als andere kinderen ziek zijn. Zijn immuunsysteem is te zwak en hij zou erg ziek kunnen worden. Anton mist het om samen met de klas te kunnen knutselen, te kunnen luisteren naar verhalen die worden voorgelezen in de klas. Doelgroep Kinderen tussen 6 en 18 jaar (leerplichtig) in Vlaanderen: die door ernstige ziekte of ongeval chronisch of cyclisch afwezig moeten zijn op school; die thuis, in een hospitaal of revalidatiecentrum verblijven; die in Vlaanderen in een school ingeschreven zijn. Kleuters tussen 4 en 6 jaar: Na de realisatie van de leeromgeving voor leerplichtige kinderen kan overwogen worden ook deze doelgroep in het project op te nemen. Omdat de leeromgeving zich toespitst op technische modaliteiten en de fysieke beperkingen van zieke en revaliderende kinderen, kan zij zich aan elk leerprogramma en elke taal aanpassen. Gezondheidsbevordering in het 61

62 Lucas (11) volgt een deel van de lessen van thuis uit en houdt zo contact met de leerlingen en zijn juf. Vroeg je hem een maand geleden of hij ernaar uitkeek om weer naar school te gaan, dan had hij nog ontkennend geantwoord. Nu is hij telkens reuzeblij om zijn klasgenootjes te zien. - DE MAMA VAN LUCAS Hoe werkt het Bednet-systeem? Hoe werkt de toepassing? De toepassing voorziet zowel thuis als in de klas een laptop, een webcam, een printer en een scanner. Het toestel in de klas heeft bovendien ook een digitaal fototoestel, zodat van thuis uit een foto kan genomen worden van het bord, een microfoon en boxen. De leerling thuis beschikt over een headset. De leerkracht kan van in de klas testen of ander materiaal inscannen. Dit kan automatisch uit de printer van de zieke leerling thuis komen, of bewaard worden om later te raadplegen. Ook buiten de lesuren kan met de toepassing gewerkt worden. In de digitale klasagenda kunnen taken geplaatst worden, er is een lessenrooster en een boekenkast waar foto s, filmpjes of andere documenten een plaats kunnen krijgen. Hoe gebeurt de begeleiding? Deze pilootprojecten worden begeleid, geobserveerd en geëvalueerd. Een intense voorbereiding gaat vooraf in overleg met directie, leerkrachten, ouders en kind (en eventueel vrijwilligers thuisonderwijs, ziekenhuisleerkracht) om het project te doen starten. Tijdens het project voorziet Bednet in persoonlijke begeleiding voor het kind en zijn ouders, de leerkrachten, klasgenoten. De regionale medewerker is het eerste aanspreekpunt en vaste contactpersoon voor het gezin en de school, ook naar de technische helpdesk. Een regionaal medewerker bouwt ook het lokale netwerk uit. Voor Hanne. Hanne is 15. Na een verkeersongeval werd ze geopereerd aan haar benen, en ze moet nog een hele tijd in het ziekenhuis blijven om opnieuw te leren lopen. Het revalidatiecentrum ligt op zo n twee uur rijden van haar geboortedorp. Hanne mist haar vrienden en is graag op de hoogte van alles wat er op school gebeurt. Bednet praktisch Om Bednet op te starten voor een kind dat langdurig of chronisch ziek is, neemt men contact op met Bednet om zijn aanvraag in te dienen. We noteren alle gegevens, contacteren alle betrokkenen en gaan zo vlug mogelijk na of er een project kan opgestart worden. Er kan op om het even welk moment van het schooljaar een aanvraag ingediend worden. Het eerste contact met Bednet kan uit verschillende hoeken komen: ouders, directie, CLB-medewerkers, ziekenhuisleerkrachten,... Een Bednetproject gaat pas van start als alle betrokken partijen akkoord gaan. Een Bednetproject kan worden opgestart voor alle langdurig en chronisch zieke kinderen en jongeren tussen 6 en 18 jaar die ingeschreven zijn in een school in Vlaanderen. Al het technische materiaal - webcam, laptop,... - kan van Bednet geleend worden. Het enige materiaal waar men zelf voor moet zorgen, zijn de boeken en schriften die het kind nodig heeft om de les te volgen. Bednet wil toegankelijk zijn voor elk kind dat het nodig heeft. Daarom is Bednet voor de deelnemende kinderen en scholen gratis. Contact Bednet vzw Bondgenotenlaan 134 / Leuven info@bednet.be Met de steun van de Vlaamse overheid en provincies Antwerpen en Oost-Vlaanderen 62

63 4 > Nieuw decreet rookverbod in de onderwijsinstellingen Het decreet wordt opgelegd vanaf 1 september De volledige tekst vindt u via Veelgestelde vragen (bijvoorbeeld voor internaten) vindt u via Hieronder vindt u een korte samenvatting Praktische info Binnen het leerplichtonderwijs (BaO/SO) én CLB s geldt vanaf 1 september 2008 een algemeen rookverbod. - Voor BuSO, BSO, worden geen uitzonderingen gemaakt Binnen de gebouwen: altijd, overal, door iedereen - Ook ouders, derden of bv. een aannemer die werken komt uitvoeren - Rooklokalen zijn verboden Binnen het schooldomein: overal en iedereen tussen 6u30 en 18u30 - Dus ook cursisten die binnen de schoolgebouwen avondles volgen: in het gebouw verboden, op de speelplaats ook tot 18u30 - Dit geldt ook voor de sportvelden die enkele kilometers van de school liggen Gezondheidsbevordering in het 63

64 Extra muros: overal en iedereen tussen 6u30 en 18u30 - Dus bv. op schoolreis wordt er door niemand gerookt. Dit is uiteraard evenwel niet afdwingbaar van derden (binnen het schooldomein wel) - Uitzondering: leerlingen op een stageplaats vallen onder het reglement van de locatie waar ze zich bevinden Een leerling die dus stage doet waar gerookt mag worden tijdens pauzes op de parking, mag dat volgens het decreet Aan de scholen wordt gevraagd: Te informeren: er geldt een informatieplicht, maar scholen kiezen zelf hoe: affiches, borden, opname in het schoolreglement Te controleren: de school kiest zelf welke sancties genomen worden bij overtredingen en neemt deze het best op in het school- en arbeidsreglement. De informatie- en controleplicht worden mee opgenomen in de doorlichting. Het verbod en de informatie- en controleplicht worden vanaf 1 september 2008 ook mee opgenomen in de erkenningsvoorwaarden. 4.2 Actie GO! Iedere school en CLB ontvangt bij dit beleidscahier gratis een paneel rookvrij GO! om aan de ingang van het schooldomein te hangen. Iedereen kan er bijbestellen via Iedere leerling die een engagement voor tabakspreventie of rookstopbegeleiding aangaat, krijgt een pin rookvrij GO!. 4.3 Vormingen rookstopbegeleiding en tabakspreventie Het bevorderen en ondersteunen van een gezonde, tabaksvrije leefstijl kan doeltreffend gebeuren binnen een tabakspreventiebeleid. Een rookbeleid op school bestaat uit drie componenten: afspraken, reglementering en sancties gezondheidseducatie en klas- en schoolacties interventies gericht op stoppen met roken voor leerlingen en personeel Dit geheel van initiatieven van tabakspreventie in de schoolomgeving vormt een onderdeel van het gezondheidsbeleid op school. Rookvrije school Op 1 september 2008 wordt de wetgeving op de rookvrije schoolcampus van kracht. Om de school echt rookvrij te maken is er meer nodig dan een nieuwe bepaling aan het school- en arbeidsreglement toevoegen. Een aantal scholen zal hier nog een hele weg in af te leggen hebben en komt voor een aantal uitdagingen te staan. Uit de indicatorenbevraging 2006 blijkt immers dat in ca. 203 secundaire scholen geen volledig rookverbod geldt voor de leerlingen. Vaak gaat het om scholen die wegens onderwijstype en -vorm een populatie hebben waarbinnen het aandeel rokende leerlingen relatief groot is (met name BSO, deeltijds onderwijs, buitengewoon secundair onderwijs). 64

65 Daarnaast geeft een aanzienlijk deel van de secundaire en basisscholen in 2006 aan dat er geen volledig rookverbod is voor het personeel en ouders of bezoekers, een beeld dat tegenover 2003 ietwat positiever is geworden na de invoering van het rookverbod op het werk. Het project Rookvrije School is er om, voornamelijk de eerste groep scholen, een hand toe te steken in dit veranderingsproces. Een aantal GO! scholen zal eveneens ondersteund worden in dit proces. Samen met het CLB, de pedagogische begeleiding of het Logo zal Rookvrije School tot eind 2009 deze procesondersteuning kunnen aanbieden. Het project zal tevens het bereik van het wettelijk kader vergroten door het aanmoedigen en ondersteunen van verdere implementatie in de Vlaamse scholen. Als de rookvrije school het doel is, zijn een maximale sensibilisatie, deskundigheidsbevordering en procesbegeleiding van de scholen en opvolging van de regelgeving noodzakelijk. Tijdens het project zullen 40 geselecteerde scholen rechtstreeks begeleid worden. Nadien is de module vrij beschikbaar voor alle secundaire scholen. Het project voorziet daarvoor in drie globale strategieën: sensibilisatie van scholen, deskundigheidsbevordering van intermediairs (Logo-medewerkers, CLB-medewerkers en pedagogisch begeleiders) en uitvoerders (directie, schoolcoördinatoren en schoolteams) en procesbegeleiding van scholen. Daarnaast geeft het project ook (onrechtstreeks) een impuls en ondersteuning aan de (grotere) groep basisen secundaire scholen zonder volledig rookverbod voor personeelsleden, ouders of bezoekers. Dit gebeurt via de deskundigheidsbevordering van CLB-medewerkers, pedagogisch begeleiders en Logo-medewerkers die ook deze scholen ondersteunen en begeleiden in hun reguliere werking. Meer info: Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie Ruth Costers Wedstrijd rookvrije klassen Het project Wedstrijd Rookvrije Klassen werd voor het eerst in Vlaanderen georganiseerd in het schooljaar Deze wedstrijd is een engagement dat de leerlingen in klasverband aangaan, waarbij de klas er gezamenlijk naar streeft om na zes maanden ten minste voor 90% rookvrij te zijn. Het is een opvoedkundig initiatief als onderdeel van een niet-rokenbeleid op school. Het initiatief is bedoeld voor leerlingen van de eerste graad van het secundair onderwijs. Met de wedstrijd willen we de jongeren in klasverband ondersteunen om niet te roken: we willen de leerlingen aanmoedigen om rookvrij te blijven. we willen de leerlingen aanmoedigen en ondersteunen om niet meer te experimenteren en zo te voorkomen dat ze regelmatige rokers worden. Meer info: Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie Lien Van Hoecke Gezondheidsbevordering in het 65

66 Feel Free Feel Free is een rookstopprogramma dat jongeren van de derde graad secundair onderwijs op een systematische manier wil voorbereiden om te stoppen met roken. Gedurende 6 weken komen de leerlingen met hun groepsbegeleider één keer per week samen om zich voor te bereiden op het stoppen met roken, het stoppen zelf en het vermijden van herval. Tijdens de wekelijkse sessies worden de jongeren positief gestimuleerd minder te roken en liefst volledig te stoppen met roken. Dit gebeurt op een leuke manier, aan de hand van fijne activiteiten, opdrachten,... De begeleider werkt samen met de jongeren naar een stopdatum toe (individueel of in groep). Vanaf dan is het cruciaal voor de begeleider de jongeren te blijven stimuleren om vol te houden. Er is een handleiding voor begeleiders beschikbaar. Kaartjes en affiches kunnen helpen om Feel Free bekend te maken op school. Op de interactieve jongerenwebsite van Feel Free ( vindt men handige tips om van de sigaret te blijven, een quiz, zelftest, wedstrijd, Begeleiders kunnen er nuttige documenten downloaden en kennismaken met leuke acties om de groep jongeren te motiveren. Meer info: Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie Ruth Costers ruth.costers@vig.be Leerlijn tabakspreventie De leerinhouden van tabakspreventie die nodig zijn om tot effectieve tabakspreventie op school te komen, worden in de Leerlijn tabakspreventie schematisch weergegeven. In de leerlijn zijn vanaf het kleuteronderwijs tot en met de derde graad secundair onderwijs richtlijnen voorzien om te werken rond tabakspreventie. De leerinhouden worden elk jaar uitgediept en bouwen op elkaar verder. Zo zorgen we voor een verticale samenhang tussen de verschillende jaren en onderwijsniveaus. Op deze manier is de doorstroming, verdieping en herhaling gegarandeerd, in functie van de interesse en leeftijden van de doelgroepen. Tabakspreventie kan aan bod komen in verschillende leergebieden/vakken, zodat op deze manier ook de horizontale samenhang binnen de onderwijswerking wordt nagestreefd. De leerlijn is een leidraad om tabakspreventie structureel in te bedden in het onderwijs en aldus een spiraalcurriculum te kunnen realiseren. Deze leerlijn biedt leraren een praktisch instrument om vanuit de bestaande eindtermen/ontwikkelingsdoelen en de principes van effectieve tabakspreventie concrete klasprogramma s te selecteren en/of uit te werken. De leerlijn geeft richtlijnen voor het aanbrengen van leerinhouden met betrekking tot tabakspreventie in de klas. Er kunnen verschillen zijn naargelang de context van de school, de klas of de individuele leerling, die je als leerkracht in rekening kan brengen. Meer info: Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie Lien Van Hoecke lien.vanhoecke@vig.be Het Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie biedt ook twee vormingen aan voor school- en CLB-medewerkers: Als de rook uit je school is verdwenen: werken aan een effectieve tabakspreventie op school Vorming bij het Feel Free Project: Rookstop bij jongeren Meer info via 66

67 Gezondheidsbevordering in het 67

68 > Notities 68

69 > Notities Gezondheidsbevordering in het 69

70 70

71 Colofon Dit cahier is een uitgave van het GO! onderwijs van de Vlaamse Gemeenschap Emile Jacqmainlaan Brussel Redactie hoofstuk 1: Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie (VIG) Olaf Moens, coördinator Onderwijs Jo Tambuyzer, stafmedewerker Wetenschappelijike ondersteuning Redactie hoofdstuk 2-4: stuurgroep Gezondheidsbeleid Emmanuel Dethier (coördinatie) Realisatie: communicatiedienst tel Verantwoordelijke uitgever: Urbain Lavigne, afgevaardigd bestuurder Gezondheidsbevordering in het 71

72 Het GO! onderwijs van de Vlaamse Gemeenschap streeft naar maximale, gelijke onderwijskansen. Elke leerling is een unieke persoonlijkheid met specifieke interesses en ambities. Hij of zij moet zich intellectueel en creatief kunnen ontplooien. Onze 700 scholen maken dit mogelijk voor om en bij de leerlingen en cursisten. Werken aan de ontwikkeling van elke persoonlijkheid, aan harmonie in diversiteit en aan verantwoordelijkheid ten aanzien van anderen. Dat is het doel waarvoor onze medewerkers zich dagelijks engageren. Het GO! vormt verdraagzame, respectvolle, positief kritische, mondige, verantwoordelijke, geëngageerde, creatieve, zelfstandige, sociale en leergierige persoonlijkheden. Alhambragebouw Emile Jacqmainlaan Brussel tel fax